Tài liệu Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam

1818 H Street NW

Washington DC 20433

Telephone: 202-473-1000

Báo cáo này là sản phẩm của các cán bộ thuộc Ngân hàng Quốc tế về Tái thiết và Phát triển/Ngân hàng Thế giới và các

đối tác phát triển có tên nêu trên. Các kết quả tìm hiểu, các giải thích và kết luận đưa ra trong báo cáo này không phản

ánh quan điểm chính thức của Ban Giám đốc điều hành Ngân hàng Thế giới hoặc các chính phủ mà họ đại diện hoặc của

các đối tác phát triển nói trên.

Ngân hàng Thế giới và các đối tác phát triển không đảm bảo tính chính xác của các dữ liệu trong báo cáo này. Đường biên

giới, màu sắc, tên gọi và các thông tin khác biểu hiện trên các bản đồ trong báo cáo này không hàm ý bất kỳ đánh giá nào

của Ngân hàng Thế giới hoặc của các đối tác phát triển về vị thế pháp lý của bất kỳ vùng lãnh thổ nào và cũng không thể

hiện bất kỳ sự ủng hộ hay chấp nhận nào của Ngân hàng Thế giới hay của các đối tác phát triển về các đường biên giới đó.

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam

Không gì có thể hoặc được coi là có thể giới hạn hoặc xóa bỏ quyền ưu tiên và miễn trừ của Ngân hàng Thế giới, tất cả

các quyền này đều được đặc biệt duy trì.

Những Thách Thức và Cơ Hội

Tất cả các câu hỏi liên quan đến bản quyền và giấy phép phải được gửi về:

Văn phòng Vụ xuất bản, Ngân hàng Thế giới

1818 H Street NW, Washington

DC 20433, USA

Fax: 202-522-2652

E-mail: pubrights@worldbank.org

Thiết kế bìa: Công ty 5S Consulting and Media

Giới thiệu

Nhóm chuyên gia của Ngân hàng Thế giới, các nhà tài trợ

và các đối tác phát triển ở Việt Nam nhận được yêu cầu từ

Chính phủ Việt Nam trong việc đưa ra khuyến nghị xây

dựng năng lực an toàn thực phẩm (ATTP). Bản tóm tắt

chính sách này là kết quả của một chuỗi các nỗ lực hợp tác

giữa các bên, bao gồm thảo luận với các tổ chức chính phủ

ở cấp trung ương và địa phương, khảo sát thực địa tại các

trang trại, các doanh nghiệp thực phẩm nông sản, các chợ

thực phẩm và một hội nghị bàn tròn tổ chức vào ngày 7-8

tháng 1 năm 2016. Báo cáo tóm tắt chính sách này dựa vào

các tài liệu sẵn có cũng như các tài liệu và báo cáo tổng

quan được các đối tác xây dựng¹.

nghiệp và chuyên gia xem xét, góp ý, bản báo cáo tóm tắt

chính sách này sẽ được nhóm chuyên gia của Ngân hàng

Thế giới thông qua và làm cơ sở để gửi tới Chính phủ Việt

Nam. Phân tích này được thực hiện theo khung công cụ do

Ban Thương mại và Cạnh tranh của Ngân hàng Thế giới

công bố trong Cải cách An toàn Thực phẩm năm 2014².

Với 8 cấu phần chính, bộ công cụ được sử dụng như là

một bảng kiểm toàn diện giúp định hướng bước khởi đầu

và cách thức để xác định ưu tiên trong quá trình cải cách

ATTP.

Báo cáo tóm tắt chính sách này đi kèm và được bổ trợ từ

một báo cáo kỹ thuật phân tích sâu hơn, trình bày các bằng

chứng và khung phân tích cho các khuyến nghị đưa ra. Do

đó, báo cáo tóm tắt chính sách này tập trung vào một số

lĩnh vực về xây dựng năng lực ATTP mà theo các chuyên

gia, các thành viên của nhóm nghiên cứu và các đại biểu

tham dự hội nghị cho là vấn đề cần ưu tiên và cần có các

hành động chính sách trọng yếu.

Mục tiêu của bản tóm tắt chính sách nhằm đưa ra các lựa

chọn và khuyến nghị dành cho Chính phủ Việt Nam nhằm

tăng cường năng lực quản lý ATTP. Bản tóm tắt chính sách

trình bày các thông tin hiện có, phân tích khung chính sách

và thể chế về ATTP, thảo luận các khuyến nghị và gợi ý

về các hoạt động cho các bước tiếp theo. Chúng tôi kỳ

vọng rằng sau khi được các đối tác phát triển, các bạn đồng

1

2

Có tài liệu dẫn chiếu

http://globalpractices.worldbank.org/trade/Knowledge%20Base/

IC/Business_Environment/Food%20Safety%20Toolkit-%20Guid-

ing%20Principles%20of%20Food%20Safety%20Reform.pdf

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang

5

tất cả các nhóm thu nhập trong cộng đồng. Gia tăng mức

tiêu thụ thịt (đặc biệt là thịt lợn), sữa, trứng xảy ra với tốc

độ nhanh nhất so với các nước trong khu vực. Theo Báo

cáo Phát triển Việt Nam³, mức tiêu thụ cá và một số thực

phẩm chế biến sẵn cũng gia tăng đáng kể. Trong khi đó,

thói quen mua thực phẩm nhìn chung vẫn giữ theo truyền

thống. Người tiêu dùng thường thích mua thịt mới giết mổ,

các thực phẩm tươi sống bán ở chợ hơn ở siêu thị (mặc dù

một vài nghiên cứu gần đây cho thấy người tiêu dùng cũng

ngày càng tin tưởng vào các thực phẩm bán ở siêu thị). Tốc

độ thâm nhập của các siêu thị vào thị trường ở Việt Nam là

thấp nhất so với các nước khác trong khu vực⁴. Năng lực

của ngành công nghiệp chế biến thực phẩm nông nghiệp

cũng thấp hơn so với một số đối thủ cạnh tranh trong khu

vực. Xu hướng “siêu thị hoá” ở nhiều quốc gia đã dần loại

bỏ hình thức kinh doanh truyền thống và quy mô nhỏ và

tạo điều kiện áp dụng các thực hành và tiêu chuẩn ATTP

hiện đại hơn. Đặc biệt là một số công ty thực phẩm quốc

tế với các nhãn hàng dẫn đầu về tên tuổi ở các siêu thị đã

áp dụng các thực hành ATTP và tác động tới ngành kinh

doanh các sản phẩm nông nghiệp thông qua các thực hành

cải thiện ATTP và thậm chí gia tăng lợi nhuận, cũng như

giúp củng cố ngành công nghiệp chế biến nông sản.

Những ảnh hưởng này chưa xảy ra ở Việt Nam, hay đúng

hơn là đang diễn ra nhưng với tốc độ rất chậm. Báo cáo

này không khuyến khích xu thế “siêu thị hoá” nhưng ghi

nhận quá trình phát triển ở Việt Nam là khác với các nước

khác, do đó các chính sách về ATTP có thể không theo

cách tiếp cận như ở các nước khác, nơi đã hình thành hệ

thống bán lẻ chính thống và ngành công nghiệp chế biến

sản phẩm nông sản cũng phát triển mạnh hơn.

Giới thiệu chung và bối cảnh

Báo cáo Phát triển Việt Nam của Ngân hàng Thế giới

gần đây dự báo rằng trong 2 thập kỷ tới, ngành nông

nghiệp-thực phẩm sẽ tiếp tục đóng vai trò chính trong nền

kinh tế của quốc gia và đời sống người dân. Sự phát triển

của ngành này phần lớn sẽ bị chi phối bởi đô thị hoá và

sự gia tăng của tầng lớp trung lưu, với sự phân hoá trong

giới người tiêu dùng và những thay đổi về xu hướng dinh

dưỡng và khẩu phần ăn. Điều này sẽ thay đổi ngành nông

nghiệp-thực phẩm từ chỗ chú trọng vào các sản phẩm xuất

khẩu sang ngành công nghiệp thực phẩm tập trung vào

giá trị gia tăng. Trong bối cảnh đó, cải thiện an toàn trong

chuỗi cung cấp thực phẩm sẽ không chỉ mở ra thị trường

mới và gia tăng tính cạnh tranh của các sản phẩm thực

phẩm của Việt Nam, mà còn bảo vệ người tiêu dùng trong

nước và đem lại các lợi ích to lớn đối với sức khoẻ cộng

đồng.

tiện truyền thông đại chúng đưa dồn dập các tin bài, báo

cáo về các vấn đề ATTP làm cộng đồng hết sức hoang

mang và đặt ra áp lực cho Chính phủ cần có hành động

cải thiện vấn đề ATTP. Để đáp ứng với những mối quan

tâm này, Chính phủ đã xem xét và cải thiện hệ thống kiểm

soát ATTP. Chính phủ giảm số bộ chịu trách nhiệm quản

lý ATTP từ 6 bộ liên quan xuống còn 3 bộ và định hướng

lại năng lực kiểm soát ATTP đối với thực phẩm xuất khẩu

sang phát triển hệ thống quản lý bao gồm cả chuỗi cung

cấp thực phẩm trong nước. Tuy nhiên, những thay đổi gần

đây đem lại cải thiện không đáng kể về ATTP và chưa

đảm bảo toàn diện để giải quyết vấn đề. Để tiếp nối những

thành quả đạt được, có một số lĩnh vực mà Việt Nam có

thể học hỏi từ các thực hành và kinh nghiệm quốc tế và cần

điều chỉnh cho phù hợp thực tế vì một số yếu tố tác động

và điều kiện ở Việt Nam khác với ở các nước khác.

Như đã đề cập ở trên, người tiêu dùng Việt Nam nhìn

chung ưa thích thực phẩm tươi sống, chưa qua chế biến

và có một chế độ dinh dưỡng tốt cho sức khoẻ. Tuy nhiên,

tầng lớp trung lưu (đặc biệt ở các thành phố) đang gia tăng

nhu cầu về các thực phẩm chế biến sẵn, có thể ăn ngay

mà không qua nấu nướng. Điểm thú vị là sự đóng góp của

ngành nông nghiệp cho nền kinh tế của Việt Nam gia tăng

cùng với sự gia tăng của nền kinh tế. Xu hướng này trái

với các nước khác khi trở thành nước thu nhập trung bình

thì đóng góp của ngành nông nghiệp cho nền kinh tế quốc

dân lại giảm xuống. Công nghiệp chế biến thực phẩm tại

Việt Nam hiện chưa chưa phát triển nhanh như các nước

khác. Phần lớn hoạt động chế biến thực phẩm dựa vào các

doanh nghiệp và cơ sở sản xuất quy mô vừa và nhỏ ở các

địa phương. Điều này có nghĩa là hoạt động chế biến thực

ATTP là mối quan tâm lớn trong những năm gần đây. Cả

cộng đồng và chính phủ Việt Nam đều quan tâm tới tính

toàn vẹn của chuỗi cung cấp thực phẩm và khả năng cung

cấp thực phẩm an toàn tới người tiêu dùng. Các phương

Những xu hướng tiêu dùng thực phẩm ở Việt Nam đã có

thay đổi lớn trong thập kỷ gần đây và những thay đổi này

vẫn sẽ tiếp tục xảy ra trong thời gian tới. Thay đổi lớn nhất

là sự gia tăng về mức độ đa dạng hoá thực phẩm tiêu thụ ở

3

Ibid.

4

6

Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang

7

phẩm được thực hiện tại hàng trăm ngàn doanh nghiệp,

cơ sở sản xuất khác nhau và do đó rất khó, hoặc thậm

chí không thể giám sát, quản lý ATTP sử dụng bằng các

phương pháp truyền thống. Thực tế này cũng gây khó khăn

cho việc phát triển các chương trình cấp giấy chứng nhận

hay các tiêu chuẩn do khối tư nhân xây dựng, như cách

tiếp cận đã được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên

thế giới và đã thành công trong việc đảm bảo ngành công

nghiệp thực phẩm tuân theo các quy định về ATTP ở một

số nước khác với mức quản trị nhà nước ở cấp cao. Cấp

chứng nhận và áp dụng các tiêu chuẩn theo truyền thống

là quá tốn kém đối với những người sản xuất quy mô nhỏ

và mặc dù có một số cách tiếp cận khác (ví dụ chứng nhận

nhóm) nhưng những giải pháp này hiện cũng chưa được

sử dụng rộng rãi.

chính sách có thể áp dụng để đảm bảo an toàn cho chuỗi

suản xuất thực phẩm trong quá trình diễn ra những thay

đổi lớn trong vài thập kỷ tới. Nhiều lựa chọn chính sách

liên quan và các khuyến nghị đưa ra dưới đây là dựa vào

kinh nghiệm thành công từ các quốc gia khác trong đối

phó với các vấn đề ATTP tương tự và quan trọng nhất là từ

một số kinh nghiệm của Việt Nam.

Tóm tắt bằng chứng về các mối nguy

và nguy cơ an toàn thực phẩm

Có bằng chứng khoa học cho thấy nhiễm bẩn thực

Các thông điệp chính cho chính sách công

phẩm ở Việt Nam có thể đang xảy ra trên diện rộng

như đã được chứng minh bằng các nghiên cứu khoa

học. Nhiễm bẩn thực phẩm xảy ra ở tất cả các giai đoạn

trong chuỗi giá trị. Đặc biệt các nghiên cứu của Viện

nghiên cứu chăn nuôi quốc tế (ILRI) đã chỉ ra sự nhiễm

bẩn Salmonella, Escherichia coli và các tác nhân sinh học

và hóa học khác trong thực phẩm. Các kết quả ở Việt Nam

cũng tương đồng với các điều tra về ATTP ở Châu Á, Châu

Phi và theo các điều tra và nghiên cứu đó thì có một tỉ lệ

lớn thực phẩm sản xuất trong nước không đạt tiêu chuẩn

cơ bản về ATTP.

•

Nguy cơ về bệnh do thực phẩm không an toàn là

một thực tế, mặc dù chưa ở mức nghiêm trọng.

Nguy cơ đối với sức khỏe cấp tính lớn nhất là do

nhiễm bẩn vi sinh vật, tiếp theo đó là các nguy cơ do

sử dụng quá mức chất hóa học và nhiễm bẩn độc tố.

•

Việt Nam chưa rơi vào tình huống khủng hoảng về

ATTP theo nghĩa y tế công cộng, mặc dù nhận thức

của cộng đồng thì rất lo lắng về thực phẩm không

an toàn và các phương tiện truyền thông đại chúng

thì nói rất nhiều về những lo lắng đó.

Bên cạnh một số điểm đặc thù riêng thì hệ thống thực

phẩm ở Việt Nam cũng có chung những điểm tương đồng

với các nước trong khu vực Đông Nam Á. Đó là hoạt động

sản xuất dựa vào hàng triệu nông dân nuôi trồng ở quy mô

nhỏ, thường lạm dụng hoá chất, các loại kháng sinh và

chất kích thích tăng trưởng để đạt năng suất cao hơn và để

nông sản có các đặc điểm được người tiêu dùng ưa chuộng

hơn vì phần lớn nông dân dựa vào nguồn thu từ nông

nghiệp như là nguồn thu nhập chính đảm bảo cuộc sống.

Trong những năm vừa qua, có nhiều sáng kiến nghiên cứu

ở Việt Nam đã được thực hiện, như đánh giá nguy cơ và

các mối nguy ATTP. Các sáng kiến này được hỗ trợ bởi các

chương trình tài trợ trong nước và quốc tế; đã xây dựng

một cộng đồng nghiên cứu có thể xác định và dự báo một

cách khoa học một số mối nguy ATTP và tác động của

chúng tới y tế công cộng. Phần lớn các sáng kiến này được

hỗ trợ bởi các chương trình, dự án khác nhau và cung cấp

thông tin khoa học độc lập về sự tồn tại và tác động của

•

Cộng đồng lo lắng rằng việc các biện pháp kiểm

soát dọc theo chuỗi thực phẩm chưa đạt được kết

quả như mong đợi. Chính sách công cần chủ động

đáp ứng các mối quan tâm của cộng đồng.

Trong khi còn thiếu các dữ liệu tổng thể, các kết

quả nghiên cứu và kinh nghiệm quốc tế sẽ giúp định

hướng chính sách công; tuy nhiên việc thu thập các

thông tin, dữ liệu đầy đủ vẫn cần được thực hiện.

Báo cáo này đề xuất cách Việt Nam có thể chuẩn bị đối

phó với các thách thức mới về ATTP và các giải pháp

8

Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang

9

các mối nguy an toàn thực phẩm. Ví dụ dự án nghiên cứu

PigRisk của ILRI và các nghiên cứu gần đây của FAO và

MARD đã đưa ra bằng chứng rõ ràng và đưa ra kết luận

cần thiết về kiểm soát các mối nguy ATTP. Các thông tin

cụ thể về các nghiên cứu này được trình bày trong Phần 4

của bản báo cáo kỹ thuật Quản lý nguy cơ ATTP tại Việt

Nam: Những thách thức và cơ hội.

hành sản xuất tốt, bảo quản và xử lý chế biến tốt cũng có

thể làm giảm các nguy cơ tới sức khỏe con người.

nhận các vụ dịch hay các vụ ngộ độc thực phẩm với nhiều

người mắc.

và hiệu quả, có thể dẫn tới hệ quả suy giảm niềm tin của

người tiêu dùng vào hành động của Chính phủ và chính

sách công. Tuy nhiên, các chính sách công phải phân biệt

giữa cuộc khủng hoảng ATTP và cuộc khủng hoảng truyền

thông. Xét về khía cạnh Y tế công cộng thì hiện chưa xảy

ra khủng hoảng ATTP tại Việt Nam, nhưng chính sách

công phải chủ động trong việc khôi phục niềm tin của công

chúng về ATTP và Chính phủ đang làm tất cả để có thể

đảm bảo ATTP.

Lòng tin của người tiêu dùng bị ảnh hưởng nghiêm

trọng bởi các báo cáo từ phương tiện truyền thông đại

chúng về thực phẩm bị nhiễm bẩn. Năm 2015, một cuộc

điều tra do USAID2 hỗ trợ, đã chỉ ra rằng an toàn thực

phẩm là một trong hai vấn đề được người dân ưu tiên nhất,

được quan tâm hơn cả vấn đề giáo dục, chăm sóc y tế hay

quản trị nhà nước. Một điều tra quy mô lớn khác được thực

hiện năm 2010 cũng đã chỉ ra rằng người dân bi quan về

tình hình ATTP ở Việt Nam: với 43% người được hỏi cảm

thấy vấn đề ATTP ngày càng nghiêm trọng hơn trong 10

năm qua, trong khi đó chỉ 22% không cảm thấy như vậy.

Người dân thành phố, người có thu nhập cao và giới trẻ lo

ngại vấn đề ATTP nhiều hơn so với người dân ở nông thôn

và người có thu nhập thấp.

Theo số liệu báo cáo của Cục An toàn Thực phẩm, trong 4

năm (2012-2015) tỉ lệ nguyên nhân gây ra các vụ ngộ độc

thực phẩm cao nhất là do vi sinh vật (với 42%), tiếp theo

là độc tố tự nhiên (28%) và hóa học (4%), trong khi đó các

vụ không rõ nguyên nhân chiếm 26%. Nếu tính riêng loại

thực phẩm là nguyên nhân của các vụ ngộ độc này thì phổ

biến nhất là thủy sản, sau đó là nấm độc. Các nghiên cứu

từ các nước (trong đó có Mỹ và Châu Âu) với hệ thống báo

cáo y tế công cộng đầy đủ hơn nhiều gợi ý rằng chỉ một

tỉ lệ thấp bệnh do thực phẩm từng được ghi nhận như các

vụ ngộ độc thực phẩm. Do đó, rất khó để ngoại suy từ các

dữ liệu sẵn có hạn chế ở Việt Nam, nhưng có thể nói rằng

số liệu thống kê theo báo cáo là thấp hơn nhiều so với tỷ

lệ mắc bệnh ngộ độc thực phẩm xảy ra trong thực tế. Tuy

nhiên, đó cũng là những thông tin hữu ích trong việc tìm

hiểu một số yếu tố nguy cơ của các vụ ngộ độc liên quan

tới ATTP.

Các nghiên cứu độc lập, như là nghiên cứu của ILRI1, dựa

trên việc tổng quan tài liệu, cũng như thu thập và phân

tích hàng chục nghìn mẫu, đã chỉ ra khoảng 10-40% thực

phẩm bị nhiễm bẩn với các tác nhân vi sinh vật và ký sinh

trùng khác nhau, mà các tác nhân này là nguyên nhân tiềm

ẩn gây bệnh do thực phẩm. Kim loại nặng, hóa chất và dư

lượng kháng sinh cũng đã được xác định là vượt ngưỡng

cho phép. Ví dụ: 30% thực phẩm nhiễm bẩn Salmonella

(67 nghiên cứu); 7% thịt lợn nhiễm sán (9 nghiên cứu);

30% mẫu thịt lợn có dư lượng kháng sinh (3 nghiên cứu).

Trong khi còn thiếu các kết quả kiểm soát tính tuẩn thủ

toàn diện từ nguồn của các cơ quan quản lý nhà nước, các

báo cáo nghiên cứu khoa học có lẽ là nguồn thông tin đáng

tin cậy nhất để đánh giá thực trạng ATTP của các sản phẩm

tiêu thụ ở thị trường trong nước.

Các quan sát thấy rằng người tiêu dùng có xu hướng

quan tâm lo lắng nhiều hơn đối với thực phẩm nhiễm

bẩn hóa chất và độc tố hơn là nhiễm bẩn với các mối

nguy vi sinh vật. Ngoài ra, các vụ ngộ độc với nhiều người

mắc thường được quan tâm nhiều hơn so với các vụ nhỏ lẻ,

mặc dù hầu hết gánh nặng là do các ca ngộ độc thực phẩm

xảy ra rải rác trong cộng đồng. Nhiều người cho rằng thói

quen chế biến trong gia đình và các phương pháp chế biến

thực phẩm có thể làm giảm tác động của nhiễm bẩn vi

sinh vật trong thực phẩm. Ở Việt Nam, các hộ gia đình

thường rửa rau, quả và thịt rất cẩn thận trước khi chế biến

và tiêu thụ. Tuy nhiên, các dữ liệu nghiên cứu gần đây và

các thông tin có sẵn chỉ ra rằng mối nguy sinh học (thông

qua vệ sinh kém, nhiễm bẩn, ô nhiễm chéo, thói quen xấu)

có khả năng gây tác động tới sức khỏe nhiều nhất và có thể

xảy ra trong tiêu thụ thực phẩm tại các hộ gia đình. Việc

công khai thông tin về các vụ dịch gần đây theo báo cáo

Mặc dù kết quả từ các kết quả nghiên cứu có vẻ như

đáng báo động, nhưng có rất ít hoặc không có bằng

chứng khoa học để đánh giá đúng những gánh nặng

của bệnh do thực phẩm. Dữ liệu công khai của các bệnh

gây ra do thực phẩm không an toàn là rất hạn chế. Các

vụ ngộ độc thực phẩm mà có nhiều người bị ảnh hưởng

thì được truyền thông chú ý nhiều, ngay sau đó thì các cơ

quan quản lý nhà nước quan tâm và vào cuộc. Tuy nhiên,

trong thực tế, các sự kiện như vậy chỉ là phần nổi của tảng

băng chìm. Các phương tiện truyền thông thường chỉ ghi

Chính sách công phải phân biệt giữa an toàn thực

phẩm và các cuộc khủng hoảng niềm tin của người tiêu

dùng. Tình hình hiện nay ở Việt Nam - ATTP nhận được

sự quan tâm đáng kể của truyền thông và cũng là mối quan

tâm lớn của Chính phủ - chứng tỏ rằng công chúng đang

nghiêm túc quan tâm đến vấn đề ATTP. Các mối quan tâm

của công chúng, nếu không giải quyết đầy đủ, kịp thời

Tuy nhiên, những kết quả này không có nghĩa là thực phẩm

có chứa mối nguy sinh học và hóa học là có thể gây bệnh.

Rửa và chế biến thức ăn đúng cách có thể giảm thiểu nguy

cơ liên quan đến các mối nguy đã trình bày ở trên. Thực

10 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 11

Bảng 1. Các lý do bị từ chối các sản phẩm nông nghiệp thực phẩm nhập khẩu từ Việt Nam vào Liên minh Châu

Âu, Mỹ và Nhật Bản, 2002-2010

của các nguồn thông tin chính thức và các cuộc thảo luận

với các chuyên gia cho thấy nhận thức là phần lớn các vụ

dịch xảy ra trong các bếp ăn tập thể ở nhà máy hoặc căng

tin cho sinh viên. Kết quả nghiên cứu trên thế giới chỉ ra

rằng, nhìn chung nguy cơ nhiễm bẩn vi sinh vật ghi nhận

ở các nước đang phát triển là bị đánh giá thấp hơn nhiều

so với thực tế; các ước tính khác nhau cho thấy mối nguy

vi sinh vật trong thực phẩm có thể gây ra 20-40% các ca

bệnh đường ruột ở các nước đang phát triển hay các quốc

gia có thu nhập trung bình. Tuy nhiên, người dân ở Việt

Nam (cũng như ở các nước Đông Á khác) thường chỉ quan

tâm chủ yếu tới nhiễm bẩn thực phẩm do các mối nguy

hóa học.

khẩu lớn khác. Trong khi những dữ liệu này chỉ dành cho

xuất khẩu, chúng cho thấy các vấn đề ô nhiễm vi sinh vật

dọc theo chuỗi thực phẩm là phổ biến.

Như vậy, trong ngắn hạn gánh nặng của các bệnh do thực

phẩm lớn nhất cho cả sức khỏe cộng đồng và cho nền kinh

tế có thể gây ra bởi tác nhân gây bệnh tiêu chảy, đặc biệt

là vi khuẩn, mà cũng chịu trách nhiệm cho phần lớn các

trường hợp tử vong do các bệnh từ thực phẩm. Điều này

phù hợp với những phát hiện ở các nước khác trên thế giới,

như đã được công bố trong các nghiên cứu gần đây của Tổ

chức Y tế Thế giới.

Nguyên nhân

EU

US

Nhật

Thực phẩm bị pha trộn/thiếu hồ sơ

Nhiễm khuẩn

18

170

78

61

28

2

490

1088

402

0

145

14

0

Phụ gia thực phẩm và/hoặc phụ gia thức ăn

Kim loại nặng

Điều kiện vệ sinh/kiểm soát

Dán nhãn

1174

997

32

23

0

Một cách để củng cố thực tế rằng các tác nhân sinh học là

một trong những mối nguy quan trọng nhất chúng ta có thể

xem xét những phát hiện của các cơ quan thực thi khác,

những người kiểm tra thực phẩm xuất khẩu từ Việt Nam,

lưu ý rằng hàng xuất khẩu có xu hướng đại diện cho sản

xuất nông nghiệp thực phẩm và công nghiệp chế biến chất

lượng cao hơn. Một phân tích gần đây về lý do bị từ chối

nhập khẩu sản phẩm nông nghiệp thực phẩm từ Việt Nam

vào Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ và Nhật Bản trong giai

đoạn 2002-2010 cho thấy nhiễm khuẩn là nguyên nhân nổi

bật bị từ chối. Điều này cho thấy sự yếu kém trong kiểm

soát vệ sinh xảy ra trên diện rộng, đặc biệt là cho cá và sản

phẩm thủy sản và đối với cả các nông sản thực phẩm xuất

Mycotoxins

23

101

27

4

7

Các chất/yếu tố nhiễm bẩn khác

Khác

214

25

16

6

Đóng gói

0

2

Tồn dư thuốc bảo vệ thực vật

Tồn dư thuốc thú y

15

198

19

50

300

174

Nguồn: STDF và MARD. (2013). Sử dụng phân tích quyết định đa tiêu chí để xác định và ưu tiên xuất khẩu liên quan đến

tùy chọn xây dựng năng lực vệ sinh ở Việt Nam. Trần Việt Cường và cs. trang 7.

12 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 13

Các chuỗi giá trị cho sản xuất thực phẩm ở Việt Nam

thường ngắn, là đặc điểm quan trọng giúp giảm thiểu

nguy cơ. Hầu hết các thực phẩm tươi sống được bán ở

các chợ, thường chỉ qua sơ chế. Các siêu thị, cửa hàng và

các cửa hàng nhỏ đã bắt đầu gia tăng thị phần trong ngành

bán lẻ thực phẩm, đặc biệt là tại các đô thị như Hà Nội và

Thành phố Hồ Chí Minh. Hầu hết thịt được giết mổ tại các

cơ sở giết mổ nhỏ, lẻ. Các hoạt động chế biến thực phẩm

cơ bản được thực hiện tại các doanh nghiệp gia đình quy

mô nhỏ. Cũng có một văn hóa ẩm thực đường phố độc đáo

và được đánh giá cao. Thông thường thì rất khó áp dụng

các thực hành tốt trong sản xuất và chế biến thực phẩm cho

các cơ sở kinh doanh nhỏ hoặc chợ có điều kiện vệ sinh và

vệ sinh môi trường không đạt yêu cầu.

yếu đạt được không hẳn là nhờ có thiết bị và tiện nghi tốt

hơn - mặc dù chúng cũng rất cần thiết - mà thông qua sản

xuất và thực hành sản xuất tốt, môi trường sản xuất thực

phẩm sạch và hợp vệ sinh và nhân viên được đào tạo.

Đặc tính của kiểm soát an toàn thực phẩm

trong chuỗi giá trị

Một khía cạnh quan trọng để cải thiện thực hành sản

xuất thực phẩm là quản lý sản phẩm - thông qua xét

nghiệm đầu cuối là không đủ để có thực phẩm an toàn.

Các đề xuất như cung cấp bộ dụng cụ xét nghiệm nhanh

để áp dụng trên thị trường là khó mang lại nhiều lợi ích

và có thể đưa ra một cảm quan sai về tính an toàn. Kiểm

tra thực phẩm không làm cho thực phẩm an toàn và có rất

nhiều thông số để kiểm tra nên không có phương pháp xét

nghiệm nhanh nào có thể làm được tất cả. Trong một hệ

thống quản lý hoạt động tốt, có thể có phạm vi để làm xét

nghiệm sản phẩm thường xuyên để đảm bảo rằng công tác

quản lý giám sát có hiệu quả và hoạt động được. Chỉ dựa

vào kiểm tra sản phẩm đầu cuối thì không thể đảm bảo

rằng các sản phẩm không đạt tiêu chuẩn sẽ không xâm

nhập vào thị trường thông qua các kênh khác. Tuy nhiên,

xét nghiệm các sản phẩm thực phẩm có thể làm an lòng

người tiêu dùng và nếu kết quả được công bố có thể là một

động lực cho các doanh nghiệp thực phẩm thay đổi thực

hành của họ hướng tới tăng cường ATTP.

Sản xuất nông nghiệp và thực phẩm của Việt Nam có

Các thông điệp chính cho chính sách

công là gì?

đặc điểm manh mún với rất nhiều nông hộ và các nhà

sản xuất quy mô nhỏ tham gia vào quá trình sản xuất.

Quy mô trang trại trung bình là rất nhỏ. Quy mô sản xuất

nhỏ thì thu nhập thấp, trừ khi người sản xuất áp dụng các

thực hành thâm canh. Kết quả là sản xuất nông nghiệp tại

Việt Nam phụ thuộc rất lớn vào lạm dụng hóa chất, chẳng

hạn như phân bón, thuốc trừ sâu và thuốc thú y. Các kiểm

soát chính thức về hoá chất đầu vào không được thực thi

đầy đủ, kết quả là trên thị trường vẫn có các loại hóa chất

bị cấm và hoặc ít hiệu quả. Ngoài ra, một hệ quả của phát

triển công nghiệp là nhiều cụm công nghiệp (các nhà máy

gây ô nhiễm) đang tập trung gần các vùng đất nông ng-

hiệp. Tình hình đó khiến cho mối lo lắng của người dân và

các nhà hoạch định chính sách về sự an toàn của các nguồn

cung cấp thực phẩm là có cơ sở. Có bằng chứng chỉ ra mức

dư lượng kim loại nặng, thuốc trừ sâu và thuốc kháng sinh

cao trong một vài nông sản được xét nghiệm qua các dự

án nghiên cứu và các chương trình của Chính phủ. Người

tiêu dùng cũng không phải là hoàn toàn tin tưởng về sự an

toàn của sản phẩm ngay cả với nhãn chứng nhận an toàn.

•

Cải tiến kỹ thuật sản xuất thực phẩm và ap dụng

thực hành an toàn trong chế biến thực phẩm là

quan trọng hơn so với thúc đẩy đầu tư cơ sở hạ

tầng lớn, chẳng hạn như nâng cấp các cơ sở giết

mổ hoặc chợ.

•

Kiểm tra, đặc biệt là kiểm tra sản phẩm đầu

cuối đơn lẻ không giúp có được thực phẩm an

toàn và cần nỗ lực hướng tập trung vào các thực

hành tốt.

Vẫn có nhu cầu nâng cấp một số cơ sở hạ tầng nhưng

cái chính là cần thay đổi trong thực hành. Đây không

phải là lựa chọn làm cái này thì thôi cái kia mà hai việc cần

làm kết hợp với nhau. Ví dụ, các chợ sau nâng cấp được

tiếp cận nguồn cấp nước đảm bảo chất lượng, hệ thống

thoát nước thải và quản lý chất thải tốt. Cũng cần đầu tư để

nâng cấp quầy hàng thức ăn đường phố để giúp cải thiện

vệ sinh và vệ sinh môi trường xung quanh ẩm thực đường

phố. Sản xuất thực phẩm sẽ được hưởng lợi từ các thiết bị

chế biến tiên tiến và tiện nghi. Nhưng việc thực hiện các

thực hành tốt hơn được cho là cần thiết hơn nhằm thúc đẩy

sản xuất thực phẩm an toàn hơn. Trên thế giới, ATTP chủ

Áp dụng các biện pháp can thiệp cải thiện an

toàn thực phẩm của các nhà sản xuất, chế biến

và bán lẻ có thể có tác động rất ít hoặc không

có tác động vào văn hóa ẩm thực truyền thống

của Việt Nam.

14 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 15

Khung pháp lí ở Việt Nam đã được cải thiện nhưng

khía cạnh thực thi vẫn còn một số vấn đề dẫn tới chưa

đạt được các tác động mong đợi. Từ năm 2010, Việt Nam

đã hiện đại hoá khung pháp lí và cấu trúc hệ thống quản

lý liên quan tới ATTP, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề cần cải

thiện, đặc biệt liên quan tới thực thi Luật ATTP. Chính phủ

cũng nhận ra những vấn đề cần cải thiện. Uỷ ban nhân dân

Thành phố Hồ Chí Minh đang có kế hoạch thử nghiệm mô

hình chỉ có duy nhất một đơn vị quản lý ATTP. Ngoài các

cải cách về luật pháp và thể chế thì đối với những nhà sản

xuất thực phẩm, họ cần áp dụng các thực hành tốt để cải

thiện vấn đề ATTP hiện nay.

nhằm cải thiện các kết quả và tác động đề ra bởi các bộ.

Quá trình này cần thời gian để áp dụng và đạt hiệu quả

nhưng có thể khởi đầu ngay để khuyến khích các bộ phối

hợp với nhau tốt hơn để đem đến các kết quả chung về

ATTP tại Việt Nam. Chuyển từ quản lý đầu ra sang quản lý

hiệu quả/tác động không dễ làm nhưng là cần thiết để đảm

bảo can thiệp của Chính phủ đạt hiệu quả.

Một số thách thức về kiểm soát

và quản lý nhà nước

Mối quan tâm lo lắng của cộng đồng đối với các vấn

Thông điệp chính đối với chính sách

công là gì?

đề ATTP là một vấn đề quan trọng. Vấn đề không phải

là liệu cộng đồng có hiểu sai hay đúng mà cách hiểu của

họ sẽ tác động tới quyết định và hành vi mua sắm của họ.

Người tiêu dùng quay lưng lại với một sản phẩm hay một

ngành thực phẩm nào đó thì hậu quả là rất lớn về kinh tế

và tác động này có thể xảy ra ngay lập tức và không thể

dự báo trước. Các đối thủ cạnh tranh ở các quốc gia khác

có thể sử dụng các mối lo sợ về thực phẩm không an toàn

trong nước để áp dụng các rào cản thương mại lên các

sản phẩm xuất khẩu và các rào cản này có thể rất lâu sau

mới dỡ bỏ được. Một số nghiên cứu nhận định rằng các

tác động tiêu cực của các mối lo sợ về thực phẩm không

an toàn đối với nền kinh tế có thể lớn hơn tác động liên

quan tới số ngày phải nghỉ làm do bị bệnh truyền qua thực

phẩm. Để quản lý và giải quyết tốt những lo lắng liên quan

tới thực phẩm không an toàn cần xây dựng mối quan hệ

minh bạch với người tiêu dùng. Điều này không chỉ là cơ

hội để giảm thiểu các mối lo về thực phẩm không an toàn

mà còn tăng cường vai trò của người tiêu dùng như là nhân

tố định hướng cho việc đảm bảo ATTP, đòi hỏi áp dụng các

tiêu chuẩn và thực hành ATTP tốt hơn.

Việt Nam cũng nên cố gắng thực hiện các thực hành quốc

tế tốt nhất khi có thể và lồng ghép, đưa các tiêu chuẩn quốc

tế vào hệ thống luật pháp về ATTP ở Việt Nam. Việt Nam

cũng nên hợp tác với các quốc gia khác để học hỏi các hệ

thống ATTP khác, bao gồm đưa vào áp dụng khái niệm

công nhận tương đương các hệ thống kiểm soát ATTP khác

hơn là lãng phí tập trung và nguồn lực vào áp dụng các

quá trình “kiểm soát lặp lại” đối với các sản phẩm đã được

kiểm soát chặt chẽ và đầy đủ từ các nước có hệ thống kiểm

soát tiên tiến.

•

Những mối quan tâm lo lắng của cộng đồng

đối với một số vụ ngộ độc thực phẩm đã làm

xao nhãng sự chú ý vào nhu cầu giải quyết các

vấn đề ATTP rộng hơn liên quan tới sản xuất,

sơ chế và chế biến thực phẩm và các vấn đề này

thường có tác động lớn hơn tới kinh tế cũng

như sức khoẻ cộng đồng.

Các mô hình hoạt động của các bộ và tổ chức liên quan

chưa được gắn kết tốt để đem đến các kết quả mong đợi.

Quản lý hiệu năng được áp dụng ở các quốc gia khác như

là cách để cải tiến các kết quả hoạt động của các cơ quan

quản lý nhà nước. Hình thức này có thể giúp cải thiện

trách nhiệm giải trình đối với cá nhân và đối với đơn vị

được cấp ngân sách, và điểm này có thể là cách mạnh hơn

để đảm bảo toàn bộ tổ chức vận hành và đem đến kết quả

tốt hơn. Đi kèm với quản lý dựa trên hiệu quả công việc là

sử dụng hệ thống đánh giá độc lập để đánh giá hiệu năng

theo các đầu ra và kết quả đã thống nhất.

•

Khung thế chế ở Việt Nam cần tập trung hơn

vào thực hiện các kiểm soát và thực hành dự

phòng nội địa để đảm bảo tốt hơn trong công

tác quản lý ATTP và đáp ứng kỳ vọng của

người tiêu dùng.

Bảng sau trình bày một số kinh nghiệm từ các hệ thống

luật pháp khác trong giải quyết các thách thức tương tự

những gì mà Việt Nam đang đối mặt.

Để đẩy mạnh và tăng cường hơn cấu trúc thể chế có thể

nên tập trung vào phát triển và áp dụng hình thức quản lý

dựa vào hiệu năng tại 3 bộ chịu trách nhiệm quản lý ATTP

16 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 17

Bảng 2. Xu hướng quốc tế trong cải tổ về quản lý ATTP

Hình thức cải tổ

Ví dụ

Hình thức cải tổ

Ví dụ

Tập trung quản lý dựa vào nguy cơ giúp giảm thiểu nguồn lực vì chỉ một lượng nhỏ

doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh cần phải thanh kiểm tra. Mặc dù áp lực chính trị ở nhiều

Giảm thiểu nguồn lực quốc gia để giảm gánh nặng lên doanh nghiệm dẫn tới giảm tải về thanh kiểm tra. Kinh

nghiệm từ Ba Lan cho thấy thực tế giảm tải rất lớn về thanh kiểm tra mà không làm giảm

hiệu quả.

Thành lập một tổ chức đứng đầu về ATTP là mô hình phổ biến nhất và có nhiều hình

thức khác nhau. Tuy nhiên, nhiều quốc gia thất bại trong việc kết nối, lồng ghép ở các

cấp dưới cấp trung ương, ví dụ ở Anh.

Phân luồng cấu trúc

hệ thống quản lý

1

2

5

6

Phối hợp giữa các tổ chức có thể là một lựa chọn khác thay vì thành lập một tổ chức đứng

đầu, ví dụ ở Đức. Hình thức này cũng có thể được áp dụng để chỉ đạo phối hợp giữa các

tổ chức thanh tra chính, ví dụ Hội đồng Thanh tra Hà Lan và hệ thống chính (“Domain”

system). Còn tại Anh thì áp dụng hệ thống lỏng lẻo hơn, thuộc một Ban riêng của Chính

phủ (the Regulatory Delivery Directorate).

Tổ chức quản lý có chiến lược rõ ràng và các mục tiêu hàng năm, với các chỉ số thực

hiện công việc kết nối với các tiêu chí về nguy cơ. Những nội dung này thể hiện ở trong

các chỉ số thực hiện công việc đối với nhân viên và tác động tới hành vi của nhân viên

Phối hợp giữa các tổ

chức thanh tra

Quản lý thực hiện

theo các mục tiêu của tổ chức, có nghĩa là tăng mức tuân thủ theo quy định thay vì áp

công việc

dụng các hình phạt. Cách tiếp cận này được áp dụng rất tốt ở Anh nhưng kinh nghiệm

Các chỉ tiêu nguy cơ chi tiết được xây dựng cho cả các sản phẩm thực phẩm và các loại

hình doanh nghiệp, sau đó kết hợp với hồ sơ tuân thủ luật pháp để tạo thành ma trận đánh

giá nguy cơ để hiệu chỉnh tương đối chính xác về mức độ nguy cơ của mỗi công ty. Kinh

nghiệm từ Hà Lan và Anh cung cấp các ví dụ tốt nhất về hình thức này.

áp dụng ở Estonia cho thấy cách tiếp cận này nên được sử dụng như thế nào ở các nền

kinh tế mới nổi.

Lập hồ sơ phân loại

doanh nghiệp theo

nguy cơ

3

4

Các cơ quan kiểm soát đưa ra các lời khuyên cho doanh nghiệp để doanh nghiệp dựa vào

Cung cấp lời khuyên nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định được hiệu quả hơn. Có thể thực hiện ở cấp thanh

7

theo yêu cầu

kiểm tra hay ở cấp công ty hay đường dây hỗ trợ qua điện thoại. Ví dụ tốt nhất về hình

thức này có thể kể đến kinh nghiệm từ Anh và Lithuania.

Thanh kiểm tra tập trung vào các ngành kinh doanh nguy cơ cao và từng sản phẩm,

ngành nguy cơ cao sẽ được ưu tiên. Các doanh nghiệp xếp vào nhóm nguy cơ thấp

thường không được chú ý. Kiểm tra đột xuất được giảm xuống khi áp dụng cùng tiêu chí

nguy cơ với việc giải quyết các khiếu nại. Một trong các nghiên cứu tốt nhất về vấn đề

thanh kiểm tra đột xuất được thực hiện ở Mông Cổ.

Lập kế hoạch thanh

kiểm tra dựa trên

nguy cơ

Lĩnh vực xuất khẩu

giúp tăng cường và

Các lợi ích của việc tuân thủ theo các tiêu chuẩn bao gồm tiếp cận các thị trường mới,

đặc biệt là các thị trường quốc tế. Thanh kiểm tra ở thị trường nội địa giúp hỗ trợ đáp

thúc đẩy tuân thủ theo ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Ví dụ tốt nhất cho cách tiếp cận này làAQSIQ ở Trung Quốc.

các tiêu chuẩn.

8

Nguồn: Nhóm tác giả

18 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 19

Hệ thống quản lý vận hành không hoàn toàn dựa vào

nguy cơ. Điều này có thể nhận thấy ở khâu lập kế hoạch

lấy mẫu, với các kết quả phân tích rất khó để sử dụng làm

cơ sở cho quyết sách. Chúng ta cũng có thể thấy điều này

ở cách tiếp cận phân loại các doanh nghiệp theo nguy cơ

dựa vào báo cáo tuân thủ các quy định hiện hành thay vì

tổng hợp các báo cáo tuân thủ bao gồm cả các yếu tố chính

khác như đặc điểm của doanh nghiệp, đặc điểm của các

sản phẩm và quy trình sử dụng cũng như khả năng phạm

vi của các tác hại có thể xảy ra. Trong một số trường hợp

nhất định, việc lấy mẫu được thực hiện ở các lĩnh vực đã

biết trước là không tuân thủ, hơn là được sử dụng để khẳng

định tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát ATTP có được

cải thiện hay không. Ngoài ra, các phương pháp và cách

tiếp cận của mỗi tổ chức cũng khác nhau và không đồng

bộ.

Khái niệm áp dụng các biện pháp kiểm soát thực phẩm

dựa vào nguy cơ và khả năng đảm bảo cung cấp thực

phẩm an toàn phụ thuộc lớn vào các bằng chứng khoa

học đáng tin cậy. Điều này đòi hỏi việc thu thập số liệu

phải đảm bảo thông qua hệ thống quan trắc các chất nhiễm

bẩn và tồn dư cũng như các chương trình giám sát ở quy

mô toàn quốc. Các chương trình này hiện đang được triển

khai cho lĩnh vực xuất khẩu, do yêu cầu của các quốc gia

nhập khẩu sản phẩm thực phẩm từ Việt Nam. Nhiều quốc

gia, đặc biệt là các nền kinh tế phát triển, có các chương

trình như vậy không chỉ dành cho các sản phẩm xuất khẩu

mà còn áp dụng cho các mặt hàng tiêu thụ ở thị trường

trong nước. Điều này cũng đòi hỏi một mạng lưới các

phòng xét nghiệm được chứng nhận liên kết chặt chẽ với

nhau trong nước. Ngoài ra, điều quan trọng nhất là các số

liệu thu thập được cần phải được phân tích trên quan điểm

hệ thống kiểm soát ATTP quốc gia.

Một số khuyến nghị dựa vào

kinh nghiệm quốc tế

Trong 5 năm qua, Chính phủ Việt Nam đã có những

bước tiến đáng kể trong việc ban hành các chính sách

kiểm soát ATTP. Luật lệ và thể chế về ATTP đã được

phân cấp cho các bộ liên quan, phần nào giúp triển khai hệ

thống kiểm soát ATTP dựa vào nguy cơ. Tuy nhiên, năng

lực triển khai hiệu quả công tác kiểm soát ATTP hiện vẫn

chưa đạt mức như phân cấp. Chính phủ Việt Nam đang

xem xét việc xem lại các chính sách và luật lệ về ATTP và

có thể điều chỉnh Luật ATTP và các văn bản luật để hỗ trợ

thêm công tác phân cấp hệ thống kiểm soát ATTP cho các

bộ liên quan.

Các đề xuất cũng được đưa ra với hai điểm lưu ý quan

trọng sau:

• Cung cấp thực phẩm an toàn phải là nhiệm vụ của

khu vực kinh tế tư nhân, dù là doanh nghiệp nhỏ hay

quy mô lớn, cũng như tất cả mọi thành phần tham

gia vào chuỗi giá trị, từ những nhà cung cấp đầu vào

và nhà sản xuất chính tới các đơn vị chế biến và phân

phối thực phẩm, thông qua việc sử dụng những giải

pháp hợp lý và những công nghệ phù hợp. Vai trò của

cơ quan nhà nước là (i) tạo ra một môi trường thuận lợi

để thực phẩm an toàn có thể lưu thông, xây dựng khung

chính sách và pháp lý phù hợp, cơ chế/ sự khuyến khích

cho phép khu vực tư nhân tham gia cung cấp thực phẩm

an toàn, thúc đẩy những giải pháp phù hợp và đưa ra sự

hỗ trợ hợp lý và (ii) thiết lập và triển khai một hệ thống

kiểm soát bắt buộc cân bằng, được thiết kế hợp lý nhằm

đảm bảo thực phẩm an toàn và tạo dựng sự tin tưởng của

người tiêu dùng đồng thời giảm thiểu sự can thiệp quá

mức vào chức năng thị trường; việc này bao gồm mạng

lưới những cán bộ thanh tra ATTP được đào tạo bài bản;

các kế hoạch giám sát ATTP dựa trên nguy cơ, có tính

Đảm bảo rằng các yêu cầu được nêu rõ ràng, thực tế,

không mơ hồ và quan trọng là các ngành (sản xuất, chế

biến, xuất khẩu, nhập khẩu và bán lẻ) tuân theo và áp

dụng hiệu quả. Mỗi bộ có hệ thống báo cáo và Đơn vị

nhận yêu cầu về An toàn Vệ sinh Thực phẩm và Kiểm dịch

Động vật duy trì hệ thống hợp nhất về các yêu cầu của các

bộ khác nhau – tuy nhiên hệ thống này cần được cập nhật.

Nhiều quốc gia trong khu vực đang gặp nhiều khó khăn

với khía cạnh minh bạch này và truyền thông nguy cơ, là

khía cạnh có thể giúp cải thiện truyền thông ở các cấp khác

nhau về ATTP.

Rút kinh nghiệm qua những thất bại trong xây dựng các

mô hình nâng cao chất lượng ATTP hiệu quả, bền vững và

có khả năng nhân rộng tại thị trường trong nước, những nội

dung đưa ra ở đây là những định hướng mang tính chiến

lược hơn là những đề xuất hành động mang tính giải pháp

đơn lẻ. Điều quan trọng là phải xây dựng một phương án

tiếp cận thử nghiệm và mang tính học hỏi cho những thay

đổi trong hệ thống cung cấp thực phẩm, cùng với việc đánh

giá thường xuyên tiến độ triển khai và điều chỉnh các đề

xuất sau đó.

20 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 21

khoa học và phối hợp tốt; các mạng lưới phòng xét ng-

hiệm được chứng nhận (của nhà nước và tư nhân) cung

cấp các xét nghiệm cho kết quả chính xác và kịp thời;

năng lực và kế hoạch truyền thông nguy cơ.

động và chi phí của bệnh lây qua đường thực phẩm,

hiệu quả và phân tích lợi ích chi phí của các hành vi

can thiệp. Số liệu từ các bộ ngành vẫn còn hạn chế và

do vậy khuyến khích sử dụng nguồn số liệu độc lập

sẵn có, nhất là từ các tổ chức nghiên cứu, đào tạo cũng

như khu vực tư nhân, nhằm giúp hiểu rõ và quản lý

nguy cơ.

5. Đề xuất phương án tiếp cận theo mô hình ‘từ trang

trại tới bàn ăn’ đối với công tác ATTP trong đó bao

gồm kiểm soát từ nguyên liệu đầu vào, hoạt động nuôi

trồng, xử lý chế biến và bán lẻ. Điều này có thể bắt đầu

với việc xây dựng các sản phẩm ‘an toàn và tin cậy’

có giá trị cao trên cơ sở các sáng kiến hiện nay (ví dụ

LIFSAP, VietGAP, PGS và Fresh Studio ‘TracePigs’),

với sự nhấn mạnh vào việc khuyến khích áp dụng các

giải pháp thực hành tốt hơn.

Sau đây là các khuyến nghị

Khuyến nghị chung là xây dựng một hệ thống kiểm

soát dựa trên nguy cơ áp dụng các nguyên tắc đánh giá

nguy cơ, quản lý nguy cơ và truyền thông nguy cơ đã

được WHO/ FAO xây dựng.

• Hệ thống cung cấp thực phẩm hiện nay tại Việt Nam,

phần lớn phụ thuộc vào vô số các cơ sở sản xuất hoặc

kinh doanh có quy mô nhỏ và siêu nhỏ, gây khó khăn

trong việc đảm bảo nguồn cung thực phẩm an toàn

trong ngắn hạn. Củng cố hệ thống sản xuất nhằm giảm

sự phụ thuộc của chuỗi cung cấp vào các cơ sở sản xuất

siêu nhỏ sẽ thúc đẩy quá trình thay đổi tuy nhiên sẽ mất

thời gian. Tuy nhiên, điều đó không nên là sự cản trở

việc chính phủ và khu vực tư nhân đưa ra các giải pháp

tức thời. Vì vậy, những đề xuất dưới đây tập trung vào

những giải pháp can thiệp có thể bắt đầu ngay lập tức

cũng như các giải pháp được dự tính trong trung và dài

hạn.

3. Xây dựng văn hóa ra quyết định dựa trên bằng chứng

trong đó người ra quyết định phải thu thập và sử dụng

dữ liệu. Việc này sẽ đòi hỏi phải phát triển năng lực

và khả năng lãnh đạo tốt. Cũng cần xây dựng một hệ

thống cơ sở dữ liệu nhằm thu thập số liệu từ các tỉnh

thành và quận huyện để phục vụ công tác lên kế hoạch

giám sát có mục tiêu và hiệu quả hơn, bao gồm đầu tư

vào công nghệ thông tin và thiết bị.

Đánh giá nguy cơ là một quy trình đánh giá khoa học

những tác động có hại đã nhận biết hoặc tiềm ẩn đối

với sức khỏe do sự phơi nhiễm của con người đối với

các mối nguy qua đường thực phẩm. Hiện tại, những

thông tin đáng tin cậy về ATTP là yếu tố tiên quyết đối với

công tác quản lý và truyền thông nguy cơ. Các hành động

nhằm nâng cao công tác đánh giá nguy cơ có thể bao gồm:

6. Bắt đầu với chất lượng đầu vào tại các nông trại: Tình

trạng lạm dụng thuốc trừ sâu và thuốc kháng sinh là

một mối quan tâm chính tại Việt Nam và khung luật

pháp về vấn đề này vẫn còn rất lỏng lẻo. Cần ngay

lập tức bắt đầu xây dựng một kế hoạch thúc đẩy sự

thay đổi, có sự tham gia của các bên và hướng tới kết

quả đạt được nhằm (i) cắt giảm sử dụng các hóa chất

trong hoạt động nuôi trồng (nhất là sử dụng kháng sinh

trong chăn nuôi gia súc) và (ii) ngừng sử dụng thuốc

kháng sinh làm chất thúc đẩy tăng trưởng trong thức

ăn chăn nuôi. Những sáng tạo như giải pháp thay thế

thuốc kháng sinh mới được giới thiệu gần đây (ví dụ

bằng chế phẩm sinh học) có thể là một hướng tiếp cận

đầy hứa hẹn đang được các doanh nghiệp tư nhân thúc

đẩy đưa vào áp dụng nếu có cơ sở khoa học và được

ghi chép theo dõi đầy đủ.

1. Tăng cường hệ thống theo dõi và giám sát ATTP quốc

gia nói chung và tập trung giải quyết những khác biệt

giữa hoạt động theo dõi và kiểm soát đối với thị trường

xuất khẩu và nhập khẩu. Khi những nỗ lực trong hoạt

động theo dõi giữa các tổ chức khác nhau bị phân tán

và không được phối hợp và gắn kết hiệu quả, cần xây

dựng một Kế hoạch Giám sát Quốc gia chung và toàn

diện.

Quản lý nguy cơ là quy trình lựa chọn những phương

án kiểm soát và ngăn ngừa phù hợp nhằm nâng cao

ATTP. Hoạt động này phụ thuộc vào công tác đánh giá

nguy cơ.

4. Xây dựng một hệ thống quản lý thực thi nhằm thiết lập,

triển khai và giám sát kết quả triển khai công tác ATTP

của 03 bộ. Điều này sẽ đòi hỏi sự thống nhất chung về

kết quả, kế hoạch, mục tiêu và thường xuyên báo cáo

về tiến độ thực hiện.

2. Nâng cao công tác quản lý số liệu nhằm đáp ứng yêu

cầu cung cấp bằng chứng tốt hơn về các nguy cơ, tác

22 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 23

7. Nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc trong toàn

bộ chuỗi giá trị: Khả năng truy xuất nguồn gốc là một

phần quan trọng của giải pháp tiếp cận theo mô hình

‘từ trang trại tới bàn ăn’. Một lần nữa, khả năng này có

thể bắt đầu từ các sản phẩm có giá trị và nguy cơ cao,

ví dụ rau và sản phẩm thịt lợn có xuất xứ địa phương.

Phương pháp, việc vận dụng khả năng truy xuất nguồn

gốc và nhận thức của mọi thành phần trong chuỗi giá

trị đều cần được điều chỉnh cho phù hợp với bối cảnh

địa phương và nhân rộng từ từ. Những nỗ lực đầu tiên

đã được các doanh nghiệp có quy mô trung bình và lớn

tại Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội cần theo dõi để

rút kinh nghiệm về những thách thức và bài học thu

được. Thêm vào đó, khả năng truy xuất nguồn gốc là

một công cụ hiệu quả để giải quyết vấn đề trong trường

hợp xảy ra các sự cố về ATTP.

khích thay vì chỉ tập trung vào cơ sở hạ tầng. Bên cạnh

đó, cần xem xét các giải pháp công nghệ ‘phù hợp’ (ví

dụ tại các lò giết mổ) do những giải pháp tốt nhất và

đắt đỏ sẽ khó duy trì hơn.

thực hiện tất cả những đề xuất ở trên. Đi kèm việc tập

trung và tăng quy mô sản xuất thì cũng nảy sinh rủi ro

làm tăng các nguy cơ và phát tán bệnh tật dễ dàng hơn

và do vậy đòi hỏi hoạt động giám sát phải chặt chẽ và

hiệu quả hơn so với các cơ sở chăn nuôi truyền thống.

Những nỗ lực hiện nay của Chính phủ Việt Nam nhằm

thúc đẩy hình thành các hợp tác xã và xây dựng năng

lực các cơ sở này là bước đi đúng hướng. Tuy nhiên, có

nhiều con đường để hướng tới mục tiêu ATTP và cần

xem xét những giải pháp sáng tạo trên cơ sở nâng cao

chất lượng chuỗi giá trị và giao quyền cho chủ sở hữu

nông trại nhỏ, những người bán lẻ quy mô nhỏ và các

chợ truyền thống.

cần được kết hợp vào Kế hoạch Giám sát Quốc Gia về

ATTP. Đồng thời, kiểm tra để phát hiện nguy cơ ATTP

là một phần quan trọng trong việc xây dựng và duy trì

lòng tin của người tiêu dùng và tạo động lực cho khu

vực kính tế tư nhân.

9. Nhìn nhận thói quen của người tiêu dùng trong tiêu thụ

thực phẩm có nguồn gốc động vật còn tươi sống: Một

thực tế là hầu hết người tiêu dùng ưa thích mua thịt lợn

tươi không qua đông lạnh và không có thói quen tích

trữ thực phẩm trong thời gian dài, do vậy cần tập trung

tìm kiếm những giải pháp công nghệ và quy trình quản

lý cho phép xét nghiệm nhanh và hiệu quả các sản

phẩm tươi sống, khuyến khích mô hình kinh doanh với

chuỗi giá trị thịt lợn sạch nhằm cung cấp các sản phẩm

tươi sống trong thời gian ngắn và nâng cao nhận thức

trong nhóm người tiêu dùng và các cơ sở chăn nuôi.

13. Đưa ra các khuyến nghị cho các nguy cơ được chú

trọng: Các kế hoạch nâng cao hiệu quả cần được xây

dựng cho các lĩnh vực thực phẩm và nông nghiệp

chính, có tính đến đặc tính và nguy cơ của từng lĩnh

vực.

•

Khu vực doanh nghiệp tư nhân có quy mô lớn có

nhiều kinh nghiệm trong việc đáp ứng các tiêu

chuẩn về ATTP thông qua giải pháp tiếp cận ‘từ

trang trại tới bàn ăn’. Cần nỗ lực thúc đẩy, khai thác

tiềm năng của các công ty nước ngoài và trong nước

có quy mô lớn trong việc đóng góp nhằm đạt được

mục tiêu về ATTP. Điều này đòi hỏi xem xét lại

(thông qua các thông tư) khung pháp lý hiện hành

đang hạn chế các công ty nước ngoài kết nối trực

tiếp với các nhà sản xuất. Tuy nhiên, cần giám sát

chặt chẽ nhằm đảm bảo lợi ích của việc trên không

tác đọng tiêu cực đến khả năng tạo việc làm và và

quyền lợi của các doanh nghiệp tư nhân có quy mô

sản xuất nhỏ.

12. Bổ sung hoạt động kiểm tra sản phẩm đầu cuối trong

đó tập trung vào quy trình và chất lượng chế biến:

Kiểm tra sản phẩm đầu cuối là hoạt động quan trọng

nhằm đảm bảo sự tin tưởng của người tiêu dùng tuy

nhiên chỉ mình công đoạn này sẽ không thể đảm bảo

cung cấp thực phẩm sạch. Nỗ lực cần hướng sự tập

trung vào (i) các giải pháp phòng ngừa, tức là, thúc đẩy

các giải pháp thực hành tốt và tạo động lực để duy trì

các giải pháp này, (ii) hoạt động kiểm tra tại các công

đoạn khác nhau của chuỗi sản phẩm trên cơ sở tiếp

cận yếu tố nguy cơ và (iii) công tác kiểm tra sản phẩm

cuối cùng cần tiến hành một cách thận trọng và sau

cùng nhằm đảm bảo hệ thống ATTP là đáng tin cậy và

8. Đồng bộ việc nâng cao cơ sở hạ tầng với thay đổi hành

vi: Nghiên cứu và các bài học thu được dẫn đến sự thận

trọng hơn với quan điểm cho rằng cơ sở hạ tầng được

nâng cấp và hiện đại chắc chắn sẽ giảm được bệnh

lây qua đường thực phẩm và đưa đến thực phẩm an

toàn. Chính sách quốc gia hiện nay về quy hoạch lại hệ

thống cơ sở giết mổ và sử dụng các chợ đầu mối phải

đặt ưu tiên cho những giải pháp thực hành phù hợp

và thay đổi hành vi của các thành phần tham gia theo

hướng thực hành vệ sinh bao gồm sự khích lệ, khuyến

10. Công tác đào tạo các thành phần tham gia vào chuỗi

giá trị (ví dụ người sản xuất) về các giải pháp thực

hành tốt và vấn đề ATTP là cần thiết, tuy nhiên cần lưu

ý là có bằng chứng cho thấy công tác này đạt hiệu quả

cao nhất khi người sản xuất thấy có động lực từ việc

thay đổi hành vi.

11. Trong dài hạn, không ngừng củng cố hệ thống chăn

nuôi trồng trọt nhằm giảm sự phụ thuộc của chuỗi

cung cấp vào những cơ sở chăn nuôi siêu nhỏ sẽ giúp

24 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 25

bước cải thiện đã cho thấy kết quả. Tiếp tục đưa ra

các giải pháp can thiệp tuy nhiên nhấn mạnh nhiều

hơn vào việc nắm bắt giải pháp nào có hiệu quả và

giải pháp nào không, ví dụ phương án áp dụng GAP

được đơn giản hóa có thể có thể được đón nhận

hơn.

truyền thông nhằm tạo dựng lòng tin của người tiêu

dùng vào những khuyến nghị của cơ quan nhà nước

về vấn đề ATTP. Trong khi điều này đòi hỏi sự thay

đổi trong một thời gian dài, trước mắt, công tác truyền

thông của cơ quan nhà nước trong một sự cố ATTP cần

tránh làm trầm trọng hóa thêm những nhận thức tiêu

cực. Như đã đề cập, cần có bằng chứng rõ ràng làm

cơ sở cho công tác truyền thông nguy cơ trong tương

lai để đảm bảo có được niềm tin của người tiêu dùng.

Chiến lược truyền thông cần kết nối với một chiến lược

về kinh tế nhằm nâng cao vai trò của người tiêu dùng

trong việc xây dựng và phát triển thị trường (thay vì

làm suy yếu). Giáo dục và nhận thức của người tiêu

dùng sẽ đảm bảo người tiêu dùng có ý thức về thực

hành ATTP và hiểu rõ hơn về các nguy cơ thường gặp.

phần các câu hỏi thường gặp và sử dụng Facebook

cũng như các kênh truyền thông khác trên mạng xã

hội).

•

Hoạt động thương mại và xuất khẩu: Việt Nam

đã rất thành công trong xuất khẩu thực phẩm. Mở

rộng danh mục sản phẩm xuất khẩu bao gồm các

sản phẩm có thương hiệu, chất lượng cao hơn bên

cạnh những sản phẩm không có nhãn hiệu, chủ yếu

là giá trị thấp hiện đang chiếm ưu thế có thể gia

tăng nguồn thu ngoại tệ và giảm bớt nguy cơ gắn

với một danh mục hẹp sản phẩm xuất khẩu. Điều

này cần được thực hiện đồng bộ với hệ thống ATTP

hiệu quả, rõ ràng và bắt đầu tạo được thêm lòng tin

của người tiêu dùng trong nước và quốc tế về các

sản phẩm thực phẩm của Việt Nam.

b. Cần bao gồm và đặt ra khung cho 3 khía cạnh sau:

(i) truyền thông hàng ngày nhằm lấy lại niềm tin từ

người tiêu dùng để có thể hướng dẫn họ đưa ra các

quyết định mua thực phẩm theo cách tích cực (xem

Mục 5.6 để có thêm thông tin và ví dụ); (ii) hướng

dẫn và giải đáp các phản ứng đối với các vấn đề

ATTP mà đôi khi bị hiểu sai và có thể không dựa

vào bằng chứng khoa học để lấy lại niềm tin của

người tiêu dùng; và (iii) truyền thông nguy cơ trong

tình huống khẩn cấp khi xảy ra các vấn đề về ATTP,

với tiêu chí không giấu giếm sự thật và cũng không

bảo vệ những bên chịu trách nhiệm cho sự cố về

ATTP – nhưng cũng cần nhấn mạnh các hoạt động

của Chính phủ và các bên liên quan để cộng đồng

và người tiêu dùng nhìn thấy những nỗ lực đang

được thực hiện để giảm thiểu tác động của sự cố

(bao gồm cả làm giảm bớt những lo lắng quá mức

trong cộng đồng).

Truyền thông nguy cơ là sự tương tác trao đổi thông

tin và ý kiến giữa người đánh giá nguy cơ, người quản

lý nguy cơ, người tiêu dùng, cơ sở sản xuất kinh do-

anh, cộng đồng nghiên cứu đào tạo và các bên liên quan

khác, bao gồm giải thích các kết quả tìm được qua đánh

giá nguy cơ và là cơ sở cho các quyết định trong công

tác quản lý nguy cơ. Những hoạt động nhằm cải thiện

công tác truyền thông nguy cơ bao gồm:

•

Giải quyết thực trạng của thành phần kinh tế phi

chính thức: Tìm cách cải thiện hơn là thay thế thành

phần kinh tế phi chính thức. Xem xét các mô hình

khác, ví dụ phương án tiếp cận các chợ truyền thống

thay vì chỉ tiếp cận các siêu thị và triển khai thí

điểm các mô hình này. Một số giải pháp có thể phù

hợp hơn với các nông trại quy mô lớn, tuy nhiên với

việc các hộ gia đình chăn nuôi trồng trọt quy mô

nhỏ hiện chiếm ưu thế và có vai trò quan trọng đối

với sinh kế và chất lượng dinh dưỡng ở Việt Nam,

việc đưa ra các giải pháp hoặc phương án được đơn

giản hóa (GAP và GMP) cho phù hợp với nông trại

và cơ sở chế biến có quy mô nhỏ. Cụ thể, phương

án triển khai trên cơ sở hiện trạng và sau đó từng

14. Nâng cao ý thức về nhận thức nguy cơ: Để giải quyết

sự quan tâm của công chúng đối với vấn đề ATTP và

vấn đề nhận thức nguy cơ thường không thực sự đúng

với thực tế, yêu cầu cấp bách là phải làm cho công

chúng và những người ra quyết định hiểu rõ không chỉ

về các nguy cơ mà cả về tâm lý học nhận thức nguy

cơ, tức là mọi người thường có xu hướng lo lắng quá

mức về vấn đề nào đó. Các thông điệp từ cơ quan chính

quyền liên quan đến các nguy cơ ATTP cần nhất quán

và dựa trên sự phối hợp và hợp tác thực sự. Để hỗ

trợ điều này, chính phủ cần xây dựng một chiến lược

15. Việc xây dựng chiến lược truyền thông nguy cơ đòi hỏi

kinh nghiệm quốc tế và kiến thức thực tế ở Việt Nam.

Chiến lược truyền thông nguy cơ nên có các đặc điểm

sau:

a. Cần áp dụng các cách thức, công cụ và các kênh

truyền thông phù hợp với các nhóm đối tượng đích

và đặc thù cho mỗi quốc gia. Ví dụ, ở Việt Nam, vai

trò của mạng xã hội và truyền thông trên internet

đang phát triển rất nhanh nên cần tận dụng kênh

truyền thông này (Bộ Y tế có trang web về ATTP,

c. Cần tăng cường sự chuẩn bị sẵn sàng của Chính phủ

và các bên liên quan trong việc thiết kế sẵn sàng

các quy trình và hướng dẫn truyền thông nguy cơ

để tăng cường khả năng đáp ứng nhanh với các giải

26 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 27

pháp đặc thù cho mỗi quốc gia và cần điều chỉnh

cho phù hợp với thực tế của Việt Nam.

chế được sử dụng hiệu quả nhất cho hoạt động giám

sát và kiểm soát bệnh truyền qua thực phẩm. Năng lực

đánh giá nguy cơ đang được nhân rộng ra các trường

đại học, tổ chức nghiên cứu, các bộ ngành (Bộ Y tế,

Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn và Bộ Tài

Nguyên và Môi trường) và Ủy ban Tiêu chuẩn Thực

phẩm Việt Nam. Công tác đào tạo đã được tiến hành

với sự hỗ trợ quốc tế. Tuy nhiên, cần phải tập trung

nhiều hơn vào việc áp dụng một cách có hệ thống mô

hình tiếp cận vấn đề ATTP dựa trên nguy cơ trong đó

khối tư nhân cần đóng vai trò dẫn dắt trong khi Chính

phủ đảm nhiệm chức năng chính trong tạo ra và thực

thi hành lang pháp lý do việc thiếu năng lực, nguồn

lực và môi trường thuận lợi hiện vẫn đang là rào cản

trong việc áp dụng mô hình này. Cũng có thể sử dụng

kinh nghiệm thành công trong khu vực (ví dụ như kinh

nghiệm từ Thái Lan) để hỗ trợ cho việc triển khai mô

hình.

NNPTNT, Sở Công thương v.v. vào một tổ chức duy

nhất trực thuộc Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí

Minh và đóng vai trò điều phối vấn đề ATTP của thành

phố, thì cần được theo dõi và giám sát chặt chẽ trong

giai đoạn thí điểm. Đây sẽ là bài học kinh nghiệm quan

trọng, đánh giá những thuận lợi, khó khăn và những

bế tắc có thể gặp phải cũng như phân tích tính bền

vững và khả năng nhân rộng trong điều kiện thực tế

của Việt Nam. Thực tế như đã chỉ ra ở Module 4 của

Bộ Công cụ ATTP của WBG (the WBG Food Safety

Toolkit⁵), không có một cấu trúc thể chế nào là “hoàn

hảo” và quyết định để theo mô hình 1 tổ chức duy nhất

hay nhiều tổ chức (và mỗi hình thức lại có vài tiểu mô

hình) sẽ chủ yếu phụ thuộc vào: (i) năng lực của các

tổ chức (năng lực chuyên môn, số lượng cán bộ, trang

thiết bị), (ii) tổ chức thể chế của quốc gia, (iii) mức độ

phân quyền, (iv) số cơ sở cần kiểm giám sát và (v) mức

độ phát triển của hệ thống ATTP tại quốc gia đó.

năng lực lấy mẫu của các cán bộ giám sát ATTP bao

gồm chuyên viên tại các phòng xét nghiệm. Phát triển

năng lực chẩn đoán, đảm bảo chất lượng phòng xét

nghiệm và dung hòa tiêu chuẩn và mô hình tiếp cận

giữa các phòng xét nghiệm ATTP và các hệ thống giám

sát, cả ở cấp vùng và cấp quốc gia.

16. Sử dụng những ví dụ thành công để thúc đẩy thay đổi:

Các nhà xuất khẩu thực phẩm của Việt Nam đang lớn

mạnh nhanh chóng do áp dụng quy trình sản xuất hiện

đại. Những quy trình này phù hợp với GMP, HACCP,

ISO và các tiêu chuẩn khác. Mặc dù gặp phải một số

thách thức ở một số sản phẩm trong việc đáp ứng các

tiêu chuẩn quốc tế, đã có những ví dụ thành công (ví

dụ, 95% sản phẩm tôm Việt Nam xuất khẩu sang Úc

đáp ứng tiêu chuẩn). Theo thời gian, sự tuân thủ ngày

càng cải thiện. Cũng cần nỗ lực để áp dụng những mô

hình này vào thị trường trong nước. Quyết định gần

đây cho phép NAFIQAD áp dụng mô hình giám sát

chất tồn dư vào các chuỗi giá trị thịt lợn và thịt gia cầm

là một bước đi đầu tiên đáng khích lệ.

20. Xây dựng Chiến lược ATTP và Kế hoạch hành động

SPS có tính liên kết: bắt đầu bằng quá trình theo giai

đoạn để hỗ trợ và đảm bảo rằng Chiến lược ATTP và

Kế hoạch Hành động SPS Quốc gia được điều phối

và liên kết với nhau. Được điều phối bởi các bộ khác

nhau, hai chiến lược này cần được soạn thảo và cập

nhật một cách đồng bộ nhằm đảm bảo các mục tiêu

đưa ra, các kết quả và giải pháp can thiệp có tính thống

nhất cao, bổ sung lẫn nhau và không mâu thuẫn.

21. Tăng cường triển khai các quy định pháp luật về ATTP

và tăng tính chịu trách nhiệm của các cơ sở sản xuất và

bán lẻ thực phẩm. Điều quan trọng là cần chuyển đổi

từ một mô hình trong đó Chính phủ chịu trách nhiệm

chính đối với vấn đề ATTP sang mô hình ở đó thành

phần tư nhân được giao quyền và trách nhiệm lớn hơn.

Có thể hỗ trợ tối ưu hóa công tác đánh giá nguy cơ,

quản lý nguy cơ và truyền thông nguy cơ bằng cách

xây dựng năng lực và cải thiện sự phối hợp giữa các

ban ngành và các bên liên quan, thông qua các hoạt

động sau:

19. Nâng cao mạng lưới kết nối, xây dựng sự đồng thuận

và nhất quán giữa các tổ chức, các cơ quan quản lý

có liên quan và các phòng xét nghiệm, đặc biệt nếu

trực thuộc các bộ ngành khác nhau, cũng như nâng cao

18. Cơ cấu lại tổ chức: Mặc dù một đợt cải cách lớn về

pháp lý và cơ cấu tổ chức không được xem là ưu tiên

cấp bách, cần xem xét tiếp tục xác định các khung

pháp lý phù hợp để tăng cường thực thi và sự điều phối

tổng thể để đảm bảo tốt hơn về vấn đề ATTP. Đối với

mô hình quản lý ATTP hiện nay đang được thí điểm

tại Thành phố Hồ Chí Minh nhằm thống nhất tất cả

các tổ chức về ATTP trong thành phố như Sở Y tế, Sở

17. Xây dựng năng lực theo mô hình tiếp cận dựa trên

nguy cơ bao gồm đánh giá nguy cơ, mô tả nguy cơ và

phân loại nguy cơ nhằm đảm bảo các nguồn lực hạn

5

https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/

handle/10986/25204/911840WP0Box380od0Safety0Toolkit0IC.

pdf?sequence=1&isAllowed=y

28 Trang

Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những Thách Thức và Cơ Hội

Trang 29

Tài liệu Quản lý nguy cơ an toàn thực phẩm ở Việt Nam - Những thách thức và cơ hội