Nguyên nhân và biện pháp xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng qua báo cáo kiểm toán của kiểm toán nhà nước
Minh baïch hoùa hoaït ñoäng taøi chính tín duïng - nôï xaáu vaø sôû höõu cheùo
NGUyEÂN NHAÂN VAØ bIEÄN PHAÙP
xÖû lyÙ NÔÏ xAáU CUûA CAÙC TOÅ CHÖÙC TÍN dUÏNG
QUA bAÙO CAÙO KIEÅM TOAÙN CUûA
KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC
TS. LÊ THẾ Sáu*
òng vốn từ các tổ chức tín dụng (TCTD) cho vay đối với các tổ chức, cá nhân được ví như
huyết mạch của nền kinh tế thì nợ xấu luôn được ví như “cục máu đông” có thể gây tắc
nghẽn hoạt động của hệ thống TCTD và cản trở sự phát triển của nền kinh tế. Tỷ lệ nợ
D
xấu của các TCTD hiện tại tương đối cao, nợ tiềm ẩn có thể phát sinh thành nợ xấu lớn.
Trước thách thức của việc nợ xấu ngày càng gia tăng, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã triển khai một loạt
các biện pháp để xử lý nợ xấu nhằm khai thông những cục máu đông của nền kinh tế, nhưng việc xử lý nợ
xấu thời gian qua còn nhiều khó khăn, xử lý chưa nhiều, nhiều khoản nợ xấu xử lý chỉ là hình thức, chưa
triệt để và hiệu quả, trong việc xử lý còn xuất hiện nhiều sự bất cập thể hiện qua các vướng mắc, khó khăn
từ cơ chế, chính sách pháp luật và thực tế thực hiện.
Từ khóa: nợ xấu
Reasons and solutions to handle bad debt of the credit institutions through SAV’S auditing report
Capital flows from credit institutions to organizations and individuals are considered as the lifeblood of
the economy. Bad debts are always like “blood clots” that can obstruct the operation of credit institutions
and obstruct the development of the economy. e current bad debt ratio of the existing credit institutions
is relatively high. Potential debt can arise as bad debts. In the face of the challenge of increasing bad debt, the
Party, State and Government have implemented a series of measures to deal with bad loans aimed at clearing
the blood clots of the economy. In recent years, many difficulties have been dealt with, many bad debts have
been handled in an inefficient and effective manner, tracing from mechanisms, policies and practices.
key word: bad debt
1. ực trạng tình hình nợ xấu của TCTD
trong thời gian vừa qua
- Tại thời điểm cuối năm 2015 nếu tính đầy
đủ nợ xấu sẽ vào khoảng 476.860 tỷ đồng tương
đương tỷ lệ 8,85%, bao gồm: nợ xấu nội bảng là
131,8 nghìn tỷ đồng, nợ xấu tồn đọng tại VaMC
197,316 nghìn tỷ đồng, nợ xấu được cơ cấu lại 107
nghìn tỷ đồng, các khoản nợ xấu chưa chuyển theo
kết luận thanh tra 40,746 nghìn tỷ đồng;
eo số liệu của Báo cáo kiểm toán của KTNN
cho thấy nợ xấu của hệ thống các TCTD trong
những năm vừa qua đã hình thành, tăng nhanh và
ở mức rất lớn mặc dù các TCTD, NHNN và Chính
phủ đã thực hiện rất nhiều giải pháp để xử lý nợ
xấu, hạn chế phòng ngừa nợ xấu, cụ thể:
- Tại thời điểm cuối năm 2016, nếu tính đầy đủ
nợ xấu sẽ vào khoảng là 600,01 nghìn tỷ đồng so
*Kiểm toán nhà nước chuyên ngành VII
12 Số 116 - tháng 6/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
với 5.949,5 nghìn tỷ đồng tổng dư nợ cho vay, đầu
tư đối với nền kinh tế chiếm tỷ lệ 10,08% tổng dư
nợ cho vay. Cụ thể, nợ xấu nội bảng là 150.124,4
tỷ đồng, nợ xấu VaMC đã mua nhưng chưa xử lý
là 195,75 nghìn tỷ đồng; nợ xấu được cơ cấu lại là
136,8 nghìn tỷ đồng; trái phiếu doanh nghiệp tiềm
ẩn trở thành nợ xấu là 23,76 nghìn tỷ đồng; các
khoản khác phải thu 49,53 nghìn tỷ đồng; lãi phải
thu bất hợp lý phải thoái 44,04 nghìn tỷ đồng.
phát năm 2010 là 11,75%; năm 2011 là 18,58%); lãi
suất ngân hàng tăng cao nhanh chóng (năm 2011
lãi suất cho vay VNĐ khoảng 17-20%/năm, thậm
chí trên mức 37%/năm), thanh khoản và khả năng
sinh lời của hệ thống ngân hàng suy giảm dẫn đến
có nhiều doanh nghiệp phải giải thể, ngừng hoạt
động (năm 2011: 54.114 doanh nghiệp; năm 2012:
54.261 doanh nghiệp; chỉ số hàng tồn kho tăng cao
trên 20%/năm trong giai đoạn 2011-2012) cũng đã
tạo ra nợ xấu.
2. Nguyên nhân nợ xấu của các TCTD thời
gian qua
ứ hai, Do sở hữu của nhóm cổ đông chi phối,
sở hữu chéo giữa ngân hàng với doanh nghiệp tại
Việt Nam trong những năm gần đây làm cho quan
hệ cho vay trở nên rất phức tạp, cụ thể: Nhiều công ty
không thuộc lĩnh vực tài chính nhưng lại đầu tư dài
hạn với vai trò nhà sáng lập, nhà đầu tư chiến lược
trong các ngân hàng dẫn đến tình trạng một số ngân
hàng thu xếp vốn cho những dự án đầu tư chưa minh
bạch. Việc sở hữu chéo này đã dẫn đến tình trạng các
ngân hàng tạo điều kiện để cho các doanh nghiệp sở
hữu ngân hàng có thể dễ dàng vay được vốn, hoặc dễ
dàng cho các công ty con của các doanh nghiệp có
vốn sở hữu tại ngân hàng vay vốn. Việc cho vay dễ
dàng, thiếu kiểm soát cộng với việc thẩm định vốn
vay thiếu cẩn trọng tất yếu sẽ dẫn đến nợ xấu. Đây
Việc nợ xấu phát sinh lớn và tăng nhanh như
vậy có nhiều nguyên nhân, một số nguyên nhân
chính như: xuất phát từ phía người vay vốn, từ phía
ngân hàngvà từ những bất ổn của nền kinh tế:
ứ nhất, Từ sự bất ổn của nền kinh tế, cụ thể:
những năm vừa qua xuất phát chính từ cuộc khủng
hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, nền kinh tế thế
giới bắt đầu khủng hoảng, với tín dụng dưới chuẩn
ở Mỹ và sau đó là nợ công ở khu vực đồng tiền
chung Châu Âu. Cùng với những yếu kém được tích
tụ qua nhiều năm trong nội tại của nền kinh tế, nền
kinh tế Việt Nam bắt đầu suy giảm, đặc biệt là lạm
phát tăng cao, sản xuất kinh doanh đình trệ (lạm
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 116 - tháng 6/2017 13
Minh baïch hoùa hoaït ñoäng taøi chính tín duïng - nôï xaáu vaø sôû höõu cheùo
chính là nguyên nhân gây ra tình trạng bất ổn nhất
trong hệ thống ngân hàng và dẫn đến tình trạng nợ
xấu đặc biệt tăng cao. Nổi bật là các khoản nợ xấu lên
đến hàng chục nghìn tỷ đồng liên quan đến các vụ
án trọng điểm của các ngân hàng như nhóm nợ xấu
của 06 Công ty liên quan đến ông Nguyễn Đức Kiên
tại Ngân hàng aCB, nhóm khách hàng iên anh
tại Ngân hàng Xây dựng, các khoản nợ của ông Tạ Bá
Long, Đoàn Văn an tại GP Bank...
giải quyết tình trạng nợ xấu đã có nhưng chưa rõ
ràng, chưa hợp lý.
Có thể thấy rằng, pháp luật hiện hành đã có
những khung pháp lý cơ bản trong việc hạn chế
cũng như giải quyết nợ xấu của các TCTD như: quy
định về phân loại nợ; quy định về xử lý tài sản đảm
bảo nợ; quy định về quyền khởi kiện yêu cầu các tổ
chức cá nhân hoàn trả vốn vay; quy định về hoạt
động mua bán nợ… Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy,
quy định khi đi vào thực tế còn có điểm chưa phù
hợp, bị lợi dụng và không phát huy được hiệu quả
trong việc giải quyết nợ xấu, dẫn đến tình trạng nợ
xấu không được cải thiện mà còn có xu hướng tăng
lên. Có thể kể đến những hạn chế như:
ứ ba, Do tình hình hoạt động của ngân hàng
còn nhiều yếu kém như: Ngân hàng quá đề cao chỉ
tiêu doanh thu, lợi nhuận, tăng trưởng tín dụng
nóng; các ngân hàng đua nhau mở rộng mạng
lưới chi nhánh, điểm giao dịch, cạnh tranh chiếm
thị trường, săn sàng áp dụng mọi hình thức kinh
doanh để tận thu trong khi còn nhiều hạn chế về
năng lực quản lý, điều hành, điều kiện cấp tín dụng
lỏng lẻo và quy trình kinh doanh quản lý tín dụng
chưa chặt chẽ. Bên cạnh đội ngũ cán bộ yếu kém,
hệ thống kiểm soát, kiểm toán nội bộ để phòng,
chống các hành vi vi phạm trong hoạt động tín
dụng tại một số ngân hàng còn kém hiệu quả, chưa
đáp ứng được yêu cầu phòng ngừa, phát hiện và xử
lý từ đó tạo ra kẽ hở về cơ chế, chính sách để những
người làm việc trong ngân hàng lợi dụng thực hiện
hành vi vi phạm pháp luật.
- Về quy định phân loại nợ và quy định về cơ cấu
lại nợ: Quy định phân loại nợ xấu những năm vừa
qua còn những điểm chưa rõ ràng, đó là NHNN
vẫn đang cho phép các ngân hàng được lựa chọn
1 trong 2 phương pháp phân loại nợ (định tính
hoặc định lượng) tùy theo khả năng và điều kiện
thực hiện của từng ngân hàng khiến cho các ngân
hàng vẫn có thể che giấu được tình trạng nợ xấu
của mình; nhiều ngân hàng đã lợi dụng quy định về
điều chỉnh kỳ hạn trả nợ, gia hạn nợ để phản ánh
sai lệch chất lượng tín dụng, biến nợ xấu thành nợ
đủ tiêu chuẩn, cố tình đánh giá hoạt động sản xuất
kinh doanh của khách hàng theo chiều hướng tích
cực và có khả năng trả nợ tốt sau khi điều chỉnh kỳ
hạn trả nợ, gia hạn nợ để giữ nguyên nhóm nợ của
khách hàng.
ứ tư, Xuất phát từ phía khách hàng vay vốn
như: Khách hàng cố tình chiếm dụng vốn của ngân
hàng như khách hàng cung cấp thông tin sai lệch
trên hồ sơ vay vốn, làm sai lệch về tình hình tài
chính, tính khả thi của việc sử dụng vốn vay và khả
năng trả nợ; cố tình gian lận liên quan đến giá trị
tài sản thế chấp bao gồm nâng giá trị tài sản thế
chấp và thế chấp cùng một tài sản tại nhiều ngân
hàng; làm giả một số giấy tờ chứng nhận quyền sở
hữu tài sản... Ngoài ra còn trường hợp khách hàng
kinh doanh thua lỗ nên mất khả năng trả nợ do
khách hàng có trình độ yếu kém trong dự đoán các
vấn đề kinh tế, yếu kém trong năng lực quản lý, sản
phẩm chất lượng thấp không bán được dẫn đến
không trả được nợ của ngân hàng.
- Về hệ thống quy định pháp luật để vận hành
thị trường mua bán nợ còn chưa đầy đủ: Quyền
và trách nhiệm của người mua nợ, người bán nợ,
người xử lý nợ chưa được quy định rõ ràng; chủ
thể tham gia thị trường mua bán nợ đang bị hạn
chế; việc định giá khoản nợ đến nay chưa có quy
định cụ thể, cơ sở xác định giá trị của khoản nợ rất
phức tạp.
- Về vướng mắc khi xử lý tài sản bảo đảm để thu
hồi nợ: Để bán được tài sản bảo đảm thì trước hết
cần phải thu giữ được tài sản bảo đảm. Tuy nhiên,
việc thu giữ tài sản bảo đảm trong thực tế là hết
ứ năm, Quy định pháp luật nhằm hạn chế,
14 Số 116 - tháng 6/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
sức khó khăn, chưa có cơ chế nào để bắt buộc được
chủ tài sản phải bàn giao tài sản bảo đảm. Nếu chủ
tài sản không tự nguyện bàn giao thì bắt buộc phải
yêu cầu tòa án giải quyết theo Điều 301 Luật Dân
sự 2015, nên việc xử lý sẽ mất rất nhiều thời gian và
công sức; trường hợp khách hàng đồng ý bàn giao
tài sản để đấu giá thì lại gặp khó khăn khi xác định
giá khởi điểm bán đấu giá.
được cụ thể hóa tại Đề án “Xử lý nợ xấu của hệ
thống các tổ chức tín dụng” và Đề án “ành lập
Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng
Việt Nam” do ủ tướng Chính phủ ban hành kèm
theo quyết định số 843/QĐ-CP ngày 31/05/2013.
Ngoài ra, nhiều biện pháp xử lý nợ xấu đã được
các TCTD thực hiện như: Khách hàng trả nợ; bán,
phát mại tài sản để thu hồi nợ; xử lý bằng nguồn dự
phòng rủi ro; bán nợ xấu (trong đó có bán nợ cho
Công ty Quản lý tài sản của các TCTD Việt Nam
(VaMC) để các TCTD bán lại nợ xấu cho VaMC
và nhận lại bằng Trái phiếu đặc biệt)… Cụ thể kết
quả xử lý nợ xấu đạt được như sau:
3. Biện pháp xử lý nợ xấu thời gian qua
Để xử lý tình hình nợ xấu và phòng ngừa hạn
chế nợ xấu gia tăng tại các TCTD, Đảng, Quốc hội
và Chính phủ đã đề ra nhiều giải pháp xử lý nợ xấu
Xử lý nợ xấu (tỷ đồng)
Bán nợ
TCTD
Bán
Xử
lý nợ
xấu
Chuyển
nợ xấu
thành
nhận TSBĐ phát mại Sử
Hình
thức
khác
Tổng
số
kH
trả nợ
Bên
thứ 3
trả nợ
Bán
thay cho
nghĩa vụ
trả nợ
TSBĐ để dụng
thu hồi
nợ
Tổng
số
cho
DPRR
vốn góp
VAMC
Năm
2012
74.676 25.322 0
87.976 15.944 0
143.549 21.610 199
186.894 29.069 1.656
4.077
2.533
3.374
3.931
35.176 0
30.387 0
30.556 0
35.433 136
0
3.743
0
6.358
Năm
2013
0
36.150 29.578 2.962
83.448 79.612 3.926
96.607 95.049 19.372
Năm
2014
437
690
Năm
2015
Trong tất cả các biện pháp nêu trên, việc xử lý
nợ xấu bằng biện pháp bán nợ cho VaMC chiếm tỷ
lệ cao nhất. Sau 4 năm đi vào hoạt động, tính đến
31/12/2016 tổng dư nợ xấu đã mua và được VaMC
quản lý là 235.872 tỷ đồng với mệnh giá trái phiếu
đã phát hành (bằng với giá mua nợ) là 207.685 tỷ
đồng và lũy kế từ khi thành lập đến 31/12/2016,
VaMC đã thu hồi được 50.165 tỷ đồng nợ xấu,
trong đó bao gồm: bán lại nợ cho TCTD số tiền
8.083 tỷ đồng; bán TSĐB số tiền 12.219 tỷ đồng;
khách hàng tự trả nợ số tiền 29.863 tỷ đồng; tổng
số nợ xấu được điều chỉnh lãi suất là 1.981 tỷ đồng;
nợ xấu được cơ cấu lại thời hạn trả nợ là 907 tỷ
đồng; nợ xấu được miễn giảm lãi là 2.137 tỷ đồng.
Tuy nhiên thực tế cho thấy trong tổng số thu hồi nợ
cũng như cơ cấu nợ, hầu hết VaMC ủy quyền cho
các TCTD bán nợ xử lý, thu hồi, một phần khách
hàng tự trả cho các TCTD. Năm 2016 VaMC chỉ
thực hiện phối hợp với TCTD bán TSĐB thu hồi số
tiền 603 tỷ đồng. Như vậy, VaMC chỉ hoàn thành
nhiệm vụ mua nợ xấu bằng trái phiếu đặc biệt theo
kế hoạch được NHNN phê duyệt, góp phần ổn
định hệ thống các TCTD còn các nhiệm vụ khác
như mua nợ theo giá thị trường, xử lý các khoản nợ
đã mua... theo quy định tại khoản 1, điều 12 Nghị
định số 53/2013/NĐ-CP ngày 18/5/2013, VaMC
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 116 - tháng 6/2017 15
Minh baïch hoùa hoaït ñoäng taøi chính tín duïng - nôï xaáu vaø sôû höõu cheùo
chưa thực hiện hoặc thực hiện được rất ít theo chức
năng nhiệm vụ được giao.
hoạt các chính sách để phát triển nền kinh tế; kịp
thời ứng phó có hiệu quả đối với các bất ổn và ảnh
hưởng xấu của các yếu tố trong và ngoài nước đến
nền kinh tế; tạo mọi điều kiện thuận lợi, bình đẳng
về mặt pháp lý cho các doanh nghiệp hoạt động sản
xuất, kinh doanh.
eo NHNN thì nguyên nhân là do một số cơ
chế, chính sách tối thiểu bảo đảm cho VaMC được
hoạt động an toàn, hiệu quả vẫn chưa hoàn chỉnh.
VaMC chưa có các cơ chế, chính sách, quy định
pháp lý mang tính đặc thù, đặc biệt để xử lý nhanh
nợ và tài sản bảo đảm của khoản nợ đã mua... đang
ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của VaMC,
đặc biệt là việc mua bán nợ theo cơ chế thị trường
và xử lý các khoản nợ xấu đã mua. Tuy nhiên thực
tế cho thấy khả năng xử lý của VaMC còn chưa
đáp ứng được yêu cầu vì bị hạn chế rất nhiều về các
nguồn lực và việc nắm bắt thông tin các khoản nợ.
Hiện tại số lượng nợ xấu đã mua là rất lớn nhưng
việc VaMC nắm rõ tình trạng các khoản nợ cũng
như tài sản đảm bảo thực chất còn hạn chế, các
khoản nợ có thể xử lý để thu hồi nợ đều được các
TCTD mua lại từ VaMC để tự xử lý. Hiện tại việc
xử lý nợ xấu do các TCTD tự thực hiện vẫn đang
hiệu quả hơn do TCTD nắm bắt được thực trạng
khoản nợ, tài sản đảm bảo, có nguồn lực con người
và gắn lợi ích trực tiếp của các TCTD.
(ii) Về hoàn thiện khung pháp lý:
- Khắc phục ngay các lỗ hổng pháp lý dẫn đến
các nguy cơ hình thành nợ xấu như tình trạng sở
hữu chéo, đầu tư chéo; thao túng, chi phối ngân
hàng của một nhóm cổ đông, cổ đông lớn để cho
vay sân sau dẫn đến các TCTD hoạt động kém hiệu
quả và mất khả năng chi trả.
- Hạn chế và ngăn ngừa các Tập đoàn kinh tế,
Tổng công ty nhà nước đầu tư ngoài lĩnh vực hoạt
động chính tràn lan, thiếu sự kiểm soát, trong khi
kinh nghiệm trong quản trị điều hành cũng như
hiểu biết về các lĩnh vực đầu tư như tài chính, bảo
hiểm, chứng khoán, vàng… còn hạn chế.
(iii) Tăng cường quản lý nhà nước:
Tăng cường chức năng giám sát, kiểm tra, thanh
tra của các cơ quan quản lý nhà nước đảm bảo hiệu
quả và hiệu lực đối với hoạt động của các TCTD.
4. Các giải pháp hạn chế phòng ngừa nợ xấu
Hiệu quả trong công tác xử lý nợ xấu thời gian
vừa qua cho thấy còn nhiều sự bất cập mà chưa thể
xử lý được nhanh và thực chất, một phần nguyên
nhân chủ yếu là xuất phát từ các khó khăn, vướng
mắc của cơ chế, chính sách và pháp luật.
(iv) Nâng cao năng lực hoạt động của TCTD:
- TCTD cần phải kiểm soát và nâng cao được
chất lượng tín dụng, hạn chế việc cho vay đầu tư
vào những lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro như bất
động sản, chứng khoán.
Việc phòng ngừa và hạn chế nợ xấu có ý nghĩa
hết sức quan trọng, quan trọng hơn việc xử lý nợ xấu
thế nào cho nhanh và hiệu quả. Qua bức tranh nợ
xấu, các biện pháp xử lý nợ xấu trong thời gian vừa
qua cho thấy, để hạn chế, phòng ngừa nợ xấu có thể
phát sinh tăng nhanh, ở mức cao như vừa qua cần có
những giải pháp có tính lâu dài, đồng bộ, hiệu quả và
thiết thực, thể hiện qua các mặt như sau:
- Các TCTD phải nâng cao chất lượng thẩm
định, xét duyệt cho vay đảm bảo chặt chẽ, tuân thủ
đầy đủ các quy định của pháp luật.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Báo cáo của Ngân hàng Nhà nước và các
ngân hàng thương mại năm 2015, 2016.
(i) Về mặt điều hành nền kinh tế:
Chính phủ thực hiện điều hành chủ động, linh
16 Số 116 - tháng 6/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
5 trang
19/04/2022
1120
Bạn đang xem tài liệu "Nguyên nhân và biện pháp xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng qua báo cáo kiểm toán của kiểm toán nhà nước", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- nguyen_nhan_va_bien_phap_xu_ly_no_xau_cua_cac_to_chuc_tin_du.pdf
