Về vấn đề chăm sóc sức khỏe của tộc người Cống và Si La ở tỉnh Lai Châu hiện nay

Về vấn đề chăm sóc sức khỏe…

29

Về vấn đề chăm sóc sức khỏe của tộc người

Cống và Si La ở tỉnh Lai Châu hiện nay^(*)

Lê Thị Mùi^(**)

Tóm tắt: Ở Việt Nam, người Cống và Si La là hai tộc người thiểu số có dân số ít nhất cả

nước, sinh sống chủ yếu ở 2 tỉnh Điện Biên và Lai Châu. Do phong tục tập quán và địa

hình cư trú xa trung tâm nên việc chăm sóc sức khỏe của hai tộc người này gặp nhiều

khó khăn, vì vậy, chất lượng dinh dưỡng không được tốt như các tộc người ở vùng khác

trong tỉnh. Vốn sinh sống biệt lập, lại ở khu vực giao thông cách trở nên việc tiếp cận

dịch vụ y tế, tìm kiếm y bác sĩ để chữa bệnh cũng như chăm sóc sức khỏe của hai tộc

người Cống và Si La là vấn đề đang đặt ra. Dựa trên khảo sát thực địa tại 2 xã Nậm

Khao, Kan Hồ của huyện Mường Tè và xã Nậm Chà, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu,

bài viết chỉ ra những thuận lợi và khó khăn trong chăm sóc sức khỏe hiện nay đối với

hai tộc người này.

Từ khóa: Tộc người, Văn hóa, Văn hóa tộc người, Chăm sóc sức khỏe, Người Cống,

Người Si La

Abstract: The Cong and Si La have the least population of all ethnic minorities in

Vietnam, who live mainly in Dien Bien and Lai Chau provinces. Due to diﬀerent customs

and residence located far from the center, they receive poorer health care and nutritional

quality than other ethnic groups in the province. Living in isolated areas with very little

traﬃc, their opportunity to access medical services and treatment as well as health care

remains a big challenge. Based on ﬁeld research in Nam Khao, Kan Ho communes of

Muong Te district and Nam Cha commune of Nam Nhun district, Lai Chau province, the

article indicates the advantages and disadvantages of providing health care for the two

ethnic minorities.

Keywords: Ethnic Groups, Culture, Ethnic Culture, Health Care, Cong Ethnic Group,

Si La Ethnic Group.^(*)

^(*)Bài viết là kết quả của Đề tài cấp Bộ “Ảnh hưởng của một số yếu tố văn hóa tới chăm sóc sức khỏe của

hai tộc người Cống và Si La ở tỉnh Lai Châu” do TS. Lê Minh Anh và ThS. Hoàng Thị Lê Thảo, Viện Dân

tộc học, đồng Chủ nhiệm (thời gian thực hiện đề tài 2018-2019).

^(**)TS., Viện Dân tộc học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam; Email: lehuongmui@gmail.com

Thông tin Khoa học xã hội, số 12.2018

30

1. Mở đầu

cuộc sống của đồng bào nơi đây, trong đó

nổi bật lên là vấn đề chăm sóc sức khỏe.

Trong những năm gần đây, hai tộc

người Cống và Si La nhận được nhiều sự

quan tâm của Đảng và Nhà nước, cụ thể

ngoài các chính sách dành cho các dân tộc

thiểu số nói chung còn có các chính sách

đặc thù riêng đối với tộc người Cống và Si

La, trong đó có chính sách về “Phát triển

kinh tế - xã hội vùng các dân tộc Mảng, La

Sức khỏe là một trong những yếu tố

ảnh hưởng nhiều đến sự phát triển của cộng

đồng, nhất là đối với các dân tộc thiểu số.

Từ nhiều năm nay, chăm sóc sức khỏe sinh

sản, kế hoạch hóa gia đình là những vấn

đề luôn nhận được quan tâm hàng đầu của

chiến lược về chương trình y tế quốc gia ở

Việt Nam. Tuy nhiên, các nguồn lực được

tập trung vào những chủ đề này chỉ thực sự

bắt đầu từ giữa những năm 1980 và tăng lên Hủ, Cống trên địa bàn tỉnh Lai Châu giai

đáng kể từ sau Hội nghị Quốc tế về Dân số đoạn 2011-2020” theo Đề án 1672 của Thủ

và Phát triển tại Cairo, Ai Cập năm 1994 tướng Chính phủ ban hành ngày 26/9/2011

(Đoàn Kim Thắng, 2007: 21).

và chính sách “Hỗ trợ phát triển kinh tế -

Theo Báo cáo của UBND huyện xã hội các dân tộc Lự, Si La trên địa bàn

Mường Tè và Nậm Nhùn (2017), tộc người tỉnh Lai Châu giai đoạn 2017-2025” theo

Si La chủ yếu cư trú tại xã Kan Hồ, huyện Đề án 2086 (tiếp nối Đề án giai đoạn 2006-

Mường Tè với số dân 521 người (chiếm 2010 đã kết thúc) của Thủ tướng Chính phủ

26,2% dân số toàn xã); tộc người Cống cư ban hành ngày 31/10/2015. “Chính sách hỗ

trú chủ yếu tại hai xã: Nậm Khao (huyện trợ cho học sinh rất hiệu quả, vì thúc đẩy,

Mường Tè) có 135 hộ, 953 người (chiếm thu hút được con em đến trường, ăn học ở

60,5% dân số toàn xã) và Nậm Chà (huyện nội trú tại trường (mỗi cháu 360.000 đồng/

Nậm Nhùn) có 94 hộ, 516 người.

tháng gồm bữa ăn chính và bữa phụ mỗi

Do địa bàn cư trú tại những thung lũng ngày), đảm bảo sức khỏe cho con em, ngoài

nhỏ, cạnh sông suối, nên giao thông đi ra chính sách hỗ trợ nhà ở, hỗ trợ nhà vệ

lại khó khăn, từ bản đến trung tâm huyện sinh, chuồng trại đã được triển khai theo

khoảng 20-30 km. Xã Nậm Khao, Kan Hồ, đề án của Chính phủ, mỗi hộ được hỗ trợ 3

Nậm Chà của 2 huyện Mường Tè và Nậm triệu để xây dựng nhà vệ sinh, 15 triệu làm

Nhùn, nơi người Cống và Si La cư trú, có tỷ nhà, tuy nhiên dân bỏ tiền thêm để làm, nhà

lệ hộ nghèo cao. Cuộc sống của họ chủ yếu nào có điều kiện thì bỏ tiền ra làm, nhà nào

gắn liền với sản xuất nông nghiệp và khai không có điều kiện thì không làm và số tiền

thác các sản vật tự nhiên. Với họ, trình độ hỗ trợ lại chi tiêu gia đình, ngoài ra đối với

sản xuất còn khá thấp, nên đời sống còn phụ những hộ nghèo được hưởng thêm chính

thuộc nhiều vào điều kiện ưu đãi của thiên sách hàng tháng nhận 15 kg gạo” (PVS. Lý

nhiên; chưa kể đến trình độ học vấn và khả Trà Nối, người Si La - Chủ tịch xã Kan Hồ,

năng tiếp thu các yếu tố khoa học - kỹ thuật huyện Mường Tè).

cũng còn nhiều hạn chế. Bên cạnh đó, việc

Nghiên cứu này chủ yếu sử dụng

thay đổi điều kiện và môi trường sống sang phương pháp phỏng vấn sâu (PVS), quan

vùng tái định cư thủy điện Lai Châu cũng đã sát tham dự và kế thừa tư liệu thứ cấp đã

và đang nảy sinh nhiều vấn đề lớn đối với có từ trước đó. Đối tượng PVS là các cán

Về vấn đề chăm sóc sức khỏe…

31

bộ phụ trách công tác văn hóa, dân tộc, y tế bác sĩ mà chỉ có y sĩ nên cũng là yếu tố gây

ở các cấp và đại diện tộc người Cống ở hai khó khăn cho công tác khám, chữa bệnh.

xã (xã Nậm Khao, huyện Mường Tè và xã

Bên cạnh các chính sách hỗ trợ việc

Nậm Chà, huyện Nậm Nhùn) và tộc người điều trị và cấp phát thuốc miễn phí cho

Si La (xã Kan Hồ, huyện Mường Tè). Tổng đồng bào hai tộc người Cống và Si La, các

số PVS là 60 người.

bệnh nhân đến khám, điều trị tại các bệnh

2. Thực trạng chăm sóc sức khỏe của hai viện huyện, tỉnh hay Trung ương đều được

tộc người Cống và Si La hiện nay

hỗ trợ phương tiện đi lại.

- Chăm sóc sức khỏe tại cơ sở y tế

Khoảng 5 năm trở lại đây, nhất là từ khi

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc chuyển đến sinh sống tại khu tái định cư

chữa trị bệnh tật ở các tộc người thiểu số thủy điện Lai Châu, điều kiện sống của tộc

là một sự kết hợp giữa tây y, thuốc nam cổ người Cống và Si La đã có cải thiện hơn so

truyền và cúng bái. Sự kết hợp này khác với nơi ở cũ. Khu tái định cư được đầu tư

nhau từ cộng đồng này sang cộng đồng xây dựng trạm y tế xã, vì vậy phụ nữ người

khác, từ thời điểm này sang thời điểm khác Cống và Si La hiện nay khi mang thai đều

(Bùi Thế Cường, 2002). Trong cuộc sống được thăm khám thường xuyên và được cán

gắn với rừng, người dân khi bị rắn, rết cắn, bộ y tế tư vấn về cách chăm sóc sức khỏe

bị thương do tai nạn, bị ốm đau,... thường một cách khoa học. Có những phụ nữ khi

kiếm những cây thuốc trong rừng để điều mang thai đã đến bệnh viện huyện để khám

trị. Hiện nay, do nguồn cây thuốc nam trên thai theo định kỳ, có trường hợp đến khám ở

rừng ngày càng khan hiếm, cạn kiệt do quá phòng khám tư nhân, và cũng có đợt y tế xã

trình khai thác bừa bãi, nhổ tận gốc, nhiều tổ chức tiêm phòng cho phụ nữ có thai. Đến

cây thuốc quý hiếm không còn. Thêm vào kỳ sinh nở, họ được cán bộ y tế đến tận nhà

đó, do địa bàn cư trú ở vùng sâu, vùng xa đỡ đẻ hoặc đến sinh tại trạm y tế xã, nếu có

nên việc tiếp cận với các cơ sở y tế và cơ vấn đề nghiêm trọng xảy ra, họ được chuyển

hội chăm sóc sức khỏe của họ vẫn còn đến bệnh viện huyện để được chăm sóc y tế

nhiều hạn chế.

kịp thời. Vì vậy, sức khỏe của bà mẹ và trẻ

Khảo sát tại các địa bàn nghiên cứu cho sơ sinh ở người Cống và Si La đã được cải

thấy, ở mỗi xã đều có một trạm y tế, vấn đề thiện hơn nhiều so với trước đây.

chủ yếu nhất hiện nay đối với các trạm y tế

Tại xã Nậm Chà, năm 2016, trạm y tế

xã là những khó khăn về tài chính và trang tổ chức khám, chữa bệnh cho 3.860 lượt

thiết bị. Đây được coi là lực cản không nhỏ người, trong đó trẻ em dưới 6 tuổi là 885

đến việc hoàn thành nhiệm vụ chăm sóc sức lượt và năm 2017 khám, chữa bệnh cho

khỏe ban đầu cho người dân. Bên cạnh đó, 2.394 lượt người (người nghèo là 1.734

do đội ngũ cán bộ y tế tại trạm còn trẻ nên lượt), trẻ em dưới 6 tuổi là 473 lượt người.

kinh nghiệm và trình độ chuyên môn còn Ngoài ra, trạm y tế cũng tổ chức tuyên

non yếu, chính vì thế, trong quá trình triển truyền trực tiếp 4 buổi cho 125 lượt người

khai thực hiện nhiệm vụ còn gặp nhiều khó nghe về phòng, chống bệnh, số bà mẹ tiêm

khăn, bỡ ngỡ. Tại Trạm y tế xã Nậm Khao chủng uốn ván (UV2+) là29/83 người, phụ

và Trạm y tế xã Nậm Chà hiện nay chưa có nữ 15 tuổi được tiêm vắc xin phòng HPV

Thông tin Khoa học xã hội, số 12.2018

32

là 18/22 người. Tổng số trẻ em dưới 1 tuổi nhiều yếu tố. Người dân ở đây khi có bệnh,

được tiêm chủng đầy đủ là 31/83 trẻ. Khám ốm đau mới đi khám hoặc mới đi lấy thuốc,

bắt buộc 140 người, chuyển tuyến huyện bình thường không ai tự đi khám hay kiểm

65 người, điều trị ngoại trú 11 người (Trạm tra sức khỏe định kỳ, lý do theo họ vì không

y tế xã Nậm Chà, 2017).

có phương tiện đi lại, có hộ có phương tiện

Tại xã Nậm Khao, năm 2015, trạm đi lại nhưng không có tiền mua xăng,…

y tế tổ chức khám, chữa bệnh cho 2.673 Thông thường nếu gặp các bệnh nhẹ như

lượt người, trong đó 2.298 lượt cho người đau đầu, sổ mũi, đi ngoài, sốt, cảm, họ sử

nghèo, trẻ em dưới 6 tuổi 375 lượt và đối dụng sổ bảo hiểm đến trạm y tế xã để xin

tượng khác là 48 lượt, hỗ trợ 45 người và thuốc, nếu nhà nào có người ốm mà không

cấp thuốc cho 6 bản; năm 2016 hỗ trợ 73 đến trạm y tế xã xin thuốc được thì họ sẽ

người với tổng số tiền là 73 triệu đồng, và nhờ một ai đó tiện đường đi lấy giúp (chỉ

cấp thuốc cho 6 thôn/bản (Trạm y tế xã cần đưa thẻ bảo hiểm y tế và nói triệu

Nậm Khao, 2017).

chứng cho người lấy giúp để họ miêu tả

Tại xã Kan Hồ, năm 2016, trạm y tế tổ lại với y bác sĩ ở trạm y tế xã là được cấp

chức khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe thuốc). Trong trường hợp nếu bệnh nặng

cho 4.726 lượt người với tổng số lượt điều trị không thể tự chữa khỏi được thì đồng bào

là 3.120 lượt người, trong đó điều trị ngoại mới đến bệnh viện huyện, tỉnh (tùy thuộc

trú 2.940 lượt người (hộ nghèo 2.055 lượt, vào chỉ dẫn của bệnh viện tuyến). Người

bắt buộc là 319 lượt, trẻ em dưới 6 tuổi là dân cho biết, ở đây phụ nữ Cống hay Si La

557 lượt); điều trị nội trú cho 189 lượt người. trước đây khi mang thai đều không đi khám

Ngoài ra, trạm y tế xã cung cấp thuốc, vật tư hay siêu âm, thậm chí có người đẻ ở trên

y tế phục vụ đồng bào với tổng tiền là 337,7 nương, trên lán.

triệu đồng, trong đó tiền thuốc 297,4 triệu

đồng (Trạm y tế xã Kan Hồ, 2017).

Người Si La không có tục cai sữa cho

trẻ em nên bên cạnh việc ăn cơm, trẻ em Si

Theo khảo cứu tư liệu năm 2017, đa La thường được nuôi lớn chủ yếu bằng sữa

số các gia đình người Cống không đi kiểm mẹ (bú sữa mẹ cho đến khi nào mẹ hết sữa

tra sức khỏe định kỳ tại trạm y tế xã hoặc hoặc sinh em bé mới thôi). Người Cống và

bệnh viện huyện, chỉ có số ít trường hợp Si La không kiêng tắm cho trẻ sơ sinh như

đi khám, thường là những phụ nữ đang một số tộc người khác. Vào mùa đông, họ

mang thai thuộc gia đình có điều kiện hoặc đun nước ấm tắm cho em bé, nếu sinh vào

là những cán bộ xã, cán bộ huyện, giáo mùa hè, họ cho em bé tắm nước suối rất

viên,... Theo đồng bào, chỉ khi nào trên xã sớm (khoảng 1 tháng sau sinh) vì cho rằng

hoặc trên huyện thông báo khám sức khỏe em bé cần phải luyện tập để làm quen với

định kỳ thì họ mới đi khám, còn lại ai có môi trường tự nhiên.

bệnh mới đi khám. Vấn đề chăm sóc sức khỏe của hai

- Chăm sóc sức khỏe theo phong tục tộc người Cống và Si La chịu ảnh hưởng

tập quán

phần nhiều bởi yếu tố chủ quan của đồng

Việc chăm sóc sức khỏe của tộc người bào. Khi đi làm nương, làm đồng dưới trời

Cống và Si La hiện nay phụ thuộc vào nắng về, đồng bào thường uống nước lạnh,

Về vấn đề chăm sóc sức khỏe…

33

ban đầu họ đun nước lá mang đi nương bản Nậm Luồng, do tiếp giáp với các bản

để uống, nhưng khi uống hết, họ lấy nước khác nên đã có 5 trường hợp người Cống

dưới khe, suối để uống. Mặc dù cán bộ y ở đây bị nghiện do sử dụng thuốc phiện

tế xã đã tuyên truyền để người dân không đen (mua từ người H’mông) và 1 trường

uống nước khi chưa được đun sôi, nhưng hợp bị lây nhiễm HIV (Trạm y tế xã Nậm

đồng bào vẫn làm theo thói quen.

- Các loại bệnh thường gặp ở cộng

đồng người Cống và Si La

Khao, 2017).

Khác với bản người Cống, bản người

Si La ở xã Kan Hồ cách đây 5 năm đã xuất

Trước đây, khi hai tộc người Cống và hiện bệnh tai biến. Năm 2012 có 1 trường

Si La ở huyện Mường Tè còn ở bản cũ, hợp nam bị bệnh tai biến qua đời ở tuổi 61,

bệnh dịch sốt xuất huyết đã cướp đi tính năm 2015 có 1 người bị đột quỵ (nam 72

mạng của rất nhiều người trong bản, sốt tuổi) khi đang trên đường từ rừng về, người

rét là bệnh diễn ra khá phổ biến do đồng thân có đưa bệnh nhân đến bệnh viện cứu

bào sống ở gần rừng núi, ẩm thấp và chưa chữa nhưng không qua khỏi; vào tháng

biết khai thông cống rãnh,… “Năm 1986 9/2016 có thêm trường hợp (nam 54 tuổi)

cả bản người Si La bị dịch sốt rét, làm chết bị đột quỵ khi đang ở trong lán trên rừng,

khoảng 9-10 người, có một gia đình không và đã tử vong trên đường đưa về nhà; đến

còn ai sống sót, hồi đó cả bản bị dịch nhưng nay trong bản người Si La vẫn còn 1 người

không ai đi viện, không ai uống thuốc gì, bị liệt từ năm 2013 khi còn ở bản cũ bên

bản thân cô cũng bị và cứ để vậy thôi, có kia sông Đà (trường hợp này không đưa đi

những người đang mang bầu cũng bị (mặc bệnh viện cứu chữa). Điều đáng nói ở đây,

dù là sắp đẻ rồi nhưng cũng ra đi). Tuy cả 4 trường hợp bị tai biến kể trên đều là

nhiên những năm gần đây có ai bị bệnh hay những người uống nhiều rượu hàng ngày

ốm đau nặng đều đưa đi khám chữa ở trạm (PVS. bà Hù Cố Xuân, 63 tuổi, dân tộc Si

y tế xã hoặc lên bệnh viện huyện, tỉnh”. La, xã Kan Hồ).

Mấy năm trở lại đây do có sự phòng ngừa

Khảo sát tại địa bàn nghiên cứu cho

(phun thuốc diệt muỗi) nên dịch bệnh đã thấy, các bệnh mà hai tộc người Cống và Si

giảm nhiều (PVS. bà Hù Cố Xuân, 63 tuổi, La hay gặp phải hiện nay đa phần là những

dân tộc Si La, xã Kan Hồ).

bệnh thông thường như ho khan, cảm cúm,

Khoảng 5 năm trở lại đây, tại các bản sốt, viêm họng, nhức đầu, đau bụng, tiêu

thường xuyên xuất hiện bệnh viêm khớp, chảy, dạ dày, gan, ho lao, thận, khớp,...

ung thư tử cung ở phụ nữ ngày càng nhiều Trong đó, các bệnh thường gặp ở người già,

(PVS. Chị Chảo Thị Liên, 45 tuổi, người trung niên và trẻ em cụ thể như sau:

Cống xã Nậm Khao), riêng năm 2015 tại

- Đối với những người cao tuổi:Thường

xã Kan Hồ có 76 phụ nữ điều trị bệnh hay mắc các bệnh viêm khớp, đau nhức

phụ khoa. Ngoài ra, tại xã Nậm Khao số xương, cao huyết áp, gan, ho lao, thận, suy

người nghiện thuốc phiện đã xuất hiện nhược cơ thể, bệnh do thay đổi thời tiết (hô

từ nhiều năm nay, trong đó chủ yếu tại hấp, khó thở, sổ mũi, nhức đầu),...

các bản lân cận của bản người Cống, theo

- Đối với trung niên và thanh niên:

báo cáo của Trạm y tế xã Nậm Khao, tại Thường có các bệnh như đau dạ dày, thận,

Thông tin Khoa học xã hội, số 12.2018

34

viêm da, viêm gan, một số ít trường hợp bị

- Bữa ăn hàng ngày của người Cống

ho lao,... những bệnh này xuất hiện nhiều và Si La

và chủ yếu do thói quen ăn uống hàng ngày

Đối với tộc người Cống và Si La, trước

như ăn cay, uống rượu, bia, hút thuốc lá, đây thực phẩm cho bữa ăn hàng ngày trong

thuốc lào; ngoài ra còn có các bệnh như gia đình chủ yếu đều tự cung, tự cấp. Hiện

cảm lạnh, cảm cúm, đau bụng đi ngoài,... nay, do chuyển lên sinh sống tại bản tái định

Nguyên nhân chủ yếu do đồng bào đi làm cư, diện tích đất đai của mỗi hộ gia đình bị

nương, làm đồng dưới trời nắng về thường thu hẹp, có hộ không còn đất để trồng lúa,

uống nước lạnh.

đa số đất vườn của các hộ cũng đã bị thu hẹp

- Đối với trẻ em: Đa phần mắc các bệnh rất nhiều. Những thực phẩm trong gia đình

về hô hấp (ho, viêm phổi), tiêu chảy, sốt, có thể tự cung tự cấp như: gạo (nương), rau

cảm cúm do thời tiết thay đổi và do đa số và măng (vườn nhà và ở rừng), ếch, cua, cá

trẻ em thường uống/tắm nước khe, suối và (sông, suối). Những thực phẩm phải đi mua

mặc không đủ ấm trong thời tiết lạnh,…

là: đậu phụ, trứng, thịt, cá khô,… (người

3. Tập quán ăn, uống ảnh hưởng tới chăm ta mang đến tận nhà bán hoặc mua tại các

sóc sức khỏe

Kinh tế hộ của tộc người Cống và Si

quán của người Kinh trong bản).

Bữa ăn hàng ngày của người Cống và

La phụ thuộc vào trồng lúa, săn bắt, hái Si La gồm hai bữa ăn chính (bữa sáng và

măng, trồng sắn và làm thuê,… Do đó, để bữa tối) với cơm, canh, cá/thịt/trứng/đậu

xoay sở cho các bữa ăn hàng ngày, thông phụ là những món chủ đạo,... và bữa trưa

thường ngoài thực phẩm tự cung tự cấp, được coi là bữa phụ trong ngày vì những

đồng bào còn cần chi trả những sinh hoạt người đi làm thường mang cơm lên nương

trong gia đình. Hiện tại, nhà nào không ăn vào bữa trưa, còn những người ở nhà nếu

có tiền thì cũng phải đi vay mượn để ăn ai có nhu cầu ăn lúc nào thì ăn lúc đó, do

trước, khi nào có tiền thì trả, đợi đi làm vậy không phải thành bữa và thức ăn trong

thuê, làm mướn hoặc đến cuối năm nhận bữa phụ là phần dư thừa của các bữa chính.

được tiền bảo vệ rừng (tiền bảo vệ rừng Cách chế biến thức ăn của người Cống và

năm 2016 mỗi hộ được 11 triệu đồng). Đối Si La khá đa dạng và phong phú, phù hợp

với một số hộ có nam giới thường đi săn, với từng loại thực phẩm khác nhau. Cụ thể,

bắt các con thú trên rừng về để ăn hoặc thịt các loài thú rừng thường được họ chế

bán dành tiền chi tiêu sinh hoạt trong gia biến theo các cách luộc, xào, nấu canh,

đình. “Lên bản mới cái gì cũng tiền, nào nướng, làm gỏi hoặc ngâm ủ chua, sấy khô,

là tiền điện, tiền nước (trước đây khi còn ướp muối hay rán chín rồi ngâm vào mỡ để

ở bản cũ dùng điện từ máy phát điện mi bảo quản, dự trữ... Món ăn ưa thích của họ

ni do gia đình tự mua và tự lắp đặt ở dưới thường là măng, thịt sóc, chuột, các loại cá

suối hoặc ven dòng sông Đà, dùng nước sông hoặc suối.

sông suối để sinh hoạt), đất đai thì không

Trước đây, khi điều kiện sống còn khó

được rộng rãi như bản cũ” (PVS. Chảo khăn, người Cống và Si La không có gia vị

Thị Liên, 45 tuổi, người Cống, bản Nậm để nấu nướng, muối ăn đối với họ rất quý vì

Luồng, xã Nậm Khao).

việc mua hay trao đổi rất khó khăn, mỗi dịp

Về vấn đề chăm sóc sức khỏe…

35

ra phố huyện họ thường mua nhiều để dùng đồng bào thường dùng chè xanh để pha

quanh năm. Hiện nay trong mỗi bản đều có nước uống, hầu hết các gia đình đều có chè

nhiều cửa hàng tạp hóa thuận tiện cho việc khô trong nhà để pha uống khi có khách.

mua bán thực phẩm cũng như gia vị,... nên Trong những dịp lễ tết, cưới xin, ma chay

người dân không còn duy trì tập quán dự hay nhà có khách quý, họ thường uống các

trữ thực phẩm hay gia vị như trước kia.

loại rượu trắng tự cất như rượu gạo, rượu

Đối với hai tộc người Cống và Si La, ngô, rượu sắn,... Tuy nhiên, đối với tộc

việc kiêng kỵ trong ăn uống hàng ngày là người Cống hay Si La cũng như các tộc

rất ít, chủ yếu chỉ kiêng kỵ ăn uống trong người láng giềng, rượu là thứ uống hàng

bữa ăn khi đang chữa bệnh bằng thuốc nam, ngày của đàn ông, còn đàn bà chỉ uống khi

hoặc phụ nữ trong thời gian ở cữ,… Cụ thể, nhà có khách quý. Đây là một trong những

phụ nữ trong thời gian ở cữ cần kiêng ăn nguyên nhân ảnh hưởng tới sức khỏe, khiến

thịt gà bởi vì đồng bào quan niệm thịt gà nam giới thường mắc các bệnh dạ dày và

có xương cứng không nên ăn, sau khi sinh đường ruột nhiều hơn so với nữ giới. Ngoài

xong bữa đầu tiên phải ăn thịt sóc khô (đã ra, đồng bào Cống và Si La nơi đây cũng

được làm sạch và sấy khô để trên gác bếp), hay uống các loại đồ uống do các nhà máy

vì họ cho rằng thịt sóc rất lành nên ngoài sản xuất như bia chai, bia lon, nước ngọt

việc ăn thịt sóc để bồi bổ sức khỏe còn giúp các loại, nước khoáng đóng chai, nước tăng

tránh được mọi bệnh tật cho sản phụ. Với lực,... Các loại nước uống này hiện nay đều

quan niệm đó nên nhà nào cũng phải có bán phổ biến tại các hàng quán trong bản.

ít nhất một con sóc khô để trên gác bếp,

nhất là đối với nhà có phụ nữ chuẩn bị sinh

- Đồ hút

Qua phỏng vấn và khảo sát cho thấy,

đẻ (sóc ở vùng đồng bào hiện nay còn rất người Si La trước kia thường hút một loại

nhiều). Cách chế biến thịt sóc khô rất đơn thuốc gọi là chà cồ a phạ. Đây là lá một

giản, chỉ cần đốt qua lửa rồi cạo sạch con loại cây được đồng bào trồng trên những

sóc, bỏ hết nội tạng, sau đó cho cả con vào mảnh nương riêng, nơi thoáng đãng và đất

ống nứa và cho thêm nước, hạt thảo quả và còn khá màu mỡ. Trước đây, ngoài nam

rau húng, đem đun trong bếp đến khi nào giới, phụ nữ lớn tuổi cũng thích hút thuốc

chín thì ăn (đun khoảng 30 - 45 phút). Sản này. Hiện nay, người Si La không còn tự

phụ ăn thịt sóc đến khi nào khỏe thì thôi, trồng và chế biến cây thuốc này để hút nữa,

sau đó ăn thịt lợn nạc hoặc thịt gà như các mà chuyển sang hút thuốc lào và thuốc lá

bữa ăn bình thường.

điếu được bày bán phổ biến ở chợ và tại các

quán trong thôn. Tuy nhiên, thuốc lá ảnh

- Đồ uống

Người Cống và Si La từ lâu đời có tập hưởng đến sức khỏe không chỉ người hút

quán sử dụng nước suối, nước mạch làm thuốc mà cả những người xung quanh họ

nước sinh hoạt. Đồng bào thường đun nước (vợ, con,...), do đó tỷ lệ mắc bệnh phổi và

sôi với một số loại rễ cây, lá,... có tác dụng lao ở những nơi và những tộc người có số

giải nhiệt, bổ máu, lợi tiểu để uống hàng lượng nhiều người hút thuốc lá, trong đó

ngày, điển hình là cây máu chó vẫn được có người Cống và Si La, đang ngày càng

đồng bào sử dụng cho đến nay. Ngày nay, tăng cao.

Thông tin Khoa học xã hội, số 12.2018

36

4. Kết luận

năm nhìn lại và những vấn đề đặt ra,

Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội.

Nghiên cứu hai tộc người Cống và Si

La cho thấy, vấn đề vệ sinh môi trường và

nước sạch chưa được đảm bảo; kiến thức

và ý thức trong việc chăm sóc sức khỏe của

đồng bào còn thiếu, cụ thể, những người

bệnh nặng mới đi khám, còn bệnh nhẹ thì

hầu như không ai đến trạm y tế hay bất cứ

phòng khám nào ở huyện, tỉnh. Chế độ

đảm bảo dinh dưỡng cho bữa ăn hàng ngày

không được chú trọng; thói quen uống rượu,

bia trong sinh hoạt hàng ngày cũng có ảnh

hưởng lớn đến sức khỏe của họ. Thêm vào

đó, vấn đề sử dụng thuốc đông y để chữa

bệnh trong đồng bào người Cống và Si La

hoàn toàn mang tính tự phát; phong tục tập

quán cũng ảnh hưởng không nhỏ đến công

tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Do vậy, để thực hiện tốt công tác chăm

sóc sức khỏe cho các tộc người thiểu số ở

Việt Nam nói chung, tộc người Cống và Si

La nói riêng, cần phải tuyên truyền, giáo

dục để họ biết cách tự bảo vệ, chăm sóc

sức khỏe. Việc tuyên truyền cần được tiến

hành thường xuyên, lâu dài, đặc biệt là

tuyên truyền giáo dục cho đồng bào biết

cách sử dụng và bảo quản nước sạch, vệ

sinh môi trường ^

2. Đoàn Kim Thắng (2007), “Sức khỏe và

sử dụng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh

sản của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam”,

Tạp chí Dân tộc học, số 4, tr. 21-28.

3. Trạm y tế xã Kan Hồ (2017), Báo cáo

Tổng kết kết quả thực hiện chỉ tiêu kế

hoạch hoạt động năm 2017.

4. Trạm y tế xã Nậm Chà (2017), Báo cáo

Tổng kết kết quả thực hiện chỉ tiêu kế

hoạch hoạt động năm 2017.

5. Trạm y tế xã Nậm Khao (2017), Báo

cáo Tổng kết kết quả thực hiện chỉ tiêu

kế hoạch hoạt động năm 2017.

6. Trung tâm y tế Nậm Nhùn (2017), Báo

cáo kết quả thực hiện dự án hỗ trợ chăm

sóc sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số

từ năm 2014-2017.

7. UBND huyện Nậm Nhùn (2017), Báo

cáo tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội

năm 2017.

8. UBND huyện Mường Tè (2017), Báo

cáo tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội

năm 2017.

9. UBND xã Nậm Khao (2017), Báo cáo

tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội năm

2017.

10. UBND xã Nậm Chà (2017), Báo cáo

tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội năm

2017.

11. UBND xã Kan Hồ (2017), Báo cáo tình

hình kinh tế, văn hóa, xã hội năm 2017.

Tài liệu tham khảo

1. Bùi Thế Cường (2002), “Sức khỏe và y

tế ở vùng dân tộc thiểu số”, trong: Phát

triển bền vững miền núi Việt Nam: 10