Giáo trình Kỹ năng giao tiếp - Mai Thị Bích Ngọc

BỘ LAO ĐỘNG – THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT NAM ĐỊNH

GIÁO TRÌNH

KỸ NĂNG GIAO TIẾP

Mã số: GT2015-05 02

Chủ biên: ThS. Mai Thị Bích Ngọc

Thành viên ThS. Trần Lê Na

NAM ĐỊNH, 2015

LỜI NÓI ĐẦU

Xã hội càng phát triển, giao tiếp càng cần thiết hơn bao giờ hết với mỗi con

người. Bởi lẽ, mọi hoạt động trong xã hội, từ sinh hoạt đời thường cho đến lĩnh vực

công việc chuyên môn, đều được diễn ra trong mối quan hệ tiếp xúc giữa con người

với con người. Vì vậy, kỹ năng giao tiếp không thể thiếu ở mỗi con người. Nhờ có kỹ

năng giao tiếp mà con người thực hiện thuận lợi, đạt hiệu quả cao trong công việc

cũng như trong cuộc sống đời thường hàng ngày. Sinh viên trường Đại học SPKT

Nam Định là nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước, họ cũng rất cần có kỹ năng

giao tiếp, cho nên, trước hết họ cần được trang bị những kiến thức về giao tiếp.

Để đáp ứng nhu cầu học tập của sinh viên và nâng cao chất lượng đào tạo,chúng

tôi đã tiến hành biên soạn giáo trình “Kỹ năng giao tiếp” làm tài liệu học tập cho sinh

viên và làm tài lệu giảng dạy cho giảng viên. Giáo trình được xây dựng dựa trên cơ sở

chương trình mô đun Kỹ năng giao tiếp đã được nhà trường ban hành. Giáo trình nhằm

trang bị cho người học kiến thức và kỹ năng giao tiếp như: nhận biết các dấu hiệu bên

ngoài của đối tượng giao tiếp, định vị trong giao tiếp, xây dựng và trình bày các tư liệu

viết, trình bày một vấn đề trước tập thể, tổ chức và tham gia thảo luận,chủ động và tích

cực rèn luyện để phát triển kỹ năng giao tiếp cho bản thân. Từ đó, họ sử dụng hiệu quả

các phương tiện giao tiếp, thiết lập được mối quan hệ cần thiết trong cuộc sống, nghề

nghiệp, có thái độ đúng đắn đối với việc rèn luyện các phẩm chất giao tiếp trong nghề

nghiệp cũng như cuộc sống. Nội dung của Giáo trình “Kỹ năng giao tiếp” bao gồm

những đơn vị tri thức cơ bản, hiện đại, có hệ thống bài tập thực hành sau các nội dung

kiến thức ở mỗi bài. Giáo trình được trình bày theo 5 bài, tập trung vào các vấn đề: Kỹ

năng nhận biết các dấu hiệu bên ngoài của đối tượng giao tiếp, Kỹ năng định vị, Kỹ

năng xây dựng và trình bày các tư liệu viết, Kỹ năng trình bày, Kỹ năng thảo luận.

Giáo trình “Kỹ năng giao tiếp” được hoàn thành với sự nhiệt tình và tâm huyết

của các tác giả và tập thể giảng viên Khoa Sư phạm kỹ thuật. Trong khi biên soạn, các

tác giả đã chú ý đầy đủ tính hiện đại, tính khoa học, tính thực tiễn, tính kế thừa và tính

sư phạm để trình bày các vấn đề cốt lõi của mô đun“Kỹ năng giao tiếp”. Mặc dù đã có

nhiều cố gắng trong quá trình biên soạn song giáo trình vẫn không tránh khỏi những

điểm còn hạn chế. Chúng tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng

nghiệp và độc giả để giáo trình được bổ sung ngày càng hoàn thiện hơn.

Các tác giả

1

Trang

MỤC LỤC

Bài 1: Kỹ năng nhận biết các dấu hiệu bên ngoài của đối tượng giao

tiếp

3

1.1. Khái niệm về kỹ năng giao tiếp

1.2. Nhận biết các dấu hiệu bền ngoài của đối tượng giao tiếp

1.3. Thực hành

3

15

22

30

31

32

33

40

41

43

47

48

49

Bài 2: Kỹ năng định vị

2.1. Khái niệm kỹ năng định vị

2.2. Yêu cầu khi thực hiện kỹ năng định vị

2.3. Các vai trong giao tiếp

2.4. Thực hành

Bài 3: Kỹ năng xây dựng và trình bày các tư liệu viết

3.1. Khái niệm về tư liệu

3.2. Phân loại tư liệu

3.3. Kỹ năng xây dựng và trình bày tư liệu viết

3.4. Thực hành

Bài 4: Kỹ năng trình bày

4.1. Khái niệm kỹ năng trình bày

4.2. Cấu trúc một bài trình bày

4.3. Quy trình thực hiện một bài trình bày

4.4. Một số kỹ thuật trình bày và đặt câu hỏi

4.5. Các yêu cầu đối với bài trình bày

4.6. Thực hành

52

56

62

65

67

83

90

Bài 5: Kỹ năng thảo luận

5.1. Khái niệm về kỹ năng thảo luận

5.2. Tiến trình thảo luận

5.3. Yêu cầu đối với thảo luận

5.4. Các kỹ năng thảo luận

5.5. Thực hành

Tài liệu tham khảo

2

BÀI 1: KHÁI NIỆM CHUNG VỀ KỸ NĂNG GIAO TIẾPVÀ

NHẬN BIẾT NHỮNG DẤU HIỆU BÊN NGOÀI CỦA ĐỐI TƯỢNG GIAO TIẾP

Mục tiêu

Học xong bài này người học có khả năng:

- Kiến thức: Trình bày được khái niệm giao tiếp, mô hình giao tiếp, phân tích

được vai trò của giao tiếp trong cuộc sống, vận dụng được các nguyên tắc ứng xử

trong giao tiếp vào trong quá trình học tập và cuộc sống.

- Kỹ năng: Phân biệt được các loại phong cách giao tiếp, nhận biết được các

dấu hiện bên ngoài của đối tượng để phán đoán các trạng thái cảm xúc khác nhau của

đối tượng giao tiếp.

- Thái độ:Có ý thức vận dụng kiến thức giao tiếp ở một số mô hình giao tiếp

khác nhau một cách có hiệu quả.

Nội dung

1.1. Khái niệm chung về kỹ năng giao tiếp

1.1.1. Định nghĩa

Giao tiếp là phương thức tồn tại của con người. Giaotiếpdiễn rahàng

ngàyvàdướinhiềuhìnhthức,giántiếphoặctrực

tiếp.Giaotiếpqualờinói,ngônngữkhônglời(cửchỉ,hànhvi,nétmặt,trangphục

hỏiđáp,quansát,nghe,trìnhbày,nóichuyện,quabáocáo,gửithư,thưđiện

…

),

tử…Giao

tiếpvớingườitronggia đình,cơquan,bạn bè, giao tiếp có chuẩnbị haykhôngchuẩnbị

trước.Cónhiềuđịnh nghĩa,quanniệmkhácnhauvềgiaotiếp.

Giao tiếp là quá trình thiết lập mối quan hệ hai chiều giữa người với người hoặc

nhóm xã hội về mặt tâm lý nhằm trao đổi ý nghĩ, tư tưởng tình cảm cho nhau, gây ảnh

hưởng lẫn nhau, cảm hóa và để lại dấu ấn trong nhau khi sử dụng những phương tiện,

điều kiện nhất định trong những môi trường xã hội xác định.

Giao tiếp là hoạt động trong đó người này tiếp xúc và tương tác với người kia

đểcó sự truyền thông cho nhau hoặc để cùng nhau thực hiện một hoạt động nào đó sau

khi đã có sự truyền thông.Giao tiếp là sự vận động và sự biểu hiện của những quan hệ

xã hội, quan hệ giữa các cá thể người với nhau. Trong giao tiếp, tính cách và khí chất

của cá nhân được bộc lộ rất rõ nét.

Như vậy, có thể hiểunhư sau: Giao tiếp là một quá trình, trong đó con người

chia sẻ với nhau các ý tưởng, thông tin, cảm xúc nhằm xác lập và vận hành các mối

quan hệ giữa người và người trong đời sống xã hội để đạt được mục đích nhất định.

Theoquanniệmtruyềnthôngtin,giao

tiếphiệuquảnhấtlàtrongtìnhhuốngmặtđốimặt,cảhaibêncóthểtiếpnhậnthôngtin

trựctiếpdướicácdạngngônngữgiaotiếp,tránhđượcmộtsốnhiễu,cóthểđiềuchỉnh

nhanhđểtănghiệuquảgiaotiếp.Hình

thức

nàynhưnóichuyệnvới

3

nhau,phỏngvấn,hộiđàmsongphương,hộinghịquymônhỏ,họpnhóm

tiếpcũngđượctiếnhànhsongphươngíthiệuquảhơnnhưngtiệnlợilàgiaotiếpkhông

gặpmặtquađiệnthoại.Ởhình thức nàyhaibênnghegiọngnóicủanhau,thôngtinqualại

nhưngthiếuyếutốphingôntừ.hình thức balàkémhiệuquảnhất:chỉgửithôngtin

…

Hình thức giao

dạngvănbảnnhưthư,công văn,đơn,báocáo,thưđiệntử.Hình thứcgiaotiếpnày thiếuhỗ

trợcủayếutốphingôntừvànhậnsựphảnhồichậm.Trongquátrìnhlàmviệc,

vìnhữnglýdonàođó như thời gian, không gian, tài chính…,

có thể dùng hình

chúngta

thức giao tiếp nào cho phù hợp và hiệu quả nhất hoặc dùng đồng thời ba hình thức

giao tiếp.

Muốn giao tiếp đạt kết quả, cần phải phối hợp hài hòa hợp lí các thao tác, cử chỉ,

thậm chí cả những vận động (kể cả chân tay và trí tuệ). Nói theo cách khác là cần phải

có kỹ năng giao tiếp.

Kỹ năng giao tiếp là khả năng nhận biết mau lẹ những biểu hiện bề ngoài và

đoán biết những diễn biến tâm lý bên trong của con người, đồng thời biết sử dụng

phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, biết cách định hướng để điều khiển và điều

chỉnh quá trình giao tiếp nhằm đạt mục đích đã xác định.

Kỹ năng giao tiếp là toàn bộ những thao tác, cử chỉ, ngôn ngữ phối hợp hài hòa,

hợp lý của chủ thể giao tiếp nhằm đảm bảo cho sự tiếp xúc với đối tượng giao tiếp đạt

kết quả cao trong hoạt động giao tiếp với sự tiêu hao năng lượng, tinh thần, cơ bắp ít

nhất trong những điều kiện thay đổi.

Kỹ năng giao tiếp thực chất là sự phối hợp rất phức tạp nhưng lại rất cá nhân. Nó

được biểu hiện ở sự phối hợp giữa sự vận động của cơ mặt, ánh mắt, nụ cười (vận

động môi, miệng), tư thế, vai, đầu, cổ, tay, chân, thậm chí cả sự cử động các ngón tay,

bàn tay, cổ tay, cánh tay... kèm với ngôn ngữ nói (giọng điệu, cách phát âm, ngữ điệu)

của người giao tiếp.

1.1.2. Vai trò, chức năng của giao tiếp

a. Vai trò của giao tiếp

- Trao đổi thông tin

Qua giao tiếp, con người trao đổi thông tin, tiếp thu nền văn hoá xã hội, tiếp thi

những kinh nghiệm lịch sử xã hội để biến hành vốn sống, kinh nghiệm của bản thân,

hình thành và phát triển đời sống tâm lý. Có thể nói, giao tiếp là cơ sở của sự phát triển

con người.

- Trao đổi tình cảm

Con người luôn có như cầu giao tiếp với người khác. Giao tiếptạo sự hiểu biết lẫn

nhau, từ đó tạo ra tình cảm gắn bó thân mật,. Giao tiếp có thể tạo ra sự cảm thông,

đồng cảm và gần gũi.

- Giao tiếp là cơ sở cho sự tồn tại và phát triển con người

4

Không có quá trình giao tiếp, con người không thể hiểu được mong muốn, nhu

cầu của người khác. Giao tiếp tạo ra động lực cho sự phát triển của xã hội.

b. Chức năng của giao tiếp

* Nhóm chức năng xã hội

+ Chức năng truyền đạt thông tin

Chức năng thông tin được biểu hiện ở khía cạnh truyền thông của giao tiếp: qua

giao tiếp, con người trao đổi cho nhau những thông tin nhất định. Ví dụ: Người thư ký

báo cáo lại kết quả của buổi làm việc với một đối tác theo uỷ quyền của giám đốc,

giám đốc đưa ra những yêu cầu chỉ thị mới mới đối với người thư ký.

+ Chức năng nhận thức và đánh giá lẫn nhau

Trong xã hội mỗi con người là một chiếc gương. Giao tiếp với họ chính là chúng

ta soi mình trong chiếc gương đó. Từ đó, mỗi cá nhân bộc lộ những ưu điểm, những

thiếu sót của mình, qua đó nhận thức được về người khác và bản thân.

+ Chức năng phối hợp hành động

Trong một tổ chức, công việc thường có nhiều bộ phận, nhiều người cùng thực

hiện. Để hoàn thành công việc tốt đẹp, những bộ phận, những con người này phải

thống nhất với nhau, tức là phối hợp với nhau một cách nhịp nhàng. Muốn vậy, họ

phải tiếp xúc với nhau để trao đổi, bàn bạc, phân công nhiệm vụ cho từng bộ phận,

từng người, phổ biến quy trình, cách thức thực hiện công việc.

+ Chức năng điều chỉnh hành vi

Khi tiếp xúc trao đổi thông tin với nhau, các chủ thể giao tiếp ý thức được mục

đích, nội dung giao tiếp, thậm chí lường được kết quả trong quá trình giao tiếp. Để đạt

được mục đích, các chủ thể thường linh hoạt theo tình huống thời cơ mà lựa chọn, thay

đổi cách thức hoặc phương hướng, phương tiện giao tiếp cho phù hợp. Chức năng điều

khiển, điều chỉnh hành vi trong giao tiếp thể hiện khả năng thích nghi lẫn nhau, khả

năng nhận thức và đánh giá lẫn nhau của các chủ thể giao tiếp. Mặt khác, nó còn thể

hiện vai trò tích cực của các chủ thể trong giao tiếp.

* Nhóm chức năng tâm lý

+ Chức năng động viên, khích lệ

Chức năng động viên khích lệ của giao tiếp liên quan đến lĩnh vực cảm xúc trong

đời sống tâm lý con người. Trong giao tiếp, con người khơi dậy ở nhau những xúc

cảm, tình cảm nhất định; chúng kích thích hành động của họ. Một lời khen chân thành

được đưa ra kịp thời, một sự quan tâm được thể hiện đúng lúc có thể làm cho người

khác tự tin, cảm thấy phải cố gắng làm việc tốt hơn.

+ Chức năng thiết lập, phát triển, củng cố các mối quan hệ

Giao tiếp không chỉ là hình thức biểu hiện mối quan hệ giữa con người với con

người mà còn là cách thức để con người thiết lập mối quan hệ mới, phát triển và củng

5

cố mối quan hệ đã có. Tiếp xúc gặp gỡ nhau – đó là khởi đầu của mối quan hệ, những

các mối quan hệ này có tiếp tục phát triển hay không, có trở nên bền chặt hay không,

điều này phụ thuộc nhiều vào quá trình giao tiếp sau đó.

+ Chức năng cân bằng cảm xúc

Trong cuộc sống, nhiều khi chúng ta có những cảm xúc cần được bộc lộ. Những

niềm vui hay nỗi buồn, sung sướng hay đau khổ, lạc quan hay bi quan, chúng ta muốn

được người khác cùng chia sẻ. Chỉ có trong giao tiếp, chúng ta mới tìm được sự đồng

cảm, cảm thông và giải toả được những xúc cảm.

+ Chức năng hình thành và phát triển

Qua giao tiếp, hình thành và phát triển đời sống tâm lý con người, giao tiếp là cơ

sở cho sự tồn tại và phát triển của con người. Giao tiếp tạo ra động lực cho sự phát

triển của xã hội.

Như vậy, giao tiếp có nhiều chức năng quan trọng. Trong cuộc sống của mỗi con

người, khi các quan hệ giao tiếp cơ bản không thực hiện được đầy đủ các chức năng

này thì điều đó không những sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống và hoạt động, mà

còn để lại những dấu ấn tiêu cực trong sự phát triển tâm lý, nhân cách của mỗi người.

1.1.3. Các nguyên tắc và phong cách giao tiếp

a. Các nguyên tắc giao tiếp

* Nguyên tắc giao tiếp là hệ thống những quan điểm chỉ đạo, định hướng thái

độ và hành vi ứng xử. Đồng thời chỉ đạo việc lựa chọn các phương pháp, phương tiện

giao tiếp của cá nhận.

* Các nguyên tắc giao tiếp:

- Bình đẳng trong giao tiếp (tôn trọng nhân cách trong giao tiếp)

Tôn trọng nhân cách của đối tượng giao tiếp là tôn trọng phẩm giá, tâm tư,

nguyện vọng của nhau. Trong hoạt động giao tiếp, chủ thể và đối tượng của hoạt động

đều là con người, dù ở địa vị nào, hoàn cảnh nào, con người đều có lòng tự trọng, có

nhân cách và mong muốn người khác phải tôn trọng nhân phẩm của họ. Tôn trọng

nhân cách của nhau sẽ tạo dựng được niềm tin và sự cởi mở trong giao tiếp.

Để thực hiện được nguyên tắc này, các chủ thể giao tiếp phải luôn đặt mình vào

vị trí, địa vị của người mà ta đang có mối quan hệ. Các chủ thể giao tiếp là những con

người, do đó đều bình đẳng trong giao tiếp: có những lợi ích và quyền lợi như nhau.

Trong những cuộc giao tiếp mà các chủ thể giao tiếp không bình đẳng vị thế, việc tạo

ra sự tôn trọng lẫn nhau rất quan trọng, nó tránh được sự xúc phạm đến lòng tự trọng

của con người, cho phép ta gây được thiện cảm với đối tượng và thành công trong giao

tiếp.

Mỗi người có những cá tính, những nhu cầu, sở thích… riêng và chúng ta đều

biết, giao tiếp là phương tiện để thể hiện nhân cách nên trong quá trình giao tiếp mỗi

6

cá nhân sẽ thể hiện những nét riêng biệt của mình. Tôn trọng nhân cách cũng đồng

nghĩa là sự tôn trọng và chú ý tới cái riêng của họ, phải trân trọng những nét riêng của

đối tượng giao tiếp.

Để tránh những hành vi khiếm nhã, trước và trong khi giao tiếp cần luôn chú ý

đến những đặc điểm riêng của đối tượng giao tiếp, luôn quan sát để có thể nhận biết

ngay được những biểu hiện thay đổi (dù nhỏ) của đối tượng giao tiếp, trên cơ sở đó sử

dụng lời nói, hành vi, cử chỉ lịch sự, có văn hoá.

Trong quá trình giao tiếp, thái độ của các chủ thể là cái thể hiện sự tôn trọng

con người rõ nhất. Cần tránh thái độ kiêu căng, tự phụ hoặc tự ty, cũng như thái độ quá

đề cao hoặc hạ thấp đối tượng. Sự tự cao, tự phụ sẽ làm nảy sinh tư tưởng, hành vi ứng

xử coi thường dẫn đến xúc phạm nhân phẩm người khác, ngoài ra còn là nguồn gốc

của sự lạc hậu, tiến bộ của cá nhân. Sự đánh giá không đúng đối tượng sẽ là nguyên

nhân của sự thiếu tự tin và không chủ động trong quá trình giao tiếp.

Sự tôn trọng nhân cách được thể hiện phong phú và đa dạng ở các tình huống

giao tiếp như: Biết lắng nghe và biểu hiện thái độ khích lệ, động viên đối tượng nói

những nhu cầu, suy nghĩ, mong muốn… của mình. Biết thể hiện các phản ứng biểu

cảm một cách chân thành, trung thực khi tiếp xúc. Không bao giờ sử dụng các từ, câu

xúc phạm đến nhân cách người đối thoại. Luôn bình tĩnh, tự chủ và ôn hòa trong mọi

tình huống. Trang phục luôn gọn gàng, sạch sẽ, lịch sự.

Ví dụ: Trong kinh doanh để thực hiện mục đích bán được hàng và giữ được

khách, những người hoạt động trên thương trường cần luôn luôn tôn trọng khách hàng,

bạn hàng, không phân biệt giàu, nghèo, sang, hèn, dân tộc, giai cấp. Sự cạnh tranh là

điều tất yếu trên thương trường song cạnh tranh không phải là tiêu diệt đối thủ để độc

quyền mà cạnh tranh là để phát triển. Cạnh tranh lành mạnh, có văn hoá chỉ có thể dựa

trên sự tôn trọng lẫn nhau trong giao tiếp kinh doanh.

- Có thiện chí và tin tưởng trong giao tiếp

Thiện chí trong giao tiếp là tin tưởng đối tượng giao tiếp, luôn nghĩ tốt về họ,

dành những tình cảm tốt đẹp, đem lại niềm vui cho đối tượng giao tiếp, luôn động

viên, khuyến khích họ làm việc tốt.

Để đạt được mục đích trong giao tiếp, mỗi chủ thể phải nắm bắt, thấu hiểu mọi

tâm tư, tình cảm, nguyện vọng…của nhau, biết điều chỉnh nhu cầu, nguyện vọng…

của mình sao cho phù hợp với nhu cầu, lợi ích chung. Muốn vậy, các chủ thể phải luôn

chân thành, thiện chí, biết nhường nhịn nhau trong giao tiếp. Sự thiện chí trong giao

tiếp thể hiện ở chỗ các chủ thể giao tiếp phải luôn nghĩ đến những điều tốt đẹp và làm

những điều tốt cho nhau. Hãy luôn tin vào bản chất tốt đẹp của con người để có những

suy nghĩ thiện tâm nhất về người khác, đây là nguồn gốc làm nảy sinh sự chân thành,

một điều vô cùng quan trọng trong giao tiếp.

7

Con người ai chẳng có những lúc sai lầm. Sự thiện chí được thể hiện rõ nét nhất

trong sự đánh giá, nhận xét người khác. Sự xét đoán công bằng, khách quan và hết sức

tế nhị sẽ tạo được sự tin cậy và lòng mong muốn cầu tiến, ngược lại những lời chỉ

trích, phê phán cay độc sẽ làm tổn thương lòng tự trọng, danh dự và tạo ra những hiềm

khích, xung đột. Có người đã nói: lời cay độc là mồi lửa mà lòng kiêu căng của con

người là kho thuốc súng. Do đó, cần tìm hiểu nguyên nhân nhưng điều quan trọng là

tìm ra và khẳng định những mặt tốt đẹp của họ để đánh giá và phán xét.

- Tôn trọng các giá trị văn hoá

Mỗi vùng, miền, quốc gia có các giá trị văn hoá khác nhai, đòi hỏi được tôn

trọng và giữ gìn. Người giao tiếp có văn hoá là người am hiểu các giá trị văn hoá của

mối vùng miền khác nhau để đưa ra cách ứng xử phù hợp.

- Thông cảm và quan tâm

Nguyên tắc này được hiểu là sự thể hiện tình cảm giữa con người với nhau

trong cuộc sống. Khi giao tiếp, các chủ thể cần có sự thông cảm về hoàn cảnh, nguyên

nhân; quan tâm đến những mong muốn, nguyện vọng, quyền lợi… của nhau để có thể

thực sự hòa cùng nỗi buồn, niềm vui của nhau, để có thể nhún nhường, nhân nhượng.

Sự thông cảm sẽ tạo nên sự gần gũi, thân mật, tạo ra cảm giác an toàn trong giao tiếp,

tránh được cách ứng xử cứng nhắc, khô cứng, không tình người. Sự thông cảm càng

sâu sắc thì mâu thuẫn càng giảm. Muốn vậy, các chủ thể phải biết đặt mình vào vị trí

của đối tượng để suy nghĩ, để cảm thông khi ứng xử. Hãy biết đặt câu hỏi: "Nếu mình

ở vào địa vị đó thì sẽ ứng xử như thế nào? Mình có những mong muốn gì?"… Chỉ khi

đó mới có thể hiểu được những suy nghĩ và hành động của nhau để thông cảm, tôn

trọng và không có những hành vi bắt người khác phải suy nghĩ, hành động như mình.

Mỗi người đều có những nhu cầu, nguyện vọng… riêng nhưng để có thể chung

sống, để có thể hoà đồng thì mỗi người cần phải biết điều chỉnh nhu cầu, sở thích,

nguyện vọng… của mình sao cho phù hợp với điều kiện giao tiếp. Muốn vậy, phải

hiểu và thông cảm với nhu cầu, nguyện vọng… của người khác, luôn quan tâm đến

tâm tư, nguyện vọng của người khác.

Sự thông cảm và quan tâm là cơ sở hình thành mọi hành vi ứng xử nhân hậu, độ

lượng, khoan dung.

b. Phong cách giao tiếp

* Phong cách giao tiếp là hệ thống những cách biểu hiện tương đối ổn định của

chủ thể giao tiếp và đối tượng giao tiếp trong quá trình tiếp xúc cùng nhau, với mọi

người. Nói cách khác, phong cách giao tiềp là cách ứng xử, cách làm việc của mỗi

người đối với người khác và môi trường xung quanh. Trong phong cách giao tiếp, có

phần thì tương đối ổn định, có phần thì mềm dẻo, linh hoạt.

* Các loại phong cách giao tiếp:

8

- Phong cách độc đoán: là kiểu phong cách giao tiếp mà chủ thể giao tiếp chưa

tôn trọng đối tượng giao tiếp. Những người mang phong cách giao tiếp này, họ thường

cứng nhắc và máy móc trong khi xử lý các tình huống giao tiếp.Phong cách độc đoán có

ưu nhược điểm sau:

+ Ưu điểm: phong cách giao tiếp này có tác dụng trong việc đưa ra những quyết

định nhất thời, giải quyết được vấn đề một cách nhanh chóng.

+ Nhược điểm: làm mất đi sự tự do, dân chủ trong giao tiếp; hạn chế sức sáng tạo

của con người; giảm tính giáo dục và tính thuyết phục.

- Phong cách dân chủ: là kiểu phong cách thể hiện ở sự tôn trọng lẫn nhau giữa

chủ thể giao tiếp và đối tượng giao tiếp, nhờ đó tạo ra bầu không khí thân mật, gần gũi, cởi

mở và quý trọng nhau.Phong cách giao tiếp này có ưu, nhược điểm sau:

+ Ưu điểm: tăng khả năng sáng tạo của đối tượng giao tiếp; giúp mọi người thân

thiện, gần gũi và hiểu nhau hơn; tạo mối liên hệ tốt khi làm việc.

+ Nhược điểm: có nguy cơ thiếu tế nhị trong giao tiếp; có thể gây tổn thương

lòng tự trọng của đối tượng giao tiếp; tính tích cực, chủ động, sáng tạo của đối tượng

giao tiếp khó được phát huy; ấn tượng để lại ở đối tượng giao tiếp: chủ thể khô khan,

cứng nhắc.

- Phong cách tự do: là kiểu phong cách linh hoạt, cơ động, mềm dẻo, dễ thay đổi

theo đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp.

+ Ưu điểm: phát huy tính tích cực của con người, kích thích tư duy độc lập sáng

tạo,giao tiếp linh hoạt, dễ thay đổi mục đích, chiều theo ý đối tác giao tiếp.

+ Nhược điểm: không làm chủ được cảm xúc của bản thân, thường hay phụ

thuộc hoặc bắt chước, dễ phát sinh tự do quá trớn.Các thành viên tham gia giao tiếp

linh hoạt quá mức, dễ thay đổi mục đích, chiều theo ý đối tác giao tiếp cho nênphong

cách này dễ dàng thiết lập các quan hệ nhưng cũng dễ mất các mối quan hệ, không sâu

sắc, thiếu lập trường, thế nào cũng được.

Mỗi phong cách giao tiếp đều có điểm mạnh và điểm yếu. Tùy thuộc vào mục

đích và đối tượng giao tiếp mà chúng ta lựa chọn phong cách giao tiếp cho phù hợp để

đạt hiệu quả cao nhất.

1.1.4. Mô hình giao tiếp

Trong quá trình giao tiếp của con người, để có thể nhận dạng được các thành tố

cấu thành và mối quan hệ giữa các bộ phận của nó là vấn đề không đơn giản. Để tìm

hiểu được nó, cần thông qua các mô hình mà nó có thể minh họa được các thành tố đó.

a. Mô hình tuyến tính về giao tiếp (giao tiếp một chiều)(H1.1)

9

Mô hình tuyến tính về giao tiếp là mô hình một chiều, xuất phát từ các công trình

nghiên cứu ban đầu về giao tiếp bằng ngôn ngữ được mở ra rừ các nhà tu từ học La

Mã, Hy Lạp cổ đại, những người quan tâm đến việc đào tạo các nhà hùng biện một

cách đúng đắn. Học thuyết ban đầu này về giao tiếp đã nhấn mạnh đến vai trò của diễn

giả trước công chúng, chúng phản ánh cái có thể được gọi là quan điểm một chiều về

giao tiếp, cho rằng một người có thể thực hiện những hành động nhất định theo một

trình tự nhất định trong khi phát biểu và gợi ra những câu trả lời nhất định theo mong

muốn của khán giả.

Nhiễu

Làm méo mó thông điệp

3.Người nhận

Giải mã

thông điệp

2. Kênh

Chuyển

thông điệp

1. Người gửi

Mã hóa

thông điệp

Hình1.1. Sơ đồ giao tiếp tuyến tính

Theo mô hình này:

- Người phát tin mã hóa một thông điệp và gửi nó tới người nghe thông qua một

hay nhiều kênh giác quan.

- Người nghe tiếp nhận và giải mã thông điệp này.

- Không tính đến mọi sự thay đổi trong quá trình giao tiếp.

Đây là mô hình “người nói – người nghe” đơn giản.

b. Mô hình tác động qua lại về giao tiếp (giao tiếp hai chiều)(H1.2)

Trong mô hình (H 1.2) có sự khác biệt lớn với mô hình tuyến tính về giao tiếp

(giao tiếp một chiều)(H 1.1)

- Người phát tin mã hóa thông điệp và gửi nó đến người nhận thông qua một hay

nhiều kênh giác quan.

- Người nhận tiếp nhận và giải mã thông điệp, sau đó mã hóa phản hồi (một phản

ứng hay các phản ứng) và gửi phản hồi này tới nguồn, vậy là quá trình trở thành hai

chiều.

- Sau đó, nguồn giải mã thông điệp phản hồi theo thông điệp gốc đã được gửi và

phản hồi đã được nhận.

10

- Tiếp theo nguồn mã hóa một thông điệp mới thích ứng với phản hồi nhận được

(sự thích ứng).

Thông tin

Phản hồi

Nguời gửi

Nguời nhận

Nguời gửi

Nguời nhận

(thông điệp)

Hình1.2. Sơ đồ giao tiếp qua lại

Quan điểm này về giao tiếp đã tính đến những ảnh hưởng phúc đáp của người

nhận. Quan điểm nàu cho rằng một quá trình, trong chừng mực nào đó là vòng quanh,

gửi và nhận, nhận và gửi.

c. Mô hình giao dịch về giao tiếp (giao tiếp đa chiều) (H1.3)

- Người giao tiếp A mã hóa một thông điệp và gửi nó đi.

- Người giao tiếp B mã hóa phản hồi gửi tới người giao tiếp A, người giải mã nó.

Nhưng những bước này không phải là độc chiếm lẫn nhau vì việc mã hóa và giải mã

có thể xảy ra đồng thời.

- Ta có thể gửi và nhận các thông điệp cùng một lúc, nên mô hình này là đa

hướng. Trong đó hai đối tượng luôn đổi vai trò người gửi, người nhận cho nhau.

Hình 1.3. Sơ đồ giao dịch về giao tiếp

MÔI TRƯỜNG GIAO TIẾP

11

Người mã hoá

Hình1.4.Mô hình giao dịch về giao tiếp

1.1.5. Các thành tố của hành vi giao tiếp

Môi trường giao tiếp

Thông tin phản hồi

Tiếp nhận→Giải mã

Người nhận

Ý nghĩ→Mã hóa

Người phát

Thông điệp

Kênh

Nhiễu

Hình1.5. Sơ đồ các thành tố của hành vi giao tiếp

*Người phát (ý nghĩ- mã hóa)

Mã hóa là quá trình biểu đạt ý nghĩ thành lời nói, chữ viết hay đấu hiệu, ký

hiệu, các phương tiện phi ngôn ngữ khác...

Như được minh hoạ ở sơ đồ H1.5; quá trình giao tiếp bắt đầu khi “người phát /

nguồn” bị kích thích một cách có ý thức hay không có ý thức bởi một sự việc; một

khách thể hay một ý tưởng nào đó. Xuất hiện nhu cầu gửi thông điệp đi sau khi đã

dùng trí nhớ để tìm ra thứ “tiếng” (ngôn ngữ hay phi ngôn ngữ) thích hợp để mã hoá

thông điệp: Các nhân tố như sự tri giác, các kỳ vọng, thái độ và trạng thái cơ thể đều

có ảnh hưởng đến việc gửi thông điệp.

12

Quá trình giao tiếp rất phức tạp, bởi vì nó mang tính chất ký hiệu, sử dụng một

thứ “ngôn ngữ” nào đó để đại diện cho các khách thể và ý tưởng mà chúng ta đang

giao tiếp. Không may, các ký hiệu có thể không được hiểu. Ví dụ, một kỹ sư hàng

không phải lựa chọn thứ “tiếng” của mình một cách cẩn thận để nói cho một ai đó

không am hiểu về nguyên tắc của vận tốc gió. Các từ ngữ quá chuyên sâu về mặt kỹ

thuật có thể làm rối trí người giao tiếp – người nhận và làm cho họ không hiểu được.

*Kênh(thông điệp) là phương tiện qua đó thông điệp di chuyển từ người gửi đến

người người nhận.

Khi giao tiếp, thông điệp đã mã hoá được chuyển tải qua một kênh bay nhiều

kênh.Nếu cuộc giao tiếp diễn ra trực tiếp, mặt đối mặt thì các kênh này có thể là một

vài hay tất cả năm giác quan.Điển hình là chúng ta dựa vào hình ảnh thị giác và âm

thanh làm các kênh khi nói và lắng nghe. Tuy nhiên, thay vì sự giao tiếp mặt đối mặt,

chúng ta có thể lựa chọn để dùng một kênh điện tử có dùng âm thanh (như điện thoại

chẳng hạn) hay thị giác (vô tuyến truyền hình). Trong một số trường hợp, chúng ta có

thể lựa chọn cách gửi một thông điệp đến một ai đó bằng phương tiện tiếp xúc thân

xác, chẳng hạn như vỗ vai người khác.Trong trường hợp này thì kênh xúc giác được sử

dụng.

Người phát / nguồn

1. Những cảm nhận do ý tưởng hay 1. Những cảm nhận do kích thích

nhu cầu giao tiếp gây nên hay nhu cầu giao tiếp gây nên

2. Lựa chọn cách truyền thông thông 2. Tiếp nhận ký hiệu (mã) dưới

điệp bằng ký hiệu ngôn ngữ (mã) dạng méo mó

Người nhận (Tiếp nhận)

3. Sử dụng trí nhớ và kinh nghiệm cũ 3. Sử dụng trí nhớ và kinh nghiệm

để tìm ra ký hiệu ngôn ngữ nhằm cũ để gắn nghĩa cho ký hiệu (giải

truyền thông thông điệp (mã hoá)

mã)

4. Lưu giữ thông thin

5. Gửi phản hồi đi

“Người giao tiếp/nguồn” nên luyện tập càng kỹ càng tốt cách lựa chọn kênh

cho cuộc giao tiếp, giống như họ tiến hành việc lựa chọn các ký hiệu để dùng. Điều

này là cần thiết, bởi vì các kênh khác nhau đòi hỏi những phương pháp phát triển ý

tưởng khác nhau. Chẳng hạn, việc chọn các kênh điện tử đã làm thay đổi bản chất của

sự giao tiếp chính trị. Các ứng cử viên tổng thống ở các nước đã từng phải đi kinh lý

khắp đất nước để đọc bài diễn văn trong các chiến dịch vận động tranh cử, nhưng ngày

nay, thông qua việc sử dụng vô tuyến truyền hình, họ có thể đến với một số lượng dân

chúng rộng lớn hơn mà không cần phải đi đâu cả. Như vậy, kênh điện tử đã được thay

thế cho kênh “mặt đối mặt”!

13

*Giải mã là quá trình trong đó các biểu tượng được diễn đạt bởi người nhận

Sau khi giải mã và nhận thức bản thông điệp, người nhận phản hồi tới người gửi

thực sự là thông điệp khác thể hiện hiệu quả của việc thông tin. Những phản hồi thể

hiện rõ ràng nhất việc người tiếp nhận thông điệp có hiểu chính xác thông điệp đã

được gửi hay không.

Không tính đến kênh được dùng, thông điệp cần phải được giải mã trước khi

giao tiếp (có thể) được hoàn thành. Người giao tiếp/người nhận, trên cơ sở tiếp nhận

các tín hiệu ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, xử lý chúng thông qua trí nhớ để các tín hiệu

được phiên dịch sang hệ tiếng nói của người nhận. Thông điệp đã được giải mã này sẽ

không giống hệt với thông điệp đã được người giao tiếp/người mã hoá, vì hệ thống ký

hiệu của mỗi người được tạo nên bởi một tập hợp duy nhất các cảm nhận. Ví dụ, một

người nội trợ sẽ có thột cách hiểu về câu “thêm mắm muối theo khẩu vị” nghĩa là gì.

Nhưng lời chỉ dẫn này có thể giải mã một cách khác nhau ở những người nhận khác

nhau.Một người quản trị ngân hàng vốn thích làm đầu bếp cho các cuộc liên hoan cuối

tuần ngoài trời có thể muốn thêm một chút mắm muối thôi, còn để cho khách cho thêm

gia vị. Mặt khác, một người nào đó có kinh nghiệm nấu nướng hơn lại có thể giải mã

thông điệp này là “thêm nhiều mắm muối vào”.

* Nhiễu:Trong việc truyền thông điệp và nhận sự phản hồi, thông điệp có thể bị

nhiễu.Nhiễu là bất kì một trở ngại bên trong hoặc bên ngoài nào trong quá trình giao

tiếp. Nhiễu có thể do các nhân tố của môi trường, sự suy yếu của thể chất, những vấn

đề về ngữ nghĩa, những vấn đề về cú pháp, ngôn từ, sự lộn xộn trong cách sắp đặt,

tiếng ồn xã hội và những vấn đề tâm lí gây nên.

*Môi trường giao tiếp: Giao tiếp luôn tồn tại trong một bối cảnh, một môi trường

nào đó. Môi trường giao tiếp bao gồm các yếu tố: không gian, thời gian, không khí,

ánh sáng, màu sắc, mùi vị, âm thanh, thời tiết, sự sắp đặt…

Giao tiếp không thể xảy ra trong chân không; nó luôn luôn tồn tại trong một

ngữ cảnh nào đó, một môi trường nào đó.Nơi mà chúng ta hiện diện và người cùng

hiện diện với chúng ta đều có ảnh hưởng đến sự giao tiếp của chúng ta. Những nhân tố

như kích thước của căn buồng, màu sắc của tường, sự trang trí, kiểu và cách xếp đặt

các đồ gỗ, kiểu chiếu sáng và căn buồng có đông đúc hay không… đều có thể ảnh

hưởng đến việc chúng ta cảm xúc ra sao, đến cách giao tiếp, kiểu giao tiếp mà chúng

ta tham gia vào. Chẳng hạn như xếp đặt một lượng lớn người trong một khu vực làm

việc nhỏ hẹp (như trường hợp thường xảy ra với nhóm những người đánh máy chữ

trong một cơ sở thương mại lớn) có thể dẫn đến sự giao tiếp căng thẳng thiếu tự

nhiên.Chúng ta cũng có phản ứng đối với các nhân tố như nhiệt độ, mùi vị, âm thanh.

1.2. Nhận biết các dấu hiệu bề ngoài của đối tượng giao tiếp

14

Thực chất kỹ năng nhận biết các dấu hiệu bề ngoài của đối tượng giao tiếp là kỹ

năng định hướng trong giao tiếp.Đó là khả năng dựa vào tri giác ban đầu về các biểu

hiện bên ngoài (hình thức, động tác, cử chỉ, ngôn ngữ, điệu bộ và các sắc thái biểu cảm

của đối tượng giao tiếp để từ đó đoán biết được một cách tương đối chính xác các diễn

biến tâm lý đang diễn ra trong đối tượng để định hướng một cách hợp lý cho mối quan

hệ tiếp theo.

1.2.1. Nét mặt

* Ý nghĩa của nét mặt trong giao tiếp

- Nét mặt cho ta biết về trạng thái cảm xúc của con người. Nét mặt trong quá

trình giao tiếp dùng để biểu lộ thái độ, cảm xúc của chủ thể. Có sáu loại cảm xúc

thường biểu lộ qua nét mặt: vui, buồn, ngặc nhiên, sợ hãi, tức giận, ghê tởm. Sự sợ hãi,

tức giận hay đang âm mưu điều gì đó được biểu hiện rất rõ thông qua sắc mặt kết hợp

với nét mặt nếu chủ nhân của nó thiếu bản lĩnh. Với nét mặt, người ta có thể thiết lập

quan hệ như: mỉm cười, gật đầu, nhăn mày,…và cũng có thể điều tiết chiều hướng

cuộc trò chuyện.

- Nét mặt mang giá trị thông tin rất đa dạng, phong phú khi có sự giao tiếp giữa

người với người và nhóm xã hội. Lông mày nhíu lại biểu hiện sự suy nghĩ về hoàn

cảnh có vấn đề khi chủ thể chưa nhận thức được một sự kiện, hiện tượng nào đó hoặc

kết quả của nhận thức ở chủ thể không đem lại cho chủ thể cảm xúc như mong muốn

trước đó.

Hình 1.6. Nét mặt biểu hiện tính cách

15

Biểu hiện trên mặt do hệ thống cơ mặt điều khiển, nó biểu hiện thường tương

ứng với tâm trạng thực bên trong của đối tượng, do đó quan sát nét mặt giúp cho

chúng ta hiểu thêm về đối tượng trong cuộc giao tiếp.

- Nét mặt cho ta biết ít nhiều về tính cách của con người. Người vô tư, lạc quan,

nét mặt thường hay vui vẻ, người vất vả lo nghĩ nhiều thì vẻ mặt thường căng thẳng,

trầm tư… Không phải ngẫu nghiên mà người ta xem tướng qua khuôn mặt. Người xưa

thường có câu: “trông mặt mà bắt hình dong” (H1.6, H1.7).

* Nét mặt có hai phần phần động và phần tĩnh

- Phần động gồm mắt, miệng, bờ mi, trán thường vận động theo sự kích thích của

đối tượng, hoàn cảnh cụ thể.

- Phần tĩnh được phân bố ở các bộ phận trên khuôn mặt. Chúng hợp thành nét

mặt chung của chủ thể khi gặp đối tượng và hoàn cảnh giao tiếp như mặt lạnh như tiền

- Phớt Ăng lê, nét mặt đôn hậu, nét mặt thể hiện tâm trạng đượm buồn, hiếu thắng,

khắc khổ, nét mặt điềm đạm, tinh anh...

Sự vận động của các bộ phận trên mặt được gọi là nét mặt. Sự biểu lộ của các

trạng thái tâm lý trên nét mặt của con người rất phức tạp và bị phụ thuộc vào lứa tuổi,

giới tính, nghề nghiệp và cá tính của từng chủ thể. Do các dân tộc có phong tục - tập

quán khác nhau, cách gia đình giáo dục con cái có sự khác biệt mà các mức độ biểu

cảm của nét mặt giữa mọi người cũng có sự khác nhau.

Bộ mặt có kèm theo râu tóc và trang điểm là phản ánh nét tính cách cầu kì, cẩn

thận của chủ thể. Các cơ cổ vận động có tác dụng tạo ra các điệu bộ. Sự cúi đầu biểu

hiện sự phục tùng, lễ độ, cung kính đối với bề trên còn lắc đầu - không đồng ý, gật đầu

- tán thành, lắc qua lắc lại - biểu hiện sự nhõng nhẽo, vòi vĩnh.

*Lưu ý khi biểu hiện nét mặt trong giao tiếp

Trong nét mặt, ánh mắt đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp, điều khiển được,

tia nhìn được xem là một phương sách để giữ người khác tham gia vào cuộc giao tiếp,

trong một cuộc trò chuyện, hãy duy trì sự tiếp xúc bằng mắt từ 50 – 60% thời gian bạn

nói, từ 75 – 85% thời gian nếu bạn nghe.Vì vậy, khi giao tiếp cần chú ý:

- Mắt: tập trung vào người nói một cách nhẹ nhàng, thỉnh thoảng chuyển cái nhìn

từ mặt người nói sang bộ phận khác của cơ thể, ví dụ nhìn vào tay, quần áo... Ánh mắt

được xem là cửa sổ tâm hồn. Ánh mắt phản ánh tâm trạng, những xúc cảm, tình cảm

của con người như: vui, buồn, tức, giận, sợ hãi, lo lắng hay yên tâm. Ánh mắt cũng

cho ta biết mong muốn, ý nghĩ của người đối thoại. Ánh mắt không chỉ bộc lộ tâm hồn

của con người mà còn là con đường chủ yếu mà qua đó các thông tin cảm tính từ môi

trường bên ngoài là do mắt cung cấp.

16

Hình 1.7. Nét mặt biểu hiện cảm xúc

Để sử dụng ánh mắt hiệu quả, cần chú ý một số điểm sau đây:

+ Nhìn thẳng vào người đối thoại, nhưng đó phải là một cái nhìn tự nhiên, nhẹ

nhàng như bao quát toàn bộ con người họ, chứ không phải là một điểm nào đó trên

khuôn mặt của họ hay thân thể họ.

17

+ Không nhìn chằm chằm vào mặt của người khác; hoặc không nhìn vào người

nói, quay chỗ khác, nhắm mắt... Cái nhìn lãng tránh là biểu hiện của sự giả dối, thiếu

thành thật, thiếu tự tin, còn nhìn thẳng vào mặt người khác là biểu hiện sự thành thật,

sự tự tin, sự quan minh chính đại của chúng ta.

+ Không nhìn người khác với ánh mắt coi thường, giễu cợt hoặc không thèm để

ý. Không đảo mắt hoặc đưa mắt liếc nhìn một cách vụng trộm, không nheo mắt hoặc

nhắm cả hai mắt trước mặt người khác.

- Nét mặt biểu hiện theo chủ đề câu chuyện, theo tâm trạng người nói... ví dụ, khi

người nói thông báo chuyện buồn thì nét mặt bạn phải tỏ ra cảm thông, chia sẻ.

- Nụ cười là một phương tiện giao tiếp quan trọng chứa đựng nhiều nội dung

phong phú. Nụ cười không chỉ biểu hiện thái độ, tình cảm của con người mà cả những

nét tính cách nhất định của họ nữa. Thực tế cho thấy, một bộ mặt tươi cười luôn được

hoan nghênh, vì nụ cười không những đem lại cho người khác cảm giác thoải mái, tự

tin, mà còn làm cho họ cảm thấy đây là tín hiệu của sự tốt lành, của tình hữu hảo và

lòng chân thành. Khi chúng ta tươi cười với người khác, điều đó sẽ chuyển tải một

thông điệp là: rất vui mừng được gặp họ, sẵn sàng giao tiếp với họ. Nụ cười tự nhiên,

chân thành, cởi mở và phải tùy thuộc vào hoàn cảnh.

Nụ cười tự nhiên được biểu lộ về thái độ tích cực, thái độ mời chào cởi mở, có

thể giải tỏa được những ý tưởng đối địch ở người khác. Sự vận động của môi, miệng

bao gồm cả lưỡi, răng có tác dụng biểu cảm rõ nét khi chủ thể mỉm cười.

Nụ cười tạo không khí ấm cúng trong gia đình, thể hiện sự sẵn sàng trong kinh

doanh, là dấu hiệu của tình bạn.

Nụ cười bồi dưỡng tinh thần cho người mệt nhọc, gạt bỏ lo âu.

Trái lại, nụ cười miễn cưỡng (cười nhạt) lại biểu lộ sự giả tạo, nịnh bợ hay mỉa

mai; cười hô hố, ha hả hay cười ré lên ở nơi công cộng lại thể hiện sự vô ý, vô duyên.

Trong nghệ thuật tuồng chèo, người ta đã đề cập đến hình ảnh của ba mươi sáu

kiểu cười thể hiện các trạng thái xúc cảm khác nhau. Trạng thái giận dữ được biểu

hiện bằng sự mím miệng hoặc nghiến răng, bậm môi.

Nhờ có sự biểu cảm qua ánh mắt, nụ cười, nét mặt mà quá trình giao tiếp được

diễn ra hợp lý, nhạy cảm, tinh tế và sâu sắc hơn.

1.2.2. Tư thế

* Định nghĩa

Tư thế biểu hiện sự vận động của toàn thân hướng theo một chủ đích nào đó. Tư

thế con người được hình thành do những tác động giáo dục từ thời ấu thơ, do gia đình

xây dựng thông qua những thói quen thoả mãn nhu cầu. Tư thế được coi là một bộ

phận quan trọng trong các nghi thức giao tiếp với những người xung quanh. Trong

18

quan hệ người lớn - trẻ nhỏ, người lớn phải biết thể hiện được tư thế mẫu mực của

mình để trẻ nhỏ bắt chước, học theo.

* Ý nghĩa của tư thế

Tư thế là một nguồn thông tin có ích. Tư thế trước hết thể hiện ở chiều cao,

Trong sinh hoạt ở tổ chức hoặc trong giao tiếp,tùy hoàn cảnh mà cá nhân làm nổi bật

hoặc dấu bớt chiều cao của mình. Khi muốn khẳng định mình với người đối diện, cá

nhân sẽ có xu hướng ngẩng đầu và ngả người về phía sau. Nhân viên khi đến gặp cấp

trên để thể hiện vẻ tôn kính có xu hướng cúi đầu khi chia tay và cúi chào khi bắt tay.

Tiếp theo, các cá nhân có khuynh hướng bắt chước tư thế của người khác. Cá nhân

cũng có thể dùng việc thay đổi dáng điệu một cách cố ý, ranh mãnh.

Tư thế có vai trò quan trọng trong giao tiếp, có thể xem tư thế giao tiếp như cái

khung hay cái nền cho hình ảnh của người giao tiếp.

* Các loại tư thế:

- Xét theo quan hệ xã hội, có ba loại tư thế có tính cơ bản của hành vi như sau:

Tư thế bề trên thể hiện ở cách ngồi thoải mái, đầu hơi ngửa ra phía sau;

Tư thế người bề dưới ngồi hơi cúi xuống tựa như lắng nghe;

Tư thế ngang bằng trong quan hệ bạn bè bình đẳng.

- Xét theo quỹ đạo vận động của thân thể, có các tư thế như: nằm, ngồi, quỳ,

khom lưng, thẳng lưng, ưỡn người về phía trước, cúi đầu, đi, đứng.

- Xét theo nội dung tâm lý được biểu hiện, có các tư thế như: nịnh bợ, xum xoe,

hánh dịch, trịch thượng, bề trên, khiêm nhường, cung kính, tôn trọng lẫn nhau... Các

nhà danh hoạ Trung Quốc đã thể hiện rõ được những trạng thái tâm lý của trên 6000 tư

thế của con người ở các lứa tuổi, nghề nghiệp, giới tính khác nhau bằng những hình

tượng trong tranh vẽ. Tư thế được biểu hiện ra trong thực tế rất phong phú và đa dạng.

* Lưu ý đối với một số tư thế trong giao tiếp

Có 3 tư thế chủ yếu: đi, đứng, ngồi.

- Tư thế đi

Tư thế đi đẹp là tư thế đi nhanh nhẹn và nhẹ nhàng, đầu ngẩng cao, ngực hơi

ưỡn về phía trước, tạo ra tư thế tự tin, năng động, giàu nghị lực.

Có người đi nhanh nhưng đầu lại cuối xuống, nghĩa là lầm lũi đi, đó là tư thế đi

của những con người tất bật, vất vả, không biết nhìn xa trông rộng. Có người dò dẫm

đi từng bước ngắn, đó là con người hay nghi ngại, thiếu tự tin. Lại có người chậm rãi,

ung dung thư thái thả chân từng bước một, đó là con người nhàn rỗi, không có việc gì

quan trọng để giải quyết. Tư thế đi như vậy chỉphù hợpkhi dạo mát trong công viên,

hoặc trong phòng làm việc hoặc khi đang suy nghĩ để giải quyết một vấn đề nào đó.

Khi đi nếu bạn xách cặp, thì hãy dung tay trái, để tay phải luôn sẵn sang chìa ra

bắt tay người khác hoặc đón nhận người khác bắt tay mình.

19