Nghiên cứu Tổng quan về Ô nhiễm Nông nghiệp ở Việt Nam: Ngành Chăn nuôi 2017

Nghiên Cứu Ô Nhiễm Nông Nghiệp Khu Vực của Ngân Hàng Thế giới

Tổng quan về Ô nhiễm

Nông nghiệp ở

Việt Nam:

Ngành Chăn nuôi

2017

Nghiên Cứu Ô Nhiễm Nông Nghiệp Khu Vực của Ngân Hàng Thế giới

Tổng quan về Ô nhiễm

Nông nghiệp ở Việt Nam:

Ngành Chăn nuôi

2017

Báo cáo trình cho

Ban Môi trường và Nông Nghiệp của Ngân Hàng Thế Giới

Tác giả của

Tùng Xuân Đinh

1818 H Street NW

Washington DC 20433

Điện thoại: 202-473-1000

Internet: www.worldbank.org

Công việc này là sản phẩm của nhân viên Ngân hàng ế giới. Các phát hiện, diễn giải, và

kết luận được thể hiện trong tài liệu này là của các tác giả và không nhất thiết phản ánh

quan điểm của Ngân hàng ế giới, Hội đồng Quản trị hoặc các chính phủ mà họ đại diện.

Ngân hàng ế giới không đảm bảo tính chính xác của dữ liệu được đưa vào tác phẩm này.

Các ranh giới, màu sắc, mệnh giá và các thông tin khác được thể hiện trên bất kỳ bản đồ

nào trong tác phẩm này không ngụ ý bất kỳ phán quyết nào của Ngân hàng ế giới liên

quan đến tình trạng pháp lý của bất kỳ lãnh thổ nào hoặc sự xác nhận hoặc chấp nhận các

ranh giới đó.

Quyền hạn

Tài liệu trong tác phẩm này phải tuân theo bản quyền. Bởi vì Ngân hàng ế giới khuyến

khích phổ biến kiến thức của mình, tác phẩm này có thể được sao chép, toàn bộ hoặc một

phần, cho các mục đích phi thương mại miễn là có đầy đủ ghi nhận cho tác phẩm này được

đưa ra. Mọi truy vấn về quyền và giấy phép, bao gồm cả các quyền phụ thuộc, cần được

gửi tới Ngân hàng ế giới Ấn phẩm, Nhóm Ngân hàng ế giới, 1818 H Street NW,

Washington, DC 20433, USA; Fax: 202-522-2625; E-mail: pubrights@worldbank.org.

Trích dẫn báo cáo này như sau:

Đinh, Tùng Xuân. 2017. "Tổng quan về Ô nhiễm nông nghiệp ở Việt Nam: Ngành chăn

nuôi" Chuẩn bị cho Ngân hàng ế giới. Washington, DC.

Ảnh bìa, theo chiều kim đồng hồ từ phía trên bên trái (cần thêm giấy phép để tái sử dụng):

• Trại nuôi lợn ở Long An. © bamboofox / Alamy Stock Photo.

• TH Milk. © Aﬁmilk.

• Trang trại gia cầm. © bamboofox / Alamy Stock Photo.

MỤC LỤC

Danh mục từ viết tắt .........................................................................................................................iv

Lời nói đầu ...........................................................................................................................................v

1 Giới thiệu................................................................................................1

2 Khung phân tích ....................................................................................3

3 Kết quả và thảo luận..............................................................................5

3.1 Phát triển chăn nuôi và các xu hướng chăn nuôi thâm canh.......................................5

3.2 Tái cơ cấu phân ngành chăn nuôi của BỘ NN&PTNT.............................................7

3.3 Hệ thống sản xuất chăn nuôi và các thực hành quản lý chất thải...............................7

4 Tác động vật lý tới môi trường..........................................................15

4.1 Khối lượng phân động vật được tạo ra và xả thải vào môi trường........................... 15

4.2 Các loại ô nhiễm................................................................................................................ 16

5 Tác động kinh tế - xã hội.....................................................................21

5.1 Tác động lên sức khỏe con người ................................................................................... 21

5.2 Tác động lên sức khỏe động vật...................................................................................... 22

5.3 Vấn đề kháng thuốc........................................................................................................... 22

5.4 Tác động kinh tế ................................................................................................................ 22

6 Yếu tố tác động....................................................................................25

6.1 Xu hướng sản xuất và quản lý chất thải......................................................................... 25

6.2 Những khó khăn trong việc áp dụng quản lý chất thải chăn nuôi tốt hơn............ 25

6.3 iếu ưu đãi cho việc áp dụng quản lý chất thải cải tiến........................................... 26

6.4 Áp lực xã hội thấp.............................................................................................................. 26

6.5 Các chính sách mâu thuẫn ưu tiên cho chăn nuôi tăng cường ................................ 27

7 Các biện pháp can thiệp .....................................................................29

7.1 Các chính sách và quy định về quản lý chất thải chăn nuôi ..................................... 29

7.2 Các công nghệ có tại địa phương cho việc quản lý chất thải chăn nuôi................. 30

8 Thiếu hụt kiến thức và dữ liệu ...........................................................33

8.1 iếu hụt về kiến thức...................................................................................................... 33

8.2 iếu hụt về dữ liệu .......................................................................................................... 34

8.3 Các điểm nóng nên thực hiện nghiên cứu điểm......................................................... 34

ii

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

9 Kết luận và khuyến nghị .....................................................................35

9.1 Những kết luận chính....................................................................................................... 35

9.2 Khuyến nghị ....................................................................................................................... 37

Tài liệu tham khảo........................................................................................................................... 39

Phụ lục................................................................................................................................................ 42

Mục lục

iii

Danh mục cách Hình

Hình 1. Khung phân tích ................................................................................................................3

Hình 2. Tỷ lệ thịt theo loài năm 2014 ..........................................................................................5

Hình 3. Tỷ lệ phân bón theo loài năm 2014................................................................................5

Hình 4. Biểu đồ số lượng vật nuôi 2005–2015 tại Việt Nam..................................................6

Hình 5. Sản xuất thịt và trứng tại Việt Nam ...............................................................................6

Hình 6. Tổng sản phẩm quốc nội, sản xuất thịt và tiêu thụ thịt..............................................6

Hình 7. ực hành quản lý chất thải lợn tạiViệt Nam........................................................... 10

Hình 8. Sơ đồ nước thải theo EM thứ cấp................................................................................ 11

Hình 9. Sự liên quan giữa các loại chuồng trại, thực hành quản lý chất thải và vệ sinh .. 12

Hình 10. Khối lượng phân động vật theo loài từ 2010 tới 2014 ......................................... 16

Hình 11. Khối lượng phân trên mỗi km²theo loài và vùng năm 2014 .............................. 16

Danh sách các Bảng

Bảng 1. Các đặc điểm của hệ thống chăn nuôi tại Việt Nam...................................................8

Bảng 2. Khối lượng chất thải động vật thải vào môi trường theo vùng tại Việt Nam...... 16

Bảng 3. Tổng khối lượng phát thải CO₂tương đương với năm 2012 ................................. 18

Bảng 4. Những văn bản pháp quy liên quan tới ô nhiễm chăn nuôi.................................... 42

Các thực hành quản lý chất thải ................................................................................................... 44

iv

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Bộ NN&PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

Bộ TN&MT

BOD5

CH

Bộ Tài nguyên và Môi trường

Nhu cầu oxy sinh hoá 5 ngày

Khu vực Tây nguyên

CH4

Mêtan

CO2

Carbon Dioxide

COD

ĐBSCL

ĐBSH

ĐNB

Nhu cầu oxy hóa học

Đồng bằng Sông Cửu Long

Đồng bằng Sông Hồng

Đông Nam Bộ

DHBNTB

DLP

Duyên hải Bắc và Nam Trung bộ

Cục Chăn nuôi

EIA

EM

Đánh giá Tác động Môi trường

Vi sinh vật hữu hiệu

FO

Tổ chức Nông dân

H2S

Hydro-sunfua

LCASP

LIFSAP

LPC

Dự án Hỗ trợ Nông nghiệp Các bon thấp

Dự án Cạnh tranh Ngành chăn nuôi và An toàn ực phẩm

Nhóm Chăn nuôi

MNTDPB

NGO

NH3

Miền núi và Trung du phía Bắc

Tổ chức Phi chính phủ

A-mô-ni-ắc

NO2

Nitrite

NO3

Nitrate

NSCC

P

Bắc Bộ và Duyên hải Nam Trung Bộ

Phosphorus

PRRS

QSEAP

Hội chứng rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn

Dự án nâng cao chất lượng và an toàn sản phẩm nông nghiệp và phát

triển khí sinh học

SNN&PTNT Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

TCTK

TN

Tổng Cục ống Kê

Tây Nguyên

TP HCM

VAC

ành phố Hồ Chí Minh

Vuon-Ao-Chuong

VAHIP

Dự án phòng chống dịch cúm gia cầm, cúm ở người và dự phòng đại

dịch ở Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU

Từ tháng 7 năm 2015 đến tháng 12 năm 2016, Ngân hàng ế giới đã tiến hành nghiên

cứu khu vực về ô nhiễm nông nghiệp ở Đông Á, tập trung vào Trung Quốc, Việt Nam và

Philippines, hợp tác với Bộ Nông nghiệp của mỗi nước. Nỗ lực này nhằm cung cấp một cái

nhìn khái quát về các vấn đề ô nhiễm liên quan đến nông nghiệp ở các quốc gia và khu vực

này như mức độ, tác động, và các yếu tố tác động đến ô nhiễm và những gì đang được thực

hiện về vấn đề này. Nghiên cứu cũng tìm cách đưa ra những cách tiếp cận tiềm năng để giải

quyết những vấn đề này trong tương lai. Nghiên cứu nhằm xem xét sự chuyển đổi cơ cấu

của ngành nông nghiệp và sự phát triển của sản xuất nông nghiệp đang tạo ra các vấn đề ô

nhiễm nông nghiệp và các cơ hội giảm thiểu. Nó cũng đưa ra để xác định những khoảng

trống về kiến thức, chỉ ra các hướng đầu tư và nghiên cứu trong tương lai. Các Bộ Nông

nghiệp và Môi trường là đối tượng chính của nghiên cứu. Đối tượng thứ hai bao gồm các tổ

chức phát triển, các hiệp hội ngành nghề và các đối tượng khác quan tâm đến nông nghiệp

bền vững và sức khoẻ và bảo vệ môi trường.

Nghiên cứu này là tổng thể của một công trình và bao gồm nhiều hợp phần, trong đó có

tổng quan về tình trạng ô nhiễm nông nghiệp ở ba quốc gia trọng điểm, các bài báo chuyên

đề, và một báo cáo tổng thể. Báo cáo này là một phần trong báo cáo tổng quan quốc gia

về tình trạng ô nhiễm nông nghiệp ở Việt Nam, và cụ thể là báo cáo về tình hình ô nhiễm

trong chăn nuôi. Báo cáo này đưa đến một cái nhìn khái quát trên toàn quốc về (a) mức

độ, các tác động và yếu tố chi phối vấn đề ô nhiễm liên quan tới sự phát triển của ngành

chăn nuôi; (b) các biện pháp được khu vực công thực hiện nhằm quản lý hoặc giảm nhẹ ô

nhiễm; và (c) những thiếu hụt về kiến thức và phương hướng nghiên cứu trong tương lai.

Báo cáo này được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu hiện có, các phân tích gần đây

và số liệu thống kê quốc gia và quốc tế. Báo cáo này không thực hiện nghiên cứu mới và

không nỗ lực đề cập những vấn đề ô nhiễm được nêu ra trong chuỗi giá trị chăn nuôi vượt

ra khỏi lĩnh vực chăn nuôi—ví dụ như các lò mổ, các nhà máy chế biến thức ăn hay nhà

máy sản xuất thuốc thú y. Bản dự thảo trước đó của báo cáo này đã được gửi tới các bên liên

quan đại diện cho các cơ quan chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và các viện nghiên cứu

và đã được thảo luận tại hội thảo tham vấn các bên liên quan vào tháng 12 năm 2016. Báo

cáo đã được hoàn thiện bằng cách củng cố và giải quyết các ý kiến từ các bên liên quan và

nhóm nghiên cứu của Ngân hàng ế giới.

Báo cáo này được viết bởi Đinh Xuân Tùng với sự đóng góp của Emilie Cassou và Cao

ăng Bình.

vi

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

Nghiên cứu này đã được thực hiện với sự tài trợ của Quỹ Uỷ thác Phát triển Cơ sở hạ tầng

Đông Á và ái Bình Dương do Australia tài trợ và do Nhóm Ngân hàng ế giới điều

hành.

GIỚI THIỆU

1

Trong 10 năm qua, dân số của Việt Nam đã tăng khoảng 1,03%/năm, từ 83,1 triệu

người năm 2005 đến 93,4 triệu người năm 2015. Năm 2014, tỷ lệ dân số đô thị đạt 31%,

tăng từ 27,1% vào năm 2005 (TCTK 2012). Cũng trong giai đoạn này, thu nhập bình

quân đầu người của quốc gia tăng từ 699 USD lên đến 2.111 USD, biến Việt Nam từ một

quốc gia thu nhập thấp thành một quốc gia thu nhập trung bình thấp (Ngân hàng ế giới

2016).

Nhu cầu về thực phẩm cũng tăng lên nhanh chóng do sự gia tăng dân số và thu nhập,

đồng thời mô hình tiêu thụ thực phẩm cũng đã thay đổi. ập kỷ vừa qua đã chứng kiến

những cấp độ tăng trưởng rất cao trong tiêu thụ thịt (đặc biệt là thịt lợn), sữa và trứng—

mức độ tăng trưởng này cao hơn bất cứ quốc gia nào khác trong khu vực (Jaﬀee và cộng sự

2016).

Chăn nuôi thâm canh chính là cách phản hồi của ngành đối với nhu cầu gia tăng này,

đặc biệt là trong sản xuất gia cầm và chăn nuôi lợn; điều này đã gây ra thêm các vấn đề

về môi trường. Chăn nuôi là một trong những phân ngành phát triển nhanh chóng nhất

của sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam. Trong 10 năm qua, sản xuất chăn nuôi tại Việt

Nam đã có sự thay đổi lớn. Số lượng vật nuôi đã và đang tăng lên trong khi số hộ chăn nuôi

giảm xuống. Chăn nuôi thâm canh tại những cơ sở chăn nuôi lớn thường tạo ra nhiều chất

thải hơn so với khả năng tái chế để sử dụng làm phân bón hoặc khí đốt sinh học. Kết quả là

việc xả thải không hợp lý và thiếu sót trong xử lý chất thải trước khi xả thải vào môi trường

xung quanh đã gây ra những cấp độ ô nhiễm cục bộ khác nhau đối với nước, đất và không

khí, đồng thời gây ra một tác động tiêu cực đối với y tế công cộng, đặc biệt là trong hoặc

gần những khu vực đông dân cư.

Mục tiêu của nghiên cứu tổng quan ngày là nhằm cung cấp một cái nhìn khái quát trên

toàn quốc về (a) ô nhiễm liên quan tới phát triển chăn nuôi—mức độ, các tác động và

tác nhân; (b) các biện pháp hiện có nhằm quản lý hay giảm nhẹ ô nhiễm chất thải trong

những hệ thống chăn nuôi khác nhau và khả năng giải quyết các vấn đề khi tiếp tục phát

triển; và (c) những thiếu hụt kiến thức hiện nay, phương hướng nghiên cứu và biện pháp

can thiệp trong tương lai. Báo cáo được chia làm 9 phần. Phần 1 lời giới thiệu; phần 2 trình

bày khung phân tích; phần 3 trình bày các kết quả và thảo luận, trong đó bao gồm phát

triển chăn nuôi và các xu hướngthâm canh, các hệ thống sản xuất và thực hành quản lý chất

2

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

thải, những tác động thực tế đối với môi trường và những

tác động về mặt kinh tế- xã hội; phần 4 đề cập đến các tác

động tự nhiên đối với môi trường; phần 5 trình bày các tác

động về kinh tế xã hội; phần 6 trình bày những nhân tố tác

động; phần 7 thảo luận về các biện pháp can thiệp; phần

8 nói về thiếu hụt kiến thức và dữ liệu hiện nay; và phần 9

đưa ra các kết luận và khuyến nghị.

KHUNG PHÂN TÍCH

2

Hình 1 trình bày khung phân tích hướng dẫn nghiên cứu này.

Hình 1. Khung phân tích

C Á C N H Â N T Ố T H Ú C Đ Ẩ Y

CÁC HOẠT ĐỘNG Ở CẤP

TRANG TRẠI

TÁC ĐỘNG VỀ KINH TẾ XÃ

HỘI VÀ CÁC TÁC ĐỘNG KHÁC

TÁC ĐỘNG VẬT LÝ

Quản lý nước thải

và phân

Sức khỏe con người

Không khí

(Chăn nuôi và

thủy sản)

Quản lý thức ăn

và quản lý khác

Sức khỏe động vật hoang dã

và đa dạng sinh thái

Đất

Nước

Phân bón

Thuốc trừ sâu

Chất đốt

Dịch vụ hệ sinh thái

Nông nghiệp và kinh doanh nông nghiệp

Giải trí và ngành công nghiệp khác

Thẩm mỹ và chất lượng cuộc sống

Trồng trọt

Thức ăn

Nhựa

KHÔNG KHÍ

NƯỚC

ĐẤT

THỰC PHẨM

Lưu ý: Dưới tác động về kinh tế xã hội và các tác động khác, đa dạng sinh thái và sức khỏe động vật hoang dã bao gồm bao gồm thực vật và động vật; các dịch vụ hệ sinh thái bao gồm ổn định

khí hậu / thay đổi khí hậu.

KẾT QUẢ VÀ THẢO

LUẬN

3

3.1 Phát triển chăn nuôi và các xu hướng

chăn nuôi thâm canh

Ngành chăn nuôi tại Việt Nam đóng một vai trò quan trọng trong nông nghiệp. Nó

chiếm 28% giá trị sản xuất nông nghiệp (FBLI- Booklet 2015) và là một trong những phân

ngành nông nghiệp tăng trưởng nhanh nhất. Trong năm 2014, đã có 4,58 triệu tấn thịt

lợn, bò và gia cầm được giết mổ tại Việt Nam. ịt lợn chiếm ưu thế trong sản xuất thịt

tại Việt Nam (72,6%), và sau đó là thịt gia cầm (18%), thịt bò (6,3%), và thịt trâu (1,8%)

(TCTK¹2012).

Trong 10 năm qua, số lượng gia cầm đã tăng lên nhanh hơn mức độ trung bình. Tr o n g

khi số lượng lợn, bò và trâu giảm nhẹ lần lượt là 0,27%, 0,4% và 1,64% mỗi năm, số lượng

gia cầm ngược lại đã tăng lên đáng kể với tỷ lệ 4,56%/năm trong cùng thời kỳ (Hình 4).

Hình 2. Tỷ lệ thịt theo loài năm 2014

Hình 3. Tỷ lệ phân bón theo loài năm 2014

Lợn 30%

Trâu và các

loại khác 18%

Thịt gia

cầm 19%

Thịt lợn

73%

Thịt bò 6%

Thịt trâu và các

loại khác 2%

Gia súc 24%

Gia cầm 28%

Nguồn: Tổng cục Thống kê (TCTK).

1

Tổng Cục ống Kê (TCTK)

6

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

Hình 4. Biểu đồ số lượng vật nuôi 2005–2015 tại Việt Nam

Triệu con

30 –

Triệu con

350 –

300 –

250 –

200 –

150 –

100 –

50 –

25 –

20 –

15 –

10 –

5 –

0 –

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

ꢀ Lợn

ꢀ Trâu

ꢀ Gia súc

ꢀ Gia cầm

Nguồn: TCTK 2004–2015..

Hình 5. Sản xuất thịt và trứng tại Việt Nam

1,000 tấn

3.500 –

Triệu quả

9.000 –

8.000 –

7.000 –

6.000 –

5.000 –

4.000 –

3.000 –

2.000 –

1.000 –

0 –

3.000 –

2.500 –

2.000 –

1.500 –

1.000 –

500 –

0 –

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

ꢀ Thịt lợn

ꢀ Thịt gia cầm

ꢀ Thịt bò

ꢀ Thịt trâu

ꢀ Trứng

Nguồn: TCTK 2004–2015.

Hình 6. Tổng sản phẩm quốc nội, sản xuất thịt và tiêu thụ

thịt

Đặc biệt hơn, số lượng lợn dao động giảm từ 27,4 triệu

năm 2005 xuống 26,5 triệu năm 2007, và lại tăng lên vào

năm 2009, sau đó trở nên ổn định trong những năm gần

đây. Cũng tương tự như vậy, số lượng bò tăng từ 5,5 triệu

con năm 2005 tới 6,7 triệu năm 2007, và sau đó bắt đầu

giảm sút. Số lượng trâu cũng giảm dần từ 2,9 triệu con năm

2005 tới 2,5 triệu con năm 2014. Chỉ có gia cầm cho thấy

sự gia tăng ổn định từ năm 2006 tới 2011 và giữ vững ở

mức cao trong những năm gần đây. Về mặt sản phẩm chăn

nuôi, tất cả các loại sản phầm thịt và trứng tăng lên đáng

kể với mức cao nhất của thịt gia cầm, sau đó là thịt bò, thịt

lợn và thịt trâu (Hình 5).

2.500 –

2.000 –

1.500 –

1.000 –

500 –

0 –

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

▬ GDP/đầu người

▬ Sản lượng thịt

▬ Lượng thịt/Dầu người

Nguồn: Ngân hàng Thế giới, Chính phủ Việt Nam.

Nhu cầu tăng cao đối với các sản phẩm chăn nuôi đã dẫn

tới quá trìnhthâm canh trong các hệ thống chăn nuôi.

Việc sản xuất thịt trong thập kỷ trước đây đã tăng trưởng

nhanh để đáp ứng cho nhu cầu ngày càng cao đối với

thịt, sữa và trứng. ập kỷ vừa qua, tổng sản phẩm quốc

nội trên đầu người đã tăng gấp hơn 3 lần trong khi sản xuất

thịt chỉ tăng gấp đôi; Việt Nam đã phải nhập khẩu thịt để

3. Kết quả và thảo luận

7

hơn, quản lý chất thải động vật tốt hơn, cải thiện các tiêu

chuẩn an toàn sinh học và an toàn thực phẩm.

đáp ứng nhu cầu trong nước. Năm 2014, Việt Nam đã sử

dụng 486 triệu USD để nhập khẩu thịt gia cầm và thịt bò

từ Mỹ, Brazil, Hàn Quốc, Úc. Năm 2014, tổng giá trị sản

xuất chăn nuôi của Việt Nam vào khoảng 353.876 tỷ đồng,

trong đó chăn nuôi thâm canh và bán thâm canh chiếm

64,2% (khoảng 227.260 tỷ đồng); số lượng còn lại có được 3.3 Hệ thống sản xuất chăn

từ chăn nuôi quảng canh và tự cung tự cấp (Nguyễn 2015).

nuôi và các thực hành

quản lý chất thải

3.2 Tái cơ cấu phân ngành

chăn nuôi của BỘ

NN&PTNT

3.3.1 Những đặc điểm chính của các hệ

thống sản xuất chăn nuôi

Ngành chăn nuôi tại Việt Nam trải qua một thay đổi cấu

trúc liên quan tới một chuyển dịch, tiến đến những hệ

thống chăn nuôi thâm canh và quy mô sản xuất lớn hơn.

Trong thập kỷ vừa qua, số lượng cơ sở sản xuất chăn nuôi

đã giảm theo các năm và đồng thời sản xuất cũng chuyển

dịch dần từ quy mô nhỏ sang chăn nuôi công nghiệp (Bảng

1). Ví dụ như tại Đồng Nai—tỉnh sản xuất chăn nuôi lớn

nhất cả nước—số lượng lợn tăng lên từ 1,12 triệu con năm

2010 tới 1,5 triệu con năm 2015, trong đó các cơ sở chăn

nuôi thâm canh chiếm khoảng 70% (gồm 2.200 trang trại

chăn nuôi thâm canh quy mô lớn). Số còn lại là những cơ

sở chăn nuôi thương phẩm quy mô nhỏ.

Trong năm 2014, chính phủ đã ban hành kế hoạch tái cơ

cấu ngành nông nghiệp, trong đó có kế hoạch tái cơ cấu

chăn nuôi. Kế hoạch nhằm tái cơ cấu sản xuất chăn nuôi

dự kiến những thay đổi trong phân bố vùng chăn nuôi,

hệ thống chăn nuôi và chuỗi giá trị cùng với công tác tăng

cường thể chế. Cũng trong năm này, Bộ NN&PTNT đã

thông qua đề án tái cơ cấu ngành chăn nuôi hướng tới gia

tăng giá trị và phát triển bền vững và một Kế hoạch Hành

động để triển khai đề án đó. Một mục đích chủ yếu chính

là tăng cường hiệu quả sản xuất chăn nuôi và tính cạnh

tranh bằng cách tập trung vào 5 lĩnh vực ưu tiên. Đó là

(a) phân bố lại số lượng vật nuôi tại 8 vùng sinh thái nông

nghiệp, bao gồm di chuyển dần vật nuôi từ những khu vực

đông dân cư tới những khu vực có dân cư thưa thớt hơn

như những khu vực cao nguyên, miền núi, và di chuyển

những khu chăn nuôi ra xa khỏi các thành phố và khu vực

dân cư; (b) thay đổi thành phần sản phẩm chăn nuôi tiến

tới một tỷ lệ lớn hơn của gia cầm trong khi duy trì đàn lợn

và đàn bò; (c) chuyển đổi các hệ thống chăn nuôi từ chăn

nuôi quy mô nhỏ sang quy mô lớn; (d) tăng cường chuỗi

giá trị chăn nuôi; và (e) tăng cường thể chế. Cũng theo đó,

một trong các chiến lược là nhằm thúc đẩy một sự thay

đổi từ chăn nuôi quy mô nhỏ và tự cung tự cấp sang chăn

nuôi thâm canh và công nghiệp hóa cao hơn thông qua

việc phát triển các cơ sở chăn nuôi lớn.

Về khối lượng sản xuất và giá trị kinh tế, chăn nuôi lợn

là phân ngành lớn nhất, sau đó là chăn nuôi gia cầm. Hai

phân ngành này tạo nên phần quan trọng nhất trong sản

xuất chăn nuôi. Chăn nuôi lợn và gia cầm được thực hiện

rộng rãi tại cả 6 vùng sinh thái nông nghiệp của quốc gia

nhưng tập trung nhiều nhất tại những khu vực đồng bằng

như Đồng bằng sông Hồng, Tây Nam Bộ, Đồng bằng

sông Cửu Long, trong khi những gia súc nhai lại được

nuôi nhiều hơn tại những khu vực miền núi, nơi có các

hệ thống chăn nuôi—trồng trọt hỗn hợp chiếm ưu thế.

Trên 40% đàn bò tập trung tại vùng duyên hải Bắc và Nam

Trung Bộ; số lượng lớn thứ hai thuộc về vùng núi và trung

du phía Bắc (17,7%)

Trong những năm vừa qua, sản xuất chăn nuôi cũng

đã dần chuyển từ những vùng có mật độ dân cư cao tới

những vùng có mật độ dân cư thấp hơn và trong quá

trình đó những cụm chăn nuôi tập trung đã hình thành.

Động thái này đang diễn ra rõ ràng hơn tại những vùng

xung quanh các thành phố lớn (đó là Hà Nội, ành phố

Hồ Chí Minh [TP HCM]). Ví dụ như tỉnh ái Bình

nằm cách Hà Nội 100 km. Tỉnh này đứng thứ tư về số

Lý do phía sau công tác tái cơ cấu ngành chăn nuôi chính

là khả năng thấy trước được sự gia tăng sản lượng và chất

lượng của phân ngành chăn nuôi để đáp ứng nhu cầu thị

trường trong nước, đóng góp vào an ninh dinh dưỡng

quốc gia và giảm sự phụ thuộc vào những nguồn nhập

khẩu. “Phát triển chăn nuôi bền vững” được coi là có thể

đạt được thông qua sử dụng thức ăn chăn nuôi hiệu quả

8

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

Bảng 1. Các đặc điểm của hệ thống chăn nuôi tại Việt Nam

Lợn

Gia cầm

Bò/trâu

Sữa

Số lượng và • Số lượng lợn giảm dần từ 27,4 • Có 324,6 triệu con năm 2014, • Số lượng gia súc tăng lên một• Sản xuất được 227.600 tấn

sản lượng

triệu trong 2005 xuống còn

26,7 triệu trong năm 2014.

tăng 1,47 lần trong giai đoạn

2005–2014.

cách ổn định từ 5,5 triệu năm sản phẩm từ sữa năm 2014,

2005 tới 6,7 triệu năm 2007 và tăng lên 2,1 lần trong giai

đã bắt đầu giảm xuống.

đoạn 2005–2014.

• 3,33 triệu tấn thịt hơi được • Ghi nhận 873.200 tấn thịt năm

ghi nhận trong năm 2014. 2014.

• Sản xuất được 549.533 tấn sữa

năm 2014 (TCTK2012).

• Thịt lợn chiếm khoảng 74% • Thịt gia cầm nhiều thứ hai,

tổng số thịt ở Việt Nam (TCTK chiếm 19% tổng số lượng thịt

2012).

sản xuất tại Việt Nam (TCTK

2012).

Quy mô sản• Năm 2014, 70% số con lợn và • Năm 2013, hộ chăn nuôi

• Quy mô đàn bò trung bình • Tại ĐBSH, 90% số bò sữa

xuất

60% sản phẩm thịt lợn được

sản xuất bởi các cơ sở chăn

nuôi hộ gia đình, số còn lại

có được từ những người sản

xuất lợn thương phẩm quy

nhỏ (1–50 con) chiếm tới

trên mỗi cơ sở chăn nuôi là

thuộc sở hữu của những nông

dân cá thể với trung bình 3,91

con bò sữa/cơ sở chăn nuôi

(Đinh 2009b).

89,6%; nuôi bán công nghiệp 6,2 con.

(50–99 con) chiếm 7,2% và

cơ sở chăn nuôi công nghiệp

(>100 con) chỉ chiếm 3,25%

• Hộ gia đình có trên 10 con

chiếm 10%.

• Tại TP HCM, các cơ sở chăn

nuôi có ít hơn 20 con bò

sữa chiếm 98,9% của tổng

số lượng bò sữa (Thi Dan và

cộng sự. 2003).

• Số lượng trâu là 1,9 con/

hộ chăn nuôi và chiếm 1,5%

(Đinh2009a).

mô lớn (Cục Chăn nuôi 2015a; (TCTK2012).

Dũng 2013).

• Số lượng cơ sở chăn nuôi lợn gà thương phẩm (200 to 500

giảm xuống hơn 65% giữa

con) chiếm vào khoảng 10 tới

• Năm 2008, cơ sở chăn nuôi

năm 2005 và 2014. Năm 2014, 15%. 0,1% từ cơ sở chăn nuôi

số trại lợn có từ 10 con trở

lên chiếm 65,8% số thịt lợn

cung cấp cho thị trường (Đinh

2009a; TCTK2012).

công nghiệp (>2,000 con gà)

(Desvaux2008).

• Năm 2008, những cơ sở chăn

nuôi quy mô nhỏ chiếm 85%

tổng số lợn, và 15% thuộc

những cơ sở chăn nuôi lợn

thương phẩm (Hoàng 2012).

Vùng chính • ĐBSH có tổng đàn lợn lớn

• Mật độ trung bình là 648 con/• Vùng DHBNTB có gần một nửa• Năm 2014, khoảng 83,8% bò

nhất (324 con/km2), sau đó là km2. ĐBSH, ĐBSCL và TN có

số bò.

sữa thuộc về 6 tỉnh/ thành

trực thuộc Trung Ương (Hà

Nội, Sơn La, Nghệ An, Lâm

Đồng, TP HCM và Long An).

vùng TN và ĐBSCL.

mật độ cao nhất trong chăn

nuôi gia cầm.

• Vùng MNTDPB chiếm 56,7%

• Cơ sở chăn nuôi lợn quy mô

lớn có xu hướng tập trung

xung quanh những thành phố

lớn như Hà Nội vàTP HCM.

tổng số trâu.

lượng lợn. Tỉnh có 285 xã nhưng việc chăn nuôi lợn có xu

hướng chỉ tập trung tại 1/3 số xã (99 xã), đặc biệt là trong

137 khu chăn nuôi tập trung trải rộng trên 1.087 ha. Mặc

dù có dấu hiệu của việc chuyển dịch sản xuất chăn nuôi

từ xã này tới các xã khác, nhưng chưa thấy sự chuyển dịch

này giữa các tỉnh. Điều này là do mỗi tỉnh đều cố gắng duy

trì kế hoạch sản xuất chăn nuôi của mình thông qua việc

sắp xếp lại sự phân bố sản xuất chăn nuôi hiện có. Ví dụ

như Hà Nội đã xây dựng 15 khu chăn nuôi tập trung, Hải

Dương và ái Bình cũng có 7 khu chăn nuôi tập trung ở

mỗi tỉnh.

nghiêm trọng hơn do xử lý chưa tốt chất thải động vật

và sử dụng thức ăn công nghiệp chưa hợp lý. Phần lớn các

cơ sở chăn nuôi lợn và gia cầm hiện sử dụng thức ăn công

nghiệp mặc dù những cơ sở chăn nuôi nhỏ vẫn sử dụng

thức ăn truyền thống (đó là gạo và cám gạo). Ngoài hàm

lượng dinh dưỡng cao, (đó là đạm), thức ăn công nghiệp

cũng chứa hooc-môn tăng trưởng, kháng sinh và kim loại

nặng (từ năm 2014, hóc môn tăng trưởng đã bị Cục ú y

cấm sử dụng trong chăn nuôi). 60% mẫu thức ăn cho lợn

được báo cáo là cho thấy ít nhất một loại kháng sinh thuộc

nhóm têtacylin và tylôsin. Dinh dưỡng và kháng sinh cùng

những dư lượng khác trong phân động vật chưa qua xử lý,

khi xả ra đất và nước xung quanh chính là những nguyên

nhân chủ yếu gây ra ô nhiễm cục bộ. eo Sở Nông nghiệp

Cùng với xu hướng chăn nuôi quy mô lớn hơn và chăn

nuôi thâm canh, ô nhiễm môi trường đang trở nên

3. Kết quả và thảo luận

9

Bảng 1. Các đặc điểm của hệ thống chăn nuôi tại Việt Nam

Lợn

Gia cầm

Bò/trâu

Sữa

Hệ thống • Chăn nuôi lợn tiêu thụ

nuôi dưỡng khoảng 70% trong tổng số

14,4 triệu tấn thức ăn công

nghiệp/năm (DLP 2015b;

• Gia cầm tiêu thụ khoảng 30% • Hệ thống cở sở chăn

• Bò sữa được cho ăn khoảng

trong tổng số 14,4 triệu tấn

thức ăn công nghiệp/năm

(DLP 2015b; Nguyễn 2015).

nuôi chiếm một tỷ lệ nhỏ

(Đinh2009a).

20 tới 40 kg chất xơ, chất tươi.

Nguyễn 2015).

• Hầu hết các cơ sở chăn nuôi

gia cầm sử dụng thức ăn công

nghiệp để chăn nuôi.

• Trên 2/3 số cơ sở chăn nuôi

lợn sử dụng thức ăn công

nghiệp. Số lượng cơ sở chăn

nuôi thương phẩm sử dụng

thức ăn công nghiệp chiếm

86,3% trong khi các cơ sở

chăn nuôi lợn thương phẩm

chỉ chiếm 42%, Và cơ sở chăn

nuôi quy mô nhỏ chiếm 25,7%

(Hoàng2012).

• Khoảng 70% mẫu thức ăn cho

trại gà công nghiệp cho thấy

có ít nhất một loại kháng

sinh thuộc nhóm tetaxylin và

Tylosin (ACE Europe 2013).

• Khoảng 60% mẫu thức ăn cho

lợn cho thấy có ít nhất một

loại kháng sinh thuộc nhóm

tetaxylin và Tylosin, trong đó

có một mẫu chứa lượng Tylosi

vượt quá giới hạn cho phép

(ACE Europe 2013).

Hệ thống • Loại chuồng trại phổ biến

• Tại những cơ sở chăn nuôi gia• Số cơ sở chăn nuôi bò có

• Phần lớn các cơ sở chăn nuôi

chuồng trại nhất là chuồng kiên cố.

cầm quy mô nhỏ, chuồng bán chuồng kiên cố chiếm 34,7%. quy mô nhỏ đều có chuồng

kiên cố chiếm 42%và chuồng Tỷ lệ lớn nhất thuộc vùng

đơn giản chiếm 11% (Đánh giá Duyên hải Bắc trung bộ

kiên cố.

• 71,8% cơ sở chăn nuôi thương

phẩm có sàn bê tông, tiếp

theo là các cơ sở chăn nuôi

thương phẩm quy mô nhỏ

(68,7%), và các cơ sở chăn

nuôi gia cầm quy mô nhỏ

(48,2%)

thực 2010).

(97,1%) và thấp nhất ở Tây

nguyên (Đinh2009a).

• Trong sản xuất lợn công

nghiệp, các trại có chuồng kín

chỉ chiếm 3%, chuồng trại bán

kín chiếm 21%, và chuồng hở

chiếm 76% (Trịnh 2010).

Lưu ý: a. Bộ NN & PTNT xác định hộ chăn nuôi nhỏ theo các loài động vật khác nhau như sau:

•

Chăn nuôi lợn:> 20 con lợn nái gọi là trang trại, <20 lợn nái làgọi chăn nuôi hộ.

Lợn thịt:> 100 con lợn/đàn gọi là trang trại, và <100 là chăn nuôi hộ gia đình.

Gia cầm:> 2.000 con/ đàn gọi là chăn nuôi trang trại, <2.000 gọi là chăn nuôi hộ.

Trâu/bồ: Làm giống:> 10 con gọi là trang trại và để nuôi thịt> 50 con là trang trại.

Tuy nhiên, không phải tất cả các ấn phẩm đều tuân theo sự phân loại này. Một số tác giả chỉ đơn giản chia các trại theo quy mô nhỏ, vừa và lớn.

b. Đánh giá môi trường thực vật trong chăn nuôi. Http://www.vusta.vn/vi/news/Thong-tin-Sukien-Thanh-tuu-KH-CN/Danh-gia-thuc-trang-o-nhiem-moi-truong-trong-chan-Nuoi-32705.html.

và Phát triển Nông thôn (DARD) Hà Nội, thành phố đã

có 1,223 trang trại chăn nuôi vào năm 2010.²Phần lớn

trong số đó có quy mô nhỏ và 80% nằm tại những khu vực

dân cư. Ô nhiễm môi trường do sản xuất chăn nuôi gây ra

là rủi ro lớn nhất cho vật nuôi và sức khỏe công cộng.

và kiểm soát được ô nhiễm môi trường, bệnh tật. Mặc

dù quá trình phân vùng đã bắt đầu tại một số tỉnh, tới nay

vẫn chỉ có quy mô thí điểm. Những khó khăn chính đối

với chính sách này là chi phí đầu tư cao, nhiều đất để phát

triển hạ tầng cho những khu chăn nuôi tập trung mới.

Ngoài ra, nó cũng đòi hỏi đầu tư cao từ những người sản

xuất để di chuyển việc sản xuất của họ từ chỗ hiện tại tới

những khu chăn nuôi tập trung mới. Tới nay, tại thời điểm

viết báo cáo chỉ có một số nông dân quy mô lớn mới sẵn

Nhận ra những hạn chế, chính phủ thúc đẩy phân vùng

và sự hình thành những khu chăn nuôi tập trung để

người chăn nuôi tham gia vào chuỗi cung ứng giá trị cao

2

Xử lý ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi: Còn nhiều gian nan. http://pda.vietbao.vn/Kinh-te/Xu-ly-o-nhiem-moi-truong-trong-chan-nuoi-Con-nhieu-gian-

nan/410312880/87/

10

Tổng quan về ô nhiễm nông nghiệp tại Việt Nam: Ngành Chăn nuôi

lòng di chuyển, trong khi phần lớn những hộ chăn nuôi

quy mô nhỏ vẫn đang lưỡng lự trong việc thực hiện chính

sách này.

đốt sinh học và sử dụng trực tiếp phân tươi làm phân

bón. Trongủ phân compost, chất thải rắn được thu lại và

trộn để sản xuất phân bón hữu cơ trong khi phần chất lỏng

được rửa trôi khỏi sàn chuồng và xả vào môi trường xung

quanh hoặc ao cá. Trong khí đốt sinh học, chất thải được

thu lại và xử lý trong hầm khí sinh học, khí ga tạo ra sẽ

được sử dụng cho việc nấu và chất thải sau biogas được sử

dụng làm phân bón hoặc xả vào các ao chăn nuôi cá. Tại

một số nơi, phân chuồng tươi (phân gà) đươc bán và bón

thẳng cho cây cối như những loại phân hữu cơ. ực hành

quản lý chất thải có sự khác biệt tùy thuộc vào điều kiện cụ

thể của cơ sở chăn nuôi, ví dụ như loài động vật, hệ thống

chuồng trại, vị trí và quy mô cơ sở chăn nuôi.

Với xu hướng và khó khăn nói trên, dự kiến rằng những

hộ chăn nuôi quy mô nhỏ sẽ bỏ sản xuất chăn nuôi trong

tương lai gần và sẽ được thay thế bởi những nhà sản xuất

thương phẩm có đủ nguồn lực để cạnh tranh và tuân thủ

những tiêu chuẩn về môi trường. Ví dụ như có 4 triệu

hộ nông dân chăn nuôi năm 2014. Dự đoán con số này sẽ

giảm xuống còn 1,5–2 triệu hộ vào năm 2025. Tuy nhiên,

quá trình này sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, đặc biệt là

những yếu tố mang tính thể chế và kinh tế.

3.3.2 Các thực hành quản lý chất thải

ực hành quản lý chất thải rắn tại cơ sở chăn nuôi lợn

Hiện tại, chất thải chăn nuôi được quản lý bằng nhiều

cách, bao gồm ủ phân compost, sử dụng cho hầm khí

Tại Việt Nam, diện tích đất xả thải tại các cơ sở chăn

nuôi lợn thường rất nhỏ, đặc biệt là tại các cơ sở chăn

Hình 7. Thực hành quản lý chất thải lợn tạiViệt Nam

Thái trực tiếp

Cây trồng