Đề tài Tài nguyên đa dạng sinh học và tình hình sử dụng các vùng đất ngập nước tự nhiên của Vườn quốc gia Yok Đôn

Đại học Quốc Gia TP.HCM

Đại học Khoa Học Tự Nhiên

Vườn Quốc Gia Yok Đôn

Đại học Tâ y Nguyên

TÀI NGUYÊN ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ TÌNH HÌNH SỬ

DỤNG CÁC VÙNG ĐẤT NGẬP NƯỚC TỰ NHIÊN CỦA VƯỜN

QUỐC GIA YOK ĐÔN

Tháng 12 năm 2009

ii

DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM GIA NGHIÊN CỨU

TT

Họ và tên

Cơ quan

Trách nhiệm

Trưởng nhóm

nghiên cứu

1. PGS.TS. Bảo Huy

Đại học Tây Nguyên

2. TS. Trần Triết

Đại học khoa học Tự nhiên Đồng

trưởng

Tp. HCM

nhóm

nghiên

cứu

3. TS. Võ Hùng

Đại học Tây Nguyên

Thành viên

4. TS. Cao Thị Lý

5. Th.S. Nguyễn Đức Định

6. HVCH: Phan Thị Bảo Chi

Đại học khoa học Tự nhiên Thành viên

Tp. HCM

7. KS. Hoàng Trọng Khánh

8. KS. Phạm Đoàn Phú Quốc

9. KS. Nguyễn Công Tài Anh

10. KS. Hồ Đình Bảo

Đại học Tây Nguyên

Thành viên

11. KS. Trịnh Ngọc Trọng

12. HVCH: Mạch Nguyễn Đan Trường

Đại học Khoa học Tự Thành viên

nhiên Tp. HCM

13. Nhóm sinh viên làm đề tài tốt nghiệp Đại học Tây Nguyên

ngành Quản lý tài nguyên rừng môi

trường năm 2008

Thành viên

14. Cộng đồng 3 buôn: Drăng Pok, Trí B Xã Krông Na, Ea Huar, Thành viên

và N’Drêch B huyện Buôn Đôn

iii

iv

MỤC LỤC

1

2

3

ĐẶ T V ẤN ĐỀ .....................................................................................................................1

M Ụ C TIÊU NGHIÊN C Ứ U................................................................................................2

ĐỐ I T ƯỢ NG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C Ứ U.........................................................2

3.1 Đố i t ượ ng nghiên c ứ u ..................................................................................................2

3.2 Ph ươ ng pháp nghiên c ứ u .............................................................................................2

3.2.1 Ch ọ n vùng nghiên c ứ u....................................................................................................................... 2

3.2.2 Ph ươ ng pháp nghiên c ứ u ................................................................................................................... 3

4

5

ĐẶC ĐIỂ M KINH T Ế XÃ H Ộ I C Ủ A CÁC THÔN BUÔN NGHIÊN C Ứ U ....................5

K Ế T QU Ả NGHIÊN C Ứ U ...............................................................................................1 1

5.1 Phân b ố đấ t ng ậ p n ướ c nghiên c ứ u ............................................................................1 1

5.2 Vai trò c ủa đấ t ng ậ p n ước đố i v ới đa dạ ng sinh h ọ c..................................................1 6

5.3 Vai trò c ủ a s ả n ph ẩ m t ừ đấ t ng ậ p n ước trong đờ i s ố ng c ộng đồ ng ...........................1 7

5.3.1 Các loài, sàn ph ẩ m t ừ đấ t ng ậ p n ướ c quan tr ọ ng và s ử d ụ ng nhi ều trong đờ i s ố ng c ộng đồ n g ....... 18

5.3.2 L ượ ng hóa nhu c ầ u s ử d ụ ng s ả n ph ẩm đấ t ng ậ p n ướ c c ủ a c ộ ng đồ ng............................................. 20

5.4 Các nhân t ố ả nh h ưởng đế n s ự thay đổ i thu nh ậ p c ủ a h ộ t ừ đấ t ng ậ p n ướ c ..............2 1

5.5 Gi ả i pháp qu ả n lý b ề n v ững đấ t ng ậ p n ướ c ...............................................................2 6

K Ế T LU Ậ N VÀ KI Ế N NGH Ị ...........................................................................................2 8

6.1 K ế t lu ậ n......................................................................................................................2 8

6.2 Ki ế n ngh ị ....................................................................................................................2 8

Tài li ệ u tham kh ả o ................................................................................................................2 9

6

Ph ụ l ụ c ......................................................................................................................................3 0

Ph ụ l ụ c 1: Danh sách ng ườ i dân ở 3 buôn tham gia nghiên c ứ u ..........................................3 0

Ph ụ l ụ c 2: Các b ả ng bi ể u thu th ậ p s ố li ệ u.............................................................................3 2

v

DANH SÁCH CÁC BẢNG BIỂU

B ả ng 1: T ổ ng h ợ p tình hình kinh t ế xã h ộ c ủ a 3 thôn buôn nghiên c ứ u .................................... 7

B ả ng 2: Các bàu tr ả ng ng ậ p n ướ c c ộng đồng 3 buôn Drăng Phok, Trí B và N’Drêch B tiế p c ậ n

khai thác s ử d ụ ng s ả n ph ẩ m ..................................................................................................... 11

B ả ng 3: Kh ố i l ượ ng các lo ạ i s ả n ph ẩ m các buôn s ử d ụng trong 01 năm ................................. 21

B ả ng 4: Mã hóa các bi ế n s ố ả nh h ưởng đế n thu nh ậ p t ừ đấ t nh ậ p n ướ c c ủ a h ộ ...................... 24

DANH SÁCH CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ

Hình 1: S ơ đồ ph ươ ng pháp nghiên c ứ u .................................................................................... 4

Hình 2: V ị trí các vùng đấ t ng ậ p n ướ c c ộng đồ ng ti ế p c ận đượ c v ẽ b ở i c ộng đồng buôn Đrăng

Phôk ......................................................................................................................................... 11

Hình 3: T ổ ng s ố bàu tr ả ng và di ện tích đấ t ng ậ p n ướ c ở 3 buôn nghiên c ứ u .......................... 14

Hình 4: B ản đồ phân b ố đấ t ng ậ p n ướ c ở 3 buôn kh ả o sát ...................................................... 15

Hình 5: C ơ s ở d ữ li ệu đấ t ng ậ p n ướ c trong GIS ...................................................................... 16

Hình 6: S ố loài th ự c v ậ t t ừ đấ t ng ậ p n ướ c theo công d ụng trong đờ i s ố ng c ộng đồ ng............ 19

Hình 7: C ơ c ấ u thu nh ậ p kinh t ế h ộ/năm ở 3 buôn .................................................................. 22

Hình 8: C ơ c ấ u thu nh ập bình quân năm củ a h ộ ở 3 buô n ....................................................... 22

Hình 9: T ỷ l ệ thu nh ậ p t ừ đấ t ng ậ p n ướ c c ủ a h ộ ...................................................................... 23

vi

1 ĐẶT VẤN ĐỀ

Với diện tích 115.545 ha, Vườn quốc gia Yok Đôn (VQGYD) hiện là vườn quốc gia lớn nhất

của Việt Nam. VQGYD bảo tồn nhiều kiểu hệ sinh thái trong đó hệ sinh thái rừng khô cây họ

Dầu, hay còn gọi là rừng Khộp, chiếm diện tích lớn nhất. VQGYD là nơi ở của rất nhiều loài

động, thực vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, nằm trong sách đỏ của Việt Nam và thế giới.

Trong hệ sinh thái rừng khộp, có những vùng đất ngập nước nhỏ phân bổ dày đặc, có nước

hai mùa hoặc một mùa; đây là những noi có tiểu hoàn cảnh đặc biệt có vai trò quan trọng

trong tạo nên các nơi cư trú, cung cấp thức ăn, nước uống và phân bố của nhiều loài động

thực vật (Habitat), đồng thời cũng là nơi cung cấp các sản phẩm trong đời sống cộng đồng

dân tộc thiểu số bản địa trong vùng đệm.

Tuy chiếm một diện tích nhỏ nhưng đất ngập nước là một kiểu hệ sinh thái rất đặc sắc và có

tầm quan trọng to lớn trong VQGYD. Các kiểu hệ sinh thái đất ngập nước chính hiện diện ở

VQGYD bao gồm: sông, suối, bàu và trảng. Các kiểu chính này có thể được chia thành nhiều

kiểu phụ dựa trên các yếu tố thủy chế, thổ nhưỡng và thảm thực vật. Theo thống kê của

Nguyễn Thọ (2004), VQGYD có 65,9 km sông, 1145,7 km suối, 16,81 ha bàu và 180 ha

trảng. Nguyễn Hoài Bảo (2006) trong một khảo sát chi tiết hơn về các bàu nước đã ghi nhận

181 bàu, trong đó có 116 bàu được đo đạc ngoài thực địa với tổng diện tích 57,5 ha. Như vậy

tổng diện tích các bàu nước bên trong VQGYD có thể xấp xỉ 100 ha.

Các bàu này điều có diện tích nhỏ nhưng phân bố rải rác khắp nơi trong khu vực rừng Khộp.

Nhiều bàu hoàn toàn bị khô trong mùa khô, tuy nhiên một số bàu có diện tích lớn hơn vẫn còn

ngập nước trong suốt mùa khô. Các bàu nước tuy có diện tích nhỏ nhưng lại đóng vai trò quan

trọng trong hệ sinh thái rừng Khộp. Trong mùa khô khắc nghiệt của rừng Khộp, các bàu nước

chính là nơi mà nhiều loài thú rừng có thể tìm được nước uống và thức ăn. Tháng 11/2004 các

nhà khoa học của Trường Đại học Khoa Học Tự Nhiên, Đại học Quốc Gia TPHCM đã phát

hiện tổ sếu và sếu non tại một số bàu trong VQGYD. Đây là những bằng chứng đầu tiên về

việc sếu đầu đỏ sinh sản tại Việt Nam.

Các bàu nước này cũng được sử dụng bởi các cư dân sinh sống trong vùng lõi và một số buôn

làng trong vùng đệm của VQGYD. Các hình thức sử dụng chủ yếu là đánh bắt cá, săn thú,

chăn thả gia súc, thu hái rau xanh hay cây thuốc, trồng trọt. Phần lớn người dân ở đây là đồng

bào các đân tộc ít người, chủ yếu là các dân tộc Mơ Nông, Ê Đê, Gia Rai và Lào (Bảo Huy

2003). Việc sử dụng của con người có khả năng gây ra những ảnh hưởng đến các vùng đất

ngập nước và đến các loài động thực vật đang sinh sống ở đó. Tuy vậy, hiện nay chưa có một

công trình nào đánh giá một cách định lượng các hình thức và quy mô sử dụng các vùng đất

ngập nước làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nhằm làm giảm thiểu tác động và chia sẻ

trách nhiệm và lợi ích trong bảo tồn giữa cộng đồng và vườn quốc gia.

Đề tài sẽ được thực hiện với sự hợp tác của 3 cơ quan:

• Trung tâm Nghiên Cứu Đất Ngập Nước, Đại học Khoa Học Tự Nhiên TPHCM

• Bộ môn Quản lý Tài Nguyên Rừng và Môi Trường, Đại Học Tây Nguyên

• Vườn Quốc Gia Yok Đôn.

Đồng chủ nhiệm đề tài:

• TS . Trần Triết, Đại học Khoa Học Tự Nhiên TP. HCM

• PGS. TS Bảo Huy, Đại học Tây Nguyên

Thời gian thực hiện: 15 tháng, từ tháng 3/2008 đến tháng 6/2009.

2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Đề tài có hai mục tiêu chính:

i.

Đánh giá được sự đa dạng sinh học và các hình thức, mức độ sử dụng các vùng đất

ngập nước tự nhiên của VQGYD bởi cư dân sống bên trong và xung quanh vườn.

Đề xuất các biện pháp nhằm làm giảm thiểu tác động của việc sử dụng đến đa dạng

sinh học của các vùng đất ngập nước và hài hòa sinh kế của cộng đồng vùng đệm

ii.

Kết quả của đề tài này sẽ cung cấp các thông tin cần thiết cho việc thiết kế các chương trình

đầu tư lớn hơn nhằm tăng cường việc bảo tồn tài nguyên đất ngập nước của VQGYD và cải

thiện sinh kế của người dân địa phương hiện đang sử dụng các vùng đất ngập nước.

3 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

3.1 Đối tượng nghiên cứu

Đề tài nhắm vào các đối tượng nghiên cứu chính sau:

-

Đất ngập nước trong vườn quốc gia Yok Đôn: Đây là các bàu, trảng ngập nước theo

mùa hoặc cả năm, phân bố trong hệ sinh thai rừng khộp. Không nghiên cứu đất ngập

nước là sông suối.

-

Cộng đồng dân tộc bản địa sống phụ thuộc vào tài nguyên đất ngập nước ở vườn quốc

gia Yok Dôn

3.2 Phương pháp nghiên cứu

3.2.1 Chọn vùng nghiên cứu

Chọn thôn buôn nghiên cứu: Trong phạm vi giới hạn về thời gian cũng như nguồn lực, đề tài

chọn 3 buôn ở vùng lõi và đệm để nghiên cứu mức độ ảnh hưởng và phụ thuộc của cộng đồng

đến tài nguyên đất ngập nước. Ba buôn được lựa cọn ở 3 mức phụ thuộc và tác động đến bảo

tồn: Cao, trung bình và thấp theo các tiêu chí sau:

-

Là nơi cư trú của đồng bào dân tộc thiểu số bản địa

Trong đời sống có mối quan hệ chặt chẻ với tài nguyên rừng bảo tồn

Ở 3 mức độ tác động phụ thuộc

Có thể tiếp cận và hợp tác cùng nghiên cứu

Kết qủa đã lựa chọn 3 buôn nghiên cứu là:

-

Buôn Drăng Phok thuộc xã Krông Na, ở vũng lõi của vườn, có mức tác động và phụ

thuộc cao vào tài nguyên bảo tồn

Buôn Trí B thuộc xã Krông Na, ở vùng đệm, có mức tác động và phụ thuộc trung bình

2

-

Buôn N’Drech B thuộc xã Ea Huar, có mức tác động ít đến bảo tồn

3.2.2 Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp luận/cá ch tiếp cận

Nghiên cứu có sự tham gia của cộng đồng được áp dụng để phát hiện các khu vực tài nguyên

đất ngập nước mà cộng đồng tiếp cận và các mức độ sử dụng của họ, đồng thời phát hiện kiến

thức bản địa của cộng đồng trong sử dụng tài nguyên, trên cơ sở đó thảo luận để tìm kiếm giải

pháp hài hòa, thay thế để quản lý bền vững hệ sinh thái đất ngập nước và bảo đảm sinh kế cho

cộng đồng.

Phương pháp lượng hóa trong đánh giá có sự tham gia cũng được áp dụng để có thể phân tích

định lượng như áp dụng phương pháp cho điểm, phân hạng, phân tích kinh tế hộ và ứng dụng

mô hình phân tích hồi quy đa biến để phát hiện các nhân tố ảnh hưởng chủ đạo đến sự phụ

thuộc của cộng đồng đối với tài nguyên đất ngập nước.

Phương pháp nghiên cứu cụ thể

Hệ thống các phương pháp nghiên cứu cụ thể được thể hiện trong sơ đồ tiếp cận nghiên cứu.

Các bảng biểu, công cụ thu thập dữ liệu hiẹn trường được ghi nhận trong phụ lục.

3

Phương pháp nghiên cứu

Chọn 3 buôn ở 3 mức tác động

Thu thập số liệu thứ cấp

Đánh giá có sự tham gia của cộng

đồng về sự phụ thuộc sinh kế với đất

ngập nước

Điều tra hiện trường sự đa dạng sinh học

đất ngập nước có sự tham gia của cộng

đồng

Thảo luận nhóm 3 buô n: 5W

+ 1H: Vai trò đất ngập nước

trong đời sống và bảo tồn

Lập danh lục các loài cộng

đồng sử dụng từ đất ngập

Cộng đồng vẽ bản đồ các

bàu trảng họ tiếp cận: 3 cộng

Điều tra đa dạng sinh học

các bàu trảng:

nước: 3 cộng đồng

đồng

- Ô 10x10m: Thực vật

- Tuyến 10x20m: Dấu

động vật

- Chỉ tiêu điều tra: Loài,

công dụng, mức phong

phú, sử dụng, thời gian,

bộ phận, vai trò của bàu,

..

Ma trận về tầm quan trong và

mức độ sử dụng tài nguyên

đất ngấp nước: 3 cộng đồng

Mức độ sử dụng tài nguyên

đất ngập nước của buôn: 3

buô n

Phân tích kinh tế hộ của 25

hộ/3 buô n: Thu nhập từ đất

ngập nước của hộ

Phân loại sản phẩm đất ngập

nước: Thay thế và Không thể

thay thế. Giải pháp. 3 cộng

đồng

- Lấy tọa độ và yếu tố

sinh thá i, nhâ n tá c

Mô hình đa biến: Thu nhập hộ từ ngập nước với

các nhân tố kinh tế, tài nguyên đất ngập nước, ….

y = f(xi)

Bản đồ phân bố bàu

trảng 3 buôn tiếp cận.

Cơ sở dữ liệu

Giải pháp thay thế, hài hòa trong quản lý,

sử dụng đất ngập nước

Đa dạng sinh học và mức độ sử dụng của

cộng đồng ở đất ngập nước

Mục tiêu nghiên cứu

Hình 1: Sơ đồ phương pháp nghiên cứu

Thảo luận nhó m về vai trò đất ngập

nước ở buô n

4

Sắp xếp ma trận cá c loài quan

trọng và mức độ sử dụng sản

phẩm đất ngập nước bởi cộng

đồng.

Đánh giá mức độ sử dụng sản

phẩm đất ngập nước của buô n

Phỏng vấn thu thập chỉ tiêu kinh tế

hộ

Cộng đồng vẽ bản đồ vị trí cá c

vùng đất ngập nước

Điều tra đa dạng sinh học ở cá c

vùng đất ngập nước

Thảo luận trong cộng đồng về giải

phá p thay thế đối với sản phẩm đất

ngập nước

4 ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ XÃ HỘI CỦA CÁC THÔN BUÔN NGHIÊN

CỨU

Vườn quốc gia Yok Đôn có 7 xã vùng đệm, nằm quanh Vườn, bao gồm có 53 thôn buôn. Mật

5

độ dân số trung bình là 35 người/km². Dân cư chủ yếu là người Êđê, Jarai, M’Nông, Lào,

Kinh, Nùng, Tày, và Mường... Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên trung bình trong vùng là khá cao từ

7 - 9%.

Đa phần các cộng đồng dân tộc thiểu số tại chỗ sống trong các buôn nằm gần các nguồn nước

ổn định thường là sông Serepok và các suối lớn. Trong khi đó người Kinh sống dọc theo các

trục đường giao thông chính và thị trấn.

Nguồn thu nhập chính của của người dân trong vùng đệm là từ lúa rẫy, lúa ruộng, trồng hoa

màu, chăn nuôi trâu bò, thu hái lâm sản, chai cục, săn bắt động vật dã và đánh bắt cá sông.

Thu nhập từ các loại cây hàng hoá như cà phê, tiêu, điều, ngô lai, sắn thường thấp và không

ổn định. Trong nhiều năm qua, chương trình giao khoán quản lý bảo vệ rừng của vườn quốc

gia đã giúp người dân vùng đệm tăng được thu nhập và góp phần cải thiện cuộc sống.

Việc hình thành các vùng kinh tế mới ở tỉnh Đăk Lăk và di cư tự do từ các tỉnh khác đến làm

gia tăng mật độ dân số và tạo ra áp lực lớn hơn đối với Vườn quốc gia, trong đó huyện Ea

Soup có tốc độ tăng dân số cao nhất vào những năm cuối 90. Vùng kinh tế mới của các đơn vị

quốc phòng mới được thành lập ở các xã như Ea Bung, Ya Lôp, Ea R’Vê… đã làm tăng thêm

áp lực dân số lên nguồn tài nguyên của vườn quốc gia.

Ở các xã vùng đệm đều có hệ thống đường đến các thôn buôn, chủ yếu là đường cấp phối.

Trong đó quan trọng nhất là Tỉnh lộ 1A từ Buôn Ma Thuột đi Ea Soúp và có các đường nhánh

đến các đồn biên phòng. Trong vùng có một hồ chứa có diện tích 276,6 ha phục vụ thuỷ lợi,

một số hồ nhỏ tự nhiên khác để nuôi cá và cung cấp nước tưới, ngoài ra còn nhiều các đập

thủy lợi nhỏ khác.

Về y tế và giáo dục, hiện nay các xã vùng đệm đều có trường THCS, trường tiểu học, và mẫu

giáo mầm non. Mỗi xã đều có trạm y tế, có đội ngũ y bác sĩ. Cơ sở vật chất và y tế đã bước

đầu đảm bảo được việc khám và chữa bệnh cơ bản cho người dân trong vùng. Tất cả các thôn

buôn đều đã có điện lưới, tuy nhiên chủ yếu điện chỉ để sinh hoạt, sử dụng điện cho sản xuất

còn hạn chế.

Sự gia tăng dân số, nhu cầu của con người ngày càng cao về số lượng, chất lượng và thị hiếu

đa dạng trong việc sử dụng các sản phẩm khai thác, chế biến từ nguồn tài nguyên, phương

thức khai thác, sử dụng chưa thật hợp lý dẫn đến nguồn tài nguyên ngày càng suy giảm và

cạn kiệt, nhất là các nguồn tài nguyên rừng, đất đai... Hiện tại, cuộc sống của cộng đồng dân

cư trong các xã vùng đệm còn phụ thuộc nhiều vào nguồn tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là

vào nguồn tài nguyên VQG Yok Đôn. Các hoạt động khai thác tài nguyên trái phép như săn

bắt động vật hoang dã, thu hái lâm sản ngoài gỗ, chai cục, và khai thác gỗ vẫn xảy ra. Tình

trạng lấn chiếm đất rừng để sản xuất nông nghiệp, chăn thả gia súc ...vẫn diễn ra trong vườn

VQG. Nhìn chung, các hoạt động sử dụng tài nguyên trong vùng đệm chưa bền vững và kém

hiệu quả.

Nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu, đề tài đã lựa chọn 3 thôn buôn để nghiên cứu, đó là buôn

Đrăng Phôk, buôn Trí B của xã Krông Na và Buôn N’Drêch B của xã Ea Huar. Sau đây là

6

bảng tổng hợp về đặc điểm tình hình kinh tế xã hội và sử dụng tài nguyên của 3 buôn được

khảo sát nghiên cứu.

Bảng 1: Tổng hợp tình hình kinh tế xã hộ của 3 thôn buôn nghiên cứu.

Thô ng tin

Buôn Đrăng Phôk

Buô n Trí B

Buô n N’Drếch B

Số hộ

87

345

43

130

32

Số khẩu

Số hộ nghè o

Thành phần dâ n tộc 9 hộ kinh + 78 hộ dâ n

tộc thiểu số

614

171

27

45

Ê Đê 37 hộ, M’Nông 79

hộ, Jrai 7 hộ, Lào 5 hộ,

Kinh 2 hộ

8 hộ kinh, 2 hộ Eđe, 22

hộ M’Nông

Số hộ dâ n tộc thiểu

số

Số hộ dâ n tộc thiểu

số nghè o

Diện tí ch tự nhiên

(ha)

Tổng diện tí ch canh

tá c (ha)

Đất nô ng nghiệp

78

128

24

22

42 hộ M’Nông+Êđê,

1 hộ dâ n tộc Nùng

45

240

45

288

26

Tổng dt gieo trồng năm

2007: 31,8ha

Lúa 2 vụ: 1,2ha; 1 vụ:

10ha

- Câ y ngắn ngày

Lúa nước 1 vụ: 46 ha;

Rẫy (bắp, lang): 139ha

(46 ha khô ng làm), hiện

cò n 93 ha đang làm)

Hoa mùa: 16 ha

Lúa 1 vụ: 2,5 ha

Lúa 2 vụ: 0,7 ha

- Câ y dài ngày

Điều: vườn hộ khoảng 3 Điều: 10ha

Điều: 5 ha

ha

- Đất khá c

Đất rừng VQG giao

khó an QLBV

Chăn nuôi

- Diện tích chăn

thả

Rẫy: 13ha

30 ha/hộ x 84 hộ =

2520ha

20 ha x 127 hộ =

24 hộ x 30ha = 720ha

Thả tự nhiên trong VQG

2540ha

Thả tự nhiên vào trong

vùng lõ i của vườn quốc

gia YoK Đôn

Không có đất chăn thả

riêng. Một số hộ nuô i

trâ u bò thả tự do vào

trong vùng lõ i VQG

150 trâ u

- Số lượng cá c

loại

Trâ u 117 con

Bò 163 con

13 trâ u

70 bò

300 bò

Heo 96 con

Gia cầm khoảng 1000

con – cá c hộ nuôi để ăn

Gia cầm 316 con

Cá c loại sản phẩm

từ rừng (Mô tả loại,

mức độ thu nhập, …

địa điểm)

Chai cục, măng, nấm,

cá, săn bắt thú nhỏ

Chai cục, măng, rau,

...cá ,

Gỗ làm nhà hiện khô ng

được cho phé p, chỉ lấy

để dùng

Chai cục, măng, nấm,

cá, săn bắt thú nhỏ

(thỉnh thoảng mới đi, ở

suối Ea Klô , Ea Kên)

Thu nhập bì nh quâ n

đầu người/thá ng –

năm

Dưới

200.000/người/thá ng

Cá c dự á n liên

quan: (Mô tả, thời

gian, kết quả, tá c

động, ….)

- PARC

- Nước sạch DANIDA từ - HIPHER: hỗ trợ nuô i

- Dự á n của hội nô ng

dâ n: nuô i bò

2000 – nay nhưng ít

người sử dụng do

bò , 28 hộ nuô i; 2 con

bò /hộ (2007)

- Ủy Ban Dâ n Tộc trung

ương: 3 chương trình

hố xí khô

nước có vô i, hiện vẫn

dùng nước sô ng

- Dự á n HIPHER: hỗ trợ

hộ nghè o nuô i bò (2

con/hộ trong 3 năm trả

lại 2 bê để chuyển

giao cho hộ khá c)

7

Thô ng tin

Cá c hoạt động dịch

vụ (Thương mại, du

lịch, …..)

Buôn Đrăng Phôk

Khô ng có

Buô n Trí B

- Khô ng có

Buô n N’Drếch B

Khô ng có

- Một số hộ có con em

làm hợp đồng ở cá c

điểm du lịch: thá c 7

nhá nh, khu du lịch

Buôn Đôn (không ổn

định)

Thị trường cá c sản

phẩm nô ng lâ m

nghiệp (Mô tả địa

điểm, loại mua bá n,

giá cả, .. tiếp cận

của cộng đồng, …)

- Bắp: 1.500đ/kg,

- Heo hơi: 30.000đ/kg,

- Gà:50.000đ/con,

- Trâ u: 8-9 triệu/con

(trâu đực: 13-14

- Người dâ n í t biết

- Giá một số loại (2008):

Lúa: 2500đ/kg, Bắp-

3500đ/kg, điều 10 –

15000đ/kg, gạo từ

7000 – 11000đ/kg, cá

lóc: 45000đ/kg, rùa

khép 75000đ/kg, ếch

6000đ/kg, măng

1000đ/kg, chai cục

5000đ/kg, kì đà

130.000đ/kg, ba ba

80.000đ/kg

- Giá cá c sản phẩm

giống như ở buô n Trí

B

triệu/con).

- Lâ m sản: chai

cục:5.000d/kg,

măng:1.000d/kg (năm

2008: 3.000đ/kg), tê

tê: 0,9-1 triệu/kg, ba

ba: 200.000d/kg, kỳ

đà:150.000đ/kg, rắn

hổ mang và hổ trâ u:

80.000-200.000đ/kg,

thỏ: 80.000đ/con,

mang: 80.000đ/kg, nai:

50.000đ/kg, heo rừng:

100.000đ/kg,

chồn:140.000đ/kg,

nhí m:80.000đ/kg,

(300.000đ/bao tử

nhí m), khỉ:50.000đ/kg,

ếch:30.000đ/kg, tắc

kè : 140.000đ/kg, tắc

kè hoa:180.000đ/kg,

cá lăng:120.000d/kg,

cá mõ m trâ u/úc:

80.000đ/kg, cá

ló c:30.000đ/kg, nhồng:

400.000đ/con, bì m bịp:

50.000đ/con, vẹt

lào:400.000đ/cặp, gà

rừng:100.000đ/kg, đa

đa: 30.000đ/kg.

Cơ sở hạ tầng (Mô

tả điện đường

trường trạm, thủy

lợi, nước sinh hoạt

….)

- Đường nhựa đến thô n - Có điện lưới,

- Có nhà cộng đồng

- 100% hộ sư dụng điện - Đường nhựa đến thô n, - Đường vào buô n cấp

lưới

có ít đoạn đường cấp

phối ngắn,

- Thủy lợi chưa có,

- Nước sinh hoạt hầu

hết dùng nước sô ng

phối

- Đang làm đập thủy lợi

dẫn nước về ruộng 3

vụ

- Nước sinh hoạt: sô ng

+ nước giêng đào (dân

tự đào)

- 2 giếng nước sạch

- 100% đện lưới

- Trường cấp I: từ lớp

mẫu giáo đến lớp 5 (6

lớp)

Hiện nay tại 3 buôn nghiên cứu, số hộ trong mỗi buôn dao động từ 32 đến 130 hộ, với số khẩu

thay đổi từ 171 đến 614 khẩu, thành phần dân tộc thiểu số tại chỗ chiếm trên 80%, gồm các

8

dân tộc: Mnông, Ê đê, Lào, Kinh... Có nhiều ngôn ngữ khác nhau được sử dụng trong giao

tiếp. Người Kinh từ các miền đất nước đến định cư và sinh sống, sự giao tiếp khách thập

phương đi du lịch tạo sự giao lưu văn hoá, sinh hoạt trong đời sống và lao động sản xuất,

người kinh đã mang đến các kiến thức khoa học kỹ thuật và các tập quán canh tác tiên tiến, áp

dụng KHKT từ vùng đồng bằng đan xen với các phương thức canh tác truyền thống của bà

con dân tộc tại chỗ.

Phân loại kinh tế hộ dựa theo sự đánh giá của thôn buôn cho thấy, số hộ nghèo có thu nhập

dưới 200.000đ/ người/tháng chiếm 30 – 70%, hộ nghèo chủ yếu là người đồng bào dân tộc

thiểu số. Các nguồn thu nhập chính của người dân là từ trồng trọt, chăn nuôi, săn bắt, hái

lượm, nhận khoán QLBVR của VQG Yok Đôn, đánh bắt cá, buôn bán, cho thuê đất, ruộng

và một ít dịch vụ du lịch...

Diện tích đất canh tác của các thôn là tương đối thấp so với số khẩu, số liệu trung bình cho

thấy chỉ vào khoản 0,2 ha đất canh tác/khẩu. Tình hình trồng trọt một số loại cây trồng như

sau:

-

Lúa 2 vụ chủ yếu sử dụng giống IR64 do trạm khuyến nông huyện cung cấp, nhưng

do tại địa phương đất đai nghèo chất dinh dưỡng, thiếu vốn để đầu tư sản xuất,

thường thiếu nước tưới vào mùa khô, kỹ thuật canh tác của người dân chưa cao ...

Nên năng suất chỉ đạt từ 3,5 – 4,5 tấn/ ha.

-

Ngô lai sử dụng giống DK 888, LVN10 năng suất chỉ đạt từ 0,7- 4,2 tấn/ ha. Đậu

xanh đạt từ 0,5- 0,8 tấn/ ha.

Cây điều chủ yếu trồng điều bằng hạt do không đủ vốn để đầu tư trồng điều ghép

nên năng suất rất thấp và không ổn định 0,3 - 0,8tấn/ha.

Ngoài ra còn một số nguyên nhân dẫn đến năng suất không cao là do bị mất mùa bởi điều kiện

bất thuận lợi của thiên nhiên, sâu bệnh phá hại nhiều, thiếu lao động, thiếu vốn đầu tư, chưa

lựa chọn được cơ cấu cây trồng phù hợp…đã hạn chế hiệu quả sử dụng đất trên địa bàn.

Năm 2008. Ước tính lương thực bình quân đầu người khoảng 600kg thóc/người/năm.

Tình hình chăn nuôi trên địa bàn các thôn khá phát triển, đặc biệt là nuôi gia súc. Trung bình

ở các buôn mỗi hộ có nuôi từ 1 – 1,5 con trâu và 2 – 3 con bò. Các thôn buôn đều không có

bải chăn thả gia súc, chủ yếu là thả trâu bò vào rừng để tận dụng nguồn cỏ tự nhiên dưới tán

rừng. Chăn nuôi là gia súc là nguồn thu nhập rất quan trọng, đặc biệt là ở 2 buôn Đrăng Phôk

và Trí B, hiệu quả là nhờ vào việc bán trân bò tạo ra được nguồn thu nhập lớn, có được vốn

để thực hiện các việc quan trọng như làm nhà cửa, mua xe, máy móc, cưới xin…Tình hình

dịch bệnh gia súc cũng xảy ra khá thường xuyên trong những năm gần đây, thường gặp là các

bệnh lở mồm, long móng, tụ huyết trùng. Địa phương cũng đã có chỉ đạo thực hiện một số đợt

tiêm phòng các bệnh này. Ngoài ra các thôn đều có chăn nuôi heo và gia cầm, nhưng với số

lượng không lớn, mục đích chính vẫn để sử dụng trong lễ hội và làm thức ăn trong gia đình.

Cho đến nay nguồn thu các sản phẩm từ rừng tại 3 buôn cũng còn khá phòng phú, đặc biệt là

buôn Đrăng Phôk, do ở sâu trong vùng lõi nên nhiều nguồn dân có thu nhập quan trọng từ

việc đánh bắt cá trên sông Serepok, chủ yếu thực hiện vào mùa khô, có những hộ thu được

9

hàng trăm ngàn đồng mỗi ngày từ nguồn lợi này. Ngoài ra trong năm người dân ở các buôn

đều có thu hoạch các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ trong rừng khộp của vườn quốc gia, phổ

biến như chai cục để bán (5.000đ/kg), nấm, măng, rau rừng chủ yếu để ăn; bẩy bắt các loại

thú nhỏ trong rừng cũng còn phổ biến và rất khó kiểm soát, đây cũng là nguồn thu quan trọng

của người dân buôn Đrăng Phôk, các loại thú đó là heo rừng, mang, nai, rùa, ba ba, tê tê, kỳ

đà, rắn các loại, chồn, nhím, tắc kè, một số loài chim như nhồng, bìm bịp, vẹt, gà rừng, đa

đa…các sản phẩm động vật này chủ yếu để bán, tạo ra nguồn thu cho các hoạt động chi tiêu

hàng trong đời sống người dân.

Tại 3 thôn buôn hiện nay có một số dự án được hỗ trợ nhằm mục đích phát triển kinh tế và

cải thiện chất lượng cuộc sống người dân. Đáng kể như dự án HIPHER, hỗ trợ mỗi hộ 2 con

bò giống để nuôi, sau khi hộ nuôi đã có được bò con thì chuyên giao các bò giống mẹ cho hộ

khác. Ngoài ra các buôn có dự án hỗ trợ xây dựng giếng nước sạch (của DANIDA), xây dựng

hố xí 3 ngăn của UB Dân tộc Trung ương, nhưng nhìn chung hiệu quả đạt ở mức thấp.

Cơ sở hạ tầng của các thôn đã có sự phát triển, như 100% người dân có sử dụng điện lưới, đã

có đường cấp phối hoặc đường nhựa đến thôn, thôn có trường mẫu giáo, một số lớp học của

bậc tiểu học. Tuy nhiên còn thiếu các công trình nước sạch, nhiều hộ chỉ sống bằng nước sông

không bảo đảm vệ sinh, thiếu nhà vệ sinh…

10

5 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

5.1 Phân bố đất ngập nước nghiên cứu

Công cụ vẽ bản đồ có sự tham gia đã được áp dụng, nhóm nông dân nòng cốt ở 3 buôn đã

thảo luận và chỉ ra các vị trí bàu trảng mà họ tiếp cận để thu hái sản phẩm. Trên cơ sở đó đã

cùng người dân khảo sát hiện trường các vùng đất ngập nước, lấy tọa độ các cơ sở dữ liệu về

sinh thái nhân tác ở các khu vực này của 3 buôn

Hình 2: Vị trí các vùng đất ngập nước cộng đồng tiếp cận được vẽ bởi cộng đồng

buôn Đrăng Phôk

Bảng 2: Các bàu trảng ngập nước cộng đồng 3 buôn Drăng Phok, Trí B và N’Drêch B tiếp

cận khai thác sử dụng sản phẩm

% tỷ lệ Cự ly

Tổng

bàu

trảng

so với

tổng

diện

từ

buôn

đến

bàu

trảng

(km)

Diện tích

bàu trảng

(ha)

diện tích

tiếp cận

của thôn

buôn (ha)

Tình hình ngập

TT

Tên bàu trảng

nước

tích

Buôn Drăng Phok

1

Ng'lao Tu Nam Har

Ng'lao Lộc

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

0.71

0.69

0.28

0.43

2.03

9.2

8.6

7.5

9.0

8.4

2

3

4

5

Ngập nước 1

Jang Krak 3

Jang Krak 2

Mùa mưa (T4-T10)

11

% tỷ lệ Cự ly

Tổng

bàu

trảng

so với

tổng

diện

từ

buôn

đến

Diện tích

bàu trảng

(ha)

diện tích

tiếp cận

của thôn

buôn (ha)

Tình hình ngập

TT

Tên bàu trảng

nước

bàu

trảng

(km)

5.5

tích

6

Jang Krak 1

Rlom Bung Anang

Mùa mưa (T4-T10)

0.52

3.98

1.62

0.15

0.58

1.48

1.19

0.55

0.09

0.29

0.39

0.43

0.32

1.35

0.67

0.82

0.08

18.65

7

Quanh năm

5.3

4.5

4.4

2.6

3.0

0.7

1.2

2.2

2.3

2.0

1.9

2.6

4.1

3.9

1.8

4.2

8

Thung lũng gần suối Két Mùa mưa (T4-T10)

9

Dak So 2

Quanh năm

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

Ngao Một

Dak So 1

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

Orso

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

Ngao Đam

Ng'lao Đam

Ngao Chong

Ng'lao Kbung

Ngao Min

Tu Bom

Quanh năm

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

Mùa mưa (T4-T10)

Mùa khô (T11-T3)

Mùa mưa (T4-T10)

Sre Tu Bum

Ngao Nam

Nao Nam

Sre Bom

Tổng/trung bình

4245

0.44

Buôn N’Drêch B

23

24

25

26

27

28

29

Ng'lao Pế

Cạn nước T3-T4

Quanh năm

0.71

0.65

0.19

0.73

0.21

0.27

0.19

2.0

3.1

2.6

2.9

4.2

4.3

5.7

Ng'lao Kreo

Ng'lao Đă

Ng'lao Đ’rách

Ng'lao Ngo

Ng'lao Tam

Ng'lao Nâng

Quanh năm

Cạn nước T1-T3

Quanh năm

12

% tỷ lệ Cự ly

Tổng

bàu

trảng

so với

tổng

diện

từ

buôn

đến

Diện tích

bàu trảng

(ha)

diện tích

tiếp cận

của thôn

buôn (ha)

Tình hình ngập

TT

Tên bàu trảng

nước

bàu

trảng

(km)

6.8

tích

30

Ng'lao Tang

Quanh năm

0.19

Tổng/trung bình

3.14

1557

0.20

4.0

Trí B

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

Nao Sre Jong

Sre Chong

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

0.22

0.33

0.14

1.73

0.32

0.69

0.17

0.18

0.76

1.26

1.06

0.61

0.7

0.6

2.2

3.1

2.7

1.4

1.6

1.8

2.2

2.5

Nõn khoai po ngụt tai

Nõn nà/ Thung na

Hồ Sen

Ngập nước 10

Ngập nước 11

Ngập nước 12

Ngập nước 13

Ngập nước 14

Ngập nước 15

Ngập nước 16

Mùa mưa (T4-T10)

Quanh năm

Mùa mưa (T4-T10)

2.7

2.0

3.4

7.47

1010

6812

0.74

0.46

Tổng/trung bình

Tổng/trung bình 3 buôn

29.11

Kết quả cho thấy với 3 buôn, cộng đồng đã tiếp cận vào vùng lõi với diện tích 6,812

ha, với 42 bàu trảng, tổng diện tích bàu trảng là 29.11 ha chiếm tỷ lệ 0.46% diện tích. Cự ly

bình quân từ buôn đến các bàu trảng là 3.4km.

Các bàu trảng này phân bổ gần như rải đều trên diện tích, hầu hết các bàu trảng người

dân địa phương đều có tên gọi cho nó, chứng tỏ họ đã tiếp cận và sử dụng chúng từ lâu đời.

Đặc điểm các bàu trảng trong hệ sinh thái rừng khộp có diện tích nhỏ, diện tích bình

quân một bàu trảng là 0.18ha, ở các vùng trũng cục bộ và gần như nguyên sinh. Các bàu trảng

này chủ yếu là ngập nước trong mùa mưa, mùa khô còn rất ít nước hoặc khô hạn; chỉ một ít

bàu lớn, sâu còn giữ nước trong mùa khô, đây là bàu quan trọng đối với động vật hoang dã, vì

13

chúng cung cấp nước uống hiếm hoi trong mùa khô cho động vật ở các khu rừng khộp khô

hạn.

30

25

20

15

10

5

0

Số bàu trảng

Diện tích (ha)

11.83

Ngập nước quanh năm

Ngập nước mùa mưa

15

27

17.43

Hình 3: Tổng số bàu trảng và diện tích đất ngập nước ở 3 buôn nghiên cứu

Bàu trảng ngập nước quanh năm

Bàu trảng ngập nước trong mùa mưa (Khô

trong mùa khô)

42 bàu trảng nghiên cứu được thu thập dữ liệu và quản lý trong hệ thống GIS bao gồm

vị trí, diện tích, các đặc trưng của bàu, các nhóm loài thực động vật, mức độ tách động, phong

phú, cư ly đến buôn, …..

14