Luận văn Năng suất sinh sản của tổ hợp lai giữa lợn nái CP90 phối với đực PiDu và Duroc nuôi tại trang trại chăn nuôi Hùng An – Việt Yên

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

NGUYỄN VĂN DOANH

NĂNG SUẤT SINH SẢN CỦA NÁI CP90

PHỐI VỚI ĐỰC PIDU VÀ DUROC NUÔI TẠI TRANG TRẠI

CHĂN NUÔI HÙNG AN – VIỆT YÊN – BẮC GIANG

Chuyên ngành:

Mã số:

Chăn nuôi

62.62.01.05

Người hướng dẫn khoa học:

TS. Đỗ Đức Lực

GS TS. Đặng Vũ Bình

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả

nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và

các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Doanh

i

LỜI CẢM ƠN

Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lời biết ơn sâu sắc nhất đến

GS TS. Đặng Vũ Bình. TS. Đỗ Đức Lực - người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ

và có trách nhiệm đối với tôi trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn.

Lời cảm ơn chân thành của tôi cũng xin gửi tới các thầy cô trong Bộ môn Di truyền

– Giống vật nuôi; Khoa Chăn nuôi; Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã giúp đỡ và đóng

góp nhiều ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện đề tài.

Tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn tới trang trại chăn nuôi heo nái Hùng An Việt Yên

- Bắc Giang và anh Trần Xuân Trường – kỹ thuật trưởng của trại đã tạo mọi điều kiện giúp

đỡ tôi trong quá trình tôi thực hiện đề tài.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình cùng bạn bè đồng nghiệp đã

giúp đỡ động viên tôi trong suốt thời gian qua.

Hà Nội, ngày

tháng

năm 2016

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Doanh

ii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..........................................................................................................................i

Lời cảm ơn.............................................................................................................................ii

Mục lục ................................................................................................................................iii

Danh mục các chữ viết tắt...................................................................................................... v

Danh mục các bảng...............................................................................................................vi

Trích yếu luận văn ..............................................................................................................viii

Thesis Abstract .....................................................................................................................ix

Phần 1. Mở đầu .................................................................................................................... 1

1.1.

1.2.

Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................... 1

Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2

1.2.1. Mục đích chung ....................................................................................................... 2

1.2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................................ 2

1.3.

1.4.

Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 2

Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn.............................................. 2

Phần 2. Tổng quan tài liệu .................................................................................................. 3

2.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu ................................................................... 3

2.1.1. Lai giống và ưu thế lai............................................................................................. 3

2.1.2. Cơ sở sinh lý sinh sản ở lợn nái............................................................................... 7

2.1.3. Các chỉ tiêu đánh giá năng suất sinh sản và các yếu tố ảnh hưởng ......................... 8

2.2.

Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước............................................................ 15

2.2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước.......................................................................... 15

2.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước .......................................................................... 19

Phần 3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu ................................................................. 22

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

Địa điểm nghiên cứu.............................................................................................. 22

Thời gian nghiên cứu............................................................................................. 22

Vật liệu nghiên cứu................................................................................................ 22

Nội dung nghiên cứu ............................................................................................. 24

Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 24

3.5.1. Theo dõi, thu thập số liệu về năng suất sinh sản ở các công thức lai .................... 24

3.5.2. Theo dõi sinh trưởng và thu nhận thức ăn của tổ hợp lai CP90 x PiDu

và CP90 x Duroc.................................................................................................... 25

3.5.3. Phương pháp xử lý số liệu ..................................................................................... 25

Phần 4. Kết quả và thảo luận............................................................................................ 26

4.1.

Năng suất sinh sản của lợn nái CP90..................................................................... 26

iii

4.2.

4.3.

Các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất sinh sản của lợn nái CP90........................... 31

Năng suất sinh sản và các yếu tố ảnh hưởng......................................................... 32

4.3.1. Năng suất sinh sản theo đực phối .......................................................................... 32

4.3.2. Năng suất sinh sản theo lứa đẻ .............................................................................. 34

4.4.

Tiêu tốn thức ăn cho lợn nái và lợn con ................................................................ 47

Phần 5. Kết luận và kiến nghị........................................................................................... 49

5.1.

5.2.

Kết luận.................................................................................................................. 49

Kiến nghị ............................................................................................................... 49

Tài liệu tham khảo ............................................................................................................... 50

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt

CP90

Du

Lợn nái lai CP90 (Landrace x Yorkshire)

Giống lợn Duroc

Cai sữa

CS

KL

Khối lượng

L

Giống lợn Landrace

Giống lợn Large White

Giống lợn Móng Cái

Lợn lai giữa Pietrain và Duroc

Thức ăn

LW

MC

PiDu

TĂ

TT

Tăng trọng

TTTĂ

ƯTL

Y

Tiêu tốn thức ăn

Ưu thế lai

Giống lợn Yorkshire

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Số lượng lợn nghiên cứu...................................................................................22

Bảng 3.2. Thành phần và giá trị dinh dưỡng của các loại thức ăn ....................................23

Bảng 3.3. Khẩu phần ăn bình quân từng giai đoạn của lợn nái CP90...............................28

Bảng 4.1. Năng suất sinh sản của nái CP90......................................................................26

Bảng 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất sinh sản của nái CP90............................31

Bảng 4.3. Bình phương nhỏ nhất (LSM) và sai số tiêu chuẩn (SE) của các chỉ tiêu

năng suất sinh sản nái CP90 theo đực phối.......................................................33

Bảng 4.4. Bình phương nhỏ nhất (LSM) và sai số tiêu chuẩn (SE) của các chỉ tiêu

năng suất sinh sản nái CP90 theo lứa đẻ...........................................................35

Bảng 4.5. Năng suất sinh sản nái CP90 phối với đực Duroc qua các lứa đẻ ....................43

Bảng 4.6. Năng suất sinh sản nái CP90 phối với đực PiDu qua các lứa đẻ ......................46

Bảng 4.7. Tiêu tốn thức ăn cho 1 kg lợn con cai sữa ........................................................47

vi

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 4.1. Số con đẻ ra/ổ, số con đẻ ra còn sống/ổ, số con để nuôi/ổ và

số con cai sữa/ổ.................................................................................................29

Hình 4.2. Khối lượng sơ sinh, khối lượng cai sữa ............................................................30

Hình 4.3. Số con đẻ ra/ổ, số con đẻ ra còn sống/ổ, số con để nuôi/ổ, số con

cai sữa/ổ của nái CP90 phối với đực Duroc và PiDu........................................34

Hình 4.4. Khối lượng sơ sinh/ổ và khối lượng cai sữa/ổ của nái CP90 phối với

đực Duroc và PiDu............................................................................................34

Hình 4.5. Số con sơ sinh/ổ................................................................................................36

Hình 4.6. Số con đẻ ra còn sống/ổ ....................................................................................38

Hình 4.7. Số con cai sữa/ổ ................................................................................................39

Hình 4.8. Khối lượng sơ sinh/ổ.........................................................................................40

Hình 4.9. Khối lượng cai sữa/ổ.........................................................................................42

Hình 4.10. Số con đẻ ra/ổ của nái CP90 x Duroc qua các lứa đẻ .......................................44

Hình 4.11. Số con cai sữa/ổ của nái CP90 x Duroc qua các lứa đẻ....................................45

Hình 4.12. TTTĂ/kg lợn cai sữa.........................................................................................48

vii

TRÍCH YẾU LUẬN VĂN

Tên tác giả: Nguyễn Văn Doanh

Tên luận văn: Năng suất sinh sản của tổ hợp lai giữa lợn nái CP90 phối với đực

PiDu và Duroc nuôi tại trang trại chăn nuôi Hùng An – Việt Yên – Bắc Giang.

Ngành: Chăn nuôi

Mã số: 60.62.01.05

Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Mục đích nghiên cứu

Đề tài được thực hiện nhằm đánh giá năng suất sinh sản và các yếu tố ảnh hưởng đến

một số chỉ tiêu năng suất sinh sản của đàn lợn nái CP90 phối với đực Duroc và PiDu nuôi

tại Trang trại chăn nuôi heo nái Hùng An – Việt Yên – Bắc Giang.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu đã theo dõi năng suất sinh sản của 100 lợn nái CP90 qua 6 lứa đẻ, trong

đó 50 nái phối với đực Duroc và 50 nái phối với đực PiDu trong khoảng thời gian từ năm

2013 đến năm 2016.

Kết quả cho thấy:

Số con sơ sinh sống và cai sữa/ổ đạt tương ứng 11,27 và 10,65 con/ổ. Khối lượng

cai sữa/ổ và khối lượng cai sữa/con đạt tương ứng 65,33 và 6,17 kg. Số con sơ sinh, sơ

sinh sống, và con cai sữa/ổ thấp ở lứa 1 và 2, tăng lên và đạt cao ở lứa 4, 5, sau đó giảm

ở lứa thứ 6.

Lợn nái CP90 phối với đực PiDu có các chỉ tiêu số con cai sữa/ổ, khối lượng sơ

sinh/ổ và khối lượng cai sữa/ổ cao hơn, tiêu tốn thức ăn/kg tăng khối lượng thấp hơn, tuy

nhiên khoảng cách lứa đẻ dài hơn so với phối với đực Duroc.

viii

THESIS ABSTRACT

Master candidate: Nguyen Van Doanh

Thesis title: Reproductive performance of hybrid sows CP90 crossed with PiDu and

Duroc boars at Hung An livestock farm, Viet Yen, Bac Giang.

Major: Animal Science

Code: 60.62.01.05

Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)

Research Objectives:

The objective of this thesis is to evaluate the reproductive performance of CP90 (LxY)

hybrid sows crossed with Duroc and PiDu boars and the factors affecting on this

performance at Hung An livestock farm, Viet Yen, Bac Giang.

Materials and Methods:

The productive performance was observed from 100 CP90 hybrid sows with 6 litters

per sow, in which 50 sows crossed with Duroc males and others with PiDu boars from 2013

to 2016.

Main findings and conclusions:

The born alive and weaned piglets were 11.27 and 10.65 per litter respectively. The

litter weight and weaned piglet weights were 65.33 and 6.17 kg, respectively. The liter size,

the number of piglets born alive and weaned piglets were lower in the first and second litter,

increased in the fourth and fith litters, then deacreased from the 6th litter.

The CP90 (LxY) sows crossed with PiDu boars had higher number piglets at weaning,

litter weights, lower FCR per weaned piglet, but longer intervals in comparison with the

sows crossed with Duroc boars.

ix

PHẦN 1. MỞ ĐẦU

1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Ở nước ta, ngành chăn nuôi lợn chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng, nó là

nguồn cung cấp thực phẩm chủ yếu cho xã hội, đáp ứng nhu cầu đời sống của

con người. Ngành chăn nuôi lợn của nước ta trong thời gian qua, có nhiều

chuyển biến tích cực về năng suất, chất lượng, quy mô cũng như hình thức chăn

nuôi. Theo kết quả điều tra chăn nuôi năm 2015 của Tổng cục thống kê tổng đàn

lợn đạt 26,8 triệu con, tăng 2,1% so với năm 2013 chủ yếu do dịch bệnh được

khống chế, thức ăn chăn nuôi khá ổn định.

Trong những năm gần đây do nhu cầu thịt lợn trên thị trường trong nước và

xuất khẩu đang đòi hỏi ngày càng cao về chất lượng như: tỷ lệ nạc cao mỡ thấp,

thịt có màu sắc đẹp, hương vị thơm ngon... Để đạt được yêu cầu đó cần phải thay

đổi cơ cấu đàn giống bằng biện pháp nhập những giống lợn ngoại, để tiến hành

nhân thuần và cho lai tạo để tạo ra đàn con lai thương phẩm nuôi thịt có năng

suất thịt cao và nhiều nạc. Gần đây, nhiều giống lợn ngoại như: Yorkshire,

Landrace, Duroc, Pietrain ... đã được nhập vào nước ta để nuôi thuần chủng và

lai tạo thành những tổ hợp lai mới có năng suất cho thịt cao, được ứng dụng rộng

rãi và mang lại hiệu quả. Vì vậy trong thời gian qua nhiều đàn lợn nái ngoại đã

được phát triển mạnh ở nhiều nơi trên cả nước

Bắc Giang là một tỉnh có ngành chăn nuôi lợn phát triển mạnh, theo báo cáo

của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, năm 2015 tổng đàn đạt 1,24 triệu con

tăng 2,8% so với mục tiêu kế hoạch và 2,4 so với cùng kỳ. Mục tiêu trong năm 2016

sản lượng thịt hơi các loại đạt 220 nghìn tấn, trong đó đàn lợn đạt 1.25 triệu con.

Cùng với các chính sách của Nhà nước và địa phương về khuyến khích phát triển

chăn nuôi chuyển từ chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán sang phát triển chăn nuôi tập chung,

trang trại, gia trại, duy trì chăn nuôi nông hộ nhưng theo hình thức công nghiệp và

ứng dụng công nghệ cao. một số trang trại chăn nuôi lợn ngoại tập trung với quy mô

từ 200 đến 1500 nái đã được hình thành và đi vào hoạt động. Tuy vậy việc nuôi lợn

ngoại ở Bắc Giang vẫn còn là vấn đề cần quan tâm giải quyết: trình độ lao động,

trình độ kỹ thuật, kỹ năng, phương pháp liên kết hợp tác còn yếu, còn mang tính

kinh nghiệm, chi phí sản xuất cao, năng suất không ổn định. Vì vậy việc đánh giá

hoạt động của các trang trại một cách toàn diện, nhằm rút ra các kết luận để khuyến

cáo cho người chăn nuôi là một đòi hỏi bức xúc hiện nay.

1

Xuất phát từ thực tế và yêu cầu trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:

“Năng suất sinh sản của nái CP90 (Landrace x Yorkshire) phối với đực

PiDu và Duroc nuôi tại trang trại chăn nuôi Hùng An – Việt Yên – Bắc Giang”.

1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

1.2.1. Mục đích chung

Trên cơ sở đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái nái CP90 phối giống với

lợn đực Duroc và PiDu lựa chọn được loại đực giống phù hợp với chăn nuôi

trang trại của Bắc Giang.

1.2.2. Mục tiêu cụ thể

- Đánh giá năng suất sinh sản của lợn nái CP90 phối giống với đực PiDu

và Duroc.

- Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới khả năng sinh sản của lợn nái CP90

phối giống với đực PiDu và Duroc.

- Đánh giá sinh trưởng và tiêu tốn thức ăn đối với lợn con cai sữa của hai tổ

hợp lai giữa lợn nái CP90 phối giống với đực PiDu và Duroc.

1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu thực hiện trên hai đàn nái lai CP90 phối giống với hai loại đực

giống là đực Duroc và PiDu nuôi tại trang trại chăn nuôi lợn nái Hùng An.

1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN

- Những đóng góp mới:

Đánh giá năng suất sinh sản của nái lai CP90 phối với đực Duroc và PiDu

trong điều kiện chăn nuôi ở trang trại chăn nuôi lợn nái Hùng An;

- Về mặt ý nghĩa khoa học và thực tiễn:

Luận văn góp phần làm phong phú thêm những vấn đề lý luận, cơ sở khoa

học về sinh trưởng, năng suất và chất lượng thịt của con lai giữa lợn nái CP90

phối với đực Duroc và PiDu trong điều kiện chăn nuôi trang trại ở Bắc Giang.

Đồng thời kết quả của nghiên cứu này là cơ sở để các nhà chuyên môn có được

định hướng trong việc lựa chọn công thức lai phù hợp với điều kiện chăn nuôi ở

đây cũng như ở các địa phương khác trong cả nước.

Kết quả nghiên cứu đề tài là cơ sở đánh giá đúng thực trạng tổ hợp lai giữa

lợn nái CP90 x Duroc và CP90 x PiDu.

Đưa ra khuyến cáo có cơ sở khoa học về việc sử dụng tổ hợp lai trên cho cơ

sở chăn nuôi.

2

PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU

2.1.1. Lai giống và ưu thế lai

2.1.1.1. Lai giống

Lai giống là cho giao phối giữa những động vật thuộc hai hay nhiều giống

khác nhau. Lai khác dòng là cho giao phối giữa những động vật thuộc các dòng

khác nhau trong cùng một giống. Mặc dù lai khác giống xa nhau về huyết thống

hơn lai khác dòng, song hiệu ứng di truyền của cả hai kiểu lai lại tương tự nhau.

Lai giống làm cho tần số kiểu gen đồng hợp tử ở thế hệ sau giảm đi, còn tần

số kiểu gen dị hợp tử ở thế hệ sau tăng lên.

Lai giống là phương pháp chủ yếu nhằm khai thác biến đổi di truyền của

quần thể gia súc. Lai giống có những ưu việt vì con lai thường có ưu thế lai đối

với một số tính trạng nhất định.

2.1.1.2.Ưu thế lai

Ưu thế lai là từ ngữ biểu thị sức sống của con lai vượt trội hơn cha mẹ.

Thuật ngữ ưu thế lai được nhà di truyền học người Mỹ Shull (1914) đưa ra và

được Snell (1961) thảo luận trong nhân giống (Nguyễn Hải Quân và cs., 1995)

như sau: Ưu thế lai là sự hơn hẳn của đời con so với trung bình của đời bố mẹ.

Có thể ưu thế lai là sức sống, sức miễn kháng đối với bệnh tật và tính trạng sản

xuất của con lai được nâng cao, khả năng lợi dụng thức ăn tốt.

Ưu thế lai hay sức sống con lai hoàn toàn ngược với suy hoá cận huyết và

sự suy giảm sức sống do cận huyết được khắc phục trở lại khi lai giống

(Falconer, 1993).

Có thể giải thích ưu thế lai bằng các giả thiết sau:

- Thuyết trội: Giả thiết này cho rằng mỗi bên cha mẹ có những cặp gen trội

đồng hợp tử khác nhau. Khi tạp giao ở thế hệ F₁sẽ có các gen trội ở tất cả các

locus. Nếu bố có kiểu gen AABBCCddeeff và mẹ có kiểu gen aabbccDDEEFF

thì thế hệ F₁có kiểu gen là: AaBbCcDdEeFf.

Do tính trạng số lượng được quyết định bởi nhiều gen, nên xác suất xuất

hiện một kiểu gen đồng hợp hoàn toàn là thấp. Ngoài ra, vì sự liên kết giữa các

3

gen trội và gen lặn trên cùng một nhiễm sắc thể, nên xác suất tổ hợp được kiểu

gen tốt nhất cũng thấp. Các kết quả nghiên cứu trước đây đã chứng minh được

hiện tượng này và thuyết trội đã được bổ sung thông qua giả thiết sự liên kết của

các gen (Nguyễn Văn Thắng, 2007).

- Thuyết siêu trội: Mỗi alen trong một locus sẽ thực hiện chức năng riêng

của mình. Ở trạng thái dị hợp tử thì cả hai chức năng này đồng thời được biểu lộ.

Mỗi gen có khả năng tổng hợp riêng, quá trình này được thực hiện trong những

điều kiện môi trường khác nhau. Do vậy, kiểu gen dị hợp tử sẽ có khả năng thích

nghi tốt hơn với những thay đổi của môi trường.

Ưu thế lai có thể do hiện tượng siêu trội của một locus, hiện tượng trội tổ

hợp nhiều locus hoặc do các nguyên nhân khác gây ra. Khả năng thích ứng với

môi trường của các thể dị hợp tử tạo nên hiện tượng siêu trội là cơ sở của ưu

thế lai.

- Tương tác gen: Tương tác gen trong cùng một locus dẫn tới hiện tượng

trội không hoàn toàn. Tương tác giữa các gen trong cùng các locus khác nhau,

bao gồm vô số các kiểu tương tác phức tạp, đa dạng, phù hợp với tính chất phức

tạp, đa dạng của sinh vật.

Cơ sở thống kê của ưu thế lai:

Cơ sở thống kê của ưu thế lai do Falconer đưa ra từ năm 1964, ưu thế lai ở

F₁: H_F1= dy², trong đó d là giá trị của kiểu gen dị hợp, y là sai khác về tần số gen

giữa hai quần thể bố, mẹ. Ưu thế lai sinh ra bởi ảnh hưởng đồng thời của tất cả

H_F dy²

các giá trị riêng rẽ của từng locus:

. Như vậy, ưu thế lai ở F₁phụ

1

thuộc vào giá trị của các kiểu gen dị hợp và sự khác biệt giữa hai quần thể.

Cơ sở thống kê này cho phép tính toán được ưu thế lai ở các thế hệ lai khác

nhau. Ưu thế lai ở F₂: H_F2= 1/2dy², do đó H_F2= 1/2 H_F1.

Thay đổi trung bình từ F₁đến F₂cũng được coi là hiện tượng suy hoá cận

huyết. Theo Falconer (1993), ưu thế lai ở F₁, F₂có thể phức tạp do ảnh hưởng

của mẹ.

Ảnh hưởng của mẹ bao gồm tất cả những đóng góp, những ảnh hưởng tốt

xấu do kiểu hình mẹ gây ra đối với kiểu hình của đời con. Ảnh hưởng của mẹ

đối với kiểu hình của đời con có thể do sự khác nhau về di truyền, về ngoại cảnh

hoặc sự phối hợp giữa di truyền và ngoại cảnh. Ảnh hưởng của mẹ có thể được

4

thực hiện trong quá thụ tinh, có chửa, tiết sữa và nuôi con. Các ảnh hưởng này

chỉ có thể xuất hiện tức thời, song cũng có thể kéo dài suốt đời của con vật và

được thể hiện ở nhiều cơ chế sinh học khác nhau. Theo Đặng Vũ Bình (2000) có

5 loại ảnh hưởng của mẹ:

- Ảnh hưởng của nguyên sinh chất nhưng không phải là ADN ngoài nhân;

- Ảnh hưởng của nguyên sinh chất do ADN ngoài nhân;

- Ảnh hưởng của mẹ trong giai đoạn trước khi đẻ;

- Ảnh hưởng của mẹ thông qua sự truyền kháng thể từ mẹ sang con;

- Ảnh hưởng của mẹ sau khi sinh.

Theo Dickerson (1974), khi lai giữa hai giống con lai chỉ có ưu thế lai cá

thể. Khi lai 3 giống, nếu dùng đực của giống thuần giao phối với nái lai, con lai

có cả ưu thế lai cá thể và ưu thế lai của mẹ, do mẹ là con lai F₁. Nếu dùng đực lai

giao phối với nái của giống thứ ba, con lai có ưu thế lai cá thể và ưu thế lai của

bố, do bố là con lai F₁. Trong lai bốn giống, con lai có cả ưu thế lai cá thể, cả ưu

thế lai của mẹ và ưu thế lai của bố.

Sử dụng các phương pháp của Dickerson (1974), phương trình dự tính

năng suất ở con lai với các công thức lai như sau:

- Lai 2 giống:

1

♂ A ♀ B  H_A^I_B



g^M g^M g^P g^P

_B



B

A

2

- Lai 3 giống:

1

♂C ♀ AB  H_C^I_A H_C^I_B H_A^M_B r_A^I_B g_A^M_B g_C^M g_C^P g_A^P_B







2



2

4

Trong đó, I: cá thể; H: ưu thế lai; M: mẹ; r: hiệu quả tái tổ hợp; P: bố; g:

năng suất của các giống sử dụng để lai.

Minkema (1974) đã đưa ra công thức để tính toán ưu thế lai đối với một

số tính trạng nhất định từ các giá trị trung bình của đời con và giá trị trung

bình của bố mẹ như sau:

1

2

1

(BA + AB) - (AA + BB)

2

H(%) =

x 100

1

(BA + AB)

2

5

Trong đó, H: ưu thế lai; BA: F₁(bố B, mẹ A); AB: F₁(bố A, mẹ B); AA:bố

A, mẹ A; BB: bố B, mẹ B.

+ Các yếu tố ảnh hưởng đến ưu thế lai

- Tổ hợp lai

Ưu thế lai đặc trưng cho mỗi tổ hợp lai. Theo Trần Đình Miên và cs.

(1994), mức độ ưu thế lai đạt được có tính cách riêng biệt cho từng cặp lai cụ thể.

Theo Trần Kim Anh (2000), ưu thế lai của mẹ có lợi cho đời con, ưu thế lai của

lợn nái ảnh hưởng đến số con/ổ và tốc độ sinh trưởng của lợn con. Ưu thế lai cá

thể ảnh hưởng đến sinh trưởng và sức sống của lợn con, đặc biệt ở giai đoạn sau

cai sữa. Ưu thế lai của bố thể hiện tính hăng của con đực, kết quả phối giống, tỷ

lệ thụ thai. Khi lai hai giống, số lợn con cai sữa/nái/năm tăng 5 - 10%, khi lai 3

giống hoặc lai trở ngược số lợn con cai sữa/nái/năm tăng tới 10 - 15%, số con cai

sữa/ổ nhiều hơn 1,0 - 1,5 con và khối lượng cai sữa/con tăng được 1 kg ở 28

ngày tuổi so với giống thuần (Colin, 1998).

- Tính trạng

Ưu thế lai phụ thuộc vào tính trạng, có những tính trạng có khả năng di

truyền cao nhưng cũng có những tính trạng có khả năng di truyền thấp. Những

tính trạng liên quan đến khả năng nuôi sống và khả năng sinh sản có ưu thế lai

cao nhất. Các tính trạng có hệ số di truyền thấp thường có ưu thế lai cao, vì vậy

để cải tiến các tính trạng này, so với chọn lọc, lai giống là một biện pháp nhanh

hơn, hiệu quả hơn.

Một số tính trạng ở lợn có ưu thế lai khác nhau: số con đẻ ra/ổ có ưu thế lai

cá thể là 2%, ưu thế lai của mẹ là 8%; số con cai sữa có ưu thế lai cá thể 9%, ưu

thế lai của mẹ là 11%; khối lượng cả ổ ở 21 ngày tuổi có ưu thế lai cá thể 12%;

ưu thế lai của mẹ 18%.

- Sự khác biệt giữa bố và mẹ

Ưu thế lai phụ thuộc vào sự khác biệt giữa hai giống đem lai, hai giống

càng khác biệt với nhau về di truyền bao nhiêu thì ưu thế lai thu được khi lai giữa

chúng càng lớn bấy nhiêu. Nhiều kết quả nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng: nếu

các giống hay các dòng đồng hợp tử đối với một tính trạng nào đó thì mức dị hợp

tử cao nhất ở F₁, với sự phân li của các gen trong các thế hệ sau mức độ dị hợp tử

sẽ giảm.

6

Các giống càng xa nhau về điều kiện địa lý thì ưu thế lai càng cao. Ưu thế

lai của một tính trạng nhất định phụ thuộc đáng kể vào ngoại cảnh. Có nhiều yếu

tố ngoại cảnh ảnh hưởng đến gia súc, cũng như ảnh hưởng đến biểu hiện của ưu

thế lai.

2.1.2. Cơ sở sinh lý sinh sản ở lợn nái

Sự sinh sản là một quá trình sinh lý hết sức phức tạp của cơ thể động vật

nhằm duy trì nòi giống và đảm bảo cho sự tiến hóa của sinh vật đồng thời là chức

năng tái sản xuất của gia súc, gia cầm nói chung và của lợn nói riêng.

Để tăng cường chức năng này nhằm nâng cao sức sản xuất của đàn lợn, trên

cơ sở thực tiễn công tác chọn giống và tạo giống mới, hoàn thiện những giống

chủ yếu, nuôi dưỡng chủ yếu những đàn gia súc non cao sản, phòng và trị các

bệnh về sinh sản, cần có sự hiểu biết đầy đủ về sinh lý sinh sản của lợn.

Khi đã thành thục về tính lợn mới có khả năng sinh sản. Tuổi thành thục về

tính là tuổi con vật bắt đầu có phản xạ sinh dục và có khả năng sinh sản. Một cơ

thể thành thục về tính khi bộ máy sinh dục phát triển tương đối hoàn thiện. Dưới

tác dụng của hệ thần kinh, nội tiết tố, chúng có khả năng giải phóng giao tử

(trứng) và biểu lộ toàn bộ hệ quả của tập tính sinh dục (động dục và chịu đực)

con vật xuất hiện những hiện tượng của hưng phấn sinh dục, khi đó các noãn bao

chín và tế bào trứng rụng.

- Các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành thục về tính:

+ Giống:

Các giống khác nhau có tuổi thành thục về tính khác nhau. Các giống lợn

nội thành thục về tính sớm hơn các giống lợn ngoại. Lợn nội thường thành thục

về tính vào tháng tuổi thứ 4 – 5, lợn ngoại vào tháng tuổi thứ 6 – 7.

+ Điều kiện nuôi dưỡng và quản lý:

Trong điều kiện nuôi dưỡng chăm sóc và quản lý tốt, chế độ sử dụng đúng,

sức khỏe của lợn được tăng lên thì tính thành thục của gia súc xuất hiện sớm.

Nhung nếu điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng vật nuôi kém, chế độ quản lý sử dụng

không hợp lý, sức khỏe giảm sút thì tính thành thục của lợn xuất hiện muộn.

+ Điều kiện ngoại cảnh:

Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy khí hậu nóng ẩm có thể làm gia súc thành

thục về tính sớm, gia súc nuôi ở những nơi có điều kiện nhiệt độ cao và thời gian

7

chiếu sáng dài thì thành thục về tính sớm hơn. Ngoài ra mùa vụ cũng ảnh hưởng

rõ rệt đến tính thành thục về tính ở gia súc, với những gia súc sinh ra vào mùa

đông và mùa xuân thì thời gian thành thục về tính muộn hơn những gia súc sinh

ra vào các mùa khác trong năm. Với khí hậu nóng ẩm làm cho lợn nái có tính

thành thục sớm hơn. Do đó với những vùng khí hậu nhiệt đới như ở Việt Nam

lợn thành thục sớm hơn ở những vùng ôn đới, hàn đới và đặc biệt lợn cái thành

thục sớm hơn lợn đực (Trần Tiến Dũng và cs., 2002).

+ Tuổi thành thục về tính của lợn:

Sự thành thục về tính thường biểu hiện sớm hơn sự thành thục về thể vóc.

Do đó để đảm bảo cho sự sinh trưởng và phát dục của cơ thể mẹ được tốt, đảm

bảo phẩm chất giống ở thế hệ sau tốt hơn cho lợn giao phối khi đã hoàn toàn

thành thục về thể vóc. Tuy nhiên không nên để quá muộn vì nó sẽ ảnh hưởng đến

hoạt động sinh lý sinh dục bình thường của lợn.

+ Tuổi thành thục về thể vóc:

Khi cơ thể đã thành thục về tính nhưng sự sinh trưởng và phát triển của cơ

thể vẫn còn tiếp tục, trong giai đoạn này mà cho giao phối kết quả có thụ thai thì

cơ thể mẹ chưa đảm bảo cho thai phát triển nên con đẻ ra nhỏ, đồng thời cơ quan

sinh dục, bộ phận cấu tạo của khung xương chậu cũng hẹp nên dễ gẫy dẫn đến đẻ

khó. Còn đối với lợn đực hoạt động tính dục sớm thì dịch hoàn làm việc mạnh,

nhiều khi cơ thể chưa trưởng thành, sẽ ảnh hưởng tới chức năng của cơ quan sinh

dục làm suy yếu và khả năng giao phối kém đi. Nhưng điều đặc biệt là cũng

không nên cho giao phối quá muộn sẽ không có lợi cho sinh sản, ảnh hưởng

không tốt đến lợn đực và lợn nái.

2.1.3. Các chỉ tiêu đánh giá năng suất sinh sản và các yếu tố ảnh hưởng

2.1.3.1. Các chỉ tiêu đánh giá năng suất sinh sản

Chăn nuôi lợn nái năng suất sinh sản của nái phụ thuộc vào nhiều yếu tố

nên có nhiều chỉ tiêu đánh giá năng suất sinh sản của lợn nái. Nhưng người ta

thường quan tâm đến một số chỉ tiêu quan trọng về năng suất mà qua đó có thể

đánh giá khả năng cũng như năng suất sinh sản của lợn nái.

- Tuổi động dục lần đầu: Là thời gian từ khi được sinh ra cho đến khi lợn

nái hậu bị động dục lần đầu, tùy theo giống mà tuổi động dục có khác nhau như:

Landrace là 208-209 ngày, Yorkshire là 203-208 ngày.

8

- Tuổi phối giống lần đầu: Thông thường bỏ qua 1-2 chu kỳ đầu tiên, vì thời

điểm này thể vóc phát triển chưa hoàn chỉnh và số lượng trứng rụng ít nên phối

giống vào lần động dục thứ 2 hay thứ 3 trở đi, nhằm nâng cao khả năng sinh sản của

lợn nái cũng như khả năng sinh trưởng và phát triển của lợn con. Tuổi phối giống

lần đầu thích hợp của lợn nội là 6-7 tháng, còn với lợn ngoại là 7,5-8 tháng tuổi.

- Tuổi đẻ lứa đầu: Là tuổi khi lợn nái đẻ lứa thứ nhất, theo Ducos et al.,

(1996), tuổi đẻ lứa đầu của lợn Landrace và Yorkshire là 361,4 ngày và 367,8

ngày. Tốt nhất là 12 tháng tuổi và không muộn quá 18 tháng tuổi.

- Số con sơ sinh/ổ: là tổng số con đẻ ra trong 1 ổ bao gồm cả số con đẻ ra

sống và số con đẻ ra chết. Đây là chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật. Nó phản ánh khả năng

đẻ nhiều hay ít của lợn nái. Đồng thời đánh giá được kỹ thuật phối giống của

người chăm sóc. Nó có ảnh hưởng tới một số chỉ tiêu khác như số con đẻ

ra/nái/năm, số con còn sống tới 24 giờ, khối lượng sơ sinh/ổ,… Do đó, đây là chỉ

tiêu quan trọng đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái. Thông thường số con đẻ

ra/ổ khác nhau qua các lứa đẻ và tuân theo một quy luật, lứa đầu thường không

cao sau đó tăng lên ở lứa thứ 2, tương đối ổn định ở các lứa tiếp theo đến lứa 6 –

7, sau đó giảm dần.

- Số con sơ sinh sống sau 24h/ổ: là số con đẻ ra sống được đến 24 giờ/ổ.

Đây là chỉ tiêu thể hiện khả năng đẻ sai hay đẻ ít con của giống đồng thời đánh

giá được kỹ thuật phối giống, kỹ thuật chăm sóc lợn nái trong thời gian mang thai

và kỹ thuật đỡ đẻ của người chăm sóc.

- Khối lượng sơ sinh/ổ: là khối lượng cân sau khi lợn con đẻ ra, lau khô, cắt

rốn, bấm răng nanh và chưa cho bú sữa đầu. Đây là chỉ đánh giá khả năng nuôi

thai của lợn mẹ, kỹ thuật chăm sóc và quản lý và phòng bệnh cho lợn nái trong

giai đoạn có chửa của cơ sở chăn nuôi ảnh hưởng chủ yếu là do khẩu phần dinh

dưỡng đối với lợn me trong giai đoạn chửa. Khối lượng sơ sinh cao hay thấp ảnh

hưởng đến các giai đoạn sau này.

- Số con để nuôi: Tùy thuộc vào con giống và số vú của lợn mẹ để có thể bố

trí số con để nuôi/ổ, không để con theo mẹ quá nhiều làm cho tỷ lên hao hụt của

lợn mẹ lớn ảnh hưởng đến năng suất sinh sản của những lứa sau, nhưng cũng

không để quá ít gây lãng phí con giống và số vú không được bú sẽ teo lại.

- Số con cai sữa/ổ: là số lợn con được nuôi sống đến khi cai sữa. Thời gian

cai sữa dài hay ngắn là phụ thuộc vào trình độ kỹ thuật nuôi dưỡng và chăm sóc

lợn nái và lợn con. Đây là chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật rất quan trọng vì số con cai

9

sữa/ổ cao thì số con cai sữa/nái/năm cao, như vậy hiệu quả chăn nuôi sẽ cao hơn.

Chỉ tiêu này cho biết chất lượng của giống, trình độ chăm sóc, nuôi dưỡng lợn

con theo mẹ, cũng như khả năng hạn chế bệnh tật của lợn con, cũng như quy

trình vệ sinh, phòng bệnh dịch của các nhà chăn nuôi. Nếu chúng ta tiến hành cai

sữa sớm cho lợn con sẽ góp phần tăng số lứa đẻ trên năm của lợn nái và hạn chế

một số bệnh lây lan từ mẹ sang lợn con.

- Khối lượng cai sữa/ổ:

Tùy từng giống, từng lứa và khả năng tập ăn của lợn con mà thời gian cai

sứa là khác nhau. Theo quy luật tiết sữa không đều của lợn nái thì sau 21 ngày

lượng sữa bắt đầu giảm mà nhu cầu của lợn con ngày càng tăng dễ gây khủng

hoảng ở lợn con. Để tránh tình trạng này ta phải tập cho lợn ăn sớm để khi đến

thời điểm sữa mẹ giảm thì lợn con đã ăn tốt và ít chịu ảnh hưởng của sữa mẹ và

lúc đó có thể cai sữa được. Đặc biệt cai sữa sớm cho lợn con sẽ giúp giảm hao

hụt cho lợn mẹ nhưng cần chú ý nếu cai sữa sớm cho lợn con khi chưa tập ăn tốt

thì việc nuôi lợn cai sữa lại gặp khó khăn.

- Tỷ lệ nuôi sống đến cai sữa:

Số con sống đến cai sữa

Tỷ lệ nuôi sống (%) =

x 100

Số lợn con để lại nuôi

Đây là chỉ tiêu đánh giá khả năng nuôi con khéo, khả năng tiết sữa của lợn

nái và trình độ của người chăm sóc.

- Thời gian động dục trở lại sau cai sữa (ngày): là thời gian từ lúc cai sữa

đến lúc động dục trở lại. Chỉ tiêu này phụ thuộc vào giống lợn, thể trạng, chế độ

dinh dưỡng trong giai đoạn nuôi con và sau cai sữa.

- Khoảng cách lứa đẻ: Là thời gian để hình thành một chu kỳ sinh sản bao

gồm: Thời gian chửa + Thời gian nuôi con + Thời gian động dục trở lại sau cai

sữa và phối giống có chửa. Trong 3 yếu tố đó thì ta có thể thay đổi được thời gian

nuôi con và thời gian chờ phối để có thể rút ngắn khoảng cách giữa 2 lứa đẻ và

giúp tăng số lứa/nái/năm. Để thực hiện được điều này thì ta phải tập cho lơn con

tập ăn sớm, như vậy lợn con sẽ sớm cai sữa mà không làm ảnh hưởng đến tăng

trọng của lợn.

- Số con cai sữa/nái/năm (con): đây là chỉ tiêu quan trọng nhất nói lên năng

suất sinh sản lợn nái. Chỉ tiêu này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tuổi thành

thục về tính, tỷ lệ thụ thai, tổng số con đẻ ra.

10

Luận văn Năng suất sinh sản của tổ hợp lai giữa lợn nái CP90 phối với đực PiDu và Duroc nuôi tại trang trại chăn nuôi Hùng An – Việt Yên – Bắc Giang