Lựa chọn đối tượng kiểm toán của kiểm toán nội bộ dựa trên đánh giá rủi ro kiểm soát
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
LÖÏA CHOÏN ÑOÁI TÖÔÏNG KIEÅM TOAÙN
CUÛA KIEÅM TOAÙN NOäI BOä DÖÏA TREÂN
ÑAÙNH GIAÙ RUÛI RO KIEÅM SOAÙT
S. PHAN THị THùY LINH
rong mỗi tổ chức, nguồn lực kiểm toán nội bộ (KTNB) thường có sự hạn chế, “khan hiếm” một
cách tương đối so với nhu cầu, do vậy, việc lựa chọn đối tượng kiểm toán hợp lý để đạt được
T
mục tiêu kiểm toán và giảm thiểu rủi ro kiểm toán là vấn đề hàng đầu mà bộ phận KTNB quan
tâm. Điều đó đòi hỏi KTNB cần có phương pháp lựa chọn đối tượng kiểm toán một cách khoa học để phục
vụ tốt nhất cho hoạt động kiểm toán và phục vụ cho hoạt động quản lý của tổ chức.
Từ khóa: kiểm toán nội bộ, rủi ro kiểm soát, đối tượng kiểm toán
Selection of audit subjects of internal audit based on control risk assessment
In each organization, internal audit resources are ofen limited, “scarce” in a way relative to demand, so
the selection of auditor objectively to achieve the Auditing objects and mitigating audit risks are top issues
that Internal audit Depts concerned about. is requires Internal audit Depts to have a method of selecting
audit subjects in a scientific way to best serve the audit activities and serve the management activities of the
organization.
key words: Internal audit, control risk, audit objects
Trong hoạt động kiểm toán hiện đại, các tổ chức
kiểm toán (trong đó, gồm cả KTNB) thường thực
hiện kiểm toán dựa trên phương pháp tiếp cận rủi
ro. Một trong những vấn đề của KTNB là cần lựa
chọn các đối tượng kiểm toán thích hợp với mục
tiêu quản lý, phù hợp với năng lực kiểm toán (số
lượng KTV và thời gian kiểm toán) và giảm thiểu
rủi ro kiểm toán. Vấn đề đó có thể được giải quyết
hợp lý thông qua việc ứng dụng đánh giá rủi ro kiểm
soát để lựa chọn các đối tượng kiểm toán; đó là chủ
đề mà Tác giả nghiên cứu trong bài viết này.
tổ chức để kiểm tra và đánh giá những hoạt động
của tổ chức như là một hoạt động phục vụ cho tổ
chức” [(1)].
Từ định nghĩa trên, có thể xác định những mục
tiêu của KTNB là: i) Giúp cho tổ chức hoàn thành
trách nhiệm; ii) úc đẩy hoạt động kiểm soát nội
bộ (KSNB) hữu hiệu; iii) Hoàn thành mục tiêu của
tổ chức một cách hiệu quả thông qua việc KTNB
thực hiện kiểm tra, phân tích, đánh giá, kiến nghị,
tư vấn về các thông tin liên quan đến hoạt động
được kiểm toán.
Để thực hiện được những mục tiêu đó, KTNB
cần thực hiện ba nội dung kiểm toán cơ bản, gồm:
i) Kiểm toán thông tin hay kiểm toán báo cáo tài
chính (đánh giá độ tin cậy của các thông tin tài
chính và hoạt động của tổ chức); ii) Kiểm toán tuân
thủ (đánh giá sự tuân thủ pháp luật và các quy định
có tác động đến hoạt động của tổ chức) và iii) Kiểm
1. kiểm toán nội bộ, kiểm soát nội bộ và rủi
ro kiểm soát
1.1. Mục tiêu và nội dung kiểm toán nội bộ
Trong văn bản “Quy định về trách nhiệm
KTNB” do IIA ban hành, xác định: “KTNB là một
chức năng đánh giá độc lập được thiết kế trong một
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 121 - tháng 11/2017 47
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
toán hoạt động (đánh giá tính kinh tế, hiệu quả,
hiệu lực trong sử dụng các nguồn lực của tổ chức).
lực; v)Hoàn thành các mục tiêu hoạt động”. (CM
300.05[2]).
1.2. Mục tiêu và nội dung kiểm soát nội bộ
Nội dung của KSNB thể hiện ở 2 mặt cơ bản: i)
Hệ thống KSNB (các chính sách, thủ tục, quy trình,
quy định nội bộ) được thiết kế phù hợp với yêu cầu
của quản lý và mục tiêu của tổ chức; ii) Tổ chức thực
hiện KSNB là việc áp dụng các quy định của KSNB
trong quá trình tổ chức sử dụng các nguồn lực trong
các hoạt động của tổ chức. Mặt tổ chức thực hiện
là mặt quyết định vai trò, tác dụng của KSNB; tuy
nhiên, mặt thiết kế hệ thống KSNB với mức độ chất
lượng khác nhau sẽ là cơ sở và là điều kiện, tác động
đến hiệu lực thực tiễn của hoạt động KSNB.
Để thực hiện được “sứ mệnh” trong dài hạn và
các mục tiêu ngắn hạn của mình, mỗi tổ chức cần
hoạch định chiến lược phát triển và các kế hoạch
hành động. Mặt khác, để có thể duy trì được các
hoạt động theo kế hoạch và đạt được các mục tiêu
của tổ chức thì mỗi tổ chức đều cần sử dụng một
công cụ, phương thức tác động đến toàn bộ hoạt
động của tổ chức, đó là KSNB. KSNB có vị trí rất
quan trọng, có tác động quyết định đến mức độ
thực thi các mục tiêu và kế hoạch hoạt động của
tổ chức.
1.3. Rủi ro kiểm soát
KSNB của một tổ chức là việc thiết kế và tổ chức
thực hiện một hệ thống các chính sách, thủ tục, quy
trình, quy định nội bộ phù hợp với các quy định
của pháp luật nhằm phòng ngừa, phát hiện, xử lý
kịp thời những rủi ro xảy ra trong hoạt động để
đảm bảo cho tổ chức quản lý và sử dụng tốt nhất
các nguồn lực, thực hiện được các mục tiêu đề ra.
Trong hoạt động KTNB, việc đánh giá rủi ro
kiểm toán là cơ sở cho việc thực hiện các hoạt động
nghiệp vụ kiểm toán một cách khoa học và hiệu
quả: lựa chọn đối tượng kiểm toán, xác định trọng
yếu kiểm toán, chọn mẫu các nghiệp vụ trong kiểm
toán; trong đó, dựa trên đánh giá rủi ro để chọn
đối lượng kiểm toán trong KTNB là một ứng dụng
quan trọng của việc đánh giá rủi ro kiểm toán.
Các mục tiêu chính của KSNB, gồm: “i) Đảm
bảo độ tin cậy và tính trung thực của thông tin;
ii) Đảm bảo sự tuân thủ các chính sách, kế hoạch,
thủ tục, pháp luật và quy định; iii) Đảm bảo về tài
sản; iv) Sử dụng hiệu quả và kinh tế các nguồn
Trong các yếu tố tác động đến rủi ro kiểm toán
(rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát, rủi ro phát hiện)
thì rủi ro KSNB (thường gọi là rủi ro kiểm soát) là
yếu tố trung tâm và cũng là yếu tố quan trọng nhất
48 Số 121 - tháng 11/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
để Kiểm toán viên (KTV) đánh giá rủi ro kiểm toán.
(7) Các dự án, chương trình hoạt động;
Rủi ro KSNB (sau đây gọi là rủi ro kiểm soát)
là khả năng mà hệ thống KSNB không ngăn chặn
được những sai phạm, yếu kém trọng yếu tác động
đến hoạt động của tổ chức. Như vây, khi xác định
rủi ro kiểm soát trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm
toán, KTV chưa xét đến hoạt động kiểm soát và
hiệu lực thực tiễn của hệ thống KSNB.
(8) Các bộ phận trong tổ chức hoặc các đơn vị
trực thuộc tổ chức...
Mỗi đối tượng kiểm toán trên có những đặc
điểm trong hoạt động khác nhau và cũng tồn tại rủi
ro kiểm soát. Rủi ro kiểm soát của mỗi hoạt động
đó đều chịu sự tác động của các yếu tố của hệ thống
KSNB.
Rủi ro kiểm soát phụ thuộc vào hệ thống KSNB.
Hệ thống KSNB bao gồm 3 nhóm yếu tố: i) Nhóm
yếu tố môi trường kiểm soát (môi trường bên ngoài
và bên trong tổ chức; ii) Nhóm yếu tố tổ chức hệ
thống thông tin và truyền thông (tổ chức thông tin
kế toán, thống kê… và tổ chức giám sát, báo cáo);
iii) Các thủ tục kiểm soát (hệ thống các quy định về
chính sách, thủ tục, quy trình…). Nếu chưa xét đến
hiệu lực thực tiễn của việc tổ chức thực hiện KSNB
thì mỗi nhóm yếu tố của hệ thống KSNB sẽ tác động
đến khả năng hoạt động KSNB không ngăn chặn
được những sai phạm, yếu kém có thể xẩy ra trong
hoạt động của tổ chức. Có thể hiểu: hệ thống KSNB
(gồm các nhóm và các yếu tố của hệ thống KSNB) có
khả năng (ở mức độ cụ thể khác nhau) tác động đến
khả năng xẩy ra rủi ro kiểm soát.
2.2. Quy trình lựa chọn đối tượng kiểm toán
nội bộ
Việc lựa chọn các đối tượng kiểm toán dựa trên
đánh giá rủi ro kiểm soát, về tổng quan, gồm các
bước công việc sau:
(1) Tổng hợp, phân nhóm và lập danh sách các
đối tượng kiểm toán. KTV phải tổng hợp danh
sách của tất cả các đối tượng kiểm toán phù hợp với
phạm vi và các tiêu chí phân nhóm các đối tượng
kiểm toán. Việc sắp xếp các đối tượng kiểm toán
vào một nhóm cần đảm bảo có sự tương đồng về
tính chất hoạt động để phục vụ cho việc lựa chọn
đối tượng kiểm toán và áp dụng các phương pháp
kiểm toán thích hợp…
(2) Đánh giá rủi ro kiểm soát, phân loại rủi ro
kiểm soát và sắp xếp các đối tượng kiểm toán theo
thứ tự về mức độ rủi ro kiểm soát. Trên cơ sở các
thông tin thu thập được về đối tượng kiểm toán,
KTV sẽ đánh giá rủi ro kiểm soát và lập bản tổng
hợp sắp xếp đối tượng kiểm toán của mỗi nhóm
theo thứ tự về mức độ rủi ro kiểm toán (theo 2 tiêu
chí là: theo tổng điểm rủi ro kiểm soát và theo điểm
trung bình rủi ro kiểm soát).
2. Quy trình và phương pháp lựa chọn đối tượng
kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro kiểm soát
2.1. Đối tượng của kiểm toán nội bộ
Đối tượng của KTNB gồm các hoạt động quản
lý và sử dụng các nguồn lực hoặc tác động đến việc
quản lý và sử dụng các nguồn lực của tổ chức hoặc
của các bộ phận của tổ chức phù hợp với mục tiêu,
kế hoạch hoạt động của tổ chức. Các hoạt động chủ
yếu được kiểm toán gồm:
(3) Xác định đối tượng kiểm toán lựa chọn.
KTV phải dựa trên mục tiêu kiểm toán để xác định
nguyên tắc lựa chọn đối tượng kiểm toán. Trên cơ
sở kết quả đánh giá, phân loại rủi ro kiểm soát và
các nguyên tắc lựa chọn đối tượng kiểm toán, KTV
sẽ đưa ra quyết định về các đối tượng kiểm toán
lựa chọn.
(1) Báo cáo tài chính của tổ chức và của các đơn
vị trực thuộc;
(2) Các chính sách, thủ tục, quy trình, quy định
về quản lý và sử dụng các nguồn lực;
(3) Các trung tâm chi phí, trung tâm lợi nhuận,
trung tâm đầu tư;
2.3. Phương pháp đánh giá rủi ro kiểm soát và
lựa chọn đối tượng kiểm toán
(4) Các số dư tài khoản, các nghiệp vụ tài chính;
(5) Các hệ thống thông tin;
2.3.1. Các yếu tố tác động đến rủi ro kiểm soát
(6) Các chức năng, nhiệm vụ của tổ chức;
Để đánh giá rủi ro kiểm soát, trước hết, cần
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 121 - tháng 11/2017 49
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
xác định các yếu tố cụ thể, chủ yếu tác động đến
rủi ro kiểm soát (thực chất là các yếu tố của hệ
thống KSNB). Vận dụng theo hướng dẫn của IIA
tại Chuẩn mực thực hành nghề nghiệp kiểm toán
520.04 [(2)], có thể xác định các yếu tố chủ yếu tác
đọng đến rủi ro kiểm soát gồm:
(13) Sự tuân thủ pháp luật và phù hợp với mục
đích, mục tiêu của tổ chức và của hoạt động;
(14) Sự đầy đủ, toàn diện của các quy định đối
với các đối tượng kiểm soát;
(15) Sự hữu hiệu: tính khả thi của các quy định
trong thực hiện kiểm soát;
Các yếu tố môi trường kiểm soát:
(16) Sự thích ứng: khả năng thích ứng của
các quy định đối với sự biến động từ môi trường
kiểm soát.
Môi trường bên ngoài:
(1) Những thay đổi về pháp luật và các chính
sách của Nhà nước;
(KTV có thể phân chia thành nhiều yếu tố cụ
thể hơn).
(2) Những biến động của nền kinh tế, ngành
kinh tế;
2.3.2. Phương pháp đánh giá rủi ro kiểm soát
(3) Tác động của các đối thủ cạnh tranh;
Đánh giá rủi ro kiểm soát là một tiến trình có tính
hệ thống để đánh giá và tổng hợp những xét đoán
mang tính chuyên môn về tình trạng hoặc sự kiện có
thể xảy ra, gây tác hại cho hoạt động của tổ chức.
(4) Tác động của hoạt động ngoại kiểm (Kiểm
toán nhà nước, Kiểm toán độc lập, thanh tra …);
(KTV có thể phân chia thành nhiều yếu tố cụ
thể hơn).
Việc đánh giá rủi ro kiểm soát được thực hiện
như sau:
Môi trường bên trong:
(1) Lựa chọn các yếu tố để đánh giá rủi ro kiểm
soát. Trong thực tế, KTV đánh giá rủi ro kiểm soát
thường không dựa trên việc đánh giá đối với tất
cả các yếu tố tác động (quá nhiều) mà dựa trên
việc lựa chọn những yếu tố chủ yếu (có thể ở mỗi
nhóm yếu tố của hệ thống KSNB lựa chọn 2 yếu tố
để đánh giá hoặc nhiều hơn ở một nhóm nào đó,
tùy theo nhận định của KTV). Việc chọn yếu tố
để đánh giá rủi ro kiểm soát phải được thống nhất
trong mỗi nhóm đối tượng kiểm toán; mặt khác,
những yếu tố của hệ thống KSNB của một nhóm
đối tượng kiểm toán mà được xét đoán là có sự
tương đương về mức độ rủi ro kiểm soát thì có thể
không đưa vào danh mục các yếu tố để đánh giá.
(5) Tổ chức - nhân sự: những thay đổi về tổ
chức – nhân sự; năng lực và đạo đức của nhà quản
lý và nhân viên quản lý;
(6) Kinh tế: tình trạng kinh tế, tài chính của tổ
chức; quy mô tài sản hoặc vốn của hoạt động;
(7) Tính chất phức tạp của nghiệp vụ hoặc sự
phân tán trong hoạt động;
(8) Những thay đổi về cơ chế quản lý, công nghệ;
(KTV có thể phân chia thành nhiều yếu tố cụ
thể hơn).
Các yếu tố về hệ thống thông tin, giám sát:
(9) Tổ chức công tác kế toán, thống kê;
(2) Lượng hóa rủi ro kiểm soát cho từng yếu tố.
Dựa trên các thông tin thu thập được về đối tượng
kiểm toán và nhận định của KTV về mức độ rủi ro
kiểm soát do từng yếu tố của hệ thống KSNB tác
động (đã được lựa chọn) để lượng hóa rủi ro kiểm
soát theo 5 mức độ: rất cao (5 điểm); cao (4 điểm);
trung bình (3 điểm); thấp (2 điểm); rất thấp (1 điểm).
(10) Tổ chức truyền thông (công khai, minh
bạch, kịp thời…);
(11) Các quy định về giám sát, ủy quyền;
(12) Kết quả KTNB kỳ trước và khoảng các giữa
2 lần KTNB;
(KTV có thể phân chia thành nhiều yếu tố cụ
thể hơn).
(3) Xác định trọng số cho rủi ro kiểm soát. Mặc
dù là các yếu tố độc lập tương đối tác động đến
rủi ro kiểm soát, song, giữa chúng cũng có mức độ
Các yếu tố về các thủ thục, quy trình kiểm soát:
50 Số 121 - tháng 11/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
“quan trọng” về mức độ tác động đến rủi ro kiểm
soát khác nhau (ví dụ: i) Các quy định càng có tính
trực tiếp đối với hoạt động KSNB thì có xu hướng
tác động “quan trọng” càng lớn: các yếu tố về thủ
tục, quy trình kiểm soát có tác động “quan trọng”
lớn hơn các yếu tố về môi trường kiểm soát; ii) Các
yếu tố có sự biến động lớn sẽ có tác động “quan
trọng” hơn các yếu tố ít biến động …). Do vậy, dựa
trên những đánh giá về mức độ tác động “quan
trọng” của các yếu tố, KTV xác định “trọng số” tác
động rủi ro kiểm soát. Có thể xác định ở 3 mức: yếu
tố có mức độ tác động “quan trọng” lớn (trọng số
2); mức độ tác động “quan trọng” trung bình (trọng
số 1,5); mức độ “quan trọng” thấp (trọng số 1).
ro bình quân) để chọn tất cả các đối tượng kiểm
toán có mức rủi ro kiểm soát được xếp loại cao và
rất cao.
(2) Chọn đối tượng kiểm toán theo giới hạn
khả năng kiểm toán. Nguyên tắc này thể hiện mục
tiêu kiểm toán hướng vào việc khai thác cao nhất
khả năng kiểm toán. Trong trường hợp này, KTV
chỉ cần dựa trên bảng tổng hợp rủi ro kiểm soát
(xếp theo thức tự rủi ro kiểm soát) để chọn các đối
tượng kiểm toán có mức rủi ro kiểm soát từ cao
xuống thấp cho đến khi số lượng phù hợp với dự
kiến về khả năng kiểm toán.
(3) Chọn đối tượng kiểm toán đại diện cho tổng
thể. Nguyên tắc này thể hiện mục tiêu kiểm toán
hướng vào việc kiểm toán toàn diện các đối tượng
kiểm toán đại diện cho các mức rủi ro kiểm soát.
Trong trường hợp này, KTV chỉ cần dựa trên bảng
tổng hợp rủi ro kiểm soát (xếp theo thức tự rủi ro
kiểm soát và theo phân loại rủi ro kiểm soát) để
chọn tại mỗi mức rủi ro (5 mức) chọn theo một tỉ
lệ (được xác định trước) các đối tượng kiểm toán;
trong mỗi mức rủi ro kiểm soát có thể chọn đối
tượng theo phương pháp từ trên xuống (theo tổng
điểm rủi ro) hoặc theo lựa chọn ngẫu nhiên.
(4) Tổng hợp và phân loại rủi ro kiểm soát. Trên
cơ sở xác định điểm rủi ro và trọng số rủi ro, KTV
tính toán sự tác động của từng yếu tố đến rủi ro
kiểm soát và tổng hợp rủi ro kiểm soát của các yếu
tố (được lựa chọn) cho từng đối tượng kiểm toán
trong cùng một nhóm đối tượng kiểm toán. Để tạo
cơ sở cho lựa chọn đơn vị được kiểm toán cần phân
loại rủi ro kiểm soát. Việc phân loại rủi ro kiểm
soát được thực hiện theo phương pháp: i) Xếp loại
rủi ro kiểm soát theo thứ tự từ rủi ro cao xuống
thấp; ii) Xác định điểm rủi ro bình quân kiểm soát
theo phương pháp tính bình quân gia quyền rủi ro
của từng đối tượng kiểm toán; iii) Phân loại rủi ro
kiểm soát cho từng đối tượng kiểm toán: dựa trên
điểm rủi ro bình quân của từng đối tượng kiểm
toán, thực hiện xếp loại: rủi ro rất cao (điểm từ
trên 4 đến 5 điểm); rủi ro cao (điểm từ trên 3 đến
4 điểm); rủi ro trung bình (điểm từ trên 2 đến 3
điểm); rủi ro thấp (điểm từ 1 đến 2 điểm); rủi ro
thấp (điểm từ trên 0 đến 1 điểm).
kết luận
Đánh giá rủi ro kiểm soát dựa trên phương
pháp lượng hóa làm cơ sở cho việc lựa chọn hợp
lý các đối tượng kiểm toán trong hoạt động KTNB
là một phương pháp mang tính khoa học và khả
thi; việc áp dụng phương pháp đó trong thực tiễn
KTNB (đặc biệt là tại các tổ chức có quy mô tương
đối lớn) sẽ tạo cơ sở cho việc giảm thiểu rủi ro kiểm
toán, nâng cao hiệu quả và chất lượng kiểm toán
của KTNB.
2.3.3. Xác định nguyên tắc lựa chọn đối tượng
kiểm toán
Để lựa chon đối tượng kiểm toán cần xác định
các nguyên tắc lựa chọn phù hợp với từng mục tiêu
kiểm toán. Có 3 trường hợp lựa chọn như sau:
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Quy định về trách nhiệm của kiểm toán nội
bộ của IIA, 1990.
(1) Chọn đối tượng kiểm toán có mức rủi ro
trên mức trung bình. Nguyên tắc này thể hiện mục
tiêu kiểm toán hướng vào các đối tượng có rủi ro
kiểm soát cao. Trong trường hợp này, KTV chỉ cần
dựa trên bảng tổng hợp rủi ro kiểm soát (điểm rủi
2. Chuẩn mực thực hành nghề nghiệp Kiểm
toán nội bộ của IIA, 1993.
3. Kiểm toán nội bộ - khái niệm và quy trình,
NXB ống kê, 1999.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 121 - tháng 11/2017 51
5 trang
19/04/2022
1180
Bạn đang xem tài liệu "Lựa chọn đối tượng kiểm toán của kiểm toán nội bộ dựa trên đánh giá rủi ro kiểm soát", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- lua_chon_doi_tuong_kiem_toan_cua_kiem_toan_noi_bo_dua_tren_d.pdf
