Đào tạo và nghiên cứu về đánh giá nguy cơ sức khỏe ở Việt Nam

Download

ĐÀO TẠO VÀ NGHIÊN CỨU VỀ ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ SỨC KHỎE

Ở VIỆT NAM

Phạm Đức Phúc¹, Trần Thị Tuyết Hạnh², Nguyễn Việt Hùng^1,3

¹Trung tâm nghiên cứu Y tế công cộng và Sinh thái, Trường Đại học Y tế công

cộng, Hà nội

²Bộ môn Sức khỏe môi trường, Trường Đại học Y tế công cộng, Hà Nội

³SwissTPH, ILRI, Sandec/Eawag

TÓM TẮT

Đánh giá nguy cơ là một trong ba cấu phần quan trọng của khung phân tích nguy cơ. Đánh giá nguy cơ là

phương pháp đánh giákhoa học vềmức độcuả một nguy cơ cụ thể, từđóđưa ra các biện pháp khác

nhau để kiểm soát nguy cơ. Đánh giá nguy cơ ở các nước phát triển được áp dụng với đầy đủ những

hướng dẫn hỗ trợ và được áp dụng vào phát triển chính sách. Trong khi đó ở các nước đang phát triển

trong đó có Việt Nam, vai trò của đánh giá nguy cơ còn hạn chế và chưa được áp dụng nhiều trong phát

triển chính sách, do số lượng và chất lượng của các nghiên cứu về đánh giá nguy cơ chưa đầy đủ và chưa

mang tính tổng thể. Bài báo này xem xét về các chương trình đào tạo, nghiên cứu và chính sách về đánh

giá nguy cơ Sức khỏe môi trường ở Việt Nam hiện nay. Tác giả cũng đề xuất một số giải pháp có thể áp

dụng toàn diện phương pháp đánh giá nguy cơ Sức khỏe môi trường ở Việt Nam. Kết quả của đánh giá

nguy cơ sức khỏe môi trường cần gắn chặt với công việc xây dựng chính sách bảo vệ sức khỏe cộng

đồng.

Từ khóa: Đánh giá nguy cơ Sức khỏe môi trường, đào tạo, nghiên cứu, chính sách

có thể không gây ra những nguy cơ nếu được

phòng tránh tốt. Để phòng tránh và giảm thiểu

được những nguy cơ này thì cần phải biết đó là

nguy cơ gì, mức độ, phạm vi, các giải pháp

quản lý như thế nào. Tất cả những vấn đề này

thuộc về lĩnh vực đánh giá nguy cơ, còn gọi là

đánh giá rủi ro hay đánh giá hậu quả không

mong muốn. Đánh giá nguy cơ Sức khỏe môi

trường/nguy cơ sức khỏe (trong bài báo này gọi

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Phân tích nguy cơ là một qui trình xác định

các yếu tố nguy cơ, phân tích chúng nhằm xác

định các nguy cơ, và chỉ ra cách làm thế nào để

loại bỏ hoặc làm giảm các yếu tố nguy cơ và

nguy cơ. Hay nói một cách khác, phân tích

nguy cơ nhằm xác định các yếu tố nguy cơ, xác

lập các ảnh hưởng đối với sức khoẻ, tìm các

biện pháp ngăn ngừa, kiểm soát và giảm thiểu

nguy cơ, thông báo thông tin nhằm phòng ngừa,

phòng tránh nguy cơ, phân loại các nguy cơ.

Phân tích nguy cơ bao gồm ba hợp phần cốt lõi

là: đánh giá nguy cơ, quản lý nguy cơ và truyền

thông nguy cơ [1]. Có nhiều yếu tố nguy cơ tồn

tại trong môi trường gây ảnh hưởng sức khỏe

con người. Các yếu tố nguy cơ này có thể là yếu

tố sinh học, hoá học hoặc vật lý có thể gây ảnh

hưởng tiêu cực tới sức khỏe con người (bệnh

tật, nhiễm trùng, chấn thương v.v.) nhưng cũng

chung là đánh giá nguy cơ) là một công cu

phương phap quan trọng nhằm đưa ra đanh gia

khoa hoc vê mức độ của một nguy cơ cụ thể, tư

đo đưa ra các biện pháp khác nhau để kiểm soát

nguy cơ. Mô hình phân tich nguy cơ sức khỏe

đâu tiên đã được Viện Khoa học Quốc gia của

Hoa Kỳ đề xuất và tập trung vào đánh giá nguy

cơ mắc bệnh ung thư do phơi nhiêm với các

̣ và

chất hóa học có trong thực phẩm [ꢀ]. Kể từ

những năm 1990 cho đến nay, phương pháp

đánh giá nguy cơ sức khoẻ/sức khoẻ môi trường

*Tác giả: Phạm Đức Phúc

Ngày nhận bài: ꢀ3/4/ꢀ013

Ngày gửi phản biện: ꢀ5/4/ꢀ013

Ngày đăng bài: ꢀ8/6/ꢀ013

Địa chỉ: Trường Đại học Y tế công cộng

Điện thoại: 04.6ꢀ73316ꢀ

Email: pdp@hsph.edu.vn

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

đã được áp dụng rộng rãi ở nhiều nước phát

Mục tiêu của bài báo này là tổng hợp và cập

triển như Hoa Kỳ, Canada, Anh, Ôxtrâylia v.v. nhật các hoạt động đào tạo và nghiên cứu về

và các tổ chức Nông lương thế giới (FAO), Y tế đánh giá nguy cơ ở Việt Nam hiện nay, nhằm

thế giới (WHO), Sức khỏe động vật thế giới đưa ra một cái nhìn tổng thể về thực trạng của

(OIE) cũng dùng phương pháp này như là một các hoạt động này ở trong nước cũng như xác

phương pháp chuẩn trong việc đánh giá các chỉ định được những thiếu hụt về năng lực cũng

tiêu xuất nhập khẩu thực phẩm và trong công như phối hợp để thực hiện tốt hơn công tác đánh

tác quản lý.

giá nguy cơ, cung cấp bằng chứng khoa học để

Đánh giá nguy cơ là một quá trình khoa học hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc

nhằm nhận định và phân loại các yếu tố nguy ra quyết định của họ.

cơ, xác định nguy cơ của chúng. Quản lý nguy

cơ triển khai các quyết định bởi cơ quan quản

lý dựa trên cơ sở đánh giá nguy cơ để thực hiện

các biện pháp kiểm tra và giảm thiểu nguy cơ.

Cuối cùng truyền thông nguy cơ nhằm trao đổi

giữa những bên liên quan và cộng đồng về các

thông tin và các ý kiến liên quan đến nguy cơ.

Dưới góc độ khoa học, đánh giá nguy cơ là cấu

phần quan trọng nhất vì đó là một phương pháp

khoa học và cần huy động cách làm việc liên

ngành để đánh giá khả năng xảy ra cũng như

hậu quả của ảnh hưởng sức khỏe của một yếu

tố nguy cơ nào đó. Đánh giá nguy cơ thường

được phân chia thành 5 giai đoạn: xác định vấn

đề, xác định yếu tố nguy cơ, đánh giá liều-đáp

ứng, đánh giá phơi nhiễm và mô tả nguy cơ.

Công cụ đánh giá nguy cơ đã được ứng dụng

nhằm đánh giá (1) một yếu tố nguy cơ nào đó

(các chất hóa học, vi sinh vật, chất sinh ung thư

v.v. ) hay (ꢀ) một đối tượng nào đó (con người,

đất, nước, thực phẩm, không khí, v.v. ) hay (3)

theo những chủ đề (như các khu vực ô nhiễm,

các chất ưu tiên; xây dựng các tiêu chuẩn, an

toàn thực phẩm, thiết bị y tế, sử dụng thuốc theo

đơn, đáp ứng với tình huống khẩn cấp, giao

thông vận tải và truyền thông nguy cơ. Cục Bảo

vệ Môi trường Mỹ (1997) và Hội đồng Sức

khỏe môi trường Ôxtrâylia (ꢀ004) đã phát triển

và đưa ra những mô hình và hướng dẫn về đánh

giá và quản lý nguy cơ có thể áp dụng trên

phạm vi quốc tế [3]. Nhìn chung, nhiều nước

phát triển đã áp dụng khung đánh giá nguy cơ

với đầy đủ hướng dẫn và quy định hỗ trợ. Ở các

nước đang phát triển trong đó có Việt Nam, việc

áp dụng khung đánh giá nguy cơ vẫn còn hạn

chế do không có đủ những điều kiện cơ sở vật

chất, số liệu và cán bộ được đào tạo trong lĩnh

vực này.

II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊNꢀCỨU

Chúng tôi tham khảo các tài liệu về đánh giá

nguy cơ về sức khỏe, đặc biệt liên quan đến

nước, vệ sinh, vệ sinh môi trường và an toàn

thực phẩm từ các Trường đại học, các tài liệu

tập huấn về đánh giá nguy cơ và các văn bản

quy định và hướng dẫn đánh giá nguy cơ của

Bộ Y tế (BYT), Bộ Nông nghiệp và Phát triển

Nông thôn (BNN&PTNT). Các tài liệu thu thập

được phân tích và tổng hợp theo 3 chủ đề chính:

i) Đào tạo và tập huấn, ii) Nghiên cứu, và iii)

Chính sách sử dụng đánh giá nguy cơ.

III. KẾT QUẢ

Hiện nay ở Việt Nam hoạt động nghiên cứu,

đào tạo và tập huấn về đánh giá nguy cơ còn

mang tính chất riêng lẻ ở các bộ ngành khác

nhau, chưa thành hệ thống kiểm soát toàn diện

các yếu tố nguy cơ nên thường chưa đủ cơ sở

để đề xuất được biện pháp quản lý và phát triển

chính sách. Công tác đào tạo và nghiên cứu về

đánh giá nguy cơ sức khỏe môi trường, an toàn

thực phẩm còn rất hạn chế. Tuy nhiên, các kết

quả nghiên cứu và đào tạo tập huấn về đánh giá

nguy cơ trong những năm gần đây đã đạt được

những kết quả nhất định.

3.1. Đào tạo và tập huấn về đánh giá nguy cơ

Ngày ꢀ6/11/ꢀ008, tại Hà Nội, Cục Quản lý

Chất lượng nông lâm sản và thuỷ sản

(NAFIQAD) phối hợp với Dự án Hợp phần

Quản lý Chất lượng thuỷ sản sau thu hoạch và

xúc tiến thương mại (POSMA) đã tổ chức Hội

thảo quốc gia về đánh giá nguy cơ an toàn thực

phẩm thuỷ sản. Hiện nay, Việt Nam đã ký kết

tham gia Hiệp định Vệ sinh An toàn thực phẩm

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

và kiểm dịch động thực vật (SPS) của Tổ chức cứu Chăn nuôi Quốc tế. Khoá học kéo dài 5

Thương mại Thế giới. Điều này có nghĩa là Việt ngày với sự tham gia của 40 học viên đến từ các

Nam phải có khả năng chứng tỏ được rằng Viện nghiên cứu, Trường Đại học Y, Dược và

chúng ta phải hiểu về những nguy cơ gắn liền Trung tâm Y tế dự phòng các tỉnh phía Bắc. Nội

với các sản phẩm thuỷ sản xuất khẩu của Việt dung khoá học bao gồm cấu phần lý thuyết và

Nam. Tại Hội thảo, các chuyên gia đã chia ra cấu phần thực hành trong phòng thí nghiệm và

thành các nhóm để thảo luận bao gồm các nội tại thực địa, chủ yếu xoay quanh các vấn đề

dung chính như: xác định 5 yếu tố nguy cơ về đánh giá nguy cơ sức khoẻ môi trường do phơi

an toàn thực phẩm của các sản phẩm thuỷ sản nhiễm với vi sinh vật trong nước thải và thực

ở Việt Nam và phân loại những yếu tố nguy cơ phẩm áp dụng phương pháp đánh giá định

đó theo mức độ nghiêm trọng; sắp xếp các yếu lượng vi sinh vật. Sau khóa học này, ꢀ học viên

tố nguy cơ gắn với sản phẩm đối với các sản đã thực hiện thành công luận văn thạc sỹ Y tế

phẩm thuỷ sản của Việt Nam; thu thập thông tin công cộng áp dụng phương pháp đánh giá nguy

về mức phơi nhiễm của người tiêu dùng đối với cơ nhiễm Salmonella trong thịt lợn tại một số

các yếu tố nguy cơ trong những sản phẩm thuỷ chợ ở Hà Nội; và đánh giá nguy cơ nhiễm với

sản của Việt Nam.

arsen trong nước ngầm tại tỉnh Hà Nam [4] [5]

Từ ꢀ008 đến ꢀ009, Cục Vệ sinh an toàn thực [6]. Cả hai nghiên cứu này được trình bày chi

phẩm, nay là Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế tiết trong hai bài báo của số này (xem bài của

với sự hỗ trợ của Tổ chức Nông lương Quốc tế Lưu Quốc Toản, trang 10 và bài của Bùi Huy

FAO đã tổ chức các khóa tập huấn về phân tích Tùng, trang 36).

nguy cơ vi sinh vật và hóa học, thuộc dự án

Sau khi xây dựng và tổ chức khóa học,

quản lý và cải thiện an toàn vệ sinh thực phẩm trường ĐHYTCC đã tổ chức hội thảo với đại

cho 3 nước Việt Nam, Lào và Căm pu chia. Học diện các ban ngành, các Viện nghiên cứu và các

viên của khóa học là các nhà quản lý về an toàn Trường đại học liên quan vào tháng 1/ꢀ011 để

thực phẩm cấp Bộ và cấp Tỉnh. Kết quả đạt giới thiệu về cách tiếp cận đánh giá định lượng

được từ khóa tập huấn này là các nhà quản lý nguy cơ vi sinh vật và thảo luận hướng hợp tác

nắm được cách xây dựng bộ hồ sơ về nguy cơ, trong lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu về lĩnh

mối liên quan giữa hồ sơ nguy cơ với các bước vực này. Hội thảo cũng nhằm mục đích xây

trong phân tích nguy cơ, và áp dụng khung đánh dựng mạng lưới về đánh giá nguy cơ tại Việt

giá nguy cơ và phân tích nguy cơ trên thế giới vào Nam. Các nhà hoạch định chính sách và các nhà

hoàn cảnh Việt Nam. Trong năm ꢀ010, Trường nghiên cứu đánh giá cao cách tiếp cận này trong

Đại họcYtế Công cộng (ĐHYTCC) phối hợp với công tác quản lý nguy cơ liên quan tới vi sinh

Trường Đại học Griffith và Cục Quản lý Môi vật trong nước và thực phẩm. Dựa trên bộ tài

trường Y tế, Bộ Y tế tổ chức khóa học Đánh giá liệu giảng dạy của khóa học này, Cục An toàn

nguy cơ sức khỏe môi trường liên quan đến thuốc Thực phẩm- Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức Y

bảo vệ thực vật trong nông nghiệp ở Việt Nam.

tế thế giới (TCYTTG) tại Việt nam đã hỗ trợ

Năm ꢀ010, được sự hỗ trợ về tài chính từ nhóm nghiên cứu để phát triển thành cuốn sách

của Trung tâm quốc gia về năng lực nghiên cứu về Đánh giá nguy cơ vi sinh vật trong thực

Bắc-Nam phối hợp với Viện Nhiệt đới và Y tế phẩm tại Việt Nam [7].

Công cộng Thụy Sỹ, nhóm nghiên cứu của

Tiếp bước thành công từ khóa đào tạo nói

trường ĐHYTCC, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung trên và để sử dụng hiệu quả cuốn sách về đánh

ương (VSDTTƯ) và Viện Dinh dưỡng Quốc gia giá nguy vi sinh vật trong thực phẩm. Năm

(VDD) đã phối hợp xây dựng chương trình, tài ꢀ01ꢀ, TCYTTG tại Việt Nam đã tiếp tục hỗ trợ

liệu và tổ chức khóa học về “Đánh giá nguy cơ nhóm nghiên cứu và giảng viên Trường

sức khoẻ liên quan đến nguy cơ vi sinh vật ĐHYTCC, Viện VSDTTƯ và VDD đã thực hiện

trong môi trường nước và thực phẩm ở Việt thành công khóa tập huấn 5 ngày cho các cán bộ

Nam”. Nhóm nghiên cứu được hỗ trợ về mặt kỹ đang công tác trong lĩnh vực an toàn vệ sinh

thuật của các chuyên gia đến từ Viện nghiên

thực phẩm và y tế dự phòng ꢀ8 tỉnh/thành pꢀ hố

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

ở miền Bắc, cũng như các đồng nghiệp làm việc nổi như bệnh cúm H5N1.

trong lĩnh vực đánh giá nguy cơ. Khóa học đã 3.2. Nghiên cứu về đánh giá nguy cơ

cung cấp khái niệm, nguyên lý và các hoạt động

Nhóm nghiên cứu của Trường ĐHYTCC và

ban đầu về khung phân tích nguy cơ, đặc biệt Viện VSDTTƯ, được sự hỗ trợ về tài chính của

là phương pháp đánh giá định lượng nguy cơ NCCR Bắc-Nam, Thụy Sỹ đã thực hiện một số

(ĐGNC) vi sinh vật trong thực phẩm. Khóa học nghiên cứu đánh giá nguy cơ nhiễm vi sinh vật

được thiết kế kết hợp cả phần lý thuyết và thực liên quan đến sử dụng nước thải và phân trong

hành trên thực tế, vì vậy sau khi kết thúc khóa nông nghiệp đã được triển khai từ năm ꢀ008-

học này một số học viên ở các tỉnh, đã chủ động ꢀ010 tại huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam. Kết

xây dựng được một kế hoạch đánh giá nguy cơ quả của các nghiên cứu này đã chỉ ra rằng trung

vi sinh vật trong thực phẩm vào trong công việc bình số lượng E. coli ở nước sông Nhuệ, nước

hàng này của mình, góp phần bảo vệ sức khỏe thải sinh hoạt từ hộ gia đình cao hơn so với mức

người tiêu dùng, bảo vệ nhà sản xuất và phát chấp nhận của TCYTTG đưa ra năm ꢀ004 và

triển kinh tế xã hội.

ꢀ006 cao gấp từ 33 - 690 lần. Tương tự trung

Từ các kết quả đạt được ban đầu từ các khóa bình số lượng Giardia lamblia và Cryp-

tập huấn ngắn hạn về đánh giá nguy cơ liên tosporidium parvum trong phân ủ và nước thải

quan đến nước, vệ sinh và thực phẩm. Nhóm dao động từ 8 - 178 bào nang/100 mL. Nguy cơ

giảng viên Trường ĐHYTCC đã xây dựng nhiễm vi sinh vật cho mỗi lần phơi nhiễm, nguy

chương trình giảng dạy môn học chuyên ngành cơ nhiễm hàng năm và quan trọng hơn cả là

về Đánh giá nguy cơ sức khỏe môi trường và nguy cơ bị tiêu chảy cao hơn mức nguy cơ chấp

nghề nghiệp, và đã đưa vào giảng dạy cho sinh nhận được của TCYTTG (ꢀ006) từ 3 đến ꢀ10

viên Y tế công cộng năm thứ 3, định hướng Sức lần và trong đó nguy cơ tập trung chủ yếu ở

khỏe môi trường và nghề nghiệp từ năm ꢀ01ꢀ. nhóm phơi nhiễm với nước ao hồ và đồng

Ngoài ra, chủ đề Đánh giá nguy cơ Sức khỏe ruộng [8] [9].

môi trường cũng được nhóm giảng viên giới

Nghiên cứu đánh giá nguy cơ sức khỏe do

thiệu cho các đối tượng học viên cử nhân vừa nhiễm Salmonella trên thịt lợn ở Long Biên, Hà

làm vừa học, chuyên khoa I và cao học Y tế Nội, đã áp dụng thành công phương pháp

công cộng trong khuôn khổ môn học Sức khỏe ĐGNC vi sinh vật. Kết quả nghiên cứu đã chỉ

môi trường. Phương pháp giảng dạy kết hợp lý ra rằng để giảm thiểu nguy cơ nhiễm Salmo-

thuyết và thực hành dựa trên kịch bản các nella ở người tiêu dùng thì vấn đề vệ sinh trong

nghiên cứu trường hợp cụ thể. Phương pháp quá trình chế biến thực phẩm thịt lợn tại hộ gia

giảng dạy này đã giúp cho các cử nhân/thạc sỹ đình cần được chú trọng [4].

Y tế công cộng tương lai nắm bắt kiến thức và

Về các yếu tố nguy cơ hóa học, nghiên cứu

biết cách lập một kế hoạch đánh giá nguy cơ thực trạng nhiễm asen trong nước giếng khoan

sức khỏe cụ thể một cách dễ dàng và có khả dùng cho ăn uống của người dân xã Chuyên

năng áp dụng vào thực tế.

Ngoại, Duy Tiên, Hà Nam năm ꢀ011, đã áp

Ngoài ngành Y tế, các ngành như Nông dụng phương pháp đánh giá nguy cơ để dự báo

nghiệp như Thú y, Thủy sản, Trồng trọt và Tài nguy cơ nhiễm asen và nguy cơ ung thư của

nguyên môi trường cũng có các chương trình người dân do ăn uống bằng nước giếng bị ô

tập huấn chuyên ngành về đánh giá nguy cơ. nhiễm asen [5]. Nghiên cứu đánh giá nguy cơ

Tuy nhiên phần lớn các chương trình này đều sức khỏe môi trường liên quan tới dioxin trong

được hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế. Ví dụ, năm thực phẩm ở điểm nóng dioxin Sân bay Biên

ꢀ008, FAO hỗ trợ Cục Thú y, Bộ NNPTNT Hòa cho thấy người dân ở hai phường Trung

triển khai chương trình tập huấn về đánh giá Dũng và Tân Phong – Biên Hòa có nguy cơ cao

nguy cơ liên quan đến an toàn thực phẩm thông bị phơi nhiễm với dioxin trong thực phẩm nếu

qua công ty SAFOSO của Thụy Sỹ. Gần đây họ ăn các thực phẩm nguy cơ cao được nuôi

FAO tiếp tục hỗ trợ các khóa học về đánh giá trồng/đánh bắt tại các khu vực ô nhiễm dioxin

nguy cơ nhưng tập trung nhiều về các bệnh mới ở bên trong và xung quanh Sân bay Biên Hòa

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

(ví dụ cá, cua, ốc nước ngọt ở tầng đáy; gà, vịt, phẩm theo chuỗi sản xuất kinh doanh thực

trâu, bò chăn thả tự do; bí ngô…) [10] phẩm nông lâm thủy sản và muối thuộc phạm

Hiện nay một số nghiên cứu áp dụng vi quản lý của Bộ NN-PTTN; trách nhiệm của

phương pháp đánh giá nguy cơ đang được tiếp các tổ chức và cá nhân có liên quan.

tục triển khai, ví dụ như nghiên cứu đánh giá

Ngày ꢀ7 tháng 3 năm ꢀ013, Thủ tướng

nguy cơ vi sinh vật và hóa chất trong thịt lợn Chính phủ ban hành Quyết định số 518/QĐ-

(PigRISK); Đánh giá nguy cơ sức khỏe do phơi TTg phê duyệt Đề án xây dựng hệ thống cảnh

nhiễm dioxin trong thực phẩm tại một số điểm báo nhanh và phân tích nguy cơ về an toàn thực

nóng dioxin tại Việt Nam (Đề tài nghiên cứu phẩm tại Việt Nam [13], với mục tiêu đủ năng

sinh Ths. Trần Thị Tuyết Hạnh). Đánh giá tỷ lệ lực đáp ứng việc xử lý nhanh các thông tin về

nhiễm vi sinh vật gây bệnh trên các sản phẩm an toàn thực phẩm, sự cố an toàn thực phẩm

thịt và trứng gia cầm; và đánh giá tình trạng nâng cao hiệu quả công tác bảo đảm an toàn

kháng kháng sinh của một số vi sinh vật gây thực phẩm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Nội

bệnh được xác định trên các sản phẩm thịt và dung của Đề án là xây dựng và tổ chức hoạt

trứng gia cầm. Với sự hỗ trợ của Cơ quan phát động hệ thống cảnh báo nhanh về an toàn thực

triển Quốc tế Hoa Kỳ, mạng lưới một sức khỏe phẩm trong toàn quốc với 3 cấp độ (cấp quốc

các trường đại học Đông Nam Á sẽ tổ chức một gia, cấp Bộ, ngành, tỉnh, thành phố trực thuộc

khóa đào tạo về phân tích nguy cơ bệnh truyền trung ương, cấp cơ sở); Nâng cao chất lượng

nhiễm và truyền lây từ động vật sang người, tại thông tin phục vụ hoạt động của hệ thống cảnh

Hà Nội với sự tham gia của ꢀ5 nhà nghiên cứu, báo nhanh và phân tích nguy cơ về an toàn thực

giảng viên đến từ các nước trong khu vực Đông phẩm trong toàn quốc; phân tích nguy cơ về an

Nam Á. Đây cũng là cơ hội để cho các nhà toàn thực phẩm đối với một số nhóm thực phẩm

nghiên cứu và giảng viên trong khu vực chia sẻ thông dụng ở Việt Nam.

bài học kinh nghiệm về áp dụng phương pháp

đánh giá nguy cơ sức khỏe, trong phòng chống

bệnh truyền nhiễm và bệnh truyền lây từ động

vật sang người.

IV. THẢO LUẬN VÀ KẾT LUẬN

Ở Việt Nam hiện nay, công việc đánh giá

nguy cơ sức khỏe môi trường/nguy cơ sức khỏe

nói chung, và đánh giá nguy cơ sức khỏe liên

quan đến thực phẩm, nước và vệ sinh nói riêng

còn yếu cả về số lượng và chất lượng, do nguồn

nhân lực còn thiếu, cơ sở vật chất cũng như

nguồn kinh phí phục vụ cho công tác đánh giá

nguy cơ còn nhiều hạn chế. Mặc dù trong

những năm gần đây đã có nhiều chương trình

dự án đầu tư vào nghiên cứu, đào tạo và tập

huấn về phương pháp đánh giá nguy cơ sức

khỏe. Nhưng các hoạt động này chỉ mang tính

riêng lẻ, chưa đồng bộ và chưa có sự phối hợp

chặt chẽ giữa các bên liên quan với nhau, như

Bộ Y tế và Bộ NN-PTNT. Một lý do quan trọng

khác đó là các chính sách, qui định, thông tư và

hướng dẫn về đánh giá nguy cơ sức khỏe liên

quan đến an toàn thực phẩm, nước và vệ sinh

chưa cụ thể và rõ ràng về vai trò và trách nhiệm

của các bên liên quan ở các cấp. Vì vậy sự phối

hợp giữa các bên liên quan để lập một kế hoạch

đánh giá nguy cơ sức khỏe tổng thể còn yếu và

3.3. Chính sách sử dụng đánh giá nguy cơ

Luật an toàn thực phẩm số 55/ꢀ010/QH1ꢀ,

đã được Chủ tịch Quốc hội ban hành ngày

17/6/ꢀ010 [11]. Luật này quy định về quyền và

nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân trong bảo đảm an

toàn thực phẩm; điều kiện bảo đảm an toàn đối

với thực phẩm, sản xuất, kinh doanh thực phẩm

và nhập khẩu, xuất khẩu thực phẩm; quảng cáo,

ghi nhãn thực phẩm; kiểm nghiệm thực phẩm;

phân tích nguy cơ đối với an toàn thực phẩm;

phòng ngừa, ngăn chặn và khắc phục sự cố về

an toàn thực phẩm; thông tin, giáo dục, truyền

thông về an toàn thực phẩm; trách nhiệm quản

lý nhà nước về an toàn thực phẩm.

Ngày 5 tháng 1 năm ꢀ013, Bộ Nông nghiệp

và Phát triển Nông thôn (NN-PTTN) ban hành

Thông tư số 0ꢀ/ꢀ013/TT-BNNPTTN về “Quy

định phân tích nguy cơ và quản lý an toàn thực

phẩm theo chuỗi sản xuất kinh doanh nông lâm

thủy sản và muối“ [1ꢀ]. Thông tư này quy định

về phân tích nguy cơ và quản lý an toàn thực

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

thực hiện chưa được triển khai thành công. hệ thống cơ sở dữ liệu về chất lượng nước, thực

Cũng vì lý do này mà kết quả từ các nghiên cứu phẩm và bệnh tật liên quan.

đơn lẻ, không đủ cả về chất và lượng để cung

Phân tích thực trạng và chính sách của hệ

cấp bằng chứng khoa học cho nhà hoạch định thống an toàn thực phẩm hiện nay là rất cần

chính sách đưa ra quyết định. Một mặt khác, thiết. Mục tiêu của hoạt động này nhằm xem xét

việc truyền thông giới thiệu các kết quả nghiên và phân tích thực trạng của các quy định an toàn

cứu khoa học tới các bên liên quan và đặc biệt thực phẩm và việc thực hiện các quy định này

tới nhà quản lý còn nhiều bất cập, hay ngược tại Việt Nam, tập trung vào các hoạt động quản

lại sự quan tâm chưa đúng mức của nhà quản lý an toàn thực phẩm (các bên liên quan, quy

lý với các kết quả nghiên cứu mà các nhà khoa định và công tác triển khai) gồm có các chuỗi

học đã đưa ra.

giá trị sản phẩm chăn nuôi chủ yếu; nhận định

Hoạt động giám sát an toàn thực phẩm và và báo cáo các vấn đề an toàn thực phẩm; ưu

đánh giá nguy cơ ô nhiễm thực phẩm luôn là tiên quốc gia đối với các vấn đề an toàn thực

hành động thiết thực để đề xuất biện pháp phẩm. Hoạt động này cũng nhằm xác định các

phòng tránh và hạn chế các yếu tố nguy cơ ảnh khó khăn và khu vực chính yếu có thể thực hiện

hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Trong những các nghiên cứu và phát triển các chương trình

năm gần đây Chính phủ, các Bộ ngành liên can thiệp để cải thiện an toàn thực phẩm và

quan đã ban hành các qui định, thông tư, hướng đóng góp vào sinh kế và tăng cường dinh

dẫn liên quan đến đánh giá nguy cơ sức khỏe, dưỡng.

cũng như hệ thống cảnh báo nhanh nguy cơ

thực phẩm. Đây cũng là cơ sở cho các nhà khoa

học triển khai các chương trình đào tạo, nghiên

cứu áp dụng phương pháp đánh giá nguy cơ sức

khỏe liên quan đến thực phẩm. Tuy nhiên, hiện

nay ở nước ta vẫn chưa có qui định, hướng dẫn

đánh giá nguy cơ sức khỏe liên quan đến nước

và vệ sinh. Đặc biệt ở Việt Nam cũng như các

nước đang phát triển, nơi mà phân và nước thải

không được xử lý một cách phù hợp sử dụng

phổ biến trong sản xuất nông nghiệp và nuôi

trồng thủy sản, vì vậy nguy cơ mắc bệnh do

phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ trong phân

qua đường nước và thực phẩm có thể là rất cao.

Quy trình ĐGNC đối với các yếu tố nguy cơ

chủ yếu tính toán các nguy cơ tiềm ẩn do những

tác nhân gây bệnh có trong nguồn nước và thực

phẩm, vai trò của hệ thống xử lý nước hay quy

trình chế biến thực phẩm trong việc làm giảm

nồng độ của các tác nhân gây bệnh và nguy cơ

tái ô nhiễm trong quá trình phân phối, vận

chuyển và tiêu thụ. ĐGNC là một công cụ hữu

ích giúp các nhà quản lý có được cơ sở khoa

học giúp quản lý nguy cơ hiệu quả. Để tăng

cường việc áp dụng khung ĐGNC trong thực

tế, các ban, ngành liên quan cần tiếp cận với

phương pháp này và coi đây là một công cụ

quan trọng trong đánh giá và quản lý các nguy

cơ, cũng như xây dựng một kế hoạch hoàn thiện

Lời cảm ơn

Chúng tôi chân thành cảm ơn Trung tâm

Quốc gia về Năng lực Nghiên cứu Bắc-Nam

(NCCR North-South) thông qua dự án PAMS

SEA-03, Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại

Việt Nam và Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế

đã hỗ trợ kinh phí thực hiện.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. CAC, Principles and guidelines for the con-

duct of Microbiological Risk Assessment -

Codex Alimentarius Commission (CAC).

1999.

ꢀ. NHMRC, Draft Guidelines for Sewerage

Systems: Use of Reclaimed Water, National

Health and Medical Research Council

(NHMRC), ARMCANZ &ANZECC. 1996.

3. US, Presidential/ Congressional Commis-

sion on Risk Assessment and Risk Manage-

ment Washington. 1997.

4. Lưu Quốc Toản, Điều kiện vệ sinh an toàn

thực phẩm và lượng giá nguy cơ sức khỏe

do nhiễm Salmonella từ thịt lợn tại quận

Long Biên - Hà Nội, in Sức khỏe môi trường

và nghề nghiệp. ꢀ011, Đại học Y tế Công

cộng: Hà Nội.

5. Bùi Huy Tùng, Thực trạng ô nhiễm Asen

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

trong nước giếng khoan dùng cho ăn uống

và nguy cơ sức khỏe của người dân xã

Chuyên Ngoại, Duy Tiên, Hà Nam năm

ꢀ011, in Sức khỏe môi trường và nghề

nghiệp. ꢀ011, Trường Đại học Y tế Công

cộng: Hà Nội.

agriculture in northern Vietnam: Health risks

and Environmental impacts, in Department

of Epidemiology and Public Health, Swiss

Tropical and Public Health Institute. ꢀ01ꢀ,

University of Basel: Basel.

10.Tuyet Hanh, T.T., et al., Environmental

Health Risk Assessment of Dioxin Exposure

through Foods in a Dioxin Hot Spot—Bien

Hoa City, Vietnam. Int. J. Environ. Res.

Public Health, ꢀ010. 7: p. ꢀ395-ꢀ406.

6. Trần Thị Tuyết Hạnh, T.T.T. and N.V. Hung,

Quantitative microbial risk assessment for

water, sanitation and food: experience from a

training and research development (in Viet-

namese with abstract in English). Vietnam 11.Quốc hội, Luật an toàn thực phẩm. , in

Journal of Public Health, ꢀ011. ꢀꢀ: p. 6.

55/ꢀ010/QH1ꢀ. ꢀ010, Quốc Hội Việt Nam:

Hanoi.

7. Nguyễn Công Khẩn, Nguyễn Việt Hùng.

Đánh giá nguy cơ vi sinh trong thực phẩm. 1ꢀ.PTNC, Quy định phân tích nguy cơ và quản

ꢀ011, Hà Nội: NXB Y học.

lý an toàn thực phẩm theo chuỗi sản xuất

kinh doanh nông lâm thủy sản và muối in

0ꢀ/ꢀ013/TT-BNNPTTN, Bộ Nông nghiệp

và Phát triển nông thôn, Editor. ꢀ013: Hanoi.

8. Nguyễn CôngKhương, Đánh giá nguy cơ

tiêu chảy do vi sinh vật khi tiếp xúc với phân

và nước thải sử dụng trong nông nghiệp tại

huyện Kim Bảng, Hà Nam năm ꢀ009, in Sức 13.Chính phủ, Đề án xây dựng hệ thống cảnh

khỏe môi trường và nghề nghiệp. ꢀ009, Đai

học Y tế Công cộng: Hà Nội.

9. Phuc, P.D., Wastewater and excreta use in

báo nhanh và phân tích nguy cơ về an toàn

thực phẩm tại Việt Nam, in 518/QĐ-TTg,

Văn phòng Thủ tướng. ꢀ013: Hanoi.

TRAINING AND RESEARCH PROGRAMMES IN HEALTH RISK

ASSESSMENT IN VIETNAM

^1,3Љ

Pham Duc Phuc¹, Tran Thi Tuyet Hanh², Nguyen Viet Hung

¹Center for Public Health and Ecosystem Research (CENPHER), Hanoi School of

Public Health

²Department of Environmental Health, Hanoi School of Public Health

³Swiss TPH, ILRI, Sandec/Eawag

Risk assessment is one of the three impor- risk assessment is incomplete and not compre-

tant components of the risk analysis framework. hensive. This paper reviews the current training,

Risk assessment is the scientific method used research programmes and policies on environ-

to assess the level of a specific risk, from which mental health risk assessment in Vietnam. The

different measures to control the risk is devel- authors also present possible solutions that

oped. In developed countries, risk assessment could be applied in a comprehensive environ-

has been applied with sufficient guidelines and mental health risk assessment in Vietnam. The

used in policy development. However, in devel- results of the environmental health risk assess-

oping countries, including Vietnam, the role of ment should be tied with policy development to

risk assessment in environmental health is still prevent diseases and to promote public health.

limited and not well applied in policy develop-

Keywords: Environmental health risk as-

ment, as the quantity and quality of studies on sessment, training, research, policy.

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

TINꢀTỨCꢀSỰꢀKIỆN - NEWS & EVENTS

NHÓM HÀNH ĐỘNG ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ AN TOÀN THỰC PHẨM TẠI VIỆT

NAM: LIÊN KẾT GIỮA KHOA HỌC VÀ CHÍNH SÁCH NHẰM NÂNG CAO AN

TOÀN THỰC PHẨM VÀ SINH KẾ CỦA NÔNG DÂN NGHÈO

Sự cần thiết của nhóm hành động đánh

giá nguy cơ an toàn thực phẩm

đinh, bao gồm những nhà hoạch định chính

sách cấp cao; và khóa học về kĩ thuật và nghiên

cứu trường hợp về an toàn thực phẩm tại các thị

trường không hợp quy. Việc đào tạo sẽ được

tiếp nối qua các hoạt động tư vấn và hỗ trợ.

Kết quả mong đợi của dự án nhằm cải thiện

an toàn thực phẩm tại thị trường hợp quy và

không hợp quy, giúp nông dân nghèo cải thiện

sinh kế của họ thông qua tiếp cận tốt hơn với

thị trường thực phẩm. Dự án sẽ được hỗ trợ bởi

các chuyên gia đánh giá nguy cơ từ ILRI,

IFPRI, SwissTPH tập trung vào các sản phẩm

thực phẩm là thịt, cá và rau quả.

Phân tích nguy cơ an toàn thực phẩm được

coi là công cụ hỗ trợ quản lý các vấn đề về an

toàn thực phẩm. Tuy nhiên công cụ này chưa

được áp dụng nhiều tại các nước đang phát

triển, trong đó có Việt Nam. Giới thiệu phương

pháp này tại Việt Nam là rất quan trọng nhằm

cải thiện việc quản lý an toàn thực phẩm. Các

quy định quốc gia (luật về an toàn thực phẩm)

quyết định việc ứng dụng đánh giá nguy cơ

trong các sản phẩm có nguy cơ cao ở cả sản

phẩm xuất khẩu và nội địa, nhưng khả năng ứng

dụng thực tế kém. Trong các thị trường không

hợp quy, phần lớn các sản phẩm nội địa được

mua và bán tại đây phương pháp phân tích nguy

cơ rất ít được áp dụng. Dự án này nhằm hỗ trợ

Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông

thôn tăng cường khả năng ra quyết định trong

việc quản lý an toàn thực phẩm có sử dụng đánh

Các hoạt động chính của nhóm hành động

Phân tích thực trạng chính sách về an toàn

thực phẩm tại Việt Nam và phân tích việc ứng

dụng các bằng chứng trong xây dựng chính

sách.

Mục tiêu là để xem xét và phân tích tình

giá nguy cơ đã được điều chỉnh đối với thị hình thực hiện các quy định an toàn thực phẩm

trường không hợp quy tại Việt Nam.

tại Việt Nam, tập trung vào quản lý an toàn thực

Dự án được thực hiện bằng cách thành lập phẩm (các bên liên quan, quy định và việc thực

một nhóm chuyên gia về đánh giá nguy cơ tại hiện) có tính đến chuỗi giá trị sản phẩm chăn

Bộ Y tế và Bộ NN&PTNN. Ban chuyên gia này nuôi chính, báo cáo và hiểu được các vấn đề về

sẽ bao gồm các đại diện từ Cục An toàn thực an toàn thực phẩm, và các vấn đề ưu tiên quốc

phẩm, Cục Khoa học công nghệ và đào tạo (Bộ gia về an toàn thực phẩm. Nghiên cứu này

Y tế), Cục Thú y, Cục Quản lý chất lượng nông nhằm xác định những khó khăn chính, các khu

lâm sản và thuỷ sản, Cục Chăn nuôi (Bộ vực, lĩnh vực can thiệp phát triển và nghiên cứu

NN&PTNN) và các chuyên gia về đánh giá có thể được thực hiện nhằm cải thiện an toàn

nguy cơ an toàn thực phẩm tại Việt Nam. Các thực phẩm, đồng thời đóng góp nâng cao dinh

chuyên gia là các nhà khoa học công tác tại các dưỡng và sinh kế. 30 chuyên gia và các nhà

trường Đại học, các Viện nghiên cứu, các Công hoạch định chính sách về an toàn thực phẩm

ty thực phẩm tư nhân. Ban chuyên gia sẽ làm đang được phỏng vấn. Những người này cùng

việc dựa trên tài liệu hướng dẫn khác nhau về được hỏi về các bằng chứng nghiên cứu có thể

ứng dụng đánh giá nguy cơ trong quản lý an thông báo hoặc ảnh hưởng tới quá trình xây

toàn thực phẩm tại các thị trường không hợp dựng, thực hiện các chính sách về ATTP tại Việt

quy trong nước như thế nào. Những hướng dẫn Nam như thế nào. Chúng tôi muốn có được ý

đó sẽ được sử dụng cho các khóa đào tạo ở các kiến của họ về vai trò của các nghiên cứu khoa

trình độ khác nhau cho người ở vị trí quyết học đối với việc xây dựng và ra các quyết định

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

về chính sách, đặc biệt trong mối liên quan đến

quản lý an toàn thực phẩm, và kinh nghiêm của

họ trong quá trình theo dõi và thực hiện.

Xây dựng Ban chuyên gia về đánh giá nguy

cơ tại Việt Nam

Tập huấn và theo dõi

Các khóa tập huấn sẽ được thiết kế cho: i)

Các nhà hoạch định chính sách; ii) Các thành

viên của ban chuyên gia; iii) Các đối tượng khác

đã và đang tham gia các nghiên cứu và ứng dụng

Ban chuyên gia sẽ gồm 10 chuyên gia về về đánh giá nguy cơ tại Việt Nam. Các nghiên

đánh giá nguy cơ an toàn thực phẩm tại Việt cứu sử dụng cho việc đào tạo của ban chuyên gia

Nam, chủ yếu đến từ các viện nghiên cứu và các về đánh giá nguy cơ an toàn thực phẩm sẽ được

trường Đại học tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí thực hiện với sự hợp tác chặt chẽ của các chi Cục

Minh. Các thành viên sẽ được liên lạc và mời ATTP của các tỉnh cũng như các cơ quan thú y.

thông qua công việc chuyên môn về đánh giá Kết quả sẽ được chia sẻ và thảo luận với Bộ Y

nguy cơ của họ và tham vấn với Bộ Y Tế và Bộ Tế và Bộ NN-PTNT nhằm thảo luận về các lựa

NN-PTNT, cũng như các Viện/Trường Đại học chọn trong lĩnh vực quản lý.

mà các chuyên gia đang làm việc. Ngoài các

chuyên gia về đánh giá nguy cơ, ban chuyên gia

cũng mời 4 nhà hoạch định chính sách từ Bộ Y

Kết quả mong đợi

1. Phân tích tình hình xây dựng và ứng dụng

Tế và Bộ NN-PTNT, những người phụ trách các chính sách về an toàn thực phẩm tại Việt

chính về lĩnh vực quản lý an toàn thực phẩm tại Nam.

ꢀ bộ này.

ꢀ. Tăng cường năng lực trong các nguyên

tắc quản lý nguy cơ cho các thành viên ban

chuyên gia và các nhà quản lý nguy cơ.

Hội thảo khởi động nhằm xác định các hoạt

động và các vấn đề ưu tiên

Hội thảo sẽ tập hợp các thành viên của ban

3. Hướng dẫn đánh giá nguy cơ trong bốn

chuyên gia và các bên liên quan trong đánh giá chuỗi giá trị thực phẩm cụ thể bao gồm thịt lợn,

nguy cơ từ các khu vực tư nhân, xã hội dân sự sữa, rau sống và cá.

và đặc biệt là các nhà hoạch định chính sách về

4. Tập huấn cho các cơ quan ra quyết định

an toàn thực phẩm. Hội thảo sẽ xác định phạm và thực hiện (4 – 6 khóa tập huấn với 50 – 100

vi các hoạt động và vấn đề ưu tiên về an toàn người được đào tạo).

thực phẩm được xây dựng bởi các nhà hoạch

định chính sách, những người mà ban chuyên dõi

gia này sẽ làm việc cùng. Chuyên gia từ ILRI sẽ

tham gia và tư vấn cho hội thảo nhằm chia sẻ

kinh nghiệm chuyên môn của ILRI trong lĩnh

vực này.

5. Báo cáo kết quả tập huấn và tư vấn theo

6. Các nghiên cứu trường hợp

Thời gian và hỗ trợ

Nhóm đang triển khai từ tháng 4 năm ꢀ013

và kì vọng sẽ tiếp tục hoạt động một cách bền

vững tiếp trong các năm tiếp theo. Nhóm được

Nghiên cứu trường hợp và phát triển các

hướng dẫn ĐGNC

Ban chuyên gia sẽ làm việc dựa trên các hỗ trợ từ Viện nghiên cứu chăn nuôi quốc tế

nghiên cứu trường hợp của đánh giá nguy cơ trên (ILRI) và Đại sứ quán Thụy Sỹ ở Việt Nam.

một số sản phẩm ưu tiên do các nhà hoạch định

Nguyễn Việt Hùng

Trung tâm nghiên cứu Y tế công cộng và

Sinh thái, Trường Đại học Y tế công cộng

chính sách yêu cầu. Ban chuyên gia sẽ phát triển

các hướng dẫn đánh giá nguy cơ cho các trường

hợp này.

Tạp chí Y học dự phòng, Tập XXIII, số 4 (140)

9 trang yennguyen 14/04/2022 4660

Download

Bạn đang xem tài liệu "Đào tạo và nghiên cứu về đánh giá nguy cơ sức khỏe ở Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

dao_tao_va_nghien_cuu_ve_danh_gia_nguy_co_suc_khoe_o_viet_na.pdf