Chuyển giá: Thực trạng và giải pháp chống chuyển giá
CHUYEÅN GIAÙ:
THÖÏC TRAÏNG VAØ GIAÛI PHAÙP
CHOÁNG CHUYEÅN GIAÙ
TS. Vũ ĐìNH áNH*
TS. LÊ QUANG HùNG*
huyển giá là vấn đề từ lâu được dư luận xã hội cũng như các cơ quan quản lý quan tâm
không chỉ bởi tính chất, mức độ ảnh hưởng của nó tới nguồn thu ngân sách mà quan trọng
hơn là tới môi trường đầu tư và môi trường cạnh tranh lành mạnh của thị trường. Bài viết
C
sau đây nhận diện thực trạng chuyển giá và đề xuất một số giải pháp chống chuyển giá
không chỉ trong các doanh nghiệp FDI mà còn cả các doanh nghiệp nội địa.
Từ khóa: Chuyển giá, thực trạng, giải pháp
Transfer pricing: Current status and solutions against transfer pricing
Transfer pricing is a long-standing issue, not least because of its nature and extent of its influence on the
state budget, but also on the investment and fair market competition environment. e article identifies the
status of transfer pricing and proposes several measures against transfer pricing not only in FDI enterprises
but also in domestic enterprises.
key words: Transfer pricing, current status, solutions
1. ực trạng chuyển giá
của các MNCs sai lệch với giá thị trường, từ đó các
MNCs đã chuyển lợi nhuận trước thuế từ một quốc
gia này sang một quốc gia khác để tối đa hóa tổng
lợi nhuận sau thuế. Các MNCs điều phối thu nhập,
làm cho lợi nhuận của các doanh nghiệp thành
viên tại các quốc gia có thuế suất thuế TNDN cao
xuống mức thấp nhất và làm tăng tương ứng lợi
nhuận tại các doanh nghiệp của MNCs ở các quốc
gia có thuế suất thuế TNDN thấp hơn.
Trong quản trị tài chính tại các công ty đa quốc
gia (MNCs), về nguyên tắc, giá chuyển giao giữa
các thành viên, các công ty có vị thế kinh tế độc
lập sẽ hướng đến giá giao dịch độc lập, nghĩa là hai
bên độc lập thỏa thuận chuyển giao cho nhau dựa
trên nguyên tắc giá thị trường. ực tế, việc định
giá chuyển giao trong các MNCs cơ bản không
theo giá thị trường mà có thể được tính cao hơn
hoặc thấp hơn nhằm đạt được mục đích nào đó của
MNCs, chứ không chỉ nhằm một mục tiêu về thuế.
Như vậy, (i) Chủ thể thực hiện hoạt động chuyển
giá là các tập đoàn, công ty đa quốc gia, hay nhóm
các công ty có mối quan hệ liên kết; (ii) Chuyển
giá là việc thực hiện chính sách giá đối với hàng
hóa, dịch vụ và tài sản không theo giá thị trường
(giá giao dịch giữa các bên độc lập); (iii) Chuyển
giá chủ yếu được thực hiện thông qua các giao
dịch qua biên giới; (iv) Chuyển giá nhằm mục đích
chuyển lợi nhuận từ nơi có thuế suất cao (hoặc nơi
Giá chuyển giao trong “chuyển giá” có thể được
định ở mức thấp hoặc cao hơn giá thị trường tùy
thuộc vào chiến lược kinh doanh của nhóm liên
kết nhằm đạt được mục tiêu cuối cùng là gia tăng
lợi ích tổng thể. Bằng cách sử dụng các phương
pháp để xác định giá chuyển giao trong các giao
dịch nội bộ giữa các công ty có quan hệ liên kết
*Chuyên gia kinh tế
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 129 - tháng 7/2018 13
QUAÛN LYÙ NHAØ NÖÔÙC VEÀ CHUYEÅN GIAÙ - THÖÏC TRAÏNG, THAÙCH THÖÙC VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC
không được ưu đãi thuế) về nơi có thuế suất thấp
(hoặc nơi được ưu đãi thuế) nhằm tối thiểu hóa số
thuế phải nộp của các (MNCs) trên toàn cầu.
các loại hình doanh nghiệp nhà nước, DN ngoài
nhà nước và DN có vốn FDI thì khối DN có vốn
FDI có tỷ lệ DN thua lỗ cao nhất, có thời điểm lên
đến 51,2% (năm 2008), 49,8% (năm 2009), 44,2%
(năm 2010), 45% (năm 2011), từ năm 2012 – 2014
tăng cao trở lại, xấp xỉ 48%. eo đánh giá của
Tổng cục ống kê (2016), mức độ đóng góp vào
tổng thu NSNN cho Việt Nam của khối DN có
vốn FDI giảm suốt trong giai đoạn 2005-2014 (từ
mức 33,3% năm 2006 xuống còn khoảng 14% năm
2014, trong khi chiếm khoảng 16,4% GDP nhưng
chỉ đóng góp 13,9% vào tổng thu NSNN).
eo quy định của Việt Nam tại ông tư
66/2010/TT-BTC ngày 22/4/2010: “Các bên có quan
hệ liên kết” là cụm từ được sử dụng để chỉ các bên
có mối quan hệ thuộc một trong các trường hợp: (i)
Một bên tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào việc
điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư dưới mọi
hình thức vào bên kia; (ii) Các bên trực tiếp hay
gián tiếp cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn
hoặc đầu tư dưới mọi hình thức của một bên khác;
(iii) Các bên cùng tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp
vào việc điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư
dưới mọi hình thức vào một bên khác.
Chuyển giá đã và đang trở nên nghiêm trọng và
phổ biến với nhiều trường hợp điển hình có quy
mô vi phạm lớn. Chẳng hạn như trường hợp công
ty P&G Việt Nam (công ty liên doanh giữa Công
ty Proter & Gamble Far Earst với Công ty Phương
Đông), được thành lập vào ngày 23/11/1994. Trong
hai năm 1995 và 1996, P&G đã chi cho quảng cáo
một số tiền lên đến 65,8 tỷ đồng vượt xa mức cho
phép của Luật thuế TNDN khi đó (không quá 5%
trên tổng chi phí) và gấp 7 lần so với chi phí trong
luận chứng kinh tế ban đầu của liên doanh.
Chuyển giá trong các doanh nghiệp có vốn FDI
ở Việt Nam thực chất là việc ấn định giá chuyển
nhượng hàng hóa và dịch vụ giữa các doanh nghiệp
thành viên có quan hệ liên kết với nhau theo giá
nội bộ, không theo giá thị trường, nhằm giảm thiểu
số thuế phải nộp để tối đa hóa lợi nhuận của toàn
doanh nghiệp.
eo VCCI, năm 2012, Tổng cục uế đã công
bố một báo cáo cho biết 57% trong số 5.500 DN có
vốn FDI được rà soát (chiếm khoảng 60% số DN
có vốn FDI) đã báo cáo lỗ ròng trong năm 2010
và 2011. eo đánh giá của VCCI (2016), “Báo cáo
thường niên doanh nghiệp Việt Nam 2015”: Trong
Trường hợp Công ty liên doanh Coca Cola
Chương Dương (Liên doanh giữa Công ty nước
giải khát Chương Dương và Công ty Coca Cola
Indochina PTE.LTD), thành lập tháng 9/1995 với
tổng vốn đầu tư là 48,7 triệu USD. DN này đã thực
14 Số 129 - tháng 7/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
hiện chiến lược bán phá giá sản phẩm (giá bán của
sản phẩm giảm rõ rệt qua từng năm, có thời điểm
giá bán phá giá từ 25% đến 30% doanh thu), quảng
bá sản phẩm và xây dựng thương hiệu thông qua
quảng cáo và marketing sản phẩm, thực hiện các
chiến lược khuyến mãi, tài trợ để xây dựng thương
hiệu. Mặc dù mới xâm nhập vào thị trường Việt
Nam với một thời gian ngắn nhưng sản phẩm Coca
Cola đã tràn ngập thị trường và dần dần chiếm thị
phần của các công ty nội địa, đẩy các công ty nội
địa phải đóng cửa hoặc phải bỏ thị trường chính
tại các thành phố lớn hoặc phải chuyển sang kinh
doanh sản phẩm khác.
thuật thông qua hoạt động chuyển giá để chuyển lãi
thành lỗ, chuyển lãi nhiều thành lãi ít để lách thuế,
giảm thiểu số thuế TNDN phải nộp tại Việt Nam.
eo kết quả khảo sát 2017, có 54,7% số cán bộ
công chức thuế cho rằng các DN có vốn FDI chuyển
giá nhằm thực hiện tất cả các mục tiêu, từ tối đa
hóa lợi nhuận sau thuế, tránh thuế TNDN đến cạnh
tranh với doanh nghiệp khác và thôn tính đối tác
liên doanh. Chỉ có 23,7% số cán bộ thuế cho rằng
các DN có vốn FDI chuyển giá chỉ nhằm mục tiêu
tránh thuế TNDN và 18,9% cho rằng chuyển giá chỉ
nhằm mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận sau thuế.
Một số dấu hiệu nghi vấn các DN có vốn FDI có
hoạt động chuyển giá:
Trường hợp công ty P&G Việt Nam có Tổng
vốn đầu tư năm 1996 là 367 triệu USD (Việt Nam
đóng góp 30%, phía đối tác đóng góp 70%), sau
hai năm hoạt động liên doanh này lỗ đến 311,2
tỷ đồng, số tiền lỗ này tương đương với ¾ giá trị
vốn góp. Đứng trước tình thế thua lỗ và để tiếp
tục kinh doanh thì bên đối tác nước ngoài đề nghị
tăng vốn thêm 60 triệu USD. Phía Việt Nam cần
phải tăng theo tỷ lệ vốn góp 30% (18 triệu USD),
nhưng phía Việt Nam không đủ tiềm lực tài chính
nên phải bán lại toàn bộ số cổ phần của mình cho
đối tác nước ngoài. Như vậy, Công ty P&G Việt
Nam từ công ty liên doanh đã trở thành công ty
100% vốn nước ngoài.
(i) Kê khai hạch toán không chính xác doanh
thu và chi phí, thể hiện kết quả kinh doanh liên tục
lỗ nhiều năm và bị mất vốn chủ sở hữu, nhưng DN
vẫn tiếp tục hoạt động, mở rộng đầu tư sản xuất.
(ii) Giá bán hàng hóa dịch vụ cho các đơn vị có
quan hệ liên kết thấp hơn giá bán cho các đơn vị
giao dịch độc lập.
(iii) Giá mua nguyên vật liệu, hàng hóa, dịch vụ
của Công ty mẹ ở nước ngoài có hiện tượng cao
hơn so với việc mua của các đơn vị độc lập khác
hoặc thị trường khác, dẫn đến chi phí tăng cao.
(iv) Giá bán hàng hóa dịch vụ xuất khẩu cho
nước ngoài, chủ yếu bao tiêu sản phẩm qua công ty
mẹ có hiện tượng giá bán, giá gia công thấp hơn giá
vốn dẫn đến kết quả sản xuất kinh doanh liên tục
lỗ mất vốn nhiều năm.
Qua phân tích cho thấy các DN có vốn FDI lỗ
liên tục trong nhiều năm chủ yếu tập trung ở một số
các ngành nghề như: Gia công trong các lĩnh vực:
dệt may, da giày, đồ điện tử...; sản xuất các ngành:
lắp ráp ôtô, sản phẩm cơ khí, điện tử; sản xuất các
sản phẩm như gậy đánh bóng chày, cần câu cá...;
chế biến nước giải khát, kinh doanh dịch vụ khách
sạn, nhà hàng ăn uống. Sản xuất kinh doanh liên
tục lỗ nhưng các DN vẫn kinh doanh, doanh thu
năm sau cao hơn năm trước, vẫn tiếp tục đầu tư mở
rộng quy mô hoạt động, đặc biệt có một số DN có
số lỗ vượt quá vốn pháp định của DN nhưng vẫn
tiếp tục hoạt động, mở rộng đầu tư sản xuất với
quy mô ngày càng lớn; ngoài ra, có một số DN kê
khai có lãi nhưng vẫn có các giao dịch liên kết, hoặc
một số trường hợp xuất, nhập khẩu tại chỗ cũng
có giao dịch liên kết. Điều đó càng khẳng định rõ
ràng các DN có vốn FDI này đã thực hiện các thủ
(v) Công ty mẹ phân bổ chi phí cho công ty
con tại Việt Nam và công ty con tại Việt Nam hạch
toán vào chi phí tại Việt Nam một số khoản mục về
quảng cáo, tiếp thị, nghiên cứu, mở rộng thị trường,
chi phí lãi vay... mà thực chất các khoản chi phí này
phải do công ty mẹ tại nước ngoài trang trải.
Bên cạnh đó, một số DN có vốn FDI thường lợi
dụng sự khác biệt về thuế suất thuế TNDN giữa
các nước, để xuất chuyển hàng hóa đến quốc gia và
vùng lãnh thổ có thuế suất thuế TNDN thấp hơn
Việt Nam. Ngoài ra, công ty mẹ thường dựa vào
các chính sách ưu đãi giữa các vùng miền trên lãnh
thổ Việt Nam, để tiến hành các hoạt động sáp nhập,
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 129 - tháng 7/2018 15
QUAÛN LYÙ NHAØ NÖÔÙC VEÀ CHUYEÅN GIAÙ - THÖÏC TRAÏNG, THAÙCH THÖÙC VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC
giải thể, điều chuyển các địa điểm sản xuất kinh
doanh từ vùng này sang vùng khác để tận dụng ưu
đãi miễn giảm thuế TNDN.
(v) Tăng vốn pháp định: Mặc dù lỗ liên tục
nhưng các DN này vẫn tăng vốn pháp định. Việc
tăng vốn pháp định ngoài mục đích mở rộng quy
mô sản xuất, một số DN sử dụng nguồn vốn tăng
này để cân đối nguồn vốn trên sổ sách kế toán.
Các biểu hiện của chuyển giá thể hiện trong Báo
cáo tài chính của doanh nghiệp có vốn FDI:
(vi) Hỗ trợ giá gia công: Để đảm bảo cân đối
nguồn và đối phó cơ quan quản lý, công ty mẹ
tại nước ngoài khi thấy số lỗ trong năm quá lớn
thường không điều chỉnh giá gia công mà sử dụng
biện pháp hỗ trợ giá gia công để bù đắp một phần
chi phí cho các doanh nghiệp tại Việt Nam.
(i) Giá vốn hàng bán cao: Giá vốn hàng bán ở
các DN phát sinh rất cao, chiếm trên 90%, thậm
chí một số DN có giá vốn cao hơn giá bán (giá vốn
hàng bán là một phần trong chi phí của DN, ngoài
giá vốn hàng bán trong cơ cấu chi phí còn các chi
phí quản lý, chi phí bán hàng, chi phí tài chính).
Một số hình thức chuyển giá tiêu biểu ở Việt
Nam là:
(ii) Đưa ngoài gia công: Năng lực sản xuất tại
các doanh nghiệp hạn chế bởi máy móc thiết bị,
mặt bằng sản xuất, nhân công... nhưng vẫn ký một
số lượng lớn hợp đồng với khách hàng nước ngoài
vượt quá năng lực sản xuất của DN. Với lý do để
đảm bảo khối lượng hợp đồng đã ký kết, các DN
này đưa các DN trong nước gia công lại.
Một là, chuyển giá thông qua chuyển giao tài
sản hữu hình giữa các bên liên kết:
- Chuyển giá thông qua góp vốn đầu tư bằng tài
sản: Lợi dụng chính sách thông thoáng về thu hút
đầu tư của Việt Nam theo hướng phát huy lợi thế so
sánh về tài nguyên, thiên nhiên, đất đai và nguồn
nhân lực dồi dào, đồng thời nắm bắt được hạn chế
của Việt Nam về nguồn lực tài chính và khả năng
thẩm định giá trị tài sản, các MNCs thông qua
việc góp vốn bằng dây chuyền máy móc, thiết bị,
nguyên liệu đặc thù được định giá cao hơn nhiều
so với giá trị thực tế. Việc nâng khống giá trị tài sản
góp vốn sẽ đem đến một số lợi ích kinh tế cho nhà
đầu tư nước ngoài như:
Qua xem xét giá giao gia công cho các DN trong
nước cao gần bằng và có trường hợp cao hơn với
giá ký gia công với nước ngoài. Trong khi đó, trong
giá gia công, DN còn phải chịu một số chi phí khác
như chi phí về nguyên vật liệu phụ, chi phí quản lý,
chi phí bán hàng... eo giải trình của DN do hợp
đồng đã ký kết quy định về khối lượng và thời gian
giao hàng, sợ bị phạt vì vi phạm hợp đồng giao hàng
nên phải đưa ngoài gia công. Tuy nhiên, qua kiểm
tra tỉ lệ đưa ngoài gia công rất cao (có DN đưa ngoài
gia công gần bằng 80% tổng sản lượng) và việc đưa
ngoài gia công phát sinh trong nhiều năm liền.
▶ Nhà đầu tư nước ngoài có thể chuyển một
phần lợi ích kinh tế ngược trở lại cho mình thông
qua việc trích khấu khao TSCĐ, phân chia lợi
nhuận trên tỷ lệ vốn góp gây thiệt hại cho bên liên
doanh Việt Nam, làm thất thu NSNN.
(iii) Khách hàng ứng tiền trước rất lớn: Trên
tài khoản công nợ, một số DN có số dư có (khách
hàng trả tiền trước) rất lớn. Số tiền ứng trước này
rất cao, đôi khi không được quy định trong hợp
đồng và không tuân thủ theo một nguyên tắc nào
(như căn cứ vào hợp đồng đã ký kết...).
▶ Giúp nhà đầu tư nước ngoài nâng tỷ trọng
vốn góp cao hơn thực tế và cao hơn so với bên liên
doanh Việt Nam.
Điển hình như, khách sạn liên doanh giữa Tổng
Công ty Du lịch Sài Gòn và Vina Group: Vina Group
đã nâng khống giá trị tài sản góp vốn nên tỷ lệ vốn
cao hơn phía Việt Nam, vì vậy bên đối tác nước ngoài
nắm quyền kiểm soát và điều hành DN theo mục đích
của họ để cho tình trạng thua lỗ kéo dài và bên liên
doanh Việt Nam không đủ tiềm lực tài chính để tiếp
tục hoạt động đành phải bán lại phần vốn góp và DN
liên doanh trở thành DN 100% vốn nước ngoài.
(iv) Vay nước ngoài: Để đảm bảo cân đối vốn
kinh doanh sau nhiều năm thua lỗ, các DN phát
sinh các hợp đồng vay vốn với nước ngoài và
thường do các công ty mẹ hoặc cá nhân là chủ DN
cho vay, nhiều hợp đồng cho vay không tính lãi vay,
không xác định thời gian vay. Đây là thủ đoạn của
nhà đầu tư để tránh nộp thuế nhà thầu đối với hoạt
động cho vay.
16 Số 129 - tháng 7/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
- Chuyển giá thông qua việc mua, bán tài sản
cố định: Đa số các DN có vốn FDI tại Việt Nam
thường có phát sinh giao dịch mua tài sản cố định
(TSCĐ) từ các bên liên kết nước ngoài, do một số
loại TSCĐ mang tính kỹ thuật cao, Việt Nam chưa
sản xuất được và khó tìm thấy DN độc lập nào tại
Việt Nam nhập khẩu loại TSCĐ tương tự, trong khi
trình độ đánh giá của các thẩm định viên về giá
tại Việt Nam còn hạn chế, do vậy, rất khó có thể
định giá được giá trị thực của các loại TSCĐ này
một cách chính xác. Lợi dụng khó khăn này, một
số DN đã phối hợp với các bên liên kết để nâng
khống giá trị TSCĐ lên cao hơn gấp nhiều lần giá
trị thực để được trích khấu hao với giá trị lớn hoặc
tăng giá trị còn lại của các TSCĐ đã được nhượng
bán lại nhằm tối thiểu số thuế TNDN phải nộp tại
Việt Nam. Ví dụ điển hình đã được phát hiện là
Công ty Hualon Corporation Việt Nam đã nhập
khẩu TSCĐ từ bên liên kết nước ngoài với giá rất
cao, sau đó bán cho một công ty độc lập khác với
giá trị thực lại rất thấp.
Việt Nam; Liên doanh Mecedes-Benz (Đức); Công
ty Liên doanh Nhà máy Bia Việt Nam. Các doanh
nghiệp này khi đi vào hoạt động sản xuất kinh
doanh thì tình trạng thua lỗ kéo dài trong nhiều
năm do phải trả chi phí bản quyền quá cao và tăng
dần qua các năm làm cho phía liên doanh Việt Nam
chịu ảnh hưởng nặng nề, nhưng ngược lại phía liên
doanh nước ngoài không hề chịu ảnh hưởng bởi họ
vẫn nhận đủ tiền bản quyền từ nhãn hiệu.
- Ba là, chuyển giá thông qua cung cấp dịch
vụ nội bộ tập đoàn: Tại Việt Nam, công ty con cứ
báo lỗ, trong khi đó tại bản xứ, công ty mẹ cứ ung
dung hưởng lợi. Các DN có vốn FDI thông qua việc
cung cấp dịch vụ phát sinh trong nội bộ tập đoàn
để chuyển giá, các dịch vụ phát sinh thường xuyên,
rất đa dạng và mang tính đặc thù với giá trị lớn
nên rất khó định giá giá trị thực một cách chính
xác. Cơ quan quản lý Nhà nước rất khó có thể tìm
kiếm được dịch vụ tương tự phát sinh giữa các bên
hoàn toàn độc lập khách quan trên thị trường Việt
Nam làm căn cứ so sánh. Lợi dụng đặc tính này
của các dịch vụ phát sinh trong nội bộ tập đoàn,
trong những năm qua, một số MNCs đầu tư vốn
vào Việt Nam và thực hiện cung cấp các dịch vụ
cho DN thành viên tại Việt Nam như: Dịch vụ kế
toán, dịch vụ quản lý, dịch vụ tài chính, tư vấn, đào
tạo chuyên viên, chuyển người qua công ty mẹ học
tập cho các công ty con, hoặc ép các công ty con trả
lương cao cho các chuyên viên đến từ công ty mẹ
hoặc các công ty thành viên, trả chi phí lớn cho các
công ty tư vấn trung gian thuộc MNCs... đồng thời
tính giá dịch vụ ở mức rất cao để chuyển lợi nhuận
từ DN thành viên tại Việt Nam sang bên liên kết
nước ngoài nhằm giảm nghĩa vụ thuế TNDN của
doanh nghiệp thành viên tại Việt Nam, gây thất thu
cho NSNN. Một trong những DN nhận dịch vụ nội
bộ tập đoàn lớn là Công ty TNHH một thành viên
KeangNam Vi Na; chuyển giá của mặt hàng xe ôtô
tại Việt Nam.
- Chuyển giá thông qua việc mua, bán nguyên
liệu, vật tư, hàng hoá, công cụ, dụng cụ, và các tài
sản hữu hình khác giữa các bên liên kết. Chuyển
giá dạng này diễn ra tương đối phổ biến tại các DN
liên kết trong những năm qua, kể cả các DN có vốn
FDI cũng như DN liên kết nội địa, diễn ra tại một số
ngành nghề chính như: May mặc, da giày, chế biến
thực phẩm... điển hình như Công ty P&G Việt Nam
(DN liên doanh giữa Công ty Proter & Gamble Far
Earst với Công ty Phương Đông).
- Hai là, chuyển giá thông qua chuyển giao tài
sản vô hình (TSVH): Chuyển giá thông qua chuyển
giao TSVH thường diễn ra trong trường hợp DN
nước ngoài chuyển giao thương hiệu, bí quyết kinh
doanh, chuyển giao công nghệ sản xuất kinh doanh
cho bên liên kết tại Việt Nam và thu tiền bản quyền.
Việc định giá đối với loại TSVH mang tính đặc thù
này thường rất khó khăn. Lợi dụng đặc tính này,
DN liên kết tại nước ngoài thường tính và thu phí
bản quyền rất cao đối với bên liên kết tại Việt Nam,
khiến cho chi phí đầu vào của bên liên kết Việt Nam
bị đẩy lên cao, kết quả kinh doanh bị thua lỗ, Chính
phủ Việt Nam bị mất quyền đánh thuế TNDN. Một
trong những DN điển hình là Công ty Coca Cola
- Bốn là, chuyển giá thông qua chi trả lãi vay
vốn sản xuất kinh doanh: Một trong những hành vi
tương đối phổ biến của các DN có vốn FDI trong
thời gian qua là thực hiện chuyển giá thông qua
hình thức vay vốn từ bên liên kết nước ngoài và trả
lãi suất vay vốn rất cao. Các công ty con tạo ra cơ
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 129 - tháng 7/2018 17
QUAÛN LYÙ NHAØ NÖÔÙC VEÀ CHUYEÅN GIAÙ - THÖÏC TRAÏNG, THAÙCH THÖÙC VAØ VAI TROØ CUÛA KIEÅM TOAÙN NHAØ NÖÔÙC
cấu vốn và nguồn vốn bất hợp lý như dùng nguồn
vốn vay từ công ty mẹ để tài trợ cho tài sản cố định
và tài sản đầu tư dài hạn mà không tăng vốn góp
và vốn chủ sở hữu nhằm đẩy chi phí hoạt động tài
chính lên cao như chi phí chênh lệch tỷ giá, chi phí
lãi vay… Với cách thức này, lợi nhuận từ DN có vốn
FDI tại Việt Nam đã được chuyển sang cho bên liên
kết tại nước ngoài có mức thuế suất thấp hơn mức
thuế suất thuế TNDN tại Việt Nam để được hưởng
mức thuế suất thấp này. Hành vi này thường xảy ra
tại các doanh nghiệp có ngành nghề sản xuất kinh
doanh có sử dụng vốn lớn như: Khai thác mỏ; sản
xuất, lắp ráp các phương tiện vận tải, điển hình như
trường hợp của công ty Keangnam Vina đã vay vốn
của Kookmin Bank.
buộc là chuyển lợi nhuận, Trung tâm tái tạo hóa
đơn thường lấy giá vốn cộng thêm một tỷ lệ hoa
hồng đủ để trang trải chi phí hoạt động.
ông qua hoạt động của trung tâm tái tạo hóa
đơn, các MNCs sẽ chủ động hơn trong việc xác
định giá bán của hàng hóa, sản phẩm, chuyển bớt
một phần lợi nhuận để tránh thuế TNDN phải nộp
ở nước có thuế suất thuế TNDN cao, chủ động xác
định tỷ giá ngoại tệ khi thanh toán, chủ động điều
tiền dòng tiền cho các DN thành viên của MNCs.
- Sáu là, chuyển giá thông qua sự chênh lệch
thuế suất giữa các quốc gia: ông qua việc điều
tiết giá mua, bán hàng hóa, thành phẩm, bán thành
phẩm và các nguyên liệu, vật liệu. Nếu thuế nhập
khẩu ở quốc gia có công ty nhập khẩu của MNCs
cao thì giá các hàng hóa và thành phẩm sẽ được
công ty mẹ bán với giá thấp để giảm thuế nhập
khẩu phải nộp cho công ty con, đồng thời bù đắp
việc bán với giá thấp bằng cách tính giá cao hơn với
các hoạt động khác. Giữa 2 công ty của MNCs có
quan hệ với nhau theo cách sản phẩm đầu ra của
công ty này là đầu vào của công ty kia, nếu thuế
suất thuế TNDN của công ty đầu ra cao hơn công
ty đầu vào thì công ty đầu ra sẽ bán cho công ty đầu
vào với giá thấp, còn nếu thuế ở công ty đầu ra thấp
hơn công ty đầu vào thì công ty đầu ra sẽ bán với
giá cao hơn qua đó MNCs có thể giảm được thuế
TNDN phải nộp. Các MNCs thường áp dụng chiêu
thức này tại các nước có mức thuế suất thuế TNDN
cao như Việt Nam, Trung Quốc thông qua việc bán
hàng hóa sang các nước có thể là thiên đường thuế
(tại đó, tất cả các loại thu nhập đều được miễn
thuế) như: British Virgin Islands, Cayman Islands
hay Netherlands Antilles. Điển hình như Công ty
Coca - Cola Việt Nam tránh thuế TNDN, công ty
Foster’s Việt Nam đã né tránh thuế tiêu thụ đặc
biệt, thuế GTGT.
- Năm là, chuyển giá thông qua các Trung tâm
tái tạo hóa đơn: Các MNCs thành lập nhiều DN
ở các quốc gia khác nhau, hoặc ở trong cùng một
quốc gia, trong đó MNCs thành lập ra một DN
trung gian không có nhiệm vụ sản xuất, hoặc chỉ
thực hiện khâu đóng gói hoặc hoàn thiện chi tiết
nhỏ của hàng hóa, sản phẩm (Trung tâm tái tạo
hóa đơn là trung gian giữa các MNCs và DN có
vốn FDI tại Việt Nam). Hàng hóa trên chứng từ
hóa đơn được bán ở DN nơi sản xuất hàng hóa
tại nước ngoài qua trung tâm tái tạo hóa đơn và
sau đó trung tâm này bán lại cho DN có vốn FDI ở
Việt Nam bằng cách xuất hóa đơn và chứng từ kèm
theo. Nhưng trên thực tế, hàng hóa được chuyển
giao trực tiếp từ các MNCs tại nước ngoài qua
thẳng DN có vốn FDI ở Việt Nam mà không qua
trung tâm tái tạo hóa đơn. Hình thức này thường
phát sinh trong ngành sản xuất dược phẩm, các DN
nhập khẩu xe ôtô, họ đã liên kết với DN nước ngoài
khai giá trên hoá đơn thấp hơn nhiều so với giá
mua tại nước ngoài, còn giá bán thực tế cho khách
hàng theo giá thị trường trong nước để giảm tiền
thuế TTĐB, thuế GTGT phải nộp.
- Bảy là, Chuyển giá thông qua ưu thế tự kê khai
giá: Các doanh nghiệp có vốn FDI thông qua việc tự
kê khai đã kê khai giá trị hàng hóa nhập khẩu thấp
hơn giá sản xuất tại nước ngoài để tránh thuế nhập
khẩu, thuế TTĐB và thuế GTGT hàng nhập khẩu,
kê khai giá bán thấp hơn giá thị trường nhằm mục
đích tránh thuế GTGT, thuế TNDN. Điển hình là
việc tự kê khai giá đối với xe ôtô nhập khẩu, hiện
ực chất, Trung tâm tái tạo hóa đơn có nhiệm
vụ (i) rà soát lại giá thành của sản phẩm, hàng hóa
trước khi được bán, (ii) xử lý vấn đề chênh lệch tỷ
giá ngoại tệ với giá trị của nguyên tệ được thanh
toán giữa công ty mẹ với công ty con và với trung
tâm tái tạo hóa đơn, (iii) điều phối dòng tiền đến
các công ty con có nhu cầu về vốn. Để tránh bị cáo
18 Số 129 - tháng 7/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
nay các doanh nghiệp nhập khẩu đã cố tình làm giá
trên hoá đơn thấp hơn nhiều so với giá mua thực
tế cũng như giá bán cho khách hàng để giảm tiền
thuế phải nộp, hoặc đối với các công ty liên doanh
lắp ráp xe ôtô đã thực hiện việc chuyển giá thông
qua ưu thế tự kê khai giá các linh kiện nhập khẩu
để mang về một khoản lợi nhuận cho công ty mẹ.
của các DN có vốn FDI giai đoạn 2012-2015, cùng
với chiến lược cải cách hệ thống thuế giai đoạn
2011-2020 đã được Chính phủ phê duyệt tại Quyết
định số 732/QĐ-TTg ngày 17/5/2011.
Ngày 24/2/2017, Chính phủ đã ban hành Nghị
định số 20/2017/2017/NĐ-CP quy định về quản
lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.
Nghị định đã có những nội dung đổi mới so với
ông tư 66/2010/TT-BTC.
eo nhận thức của 72,6% cán bộ công chức
thuế trong cuộc khảo sát 2017, các DN có vốn FDI
thực hiện chuyển giá không đơn thuần là chỉ khai
tăng hoặc chỉ khai giảm giá mà lúc khai tăng giá,
lúc khai giảm giá tùy theo mục tiêu của DN có vốn
FDI trong từng thời kỳ nhất định.
Các giải pháp chống chuyển giá dựa trên những
quan điểm cơ bản sau:
(i) Chống chuyển giá phải đảm bảo hài hòa về
lợi ích giữa doanh nghiệp và Nhà nước nhằm thu
hút vốn đầu tư để phát triển nền kinh tế quốc gia.
Qua kết quả thanh tra giá chuyển nhượng đối
với các DN có vốn FDI giai đoạn từ năm 2010 -
2016, ngành thuế đã thực hiện điều chỉnh xác định
giá thị trường đối với 130 DN, điều chỉnh giảm lỗ
2.962 tỷ đồng, điều chỉnh tăng thu nhập chịu thuế
3.430 tỷ đồng, truy thu 724 tỷ đồng.
(ii) Chống chuyển giá phải công bằng với mọi
doanh nghiệp và công khai, minh bạch, lấy xây
dựng làm chính, tạo cạnh tranh bình đẳng.
(iii) Chống chuyển giá phải phù hợp với điều
kiện thực tế Việt Nam đang trong quá trình cải cách
hành chính và từng bước hiện đại hóa ngành thuế.
2. Giải pháp chống chuyển giá
Ngày 20/12/2013, Bộ Tài chính ban hành ông
tư 201/2013/TT-BTC, về việc hướng dẫn việc áp
dụng ỏa thuận trước về phương pháp xác định
giá tính thuế (APA) trong quản lý thuế. ông tư
đã xác định phạm vi điều chỉnh; đối tượng áp dụng,
thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá tính
thuế (APA); trình tự thủ tục và nội dung của APA...
ỏa thuận APA đem lại nhiều lợi ích cho cả cơ
quan thuế và người nộp thuế, song việc đàm phán
APA rất phức tạp và mất nhiều thời gian, APA
chỉ được xem là lý tưởng khi người nộp thuế phải
đối mặt với nhiều tranh chấp hoặc các điều chỉnh
liên quan đến xác định giá thị trường; quy mô và
mức độ phức tạp của các giao dịch quốc tế rất lớn;
phương thức tiếp cận, định giá đang áp dụng có thể
bị cơ quan thuế chất vấn và lợi ích của việc áp dụng
APA là vượt trội so với các kênh giải quyết tranh
chấp khác.
(iv) Chống chuyển giá phải đặt trong mối quan
hệ phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia trên thế giới
và giữa các Bộ ngành, giữa các lực lượng uế, Hải
quan, Biên phòng, Quản lý thị trường.
(v) Đặt cán bộ công chức thuế là lực lượng
trung tâm, có tính quyết định trong thực hiện các
biện pháp chống chuyển giá.
Căn cứ vào các quan điểm nêu trên, các giải
pháp chủ yếu chống chuyển giá là:
ứ nhất, Hoàn thiện thể chế pháp luật về chống
chuyển giá.
Qua hơn 6 năm triển khai thực hiện ông tư
66/2010/TT-BTC đã phần nào thu được nhiều kết
quả nhất định, song bên cạnh đó cũng còn nhiều
bất cập về mặt quản lý thuế cần thiết phải khắc
phục để công tác quản lý thuế có hiệu quả tốt hơn.
Bên cạnh đó, kể từ năm 2012, Cơ quan uế đã
có thêm công cụ pháp lý trong đấu tranh với hành
vi chuyển giá không chỉ tại các DN có vốn FDI mà
đối với cả các DN trong nước thông qua việc Bộ
Tài chính đã phê duyệt kế hoạch hành động quốc
gia nhằm quản lý chính sách chống chuyển giá
Kết quả khảo sát 2017 về các biện pháp chống
chuyển giá cho thấy những biện pháp thanh tra
được đa số cán bộ công chức thuế đánh giá là có
hiệu quả, song biện pháp được hơn 10% tổng số cán
bộ thuế đánh giá rất hiệu quả trong chống chuyển
giá lại là APA và phạt nặng hành vi chuyển giá.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 129 - tháng 7/2018 19
7 trang
19/04/2022
1100
Bạn đang xem tài liệu "Chuyển giá: Thực trạng và giải pháp chống chuyển giá", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- chuyen_gia_thuc_trang_va_giai_phap_chong_chuyen_gia.pdf
