Báo cáo Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

T�� a� �� ia v�

N��

V��

T�� a� �� ia v�

N��

V��

WHO Library Cataloguing-in-Publication Data

Human resources for health country profiles: Viet Nam

1. Health manpower. 2. Health personnel. 3. Health resources. 4. Vietnam.

I. World Health Organization Regional Office for the Western Pacific

(NLM Classification: W76 JV6)

ISBN 978 92 9061 834 8

who.int) or can be purchased from WHO Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27,

Switzerland (tel.: +41 22 791 3264; fax: +41 22 791 4857; e-mail: bookorders@who.int).

Requests for permission to reproduce or translate WHO publications-whether for sale or for non-commercial

distribution-should be addressed to WHO Press through the WHO web site (www.who.int/about/licensing/co-

pyright_form/en/index.html). For WHO Western Pacific regional publications, request for permission to repro-

duce should be addressed to Publications Office, World Health Organization, Regional Office for the Western

Pacific, P.O. Box 2932, 1000, Manila, Philippines, fax: +632 521 1036, e-mail: publications@wpro.who.int

The designations employed and the presentation of the material in this publication do not imply the expres-

sion of any opinion whatsoever on the part of the World Health Organization concerning the legal status of

any country, territory, city or area or of its authorities, or concerning the delimitation of its frontiers or boun-

daries. Dotted lines on maps represent approximate border lines for which there may not yet be full agree-

ment.

The mention of specific companies or of certain manufacturers' products does not imply that they are en-

dorsed or recommended by the World Health Organization in preference to others of a similar nature that are

not mentioned. Errors and omissions excepted, the names of proprietary products are distinguished by initial

capital letters.

All reasonable precautions have been taken by the World Health Organization to veriꢀ the information

contained in this publication. However, the published material is being distributed without warranty of any

kind, either expressed or implied. The responsibility for the interpretation and use of the material lies with

the reader. In no event shall the World Health Organization be liable for damages arising from its use.

Mục lục

5

6

Danh mục các bảng

Danh mục các hình

Lời cám ơn

7

8

Danh mục chữ viết tắt

Tóm tắt báo cáo

10

11

1

Giới thiệu

14

22

23

26

1.1 Thông tin về nhân khẩu học, xã hội và chính trị

1.2 Tình hình kinh tế

1.3 Tóm tắt các chỉ số y tế

1.4 Hệ thống y tế

1.5 Tài chính cho y tế

2

3

Nguồn cung nhân lực y tế

2.1 Nguồn cung nhân lực y tế

2.2 Phân bố nhân lực y tế

30

32

Đào tạo nhân lực y tế

36

44

45

47

48

3.1 Quản lý đào tạo nhân lực y tế

3.2 Năng lực của các cơ sở đào tạo

3.3 Tuyển sinh và lựa chọn sinh viên

3.4 Quản lý và kiểm định cơ sở đào tạo nhân lực y tế

3.5 Đào tạo tại chức và đào tạo liên tục

4

Sử dụng nhân lực y tế

4.1 Tuyển dụng

4.2 Các chính sách và cơ chế phân công và phân bố nhân lực y tế

4.3 Thất nghiệp

4.4 Tuyển dụng nhân lực y tế trong khu vực y tế tư nhân

4.5 Năng lực làm việc của nhân lực y tế

50

51

53

5

6

Cung cấp tài chính cho nhân lực y tế

5.1 Chi phí cho nhân lực y tế

5.2 Đãi ngộ nhân lực y tế

55

56

5.3 Cung cấp tài chính cho đào tạo nhân lực y tế

Quản lý nhân lực y tế

57

58

61

63

6.1 Kế hoạch và chính sách đối với nhân lực y tế

6.2 Xây dựng chính sách, kế hoạch và quản lý nguồn nhân lực y tế

6.3 Quản lý chuyên môn

6.4 Thông tin nhân lực y tế

6.5 Yêu cầu về nhân lực y tế

7

Kết luận

64

66

69

Tài liệu tham khảo

Phụ lục

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

5

Danh mục các bảng

Bảng 1. Tỷ số giới tính của toàn dân số (số nam/100 nữ)..........................................................................................16

Bảng 2. Dân số và tỷ lệ tăng dân số theo các cùng kinh tế xã hội 1999 và 2009..............................................18

Bảng 3. Một số đặc điểm nhân khẩu học........................................................................................................................21

Bảng 4. Một số chỉ số kinh tế và kinh tế xã hội .............................................................................................................22

Bảng 5. Một số chỉ số y tế......................................................................................................................................................23

Bảng 6. Số cơ sở y tế và giường bệnh theo tuyến........................................................................................................25

Bảng 7. Một số chỉ số tài chính y tế...................................................................................................................................29

Bảng 8. Bao phủ bảo hiểm y tế...........................................................................................................................................29

Bảng 9. Số lượng cán bộ y tế trong 5 năm qua.............................................................................................................30

Bảng 10. Phân bố nhân lực theo trình độ và loại cơ sở y tế........................................................................................31

Bảng 11. Phân bố một số loại nhân lực y tế theo dân số.............................................................................................32

Bảng 12. Tỷ lệ lao động nữ ở các tuyến tỉnh, huyện và xã năm 2013......................................................................32

Bảng 13. Phân bố độ tuổi cán bộ theo các loại cơ sở y tế ...........................................................................................33

Bảng 14. Phân bố các loại nhân lực y tế tuyến tỉnh, huyện và xã theo vùng năm 2013 ..................................34

Bảng 15. Số lượng cơ sở đào tạo nhân lực y tế theo vùng..........................................................................................36

Bảng 16. Nơi đào tạo và sử dụng một số loại nhân lực y tế........................................................................................38

Bảng 17. Mức thu học phí tối đa đối với các trường đại học công lập....................................................................42

Bảng 18. Số cơ sở đào tạo đại học theo phân loại sở hữu...........................................................................................44

Bảng 19. Số sinh viên tốt nghiệp đại học trong những năm gần đây ....................................................................44

Bảng 20. Nhu cầu nhân lực cho hệ thống khám chữa bệnh tới năm 2020...........................................................63

Bảng 21. Các chỉ tiêu nhân lực chuyên khoa đến năm 2020......................................................................................63

Bảng 22. Mô tả nhiệm vụ một số loại nhân lực y tế.......................................................................................................69

Danh mục các hình

Hình 1. Thay đổi quy mô dân số từ năm 2000 đến 2012 ..........................................................................................15

Hình 2. Mật độ dân cư theo các vùng..............................................................................................................................15

Hình 3. Cơ cấu dân số theo giới từ năm 2005 đến 2013 ...........................................................................................16

Hình 4. Thay đổi cơ cấu dân số theo thành thị và nông thôn từ năm 2005 đến 2013...................................17

Hình 5. Tháp dân số 1999 và 2009 ...................................................................................................................................18

Hình 6. Quan hệ gữa các cơ quan sự nghiệp với hệ thống hành chính..............................................................25

Hình 7. Chi y tế từ năm 2011 đến năm 2013.................................................................................................................27

Hình 8. Phân bổ chi y tế năm 2013 ...................................................................................................................................27

Hình 9. Hệ thống đào tạo nhân lực y tế ..........................................................................................................................37

6

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Lời cảm ơn

Báo cáo tổng quan quốc gia Việt Nam về nhân lực y tế do cán bộ Viện Chiến lược và Chính sách y tế, đứng

đầu là TS. Trần Thị Mai Oanh, Viện trưởng. Nhóm biên soạn gồm ThS. Trần Đức Thuận, Phó Viện trưởng và

ThS. Tạ Đăng Hưng, nghiên cứu viên của Viện chịu trách nhiệm tổng hợp tài liệu và biên soạn nội dung.

Tài liệu này được hoàn thành với sự hỗ trợ hậu cần và kỹ thuật từ Tổ chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình

Dương và Văn phỏng Đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam. Các chuyên gia đóng góp ý kiến cho tài

liều này gồm Dr. Gulin Gedik từ Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình Dương, bà Benedicte

Galichet của Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam.

Các chuyên viên của một số đơn vị của Bộ Y tế gồm Vụ Kế hoạch-Tài chính, Vụ Tổ chức cán bộ và Cục Khoa

học công nghệ và Đào tạo đã góp ý và cung cấp thêm tài liệu cho báo cáo này.

Một số cán bộ và nghiên cứu viên của Viện Chiến lược và Chính sách y tế đã tham gia xây dựng và hỗ trợ để

nhóm nghiên cứu xây dựng và hoàn thành báo cáo này.

Trân trọng cám ơn sự tham gia, hỗ trợ của các tổ chức và cá nhân đã giúp chúng tôi hoàn thành tài liệu này.

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

7

Danh mục chữ viết tắt

$US

Đô la Mỹ

APEC

ASEAN

ASEM

BGDĐT

BLĐTBXH

BNV

Asia-Paciﬁc Economic Cooperation

Association of Southeast Asian Nations

Asia-Europe Meeting

Bộ Giáo dục và Đào tạo

Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội

Bộ Nội vụ

BTC

Bộ Tài chính

BYT

Bộ Y tế

CBR

Tỷ suất sinh thô

CDR

Tỷ suất chết thô

CHS

Commune health station

Chuyên khoa cấp 1

CKI

CKII

Chuyên khoa cấp 2

CLCSYT

DHS

Chiến lược và Chính sách y tế

Điều tra nhân khẩu học và sức khoẻ

Y học thực chứng

EBM

GDP

Tổng thu nhập quốc nội

Tỷ lệ chế trẻ em

IMR

KHCNĐT

KTV

Khoa học Công nghệ và Đào tạo

Kỹ thuật viên

MMR

OSCE

OSPE

PBL

Tỷ số tử vong mẹ

Thi lâm sàng có cấu trúc khách quan

Thi thực hành có cấu trúc khách quan

Học tập dựa trên vấn đề

Sức mua ngang giá

PPP

SARS

TCTK

TFR

Hội chứng hô hấp cấp tính nặng

Tổng cục Thống kê

Tổng tỷ suất sinh

U5MR

UBND

UNDT

VND

Tỷ lệ tử vong trẻ dưới 5 tuổi

Uỷ ban Nhân dân

Uỷ ban Dân tộc

Đồng Việt Nam

WTO

YTCC

Tổ chức Thương mại thế giới

Y tế công cộng

8

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Tóm tắt báo cáo

Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á dân số khoảng 90 triệu người với cấu trúc dân số trẻ. Việt Nam mới trở

thành là quốc gia có thu nhập trung bình với GDP khoảng 2000 USD/người/năm. Hệ thống dịch vụ và quản

lý y tế được tổ chức theo hệ thống hành chính 4 cấp: trung ương, tỉnh, huyện và xã.

Việt Nam đã đạt được một số mục tiêu thiên niên kỷ như giảm tỷ lệ tử vong mẹ, tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh và

trẻ dưới 1 tuổi, tuổi thọ bình quân cũng khá cao 70 đối với nam và 76 đối với nữ. Mô hình bệnh tật và tử

vong đang chuyển dịch từ các bệnh truyền nhiễm sang các bệnh không truyền nhiễm. Việt Nam cũng đang

phối hợp có hiệu quả với cộng đồng quốc tế để khống chế các bệnh dịch mới nổi như: cúm A, SARS, HIV/

AIDS.

Nguồn cung ứng nhân lực y tế

Việt Nam có trên 400.000 nhân viên làm việc trong hệ thống y tế công. Nhân lực chủ yếu gồm bác sĩ, y sĩ,

điều dưỡng, kỹ thuật viên và lương y chiếm khoảng 80%. Đây là các loại nhân lực cần có chứng chỉ hành

nghề theo quy định của luật có hiệu lực từ năm 2011.

Mật độ bác sĩ của Việt Nam là 7,61/1 vạn dân (năm 2013), tỷ lệ điều dưỡng/BS tăng lên đáng kể từ 1,19 (năm

2008) lên 1,34 (năm 2012).

Phân bố nguồn nhân lực

Nữ chiếm tỷ lệ cao hơn nam trong cơ cấu nhân lực chung của hệ thống y tế công. Tuy nhiên, ở khu vực y tế

từ tuyến tỉnh trở xuống xã, bác sĩ nam nhiều hơn nữ (nam chiếm 72% số bác sĩ, 83% số bác sĩ chuyên khoa).

Ngược lại, điều dưỡng và hộ sinh nữ chiếm tỷ lệ cao hơn nam (63% và 91% theo thứ tự).

Nhóm tuổi dưới 35 chiếm 49,1% tổng số nhân lực chung của các cơ sở cung cấp dịch vụ. Nhóm này chiếm

tỷ lệ cao nhất ở khối các trung tâm y tế (85%) và thấp nhất ở các phòng khám đa khoa (11%).

Phân bố nhân lực y tế không đều giữa 6 vùng kinh tế xã hội. Đồng bằng sông Hồng có mật độ nhân lực y tế

cao nhất. Đồng bằng Sông Cửu Long và Tây Nguyên có mật độ nhân lực thấp nhất.

Đào tạo nhân lực y tế

Nhân lực y tế được đào tạo với 5 trình độ. Tính từ cao xuống thấp gồm sau đại học có 2 bậc: tiến sĩ hoặc CK

II với thời gian đào tạo từ 2 đến 4 năm, thạc sĩ hoặc CK I - 2 năm và bác sĩ nội trú-3 năm đào tạo sau khi xong

bậc đại học; đại học 4-6 năm; cao đẳng 3 năm; và trung cấp 2 năm. Từ bậc cao đẳng đến đại học có hai hình

thức đào tạo: chính quy tuyển học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông với thời gian chuẩn như trên và liên

thông tuyển sinh từ trình độ trung cấp và cao đẳng với một số năm kinh nghiệm làm việc.

Năm 2014, cả nước có 36 trường đại học, 40 trường cao đẳng, và 81 trường trung cấp là các loại cơ sở chính

đào tạo nhân lực y tế. Ngoài ra còn có các viện nghiên cứu đào tạo tiến sĩ và thạc sĩ.

Các cơ sở đào tạo nhân lực y tế hoạt động theo quy định của Luật Giáo dục và Luật Giáo dục đại học. Bộ

Giáo dục và Đào tạo là cơ quan Chính phủ quản lý nhà nước về hoạt động giáo dục nói chung. Bộ Y tế quản

lý phần đào tạo CK I, CK II, bác sĩ nội trú và đào tạo liên tục.

Các thách thức lớn nhất với các cơ sở đào tạo hiện nay là: số sinh viên quá đông trong khi chi phí đào tạo

được quy định quá thấp so với các nước trong khu vực. Việt Nam thiếu bệnh viện thực hành cho sinh viên.

Chương trình và phương pháp đào tạo vẫn mang tính truyền thống chưa hiện đại. Giảng viên còn thiếu

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

9

và hạn chế về năng lực chuyên môn. Hệ thống trường tư đang phát triển mạnh trong những năm gần đây

song hệ thống kiểm định chất lượng chưa hình thành và cơ chế đảm bảo chất lượng còn yếu.

Chi phí cho đào tạo nhân lực y tế có từ nhiều nguồn khác nhau: do nhà nước cấp, do sinh viên đóng học

phí, các nguồn kinh phí hợp tác đào tạo nghiên cứu khoa học, và chi trả từ bên thứ 3 trong các hợp tác đào

tạo từ các dự án liên quan đến nhân lực y tế. Học phí do sinh viên nộp thường rất thấp so với nhu cầu chất

lượng đào tạo mong muốn. Tuy nhiên, không có thông tin về chi phí cho đào tạo từng loại nhân lực y tế.

Cơ chế giải quyết các vấn đề nhân lực y tế chủ yếu là sự phối hợp của các cơ quan quản lý nhà nước. Bộ Y

tế đã thành lập Ban điều hành phát triển nguồn nhân lực y tế gồm đại diện các Bộ, ngành và các đơn vị liên

quan của Bộ Y tế. Ban này tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Y tế các vấn đề về quản lý và phát triển nhân lực y tế.

Bộ Y tế thường phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo giải quyết những vấn đề liên quan đến chất lượng đào

tạo trong các trường đại học, cao đẳng và trung cấp y tế. Hội đồng Hiệu trưởng các trường đại học, cao

đẳng y dược là tổ chức tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Y tế về những chính sách, kế hoạch phát triển đào tạo

và nghiên cứu khoa học trong các trường y dược.

Tuyển sinh của các trường đại học, cao đẳng y tế do Bộ Giáo dục và Đào tạo kiểm soát thông qua việc tổ

chức theo kỳ thi quốc gia hàng năm và quản lý chỉ tiêu tuyển sinh đối với các cơ sở đào tạo.. Ở Việt Nam

không tổ chức kỳ thi quốc gia để đánh giá sinh viên tốt nghiệp và cũng không thi sát hạch cấp chứng chỉ

hành nghề. Đào tạo liên tục được triển khai và là yêu cầu bắt buộc đối với nhân lực y tế để duy trì chứng chỉ

hành nghề.

Sử dụng nhân lực y tế

Cơ chế tuyển dụng nhân viên y tế ở khu vực công được thực hiện theo quy định và hướng dẫn của Luật Viên

chức và các văn bản hướng dẫn dưới luật

Quá trình tuyển dụng nhân lực y tế bặt đấu từ phê duyệt chỉ tiêu nhân lực do các cơ sở đề xuất và các cơ

quan chủ quản tổng hợp trình cấp có thẩm quyển phê duyệt là các Bộ đối với các cơ sở y tế thuộc các cơ

quan trung ương hoặc Uỷ ban Nhân dân tỉnh đối với địa phương. Các ứng viên được đánh giá về văn bằng,

kiến thức chung, kiến thức chuyên môn và năng lực ngoại ngữ và sử dụng máy vi tính với một trong hai

hình thức là thi tuyển hoặc xét tuyển và chủ yếu do các cơ quan chủ quản thực hiện. Các tỉnh có thể có

những chính sách riêng đặc thù để khuyến khích những người có trình độ chuyên môn cao làm việc ở

những khu vực hoặc lĩnh vực kém thu hút.

Tài chính cho nguồn nhân lực

Chi phí chung cho hệ thống y tế của Việt Nam năm 2013 là 120.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, không có số liệu về

chi phí cho nhân lực y tế. Nhân lực y tế được nhà nước tuyển dụng được trả lương như các lĩnh vực khác.

Ngoài lương, nhân viên y tế có thể được hưởng các khoản phụ cấp phụ thuộc vào khu vực và lĩnh vực họ

công tác. Có những phụ cấp ưu đãi cho người làm việc ở khu vực có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó

khăn, ít thu hút hoặc những lĩnh vực nguy hiểm như HIV/AIDS, v.v…

Như đã trình bảy ở trên, phần lực chi phí cho nhân lực y tế được Chính phủ bao cấp đối với các cơ sở đào tạo

y tế công lập. Tuy nhiên dữ liệu về tài chính cho nhân lực y tế không được phân loại một cách đầy đủ và chi

phí đào tạo cho từng loại nhân lực y tế cũng không sẵn có.

Quản lý nguồn nhân lực

Các chính sách về nhân lực y tế được soi sáng bởi Nghị quyết 46-NQ/TW năm 2005 của Bộ Chính trị Đảng

Cộng sản Việt Nam. Các chiến lược chính của chính sách nhân lực y tế là: (1) tăng cường nguồn nhân lực về

số lượng, chất lượng và cấu trúc; và (2) xây dựng và thực hiện các chính sách đãi ngộ đối với nhân lực y tế.

10

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Chính phủ đã ban hành nhiểu chính sách về nhân lực y tế như: Nghị định số 64/2009/NĐ-CP của Thủ tướng

Chính phủ về chính sách đối với cán bộ, viên chức y tế công tác ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt

khó khăn; Nghị định số 56/2011/NĐ-CP của Chính phủ quy định chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với

công chức, viên chức công tác tại các cơ sở y tế công lập; Nghị định số 134/2006/NĐ-CP quy định chế độ cử

tuyển vào các cơ sở giáo dục trình độ đại học, cao đẳng, trung cấp thuộc hệ thống giáo dục quốc dân; Quyết

định số 1544/QD-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt“Đề án đào tạo nhân lực y tế cho vùng khó khăn,

vùng núi của các tỉnh thuộc miền Bắc và miền Trung, vùng đồng bằng sông Cửu Long và vùng Tây Nguyên

theo chế độ cử tuyển”

Bộ Y tế đã phê duyệt các kế hoạch về nhân lực y tế nói chung và cho hệ thống khám chữa bệnh nói riêng.

Nhiều cơ quan Chính phủ tham gia vào xây dựng các chính sách về nhân lực y tế, bao gồm Bộ Y tế, Bộ Tài

chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nội vụ, và Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, v.v... và các cơ quan địa

phương.

Hệ thống thông tin về nhân lực y tế có nhiều hạn chế chưa kịp thời cung cấp đầy đủ và chính xác giúp cho

công tác lập kế hoạch nhân lực và xây dựng những chính sách phủ hợp. Công nghệ thông tin chưa được

ứng dụng nhiều trong quản lý nhân lực y tế ngoại trừ hệ thống quản lý cấp chứng chỉ hành nghề đang được

thử nghiệm.

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

11

nằm ở phía Tây, địa hình chủ yếu là đất đỏ bazan.

Vùng Đông Nam Bộ là khu vực địa hình hỗn hợp

đồi núi thấp xen lẫn đồng bằng nhỏ hẹp, là khu

vực bị sa mạc hóa.

Vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long là khu vực

đồng bằng rộng lớn thuộc khu vực châu thổ

sông Mekong, khi vào Việt Nam đổ ra nhiều

nhánh. Vùng này có khí hậu nhiệt đới.

1. Giới thiệu

1.1 Thông tin về nhân khẩu học, xã hội và

chính trị

•

Địa lý

Việt Nam là một quốc gia có hình chữ S trên bản

đồ nằm ở khu vực Đông Nam Châu Á, trên bán đảo

Đông Dương. Việt Nam có biên giới với Trung Quốc

ở phía Bắc, với Lào và Campuchia ở phía Tây, phía

Đông và phía Nam tiếp giáp với Thái Bình Dương.

Diện tích của Việt Nam là 331.211,6 km². Bờ biển Việt

Nam dài 3260 km không kể các đảo. Ngoài phần đất

liền, Việt Nam có khá nhiều đảo có cư dân sinh sống.

Việt Nam chia làm 6 vùng kinh tế - xã hội ứng với các

khu vực có địa lý tương đồng:

Hà Nội là thủ đô của Việt Nam, nằm ở khu vực Đồng

bằng Sông Hồng và Thành phố Hồ Chí Minh là

thành phố lớn nhất nằm giữa khu vực Đông Nam Bộ

và Đồng Bằng Sông Cửu Long.

Nhân khẩu học

Việt Nam là quốc gia đứng thứ 13 trong các quốc gia

đông dân nhất thế giới. Dân số Việt Nam trong tổng

điều tra năm 2009 là 86,3 triệu, dân số ước tính năm

2014 vào khoảng 90,7 triệu người.

•

Vùng Trung du miền núi phía Bắc với địa hình

chủ yếu là núi thấp, đỉnh cao nhất là Fanxipang

3.143m.

Vùng Đồng bằng Sông Hồng có hình tam giác

với diện tích khoảng 15.000 km2 nằm trên lưu

vực của hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình.

Vùng Bắc trung bộ và Duyên hải miền trung là

một dải đất hẹp, phía tây là núi, phía đông là đồng

bằng duyên hải hẹp. Chỗ hẹp nhất chỉ với 50 km.

Gia tăng dân số

Việt Nam là một quốc gia có dân số gia tăng tương

đối ổn định trong thập niên qua. Năm 2000, dân số

Việt Nam là 78 triệu, sau 14 năm (đến năm 2014) dân

Vùng Tây nguyên là vùng cao nguyên rộng lớn số cả nước tăng thêm 14 triệu người (Phân bố dân số)

95

90

85

80

75

70

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0

1

2

3

4

0

1

0

2

Năm

Hình 1 . Thay đổi quy mô dân số từ năm 2000 đến 2012

Nguồn: (TCTK, 2014a)

12

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Phân bố dân số

Đông Nam Bộ (670 người/ 1km²), Đồng bằng Sông

Mật độ dân số chung cả nước là 274 người/1 km²Cửu Long (432 người/1 km²), Tây Nguyên và Trung

năm 2014. Dân số Việt Nam tập trung cao ở khu vực du, Miền núi phía Bắc có mật độ dân số thấp nhất

Đồng bằng Sông Hồng (983 người/1 km²), Miền trên cả nước (Hình 2).

Hình 2 . Mật độ dân cư theo các vùng

Nguồn: (TCTK, 2014a)

Bảng 1. Tỷ số giới tính của toàn dân số (số nam/100 nữ)

Vùng

2010

97,8

97,2

99,5

97,9

102,7

94,5

98,8

2011

97,8

97,5

99,3

98,0

103,4

94,0

98,8

2012

97,8

96,7

99,2

97,9

104,1

94,9

98,6

2013

97,7

97,6

98,8

97,6

103,9

94,6

98,3

Chung cả nước

Đồng bằng Sông Hồng

Trung du và Miền núi phía Bắc

Bắt trung bộ và Duyên hải miền trung

Tây Nguyên

Đông Nam bộ

Đồng bằng Sông Cửu Long

Nguồn: (TCTK, 2014a)

Phân bố dân số theo giới tính

nam (Bảng 1).

Một trong những vấn đề được Chính phủ quan tâm

nhiều là sự mất cân bằng giới tính khi sinh. Ở một

số vùng tỷ số giới tính khi sinh rất cao ở mức 120 trẻ

trai/100 trẻ gái (TCTK, 2009). Chính phủ đã có chính

sách nhằm điều chỉnh vấn đề này như nghiêm cấm

thông báo cho sản phụ biết giới tính thai nhi qua

bắt mạch, siêu âm; loại bỏ thai nhi vì giới tính (Chính

phủ, 2003).

Tỷ số nam và nữ trong dân số Việt Nam thay đổi rất

ít trong những năm qua, vào năm 1999 là 96,4/100

(số nam trên 100 nữ) (TCTK, 2009) nhưng vào năm

2013 tỷ số đó là 97,7 (TCTK, 2014a) (Nguồn: (TCTK,

2014a)).

Tỷ số giới tính khác nhau giữa các vùng. Tây Nguyên

có tỷ lệ nam đông hơn nữ trong khi hầu hết các

vùng và nhìn chung cả nước, nữ chiếm tỷ lệ cao hơn

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

13

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

Nam

Nữ

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Tỷ lệ % dân số

Hình 3. Cơ cấu dân số theo giới từ năm 2005 đến 2013

Nguồn: (TCTK, 2014a)

Phân bổ dân cư giữa thành thị và nông thôn

Đô thị hóa ở Việt Nam diễn ra rất nhanh trong thập kỷ qua. Vào năm 2005 có khoảng 27,1% dân cư Việt Nam

sống ở thành thị thì năm 2014 tỷ lệ đó là 33,1% . Sự thay đổi về phân bố cơ cấu dân số nông thôn và thành

thị đã diễn ra cùng sự phát triển của quá trình công nghiệp hóa mà từ đó mà người dân đã di chuyển ra khu

công nghiệp tìm việc làm (Tỷ lệ tăng dân số).

100%

90%

80%

70%

60%

Nông thôn

50%

40%

30%

20%

10%

0%

Thành thị

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Năm

Hình 4 . Thay đổi cơ cấu dân số theo thành thị và

nông thôn từ năm 2005 đến 2013

Nguồn: (TCTK, 2014a)

14

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Tỷ lệ tăng dân số

Trung bộ và Duyên hải miền Trung (0,4%/năm); tỷ

lệ tăng chung cả nước là 1,2%/năm. Sự khác biệt

gia tăng dân số này chủ yếu do di dân từ các tỉnh

có điều kiện kinh tế xã hội thấp đến các khu vực có

điều kiện phát triển kinh tế ở Miền Đông nam bộ

và Tây Nguyên (TCTK, 2009). Sự khác biệt này phản

ánh nhu cầu dịch vụ y tế cho nhóm tuổi, đặc biệt là

nhóm tuổi trẻ, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và các

bệnh truyền nhiễm ở lứa tuổi này, đặc biệt là HIV/

Tỷ lệ tăng dân số ở Việt Nam giảm trong vòng 10

năm qua, tỷ lệ tăng dân số tự nhiên năm 1999 là

1,7%, năm 2013 là 1,06 %.

Có một sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ tăng dân số

tự nhiên giữa các vùng. Kết quả Tổng điều tra dân

số và nhà ở năm 1999 và 2009 cho thấy khu vực có

tỷ lệ tăng dân số cao nhất là Đông Nam bộ (3,2%/

năm) và Tây Nguyên (2,3%/năm) và thấp nhất là Bắc AIDS.

Bảng 2. Dân số và tỷ lệ tăng dân số theo các cùng kinh tế xã hội 1999 và 2009

Dân số (người)

Tỷ lệ tăng dân số

bình quân năm

thời kỳ 1999-2009

(%)

Vùng kinh tế-xã hội

1999

2009

Toàn quốc

76 323 173

10 033 878

17 852 989

18 087 097

4 059 928

85 789 573

11 064 449

19 577 944

18 835 485

5 107 437

1,2

1,0

0,9

0,4

2,3

3,2

0,6

Trung du và miền núi phía Bắc

Đồng bằng sông Hồng

Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung

Tây Nguyên

Đông Nam Bộ

10 158 606

16 130 675

14 025 387

17 178 871

Đồng bằng sông Cửu Long

Nguồn: (TCTK, 2009)

Phân bố theo tuổi

điều tra dân số năm 2009 cho thấy cấu trúc dân số

có sự thay đổi đáng kể so với 10 năm trước với tỷ

trọng của các nhóm tuổi trẻ giảm nhiều (Nguồn:

Số liệu Tổng điều tra dân số năm 1999 cho thấy Việt

Nam là nước có dân số trẻ và bắt đầu có tỷ lệ sinh

thấp dẫn đến tỷ trọng nhóm tuổi 0-5 thấp. Tổng (TCTK, 2011)).

Hình 5. Tháp dân số 1999 và 2009

Nguồn: (TCTK, 2011)

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

15

Ngôn ngữ

hoà, chấm dứt sự đô hộ của Pháp và kết thúc sự

thống trị của Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ II.

Việt Nam có bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946, bản

Hiến pháp này đã qua nhiều lần sửa đổi trong các

năm 1951, 1959, 1990, 1992 và 2013. Đảng Cộng sản

Việt Nam là đảng chính trị duy nhất lãnh đạo toàn

diện đời sống kinh tế, xã hội của Việt Nam. Lãnh đạo

Đảng được bầu 5 năm một lần thông qua đại hội đại

biểu.

Tiếng Việt được sử dụng làm ngôn ngữ chính thức ở

Việt Nam mà tất cả các nhóm người dân tộc Kinh và

những người trẻ dân tộc thiểu số có thể đọc và viết.

Tiếng Việt cũng là ngôn ngữ chính thức được giảng

dạy tại các trường phổ thông và các cơ sở đào tạo

đại học, cao đẳng, trung cấp. Số liệu của tổng điều

tra dân số 2009 cho thấy, có khoảng 65,8 triệu người

Việt Nam nói tiếng Việt (TCTK, 2009).

Theo Hiến Pháp, Quốc hội là cơ quan quyền lực cao

nhất với chức năng lập pháp. Quốc hội Việt Nam

gồm khoảng 500 thành viên được bầu 5 năm một

lần. Quốc hội có quyền ban hành và sửa đổi Hiến

pháp, các luật, phê duyệt ngân sách quốc gia, giám

sát các hoạt động của Chính phủ và các tổ chức có

quyền lực khác, và chỉ định thành viên của cơ quan

tư pháp.

Hầu hết người dân tộc thiểu số trẻ tuổi được đi học

nói, đọc, và viết được tiếng Việt. Tuy nhiên, có một

bộ phận khá đông dân cư dân tộc thiểu số, đặc biệt

ở nhóm người cao tuổi hoặc học vấn thấp chủ yếu

sử dụng ngôn ngữ của dân tộc mình trong giao tiếp

mà ít khả năng sử dụng tiếng Việt. Vấn đề này ảnh

hưởng đến tiếp cận thông tin và sử dụng dịch vụ y

tế. Để có nhân viên y tế phục vụ các nhóm dân tộc

này, Chính phủ đã có chính sách cử tuyển và ưu tiên

đào tạo nhân viên y tế từ các dân tộc này và phân

công họ làm việc ngay chính trong cộng đồng dân

tộc mình (Chính phủ, 2006a)

Theo Hiến pháp, Chủ tịch nước thống lĩnh lực lượng

vũ trang nhân dân, giữ chức Chủ tịch Hội đồng quốc

phòng và an ninh. Chủ tịch nước giới thiệu Thủ

tướng Chính phủ để Quốc hội bỏ phiếu thông qua.

Tiếng Pháp và Tiếng Nga là hai ngôn ngữ từng được

nhiều học giả, trong đó có các bác sĩ được đào tạo

từ các nước này sử dụng trước khi Việt Nam mở cửa

kinh tế và giao lưu với các nền kinh tế phương Tây.

Thủ tướng Chính phủ là đại diện cho cơ quan hành

pháp. Giúp việc choThủ tướng Chính phủ có các Phó

Thủ tướng và tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ

có các Bộ trưởng được phân công phụ trách những

lĩnh vực cụ thể. Cơ quan hành pháp có trách nhiệm

thực thi các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã

hội, quốc phòng, an ninh và ngoại giao.

Hiện nay, Tiếng Anh là ngôn ngữ được giảng dạy ở

nhiều cơ sở giáo dục, trong đó có các trường y. Sinh

viên có thể sử dụng tiếng Anh để tìm hiểu thông tin,

đặc biệt từ internet, phục vụ cho học tập, nghiên cứu

và phát triển nghề nghiệp. Chính phủ đang khuyến

khích các trường đại học cải tiến chương trình đào

tạo và giảng dạy bằng tiếng nước ngoài mà chủ yếu

là tiếng Anh (Thủ tướng Chính phủ, 2008).

Hệ thống tư pháp của Việt Nam gồm có Tòa án Nhân

dân tối cao là cơ quan xét xử, Viện Kiểm sát nhân dân

tối cao đóng vai trò công tố.

Ở các cấp hành chính địa phương (tỉnh, huyện, xã)

cũng có bao gồm bộ máy tương ứng với cấp trung

ương bao gồm: cơ quan lãnh đạo Đảng, Hội đồng

Nhân dân, Ủy ban Nhân dân, Tòa án Nhân dân và

Viện Kiểm sát nhân dân.

Ngoài ra, một số ngôn ngữ khác cũng được sử dụng

ở Việt Nam như tiếng Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật

Bản, Nga… chủ yếu trong các quan hệ thương mại

và trao đổi văn hoá, du lịch mà ít liên quan đến lĩnh

vực y tế.

Hệ thống hành chính

Khái quát về thể chế chính trị

Việt Nam có 4 cấp hành chính bao gồm: cấp trung

Năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn ương, cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã. Cả nước chia

độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng thành 63 tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương

16

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

được gọi chung là cấp tỉnh. Mỗi tỉnh, thành phố trực lập tạm thời như: cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng năm

thuộc trung ương được chia thành các huyện, quận, 40-43 SCN chống lại nhà Đông Hán, cuộc khởi nghĩa

thị xã và thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là cấp Bà Triệu năm 248 SCN chống lại nhà Đông Ngô,

huyện). Cấp huyện được chia thành các xã, phường cuộc khởi nghĩa của Triệu Quang Phục chống lại nhà

và thị trấn (gọi chung là cấp xã). Năm 2013, cả nước Lương, cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan chống lại

có 708 đơn vị cấp huyện và 11.161 đơn vị hành chính nhà Tùy, cuộc khởi nghĩa của Phùng Hưng chống lại

cấp xã (TCTK, 2014b). Hệ thống chính trị ở các cấp nhà Đường. 1000 năm Bắc thuộc được kết thúc bởi

được mô tả ở trên.

chiến thắng chống quân Nam Hán do Ngô Quyền

lãnh đạo năm 938 và mở đầu cho thời kỳ độc lập. Từ

Hệ thống quản lý hành chính các cấp, trừ cấp trung đó qua các triều đại: Ngô, Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu

ương, bao gồm Hội đồng Nhân dân với chức năng Lê, Mạc, Nguyễn, lãnh thổ Việt Nam dần được mở

lập pháp địa phương và Uỷ ban Nhân dân giữ chức rộng như ngày nay.

năng hành pháp, và Toà án Nhân dân có ở cấp tỉnh

và huyện, Tất cả các cơ quan hành chính hoạt động Năm 1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha nổ súng

dưới sự lãnh đạo của tổ chức Đảng và theo Hiến tấn công vào Đà Nẵng xâm lược Việt Nam, bắt đầu

pháp, Pháp luật.

giai đoạn Việt Nam dần dần trở thành thuộc địa của

Pháp cùng với Lào và Campuchia trên bán đảo Đông

Hệ thống văn bản pháp luật của Việt Nam bao gồm Dương. Giai đoạn thuộc địa được kết thúc sau đại

nhiều loại văn bản quy phạm pháp luật. Liên quan chiến thế giới thứ II, và được đánh dấu bằng bản

đến hoạt động y tế có một số loại văn bản chỉnh Tuyên ngôn độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc

sau đây theo thứ tự hiệu lực từ cao xuống thấp gồm tại Hà Nội ngày 2/9/1945 và ngày 2/9 được lấy làm

Hiến pháp; Luật, Nghị quyết của Quốc hội; Pháp ngày Quốc khánh của nước Việt Nam. Ngay sau khi

lệnh, Nghị quyết của Uỷ ban thường vụ Quốc hội; Việt Nam tuyên bố độc lập, Pháp quay trở lại và Việt

Nghị định của Chinh phủ, Quyết định của Thủ tướng Nam phải trải qua cuộc kháng chiến 9 năm, kết thúc

Chính phủ, Thông tư của các bộ, Nghị quyết của Hội năm 1954 khi Hiệp định Geneva được ký kết và đất

đồng nhân dân tỉnh, Quyết định của Uỷ ban Nhân nước sau đó bị chia cắt và hình thành hai thể chế:

dân tỉnh, v.v...(Quốc hội, 2015)

Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ở phía Bắc vĩ tuyến 17^o

Bắc và Việt Nam Cộng hoà ở phía nam vĩ tuyến 17^o

Bắc.

Khái quát lịch sử Việt Nam

Việt Nam được ghi nhận là nơi có người tiền sử sinh

sống trong khoảng 25.000 năm qua. Nhiều di chỉ

khảo cổ ở Việt Nam đã được minh chứng cho sự có

mặt của người nguyên thủy và người tiền sử như:

văn hóa Phùng Nguyên, Hòa Bình, Đồng Đậu, Đông

Sơn, Sa Huỳnh, Ốc Eo.

Việt nam trải qua 21 năm chia cắt cùng với cuộc

chiến kéo dài có sự can thiệp từ bên ngoài kết thúc

vào năm 1975 khi đất nước thống nhất. Năm 1976,

cuộc Tổng tuyển cử trên cả nước đã bầu ra Quốc hội

và hình thành hệ thống chính trị thống nhất.

Nhà nước chính thức đầu tiên của Việt Nam có tên

là Văn Lang vào khoảng thế kỷ thứ 7 trước công

nguyên, là bộ tộc người Lạc Việt cư trú ở trung du và

Đồng bằng Sông Hồng.

Khi nhà nước Văn Lang sụp đổ được thay thế bằng

nhà nước Âu Lạc và kết thúc năm 208 TCN. Kể từ đó

đến 1000 năm sau, Việt Nam là thuộc địa của các

triều đại phong kiến phương Bắc. Trong giai đoạn

này cũng đã nổ ra nhiều cuộc đấu tranh giành độc

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

17

Bảng 3. Một số đặc điểm nhân khẩu học

Chỉ số

Giá trị

Năm

Tổng số dân

Tỷ lệ dân số thành thị (%)

Mật độ dân số

Tỷ lệ tăng dân số hàng năm (%)

Tỷ lệ di dân (phần nghìn)

Tỷ số giới tính khi sinh

90.728.900

33,1

274 người/km²

1,08%

2014

2012

2013

2,1‰

113,8

Phân bố theo nhóm tuổi:

8,5 %

15,8 %

68,5 %

7,2 %

2,1

17,0

7,1

94,7%

2013

2012

0-4 tuổi (% tổng dân số)

5-14

15-64

65+

Tổng tỷ suất sinh (TFR)

Tỷ suất sinh thô (CBR)

Tỷ suất chết thô (CDR)

Tỷ lệ biết chữ người lớn

Nguồn: (BYT, 2013a) và (TCTK, 2014a)

1.2 Tình hình kinh tế

Tỷ lệ tăng trưởng kinh tế hàng năm của Việt Nam đạt

từ 10-15% vào những năm 1990 – 2010. Tuy nhiên,

những năm gần đây có giảm xuống còn 6% (TCTK,

2014b).

Từ năm 1975 đến những năm 1980 Việt Nam đi theo

con đường xã hội chủ nghĩa với hai hình thức sở hữu

toàn dân và tập thể. Từ cuối thập niên 1980 và đặc

biệt những năm 1990 trở đi, Việt Nam đi theo hướng

đổi mới sang nền kinh tế thị trường định hướng xã

hội chủ nghĩa gồm nhiều thành phần kinh tế và

đa hình thức sở hữu. Việt Nam chuyển đổi mạnh

mẽ từ một nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế

hoạt động theo cơ chế thị trường. Việt Nam đã đạt

được mức tăng trưởng kinh tế tương đối cao và

phát triển nhanh trong những thập niên tiếp sau

đổi mới. Hiện nay, Việt Nam đang tham gia vào hầu

hết các tổ chức kinh tế quốc tế như: Hiệp hội các

quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), là thành viên của Tổ

chức Thương mại thế giới (WTO), tham gia các diễn

đàn như ASEM, APEC và hợp tác song phương và

đa phương với nhiều quốc gia và khu vực trên thế

giới. Việt Nam phát triển từ một nước nông nghiệp

chuyển dần sang một nước công nghiệp, dịch vụ và

trở thành nơi thu hút vốn đầu tư nước ngoài tương

đối lớn ở khu vực Đông Nam Á. Năm 2013, GDP của

Việt Nam đạt 176 tỷ USD dẫn tới thu nhập bình quân

đầu người là 1.908 USD (5,293 USD tính theo PPP).

Nền công nghiệp Việt Nam trước đây chủ yếu gồm

những nhà máy, xí nghiệp nhỏ và vừa, chủ yếu chế

biến và khai thác. Ngày nay, Việt Nam là nơi thu hút

đầu tư của nhiều tập đoàn công nghiệp và thương

mại lớn trên thế giới.

Cơ cấu kinh tế của Việt Nam đã có sự chuyển đổi từ

chỗ nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn, nay nhường

chỗ cho công nghiệp và dịch vụ. Tổng sản lượng

năm 2013 có cơ cấu nông nghiệp còn 18,38 %, công

nghiệp 38,31 %, dịch vụ 43,31 % (TCTK, 2014b).

18

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

Bảng 4. Một số chỉ số kinh tế và kinh tế xã hội

Chỉ số

Giá trị

176 tỷ

1.908

5,42

Năm

2013

2012

GDP, hiện tại tính bằng $US

GDP đầu người hiện tại, tính bằng $US

Tăng trưởng GDP hàng năm (%)

Tỷ lệ thất nghiệp (%)

3,21

Tỷ lệ lao động (%)

69,5

Nguồn: Theo (TCTK, 2014a)

1.3 Tóm tắt các chỉ số y tế

đẻ sống vào năm 2013 (BYT, 2013b), cải thiện nhiều

so với 170/100.000 vào năm 1990 (IndexMundi,

2015) và tử vong trẻ dưới 5 tuổi còn 23.1‰ năm

2013 (Bảng 5). Việt Nam đã thanh toán bại liệt năm

1997 (xác nhận năm 2000) và loại trừ uốn ván sơ sinh

năm 2005 nhờ có tỷ lệ tiêm chủng cao (WHO, 2015).

Các chỉ số y tê của Việt Nam được cải thiện đáng kể

trong những thập niên qua. Tuổi thọ bình quân của

Việt Nam là 69 tuổi vào năm 2000, tăng lên 73 tuổi

vào năm 2013 (IndexMundi, 2015). Việt Nam cũng

đã đạt được một số mục tiêu Thiên niên kẻ với một

số chỉ tiêu như giảm tử vong mẹ còn 65/100.000 trẻ

Bảng 5. Một số chỉ số y tế

Chỉ số

Giá trị

Năm

2013

73,0

76

Tuổi thọ trung bình: - Chung

Nữ

Nam

2013

70

Tỷ lệ chết trẻ dưới 5 tuổi (UMR)

Tỷ lệ chết trẻ em dưới 1 tuổi (IMR)

Tỷ lệ tử vong mẹ (MMR)

23,1

15,3

65/100.000

>97,87%

Tỷ lệ ca sinh được cán bộ y tế có kỹ năng đỡ (% số trẻ sinh)

Nguồn: (TCTK, 2013) and (BYT, 2013a)

Tuổi thọ bình quân của người Việt Nam hiện nay là xây dựng trên cả nước cùng với hệ thống y tế cơ sở

70 với nam và 76 với nữ chung cho cả hai giới là 73 bao phủ hầu hết các xã làm nhiệm vụ chăm sóc sức

tuổi. Chỉ số này thay đổi đáng kể trong những năm khỏe ban đầu cho nhân dân. Hệ thống đào tạo nhân

qua, năm 1999 tuổi thọ với nam là 65 và nữ là 70; cho lực y tế cũng bắt đầu hình thành và phát triển mạnh

đến 2013 tuổi thọ với nam giới đã tăng 5 năm và với mẽ từ những năm 1960.

nữ đã tăng 6 năm (BYT, 2013a), (BYT, 2013b).

Hệ thống y tế Việt Nam được tổ chức theo hệ thống

Mô hình bệnh tật của Việt Nam đang chuyển dịch từ hành chính 4 cấp từ xã đến trung ương.

các bệnh lây nhiễm sang các bệnh không lây nhiễm

là chủ yếu. Ví dụ: năm 1996 tỷ lệ mắc bệnh lây là Mỗi đơn vị hành chính cấp xã có một trạm y tế bao

37,63%, năm 2013 tỷ lệ này là 25,33%. Năm 2013, tỷ gồm từ 5-10 nhân viên tùy theo quy mô dân số.

lệ mắc bệnh không lây là 63,5%, trong đó nổi bật là Ngoài ra, các cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, trường

tăng huyết áp, tiểu đường và ung thư (BYT, 2013a).

học, đặc biệt nơi có nhiều công nhân được tổ chức

các trạm y tế để phục vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu

cho dân cư được phân công quản lý.

1.4 Hệ thống y tế

Hệ thống y tế Việt Nam được tổ chức và phát triển

mạnh từ những năm 1960, nhiều bệnh viện đã được

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam

19

Cơ quan y tế cấp huyện là trung tâm y tế bao gồm:

khối cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh và khối dự

phòng. Trong những năm gần đây, cơ cấu tổ chức y

tế cấp huyện có thay đổi và không đồng nhất ở tất cả

các địa phương. Nhiều huyện được tổ chức gồm: cơ

quan quản lý là phòng y tế và các cơ quan sự nghiệp

là bệnh viện và trung tâm y tế dự phòng. Ngoài ra, ở

cấp huyện còn có các chi cục như: chi cục dân số, chi

cục vệ sinh an toàn thực phẩm làm nhiệm vụ quản

lý theo lĩnh vực liên quan ở cấp huyện tùy thuộc vào

quy mô dân số và quy định của địa phương.

nhân lực y tế và cấp phép hoạt động cơ sở y tế.

Bộ Y tế quản lý nhiều cơ sở y tế bao gồm các bệnh

viện trung ương, các viện nghiên cứu và viện Pasteur

và một số trường đại học và cao đẳng y tế. Các bệnh

viện gồm đa khoa và chuyên khoa nằm rải rác ở các

vùng nhưng tập trung chủ yếu ở thành phố Hà Nội

và Hồ Chí Minh. Đây là các bệnh viện tuyến cao nhất

của các tỉnh trong khu vực đồng thời cũng là các

bệnh viện thực hành của các trường đại học y đóng

trên địa bàn. Các viện nghiên cứu bao gồm: Viện

Chiến lược và Chính sách y tế, Viện Vệ sinh dịch tễ,

Viện Dinh dưỡng, Viện Y học lao động, Viện Pasteur

của Nha Trang và Thành phố Hồ Chí Minh,.v.v… Các

cơ sở này vừa làm nhiệm vụ nghiên cứu và đào tạo

sau đại học vừa cung cấp các dịch vụ phòng bệnh.

Các cơ sở đào tạo gồm một số trường đại học và

trường cao đẳng đào tạo ngành y, điều dưỡng hộ

sinh, dược và kỹ thuật y học. Phần lớn các cơ sở này

do Bộ Y tế quản lý. Hầu hết các trường đại học có

bệnh viện thuộc trường với quy mô khoảng 200

giường, làm nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học

và cung cấp dịch vụ y tế. Tuy nhiên, số liệu về các

bệnh viện thực hành của các trường đại học và cao

đẳng không được tổng hợp.

Cơ quan y tế tuyến tỉnh: gồm cơ quan quản lý nhà

nước là Sở Y tế, các cơ quan cung cấp dịch vụ là các

bệnh viện đa khoa và bệnh viện chuyên khoa. Các

bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh thường có quy mô

khoảng 500 giường. Các bệnh viện chuyên khoa bao

gồm: bệnh viện phụ sản, bệnh viện sản nhi, bệnh

viện nhi, bệnh viện y học cổ truyền, bệnh viện lao và

bệnh phổi.v.v… Các bệnh viện chuyên khoa được

tổ chức tùy theo quy mô dân số của từng tỉnh. Ngoài

ra, với những tỉnh có địa bàn rộng có một số bệnh

viện đa khoa khu vực được phát triển trên cơ sở bệnh

viện tuyến huyện và là cơ sở y tế tuyến trên của một

số huyện trong khu vực. Ngoài các bệnh viện, các

tỉnh thường có các đơn vị sự nghiệp trực thuộc Sở Y

tế như: trung tâm sức khỏe sinh sản, trung tâm y tế

dự phòng, trung tâm phòng chống HIV/AIDS, trung

tâm mắt, trung tâm truyền thông giáo dục sức khỏe,

chi cục an toàn vệ sinh thực phẩm, chi cục dân số

cấp tỉnh. Những cơ sở y tế này thực hiện nhiệm vụ

cung cấp các dịch vụ y tế theo chuyên môn và không

có giường bệnh điều trị nội trú. Mỗi tỉnh thường có

một trường cao đẳng hoặc trung cấp y tế đào tạo

nhân lực y sĩ, điều dưỡng, hộ sinh, kỹ thuật y học, và

dược chủ yếu phục vụ nhu cầu của tỉnh.

Tại tuyến trung ương, Bộ Y tế là cơ quan quản lý

nhà nước giám sát các hoạt động hy tế toàn quốc.

Các đơn vị của Bộ Y tế liên quan trực tiếp đến chính

sách nhân lực y tế gồm Vụ Tổ chức cán bộ chịu trách

nhiệm đề xuất chính sách tuyển dụng, lương và ưu

đãi đối với nhân lực y tế; Cục Khoa học công nghệ

và Đào tạo đề xuất và giám sát thực hiện các chính

sách, quy định về tuyển chọn và các tiêu chuẩn đào

tạo nhân lực y tế; Cục Quản lý khám bệnh, chữa

bệnh quản lý việc cấp chứng chỉ hành nghề đối với

20

Tổng quan quốc gia về Nhân lực y tế Việt Nam