Bài thuyết trình Tình hình nghiên cứu và phát triển sâm của Việt Nam

2017. 3. 09. Hanoi

Tình hình nghiên cứu và phát

triển sâm của Việt Nam

Lê Hùng Lĩnh

Viện Di truyền Nông nghiệp

Trồng nhân sâm trên thế giới

America: P. quinquifolius

Korea: Panax ginseng

China: P. ginseng,

P. notoginseng

P. japonicus

Vietnamese ginseng

- Miền Bắc: P. bipinnatifidus,

P. stipuleanatus

- Miền Trung: P. vietnamensis (3 varieties ?)

Value up the Vietnamese ginseng to Worldwide

Giống sâm Hàn Quốc

Chunpoong

Gumpoong

Nhân sâm Việt Nam

Lai Chau

o Lai Châu là Panax vietnamensis var. fuscidiscus bậc phân

loại dưới loài của Panax vietnamensis

o Tam thất hoang - Panax stipuleanatus H.Tsai et K.M. Feng

o Sâm vũ diệp - Panax bipinnatifidus Seem.

o Sâm Ngọc Linh - Panax Vietnamensis Ha et Grushv

Kon Tum

Da Lat

o Panax vietnamensis Ha et Grushv. var. vietnamensis

P. vietnamensis var. tiepii

Nguồn gốc và quan hệ di truyền các loài sâm

China

Laos

5

Các bộ phận của cây nhân sâm

Hạt

Hoa

Thân

Quả

Cây con

Lá

xanh

Thân củ

sâm

Quả

chín

TÍNH ĐẶC HỮU CỦA SÂM NGỌC LINH VIỆT NAM

 SÂM NGỌC LINH LÀ LOÀI ĐẶC HỮU CỦA VIỆT NAM

PHÁT HIỆN TẠI NÚI NGỌC LINH NĂM 1973. ĐẾN

NĂM 1985 CHÍNH THỨC GÓP MẶT VÀO DANH SÁCH

CÁC LOẠI SÂM TRÊN THẾ GIỚI VỚI TÊN KHOA HỌC

Panax vietnamensis Ha et Grushv.

 SINH TRƯỞNG ĐƯỢC Ở VÙNG KHÍ HẬU NHIỆT ĐỚI

VIỆT NAM Ở ĐỘ CAO 1200 – 2100m SO VỚI MỰC

NƯỚC BIỂN.

 CÓ HÀM LƯỢNG Saponin CAO NHẤT TRONG CÁC

LOẠI SÂM KHÁC NÊN TÁC DỤNG CỦA SÂM NGỌC

LINH CŨNG ĐA DẠNG HƠN, RỄ SÂM NGỌC LINH

CHỨA 52 LOẠI Saponin, SÂM TRIỀU TIÊN VÀ SÂM

KHÁC CÓ KHOẢNG 25 LOẠI.

Phần thân khí sinh với tán quả và bộ phận dưới mặt đất (thân rễ + rễ củ)

của Sâm Ngọc Linh thiên nhiên.

Bộ phận dưới mặt đất (thân rễ + rễ củ) của Sâm Ngọc Linh trồng

Một số cấu trúc Saponin dammaran mới của sâm Ngọc Linh

( A

)

G

l c - O

O

H

R

2

O

H

( B

)

G

l c - O

R

O

H

3

O

H

O

2

O

H

O

H

( C

)

G

l c - O

R

O

( D

( E

)

H

O

1

R

2

O

H

O

H

O

R

1

)

G

l c - O

O

3

H

R

2

t h u s u a át

0 . 0 3 3

%

R

2

t h u s u a át

%

R

1

2

0 . 0 0 4

0 . 0 0 3

G

- H

G

-

l c - G l c

2

H

-

( A

( B

( C

)

- G l c - R h a

2

- C

H

8

-

3

6

)

- O - G l c

A

c

1 5

1 9

- C

H

0 . 0 1 4

- G l c - X y l

l c - G l c

2

H

-

2

6

3

A

c

0 . 0 0 4

G

-

l c - G l c

2

H

-

9

( D

( E

)

5

6

0 . 0 0 8

0 . 0 0 6

- G l c - X y l

-

G

l c

- C

H

2

4



0 . 0 0 5

0 . 0 0 2

- H

- O - G l c

- H

3

1 2

1 3

- G l c - G l c

2

- G l c - X y l

2

- O - G l c

6

S

2 1

2 2

2 4 (

)

- H

G

l c

  

( E

)

1 4

0 . 0 2

R

)

- O - G l c

- C

H

O

H

2 4 (

- G l c - X y l

2

G

l c - O

R

O

H

G

l c - G l c - O

2

3

( 0 . 0 0 9 %

)

O

H

O

R

O

1

O

H

R

2

R

t h u s u a át

%

2

1

3

H

O

4

7

0 . 0 0 4

0 . 0 1

G

l c - G l c

2

G

-

l c

- O

H

O

R

-

l c - G l c - X y l

2

- H

- G l c

l c

2

t h u s u a át

%

R

1 6

1 7

1 8

l c - X y l

2

0 . 0 0 1

-

H

G

-

- G l c - G l c

2

- H

- A r a

- X y l

1 0

1 1

0 . 0 0 7

0 . 0 3

- G l c

- G l c - G l c

2

-

2

X

y l

Ara: a-L-arabinopyranosyl; Rha: a-L-rhamnopyranosyl; a-Glc: a-glucopyranosyl;

Glc: b-D-glucopyranosyl; Xyl: b-D-xylopyranosyl; Ac: acetyl

Majonosid –R2

Structures of ocotillol saponins in Vietnamese ginseng

Majonosid-R2 chiếm khoảng ½ lượng tổng cộng các saponin chính.

Hàm lượng saponin toàn phần trong các bộ phận dùng của Sâm Ngọc

Linh tự nhiên (quy chiếu theo đường chuẩn majonosid-R2)

Bộ phận dùng Saponin toàn phần Hệ số biến đổi

(%)

(variation

coefficient)

Thân rễ và rễ củ

9,25

4,19

Thân rễ

Rễ củ

7,89

3,42

2,57

14,01

Rễ phụ

5,95

4,25

3,89

4,89

Cọng thân và lá

Hàm lượng các saponin chủ yếu trong Sâm Ngọc Linh trồng tại Trại Dược

liệu Trà Linh xác định bằng phương pháp HPLC

Nguyên Hàm lượng các saponin chính (%) tính trên dược liệu khan

liệu

G-Rb₁G-Rb₃G-Rd G-Rg₁N-R₁G-Re M-R₂

Tổng

cộng

18.95

TRS6 2.81 0.16 1.59 6.41 0.53 0.33 7.12

TRS5 1.98 0.19 2.21 3.24 0.26 0.09 5.42

TRS4 1.84 0.18 3.63 4.25 0.36 0.10 4.44

RCS6 2.32 0.09 2.40 7.49 1.03 0.38 4.75

RCS5 2.03 0.05 1.07 4.95 0.39 0.24 4.52

RCS4 1.29 0.04 0.67 4.45 0.24 0.23 4.34

SVN3 1.18 0.14 1.51 3.89 0.22 0.21 2.74

SVN2 0.66 0.06 0.62 1.99 0.25 0.19 1.77

13.39

14.80

18.46

13.25

11.26

9.89

5.54

Ghi chú: - G = ginsenosid; M = majonosid, N = notoginsenosid

- TRS4-6: Thân rễ Sâm Ngọc Linh4-6 tuổi; RCS4-6: Rễ củ Sâm Ngọc Linh 4-6 tuổi.

- SVN2-3: Bộ phận dưới đất Sâm Ngọc Linh 2-3 tuổi (không tách riêng).

TỒN TẠI SÂM NGỌC LINH

 SÂM NGỌC LINH có công dụng rất tốt cho sức khỏe con người nên giá trị kinh tế cao

(40-100 triệu VNĐ/kg). Từ khi phát hiện năm 1973 cho đến 1995 thì loài này đã bị khai

thác cạn kiệt có nguy cơ tuyệt chủng mất nguồn gen quý hiếm.

 Quan tâm chưa đúng với tiềm năng của sâm Ngọc Linh, việc khai thác bừa bãi sâm tự

nhiên vẫn diễn ra dẫn đến cạn kiệt nguồn gene.

 Chưa có quy trình công nghệ hoàn thiện trong việc sản xuất giống cây, quy trình trồng

trọt, sản xuất nhân sâm Ngọc Linh. Do vậy, thiếu giống sâm Ngọc Linh đảm bảo chất

lượng cho năng suất cao, chất lượng tốt.

 Sản xuất manh mún, thị trường biến động giá cả, thông tin thị trường không đầy đủ,

hàng giả không kiểm soát được.

 THÁCH THỨC CỦA THỊ TRƯỜNG

Nhiệm vụ khoa học giao đoạn 1998-2010

1. 1998-2005: Bảo tồn và lưu giữ Sâm Ngọc Linh; Chương trình bảo tồn nguồn gen và

giống cây thuốc

2. 2005-2010: Nghiên cứu phát triển cây Sâm Việt Nam (Sâm Ngọc Linh) nhằm sản xuất

nguyên liệu làm thuốc

3. Nghiên cứu hoàn thiện công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng và qui hoạch phát

triển cây Sâm K5 tại Kon Tum” (2001 – 2003).

Nhiệm vụ khoa học giao đoạn 2011-2015

1. Khai thác và phát triển Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv); Chương

trình Quỹ gen.

2. Nghiên cứu phát triển Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv) ở một số

khu vực có điều kiện sinh thái tương tự núi Ngọc Linh” Chương trình KC06.

3. Nghiên cứu kiểm nghiệm chất lượng và đánh giá một số tác dụng sinh học của Sâm

Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv-Ẩliaceae); Chương trình KC10.

4. Nghiên cứu nhân vô tính và sản xuất sinh khối rễ cây sâm Ngọc Linh (Panax

vietnamensis Ha et Grushv-Araliaceae); Nhiệm vụ cấp địa phương

Tiếp

5. Hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất Sâm Ngọc Linh sinh khối và chế phẩm tăng

lực Vinatonic ); Chương trình KC10.

6. Hệ thống nuôi cấy lớp mỏng tế bào trong nghiên cứu chương trình phát sinh hình

thái và bảo tồn cây sâm ngọc Linh; Nghiên cứu cơ bản thuộc quỹ NAFOSTED

7. Nghiên cứu chuyền gen tạo rễ tóc Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et

Grushv) làm vật liệu nuôi cấy Bioreactor; Đề tài cấp bộ NN&PTNT

8. Ứng dụng hệ thống chiếu sáng đơn sắc (LED) trong nghiên cứu nhân nhanh cây Sâm

Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et Grushv) Đề tài cấp Viện HLKH và CNVN

9. Nghiên cứu quy trình công nghệ bào chế một số sản phẩm chất lượng cao từ sâm

Ngọc Linh (PANAX VIETNAMENSIS HA ET GRUSHV. – ARALIACEAE)

10. Ứng dụng các giải pháp khoa học công nghệ để phát triển nguồn nguyên liệu và

tạo sản phẩm từ hai loài cây thuốc Sâm vũ diệp (Panax bipinnatifidus Seem.) và Tam

thất hoang (Panax stipuleanatus H.Tsai et K.M. Feng) vùng Tây Bắc

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

CHƯƠNG TRÌNH

PHÁT TRIỂN SÂM NGỌC LINH GIAI ĐOẠN 2014-2023 VỚI MỤC TIÊU

ĐÀU TƯ NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NHẰM BẢO TỒN PHÁT TRIỂN NÂNG

CAO GIÁ TRỊ VÀ XÂY DỰNG THƯƠNG HIỆU QUỐC TẾ VÀ THƯƠNG

MẠI HÓA CHO SẢN PHẨM SÂM NGỌC LINH

Tổng nguồn vốn đầu tư Đề án: 900 tỷ đồng

(Chín trăm tỷ đồng)

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NAM

ĐỀ ÁN

BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÂY SÂM NGỌC LINH

(SÂM VIỆT NAM) ĐẾN NĂM 2030

Tổng nguồn vốn đầu tư Đề án: 9.467tỷ đồng

(Chín nghìn bốn trăm sáu mươi bảy tỷ đồng)

Trong đó:

- Nhà nước:

1.569 tỷ đồng

- Các doanh nghiệp: 7.898 tỷ đồng

Bộ môn sinh học phân tử

• Nghiên cứu và phát triển sâm Ngọc Linh (Vietnames ginseng)

• Hợp tác quốc tế về nghiên cứu sâm

17

Tên nhiệm vụ:

“Nghiên cứu xây dựng bộ chỉ thị phân tử phục vụ

giám định, khai thác và phát triển giống Sâm Ngọc

Linh (Panax vietnamensis)”

Mục tiêu cụ thể

- Xây dựng được bộ chỉ thị phân tử ADN dựa trên

trình tự hệ gen và xác định được chỉ thị phân tử đặc

hiệu kiểm định sâm Ngọc Linh.

- Xây dựng được qui trình kiểm định sâm Ngọc Linh

(Panax vietnamensis) bằng chỉ thị phân tử.

NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

Nội dung 1: Thu thập, xây dựng tập đoàn mẫu Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis); Sâm

Vũ diệp (Panax bipinatifidus); Tam thất hoang (Panax stipuleanatus); Sâm Lai

Châu Panax vietnamensis var. fuscidiscus và sâm Hàn Quốc.

Nội dung 2: Nghiên cứu đánh giá các tính trạng hình thái sinh học chính, xây dựng cơ sở

dữ liệu các tính trạng của các mẫu sâm Ngọc Linh thu thập.

Nội dung 3: Nghiên cứu lưu giữ Invitro các mẫu giống thu thập phục vụ nghiên cứu và

phát triển giống sâm Ngọc Linh.

Nội dung 4: Thiết kế bộ chỉ thị phân tử phục vụ nghiên cứu di truyền và kiểm định sâm

Ngọc Linh.

Nội dung 5: Nghiên cứu xác định chỉ thị phân tử đặc hiệu để kiểm định sâm Ngọc Linh

với một số giống sâm khác.

Nội dung 6: Nghiên cứu xây dựng quy trình kiểm định sâm Ngọc Linh.

Nội dung 7: Sử dụng chỉ thị phân tử đặc hiệu xây dựng mối liên hệ tiến hóa và phân ꢀch

di truyền ở mức độ phân tử các mẫu sâm Ngọc Linh.

Bài thuyết trình Tình hình nghiên cứu và phát triển sâm của Việt Nam - Lê Hùng Lĩnh