Bài giảng Mãn kinh, lão hóa não bộ và trầm cảm

MÃN KINH,

LÃO HÓA NÃO BỘ

VÀ TRẦM CẢM

Bs. Nguyễn Thị Ngọc Phượng

Chủ tịch Hội Nội tiết Sinh Sản & Vô sinh TP HCM

Phó Chủ tịch Hội Phụ Sản Việt nam

29/05/2018

1

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ và TRẦM CẢM

I. Đại cương

II. Cơ chế sinh học thần kinh của lão hóa

não bộ

III. Một số điều kiện ảnh hưởng quá trình

lão hóa não bộ

– Insulin và não bộ

– Bệnh lý schizophrenia – tâm thần phân liệt

– Giảm glutathion

– Mãn kinh và giảm Estrogen

IV.Trầm cảm

V. Làm chậm LHNB và giảm trầm cảm

2

Đại cương

29/05/2018

3

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀTRẦM CẢM

• Tuổi thọ loài người trên toàn thế giới tăng rất nhiều.

• Theo TCYTTG, đến năm 2050, người > 60 tuổi tăng

đến 22%, gần 2 tỷ (so với 12% và 900 triệu - 2015).

 Gia tăng tuổi thọ

gia tăng tần suất các bệnh:

- suy giảm nhận thức (bệnh Alzheimer - AD),

- bệnh lý khác liên quan mạch máu, xương

khớp...

giảm chất lượng cuộc sống.

29/05/2018

4

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Ở Việt nam, dân số đã và đang già hóa,

2016 # 11 triệu, ước tính 2022 # 18 triệu và

2030 # 22 triệu người trên 65 tuổi.

• Tuổi mãn kinh trung bình phụ nữ VN 48

– 51 (Vinh và cs., 1997; Đức và cs., 2001)

• Khoảng 75% phụ nữ Việt Nam gặp phải

các triệu chứng gây khó chịu (vận mạch,

tâm thần kinh, xương khớp, niệu dục) và

các bệnh lý sau mãn kinh như tim mạch,

loãng xương, sa sút trí tuệ tuổi già

5

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

 Cần hiểu biết cơ chế sinh học thần kinh của lão

hóa não để có thể dự phòng, làm chậm và giảm tác

động tiêu cực của lão hóa cũng như tìm ra phương

pháp điều trị phù hợp với cộng đồng dân cư ngày

càng già hơn!

 Việc cấp bách: ngăn chặn các yếu tố gây bệnh

cho người già và làm chậm lão hóa não bộ, giúp

người già có thể

SỐNG KHỎE MẠNH VÀ MINH MẪN

6

Cơ chế sinh học thần kinh

của lão hóa não bộ

29/05/2018

7

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

Cơ chế sinh học thần kinh của lão hóa não bộ (LHNB):

 Chưa hiểu biết rõ,

 Vùng hồi hải mã có chứa tế bào gốc thần kinh

có thể sản sinh neuron mới, kể cả ở người trưởng

thành.

 Một kinase kiểm soát hỗ trợ phân bào – BubR1, có mặt ở cuộn

răng vùng hồi hải mã (dental gyrus of hippocampus)

- là yếu tố điều tiết quan trọng trong sự sinh tế bào thần

kinh ở vùng hồi hải mã,

- điều tiết chức năng của myelin trong sợi trục, dẫn truyền

thần kinh

- giảm nhiều với tuổi tác.

Syed Mohammed Qasim Hussaini và Mi-Hyeon Jang AGING 2017, Vol 9, No⁸9

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

Võ não thùy trán, vùng hồi hải mã và vùng

BS (nơi chứa những tế bào gốc thần kinh

(NSC)) chịu ảnh hưởng BubR1, đưa đến

thay đổi trong nhiều lĩnh vực hoạt động cơ

thể như sinh sản, tim mạch, xương khớp,

tâm thần kinh...

Hồi hải mã có vai trò trong sự hình thành

trí nhớ, học tập và điểu chỉnh cảm xúc, tổn

thương sẽ ảnh hưởng lên các hoạt động

trên.

9

BubR1

29/05/2018

10

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

Cơ chế sinh học thần kinh của lão hóa não bộ

(LHNB):

 Qua thực nghiệm: không phải chỉ do dự trữ buồng

trứng giảm đưa đến mãn kinh,

 Trục Não bộ - Hạ đồi – Tuyến yên – Buồng trứng

suy yếu (NHTB)

Mãn kinh

 Tại vùng hạ đồi: nhiều yếu tố gây ra thay đổi lượng

GnRH trong đó có chất Glutamate.

 Glutamate và thụ thể của nó tác động lên tế bào

sản sinh ra GnRH ở vùng hạ đồi làm thay đổi lượng

GnRH.

11

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

GnRH giảm đưa đến giảm BubR1, từ đó, giảm

sản sinh, hoạt động của neuron và giảm dẫn

truyền thần kinh, đưa dần đến lão hóa não bộ.

Hậu quả của LHNB không phải chỉ ở buồng

trứng, tuyến yên, vùng dưới đồi mà ảnh hưởng

hoạt động toàn não bộ thông qua các thụ thể

Estrogens trong não.

29/05/2018

12

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

Một số điều kiện ảnh hưởng lên

quá trình lão hóa não bộ

29/05/2018

13

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Nhiều nghiên cứu cho thấy

- Tuổi già thường có kháng – insulin ngoại vi

- Khi có kháng insulin ở não, tỷ lệ sa sút trí tuệ

và nhận thức đều tăng.

Vậy vai trò của Insulin như thế nào đối với

hiện tượng lão hóa não bộ?

29/05/2018

14

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Insulin rất quan trọng trong sinh lý não bộ (Dorn & cs.

1983).

• Insulin là một peptid có phân tử lớn,

không thể xuyên qua thành mạch máu ở

não.

• Tuy nhiên, trong dịch não tủy, insulin hiện

diện với số lượng lớn.

29/05/2018

15

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• 3 nguồn cung cấp Insulin cho dịch não tủy (DNT):

- Insulin được chuyển đến hệ thần kinh trung ương

(CNS) qua trung gian các thụ thể vận chuyển

gắn với insulin (GLUT-4),

- insulin thấm qua thành mạch ở vùng não thất vì

mao mạch vùng nầy đặc biệt có lỗ to

(porous capillaries)

- khả năng insulin được tổng hợp và giải phóng

ngay tại não, bởi các tế bào neuron và hình

sao.

Diehi T, Mullins R, Kapogiannis D. Transl Resb2017;183:26-40

Akintola AA, van Heemst D. Front Endocrinol (Lausanne) 2015;6:13

16

29/05/2018

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Thụ thể insulin (IR) được phân phối rãi đều

trong não, đặc biệt nhiều tại vùng hồi hải mã,

vùng dưới đồi, trung khu khứu giác, tiểu não,

vùng amygdala, và võ não.

• IR rãi đều trong não

năng trong não bộ.

insulin có nhiều chức

• IR trong não khác IR ngoại vi: trọng lượng phân

tử nhỏ hơn và có thể tiếp xúc với tăng insulin-

huyết thanh mà không bị giảm số lượng thụ thể.

Diehi T, Mullins R, Kapogiannis D. Transl Resb2017;183:26-40

Akintola AA, van Heemst D. Front Endocrinol (Lausanne) 2015;6:13

29/05/2018

17

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Insulin não bộ có tác dụng

- bảo vệ tế bào thần kinh,

- tăng cường thấm nhập glucose qua tế bào thần

kinh thông qua «chất vận chuyển glucose nhạy

với insulin»

(insulin-sensitive glucose

transporter) – tên là GLUT-4, có mặt nhiều ở hồi

hải mã, tiểu não và vùng dưới đồi.

- có thể kiểm soát cảm giác xúc động, ảnh hưởng

nhận thức, học tập và trí nhớ do tăng chuyển

hóa glucose tại các neuron

29/05/2018

18

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Insulin và sinh lý lão hóa não người bình thường

- Frolich & cs. (tử thiết): tuổi tác giảm

insulin và khả năng gắn kết với IR tại võ não.

- tình trạng nầy nặng hơn nếu có kháng insulin và

cường insulin-huyết thanh trước đó.

- tỷ lệ insulin trong DNT/huyết thanh cũng là

biểu hiện việc insulin giảm chuyển qua thành

mạch ở não (giảm GLUT-4).

- chuyển hóa glucose tại não giảm, bắt đầu quá

trình lão hóa não

29/05/2018

19

MÃN KINH, LÃO HÓA NÃO BỘ VÀ TRẦM CẢM

• Insulin và sinh lý lão hóa não ở bệnh nhân có

bệnh Alzheimer:

- ĐTĐ: nguy cơ bệnh Alzheimer tăng 50 -60%.

- ĐTĐ type 2 + A.D. : mảng amyloid-β tăng

nhiều so với không ĐTĐ

tăng xơ vữa động mạch não

tăng nhồi máu não

29/05/2018

20

Bài giảng Mãn kinh, lão hóa não bộ và trầm cảm - Nguyễn Thị Ngọc Phượng