Tư liệu Hán Nôm tại các di tích lịch sử thờ Lý Nam Đế, huyện Hoài Đức, Hà Nội

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

5

TƯ LIỆU HÁN NÔM TẠI CÁC DI TÍCH LỊCH SỬ

THỜ LÝ NAM ĐẾ, HUYỆN HOꢀI ĐỨC, Hꢀ NỘI

Trꢀnh Ngꢁc Ánh¹

Trưꢀng Đꢁi hꢂc Thꢃ ñô Hà Nꢄi

Tóm tꢅt: Lý Nam Đꢆ là vꢇ hoàng ñꢆ sáng lꢈp nên nhà Tiꢉn Lý và khai sinh nhà nưꢊc Vꢁn

Xuân trong lꢇch sꢋ Viꢌt Nam. Công lao cꢃa ông gꢅn liꢉn vꢊi công cuꢄc ñánh ñuꢍi quân

Lương và Lâm ꢎp, dꢏng nên nhà nưꢊc Vꢁn Xuân. ꢐ các ñꢇa phương, nơi ông sinh ra, lꢊn

lên và ñi qua trong cuꢄc ñꢑu tranh chꢒng ngoꢁi xâm, nhân dân ñꢉu lꢈp ñꢉn thꢀ ñꢓ tưꢔng

nhꢊ công lao cꢃa ông. ꢐ các khu ñꢉn thꢀ ñó còn lưu giꢕ lꢁi ñưꢖc nhiꢉu di vꢈt và tư liꢌu

cꢍ quý giá có nꢄi dung liên quan ñꢆn vua Lý Nam Đꢆ. ꢐ bài viꢆt này, chúng tôi giꢊi thiꢌu

vꢉ nhꢕng tư liꢌu Hán Nôm tꢁi các di tích lꢇch sꢋ thꢀ Lý Nam Đꢆ, thuꢄc huyꢌn Hoài Đꢗc,

thành phꢒ Hà Nꢄi. Bài viꢆt gꢘm hai vꢑn ñꢉ chính: Giꢊi thiꢌu các di tích lꢇch sꢋ thꢀ Lý

Nam Đꢆ, huyꢌn Hoài Đꢗc, thành phꢒ Hà Nꢄi, thꢏc trꢁng tư liꢌu Hán Nôm tꢁi các di tích

và nꢄi dung tư liꢌu Hán Nôm tꢁi các di tích ñó.

Tꢙ khóa: Lý Nam Đꢆ, tư liꢌu Hán Nôm, di tích lꢇch sꢋ, Hoài Đꢗc

1. Mꢂ ĐꢃU

Hoài Đꢀc là mꢁt huyꢂn nꢃm ꢄ phía tây trung tâm thành phꢅ Hà Nꢁi, gꢆm có 1 thꢇ trꢈn

và 19 xã. Trong suꢅt quá trình hình thành và phát triꢉn, qua nhiꢊu lꢋn tách, nhꢌp, ñiꢊu

chꢍnh ñꢇa giꢎi hành chính song Hoài Đꢀc vꢏn ñưꢐc nhꢑc ñꢒn như mꢁt vùng ñꢈt kiên cưꢓng

trong ñꢈu tranh cách mꢔng, cꢋn cù, sáng tꢔo trong lao ñꢁng sꢕn xuꢈt và giàu truyꢊn thꢅng

văn hiꢒn. Hiꢂn trên toàn huyꢂn có 191 di tích lꢇch sꢖ văn hóa có giá trꢇ, trong ñó có 81 di

tích ñã ñưꢐc Nhà nưꢎc ra quyꢒt ñꢇnh xꢒp hꢔng cꢈp quꢅc gia và cꢈp thành phꢅ. Đꢗc biꢂt,

trong huyꢂn có hàng loꢔt các di tích thꢓ Lý Nam Đꢒ, ngưꢓi có công xây dꢘng và bꢕo vꢂ

nhà nưꢎc Vꢔn Xuân ñꢁc lꢌp vào thꢒ kꢙ thꢀ VI. Đó là các di tích như chùa Bꢕo Phúc (làng

Giang Xá, thꢇ trꢈn Trꢔm Trôi), ñꢊn Giang Xá, (làng Giang Xá, thꢇ trꢈn Trꢔm Trôi), ñꢊn Di

Trꢔch (xã Di Trꢔch), ñình Lưu Xá (Xã Đꢀc Giang), ñình Đꢔi Tꢘ (xã Kim Chung)… Các

ñꢇa phương có di tích là nơi vua Lý Nam Đꢒ sinh sꢅng, tu luyꢂn khi còn nhꢚ và thuꢁc vùng

phát ñꢁng cuꢁc khꢄi nghĩa chꢅng giꢗc ngoꢔi xâm khi trưꢄng thành.

1

Nhꢌn bài ngày 25.8.2016; gꢖi phꢕn biꢂn, chꢍnh sꢖa và duyꢂt ñăng ngày 20.02.2016

Liên hꢂ tác giꢕ: Trꢇnh Ngꢛc Ánh; Email: tnanh@daihocthudo.edu.vn

6

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

2. NꢄI DUNG

2.1. Các di tích lꢀch sꢅ thꢆ Lý Nam Đꢇ, huyꢈn Hoài Đꢉc, thành phꢊ Hà Nꢋi và

thꢌc trꢍng tư liꢈu Hán Nôm tꢍi các di tích

2.1.1. Chùa Bꢎo Phúc

Chùa Bꢕo Phúc, còn ñưꢐc gꢛi là chùa Giang Xá, thuꢁc làng Giang Xá, thꢇ trꢈn Trꢔm

Trôi. Chùa Bꢕo Phúc vꢅn có tên là chùa Linh Bꢕo (Linh Bꢕo tꢘ), ñưꢐc xây dꢘng vào

khoꢕng các thꢒ kꢙ ñꢋu Công nguyên vꢊ phía tây cꢜa làng, bên dòng sông nhꢚ Giang Biên.

Đây là nơi Lý Nam Đꢒ tu luyꢂn, hꢛc tꢌp và trưꢄng thành. Do ñó có thꢉ nói chùa Linh Bꢕo,

làng Giang Xá là quê hương thꢀ hai cꢜa Lý Nam Đꢒ. Đꢒn ñꢋu thꢒ kꢙ VII, dân làng Giang

Xá ñã chuyꢉn chùa Linh Bꢕo ra xa khꢚi làng và ñꢝi tên thành chùa Bꢕo Phúc (Bꢕo Phúc

tꢘ). Đꢒn thꢓi Trꢋn, chùa ñưꢐc làm lꢔi theo kiꢉu “nꢁi công ngoꢔi quꢅc”, trên diꢂn tích 2

mꢏu Bꢑc Bꢁ. Đꢒn cuꢅi thꢓi Lê ñꢋu thꢓi Nguyꢞn, chùa ñưꢐc làm lꢔi lꢋn nꢟa, nhưng quy mô

nhꢚ hơn, kiꢒn trúc theo hình chꢟ Đinh (丁), vꢏn theo hưꢎng bꢑc như cũ. Chùa ñã ñưꢐc

công nhꢌn là Di tích Lꢇch sꢖ cꢈp Quꢅc gia năm 1993.

Hiꢂn tꢔi trong chùa có 01 bài minh trên chuông ñꢆng ñúc năm Minh Mꢂnh thꢀ 3

(1822), 8 bꢀc hoành phi, 2 ñôi câu ñꢅi.

2.1.2. Đꢏn Giang Xá

Nꢃm trong quꢋn thꢉ di tích thꢓ Lý Nam Đꢒ ꢄ làng Giang Xá, ñꢊn Giang Xá ñưꢐc coi

là nơi tưꢄng niꢂm chính. Đꢊn ñưꢐc khꢄi dꢘng ꢄ giꢟa làng, ngay trên nꢊn ñꢈt cũ cꢜa chùa

Linh Bꢕo. Sau khi Lý Nam Đꢒ mꢈt, anh trai cꢜa vua là Lý Thiên Bꢕo ñã ra sꢑc chꢍ cho làng

Giang xá thꢓ phꢠng. Trꢕi nhiꢊu lꢋn trùng tu, kiꢒn trúc tꢝng thꢉ cꢜa ñꢊn cũng có nhiꢊu thay

ñꢝi. Trưꢎc ñây, theo lꢓi kꢉ cꢜa các bꢌc cao niên, ñꢊn có kiꢒn trúc chꢟ Tam (三), sau năm

1944, ñꢊn ñã ñưꢐc sꢖa lꢔi vꢎi kiꢒn trúc chꢟ Đinh (丁).

Đꢊn Giang Xá hiꢂn còn lưu giꢟ ñưꢐc nhiꢊu tư liꢂu Hán Nôm quý giá, gꢆm: văn bia 3

tꢈm, cuꢅn thư 7 bꢀc, hoành phi 9 bꢀc, câu ñꢅi 30 ñôi, 4 bài thơ cùng 22 ñꢔo sꢑc phong và

hai tꢌp Ngꢂc phꢚ cꢍ truyꢉn (bꢕn A và bꢕn B).

2.1.3. Đình Lưu Xá

Đình Lưu Xá thuꢁc xã Đꢀc Giang, ñưꢐc xây dꢘng trên mꢁt khu ñꢈt rꢁng thoáng giꢟa

làng, phía trưꢎc có hꢆ nưꢎc, xung quanh có cây cꢝ thꢠ. Kiꢒn trúc tꢝng thꢉ cꢜa ñình gꢆm có

4 trꢠ hoa biꢉu, sân ñình lát gꢔch, nhà Hꢁi ñꢆng, nhà Tꢕ mꢔc và Hꢟu mꢔc, Đꢔi ñình và Hꢌu

cung. Đình Lưu Xá thꢓ thành hoàng làng là Lý Nam Đꢒ. Các triꢊu ñꢔi phong kiꢒn ñã nhiꢊu

lꢋn sꢑc phong và truy tôn ông bꢃng nhꢟng danh hiꢂu cao quý, song nhân dân ñꢇa phương

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

7

vꢏn thưꢓng gꢛi ông bꢃng các tên thân mꢌt Hꢅc y ñꢁi ñꢆ. Tương truyꢊn sinh thꢓi khi ꢄ Lưu

Xá ông vꢏn thưꢓng xuyên mꢗc áo ñen ñꢉ huꢈn luyꢂn quân sĩ.

Hiꢂn tꢔi trong ñình Lưu Xá còn lưu giꢟ ñưꢐc 01 bꢕn thꢋn tích, 14 ñꢔo sꢑc phong, 4

bꢀc hoành phi và 15 ñôi câu ñꢅi Hán Nôm.

2.1.4. Đình Đꢍi Tꢌ

Đình Đꢔi Tꢘ tꢛa lꢔc tꢔi thôn Đꢔi Tꢘ thuꢁc xã Kim Chung, ñưꢐc xây dꢘng theo hình

chuôi vꢆ, bao gꢆm toà ñꢔi ñình và hꢌu cung (3 gian). Đình thꢓ Lý Nam Đꢒ và hai tưꢎng

quân cꢜa ông là Trình Đô Hꢁ Quꢅc và Tam Cô Đô Hꢁ Quꢅc.

Hiꢂn tꢔi trong ñình còn bꢕo tꢆn ñưꢐc khá nhiꢊu hiꢂn vꢌt, trong ñó nꢝi bꢌt là bꢁ ngai và

bài vꢇ giꢟa có hàng chꢟ Quꢒc vương thiên tꢋ Lý Nam chi thꢛn vꢇ; 14 ñꢔo sꢑc phong ñưꢐc

ban tꢡ năm Vĩnh Thꢛ thꢀ 3 (1660) ñꢒn nhꢟng năm Khꢕi Đꢇnh; 01 tꢈm bia lꢌp năm Nhâm

Tuꢈt niên hiꢂu Chính Hòa (1682); 4 bꢀc hoành phi và 15 ñôi câu ñꢅi.

2.1.5. Đꢏn Di Trꢍch

Đꢊn Di Trꢔch nꢃm ꢄ làng Di Trꢔch, thuꢁc xã Di Trꢔch. Đꢊn xây dꢘng trên mꢁt khu ñꢈt

cao rꢁng, nhìn vꢊ hưꢎng tây nam, phía trưꢎc có hꢆ bán nguyꢂt. Đꢊn gꢆm có các hꢔng mꢠc

công trình: Nghi môn, nhà Tꢕ mꢔc, Hꢟu mꢔc, Tiꢊn ñưꢓng và Hꢌu cung. Kiꢒn trúc toàn bꢁ

ñꢊn theo hình chꢟ Công (工) vꢎi phong cách nghꢂ thuꢌt cuꢅi thꢒ kꢍ XVII thꢓi Lê. Hꢌu

cung cꢜa ñꢊn có ba ngai thꢓ, ngai giꢟa ghi Quꢒc vương thiên tꢋ Lý Nam Đꢆ Thánh ñꢆ, hai

ngai bên là hai ñꢀc thánh bà Lý Nam Đꢒ. Tương truyꢊn xưa kia tuꢝi thơ cꢜa Lý Nam Đꢒ ñã

tꢡng gꢑn bó vꢎi nơi này.

Đꢊn Di Trꢔch hiꢂn tꢔi còn lưu giꢟ 13 bꢕn sꢑc phong tꢡ thꢓi Lê ñꢒn thꢓi Nguyꢞn, 1 bia

ñá khꢑc chꢟ Hán Nôm, 5 bꢀc hoành phi và 13 ñôi câu ñꢅi.

2.2. Nꢋi dung tư liꢈu Hán Nôm tꢍi các di tích thꢆ Lý Nam Đꢇ, huyꢈn Hoài Đꢉc

Là nhꢟng nơi thꢓ phꢠng Lý Nam Đꢒ nên nhꢟng tư liꢂu Hán Nôm ñưꢐc lưu trꢟ tꢔi

nhꢟng nơi này ñꢊu có nꢁi dung xoay quanh các vꢈn ñꢊ chính như: xác ñꢇnh quê gꢅc cꢜa Lý

Nam Đꢒ, ca ngꢐi công lao sꢘ nghiꢂp cꢜa vua và ca ngꢐi cꢕnh trí, con ngưꢓi trên mꢕnh ñꢈt

Hoài Đꢀc.

2.2.1. Xác ñꢀnh quê hương cꢐa vua Lý Nam Đꢇ

Bꢕn 玉譜古傳 Ngꢂc phꢚ cꢍ truyꢉn có tên ñꢋy ñꢜ là 越常氏前李南帝玉譜古傳 Viꢌt

Thưꢀng thꢇ Tiꢉn Lý Nam Đꢆ Ngꢂc phꢚ cꢍ truyꢉn do Đông các Đꢔi hꢛc sĩ Nguyꢞn Bính

soꢔn vào năm Hꢆng Phúc nguyên niên (1572) ñưꢐc lưu giꢟ tꢔi ñꢊn Giang Xá có ghi chép

khá rõ ràng vꢊ quê hương cꢜa Lý Nam Đꢒ. Toàn bꢁ nꢁi dung bꢕn Ngꢛc phꢕ này cũng ñã

8

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

ñưꢐc nhân dân ñꢇa phương khꢑc vào tꢈm bia thꢓ ꢄ ñꢊn. Hiꢂn bia ñưꢐc ñꢗt ꢄ hꢌu cung cꢜa

ñꢊn. Ngꢛc phꢕ và bia ñá có ñoꢔn chép: “時有京北處，野能州地有一部長家，姓

李，諱鑽，娶妻爱朱之人，姓黎，諱塋… 時至癸未年，九月，十二日，辰

時，生下一男… 乃命名曰諱賁…” (Phiên âm: Thꢀi hꢕu Kinh Bꢅc xꢗ, Dã Năng

châu ñꢇa hꢕu nhꢑt bꢄ trưꢔng gia, tính Lý, húy Toꢚn, thú thê Ái Châu chi nhân, tính Lê, húy

Oanh… Thꢀi chí Quý Mùi niên, cꢋu nguyꢌt, thꢈp nhꢇ nhꢈt, Thìn thꢀi, sinh hꢁ nhꢑt nam…

nãi mꢌnh danh viꢆt húy Bí … Dꢇch nghĩa: Thꢓi bꢈy giꢓ, tꢔi ñꢈt châu Dã Năng, xꢀ Kinh

Bꢑc, có mꢁt gia ñình Trưꢄng bꢁ hꢛ Lý, tên húy là Toꢕn, lꢈy vꢐ ngưꢓi Ái Châu, hꢛ Lê, tên

húy là Oanh… Cho tꢎi giꢓ Thìn ngày 12 tháng 9 năm Quý Mùi, sinh hꢔ ñưꢐc mꢁt ngưꢓi

con trai,… bèn ñꢗt tên cho con là Bí…). Như vꢌy, bꢕn Ngꢛc phꢕ chép trên giꢈy và khꢑc

trên bia ñá ñã xác ñꢇnh quê hương cꢜa vua Lý Nam Đꢒ là ꢄ châu Giã Năng, xꢀ Kinh Bꢑc,

tꢀc là thôn Cꢝ Pháp, xã Tiên Phong, huyꢂn Phꢝ Yên, tꢍnh Thái Nguyên ngày nay.

Hoành phi 太平Thái Bình, phꢋn lꢔc khoꢕn ghi niên hiꢂu Long Phi Giáp Thân (1944) ꢄ

ñꢊn Giang xá hay hoành phi 太平天子Thái Bình thiên tꢋ, phꢋn lꢔc khoꢕn ghi năm Bꢕo

Đꢔi Quý Dꢌu (1933) ꢄ ñình Đꢔi Tꢘ và hoành phi 太平天子Thái Bình thiên tꢋ ꢄ ñꢊn Di

Trꢔch, lꢔc khoꢕn ghi năm Duy Tân Mꢌu Thân (1908) cũng ñã chꢍ rõ ꢈp Thái Bình (thuꢁc

châu Giã Năng, xꢀ Kinh Bꢑc) chính là vùng ñꢈt ñã sinh ra bꢌc thiên tꢖ Lý Nam Đꢒ.

Đôi câu ñꢅi ñưꢐc cung tiꢒn vào tháng Trꢛng Đông năm Nhâm Tý, niên hiꢂu Duy Tân

thꢀ sáu (1912) ꢄ ñꢊn Giang Xá cho thꢈy rõ ñꢈt Kinh Bꢑc là nơi ra ñꢓi cꢜa bꢌc thánh minh

Lý Nam Đꢒ:

京北出聖明起甲子終戊辰一統山河開鼎業

萬春自帝國後趙徴前丁李千秋廟貌凛餘靈

Kinh Bꢅc xuꢑt thánh minh, khꢔi Giáp Tý, chung Mꢈu Thìn, nhꢑt thꢒng sơn hà khai

ñꢜnh nghiꢌp.

Vꢁn Xuân tꢏ ñꢆ quꢒc, hꢈu Triꢌu, Trưng, tiꢉn Đinh, Lý, thiên thu miꢆu mꢁo lꢝm dư linh.

Nghĩa là:

Kinh Bꢑc sinh Thánh minh, dꢘng nưꢎc năm Giáp Tý (544), qua ñꢓi năm Mꢌu

Thìn (548), mꢁt mꢅi sơn hà mꢄ nghiꢂp lꢎn,

Vꢔn Xuân nưꢎc có ñꢒ, sau Bà Triꢂu, Bà Trưng, trưꢎc thꢓi Đinh, thꢓi Lý, nghìn

thu miꢒu mꢔo rõ linh thiêng.

2.2.2. Đánh giá sꢌ nghiꢈp, cꢊng hiꢇn cꢐa vua Lý Nam Đꢇ và vꢀ trí cꢐa vương triꢏu

Tiꢏn Lý ñꢊi vꢑi lꢀch sꢅ dân tꢋc

Trong tiꢒn trình lꢇch sꢖ dân tꢁc, công lao và sꢘ nghiꢂp cꢜa Lý Nam Đꢒ ñưꢐc ñánh giá

là hꢒt sꢀc to lꢎn. Ông lãnh ñꢔo cuꢁc khꢄi nghĩa chꢅng quân xâm lưꢐc nhà Lương, ñánh

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

9

ñuꢝi Lâm ꢢp, thu ñưꢐc thꢑng lꢐi vꢣ vang, giành ñưꢐc quyꢊn ñꢁc lꢌp tꢘ chꢜ lâu dài cho ñꢈt

nưꢎc trong thꢓi kỳ Bꢑc thuꢁc. Ông là ngưꢓi ñꢋu tiên xưng ñꢒ, dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân, và là

ngưꢓi ñꢋu tiên ñꢗt niên hiꢂu Thiên Đꢀc. Ông cũng là vꢇ vua ñꢋu tiên nhꢌn ra vꢇ trí trung

tâm ñꢈt nưꢎc là vùng Hà Nꢁi cꢝ và ñã ñóng ñô ꢄ ñꢈt Long Biên. Tꢈt cꢕ nhꢟng ñiꢊu ñó

không nhꢟng ñưꢐc ghi chép trong chính sꢖ mà còn ñưꢐc thꢉ hiꢂn tương ñꢅi ñꢋy ñꢜ trong

nhꢟng tư liꢂu Hán Nôm ñưꢐc lưu trꢟ lꢔi các khu di tích thꢓ Lý Nam Đꢒ.

Bꢕn Ngꢂc phꢚ cꢍ truyꢉn ñưꢐc lưu giꢟ tꢔi ñꢊn Giang Xá có ñoꢔn ghi chép kĩ càng, tꢍ mꢍ

vꢊ sꢘ tích chiꢒn thꢑng quân Lương, ñánh Lâm ꢢp, xưng ñꢒ, lꢌp nưꢎc Vꢔn Xuân. Đoꢔn văn

ñưꢐc dꢇch nghĩa: ... Vua tꢏ xưng là Lý Nam Đꢆ tꢙ ñó thưꢀng ñánh quân Lương, giꢞc thua

chꢁy vꢉ Bꢅc quꢒc. Sau ñó, quân Lương lꢁi sai Lư Tꢋ Hùng tiꢆn binh. Triꢌu Quang Phꢟc

sau là Triꢌu Viꢌt Vương tiên phong ñón giꢞc Lương, chém hơn nghìn tên, máu chꢚy ñꢛy

sông. Vua sai quân ñánh châu Cꢋu Đꢗc, Lâm ꢑp, xưng Nam Viꢌt ñꢆ, dꢏng nưꢊc Vꢁn Xuân,

bách quan hô Vꢁn tuꢆ. Các ñꢑt Dã Năng, Chu Diên, Giang Xá, Thái Bình, Giang Tây, Gia

Ninh, Tân Xương, Liêu Đꢄng, ñꢉu cho làm ꢑp thang mꢄc. Nhân dân xin lꢈp sinh tꢙ, sau

phꢟng thꢀ. Đꢑt nưꢊc thanh bình 7 năm, ñꢆn tháng 6 năm ꢎt Sꢋu, nhà Lương sai Thꢗ sꢋ

Trꢛn Bá Tiên làm Tư mã ñꢆn xâm chiꢆm. Vua nghe tin quân Lương kéo ñꢆn, sai 3 vꢁn quân

ra ꢗng chiꢆn...

Bài văn bia 江舍祠碑 Giang Xá tꢙ bi ký cũng có ñoꢔn vꢎi nꢁi dung tương tꢘ, ñưꢐc

dꢇch nghĩa: ... Sau khi ñánh chiꢆm các ñꢇa phương, nghĩa quân tiꢆn vꢉ bao vây châu thành

Long Biên. Quân Lương ñꢁi bꢁi. Thꢗ Sꢋ Tiêu Tư hoꢚng sꢖ chꢁy vꢉ Quꢚng Châu. nghĩa

quân kéo vào giꢚi phóng Long Biên. Đưꢖc tin Long Biên mꢑt, vua Lương vꢄi sai Thꢗ sꢋ

Viꢌt châu là Trꢛn Hꢛu, Thꢗ sꢋ La châu là Đinh Cꢏ, Thꢗ sꢋ An châu là Lý Trí, Thꢗ sꢋ An

châu là Nguyꢠn Hán cùng hꢖp quân kéo sang ñánh Lý Bí. Nhưng chúng vꢙa kéo xuꢒng ñã

bꢇ quân cꢃa Lý Bý ñánh tan. Mùa xuân năm 534, vua Lương sai Thꢗ sꢋ Giao châu là Tôn

Quynh, Thꢗ sꢋ Tân châu là Lưu Tꢋ Hùng ñem quân sang ñánh. Nhưng chúng kéo ñꢆn Hꢖp

Phꢒ, ñã bꢇ quân cꢃa Lý Bí ñánh tan. Đꢛu năm 544, Lý Bí lên ngôi vua, tꢏ xưng là Nam Viꢌt

Đꢆ, ñꢞt niên hiꢌu là Thiên Đꢗc, dꢏng triꢉu ñình ñꢞt trăm quan, ñꢞt tên nưꢊc là Vꢁn Xuân,

phong thưꢔng cho các tưꢊng sĩ...

Đôi câu ñꢅi ꢄ ngay cꢝng ñình Lưu Xá tꢝng kꢒt ñꢋy ñꢜ công lao, sꢘ nghiꢂp cꢜa vua Lý

Nam Đꢒ:

出太平滅軍樑保山河宣稱獨立

破林邑伐蕭諮開帝業建國萬春

Xuꢑt Thái Bình, diꢌt quân Lương, bꢚo sơn hà, tuyên xưng ñꢄc lꢈp

Phá Lâm ꢎp, phꢁt Tiêu Tư, khai ñꢆ nghiꢌp, kiꢆn quꢒc Vꢁn Xuân

10

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

Nghĩa là:

Ra ñi tꢡ Thái Bình, diꢂt quân Lương, bꢕo vꢂ ñꢈt nưꢎc, tuyên xưng ñꢁc lꢌp,

Phá Lâm ꢢp, ñánh ñuꢝi Tiêu Tư, mꢄ mang nghiꢂp ñꢒ, dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân.

Công lao dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân, ñꢗt niên hiꢂu Thiên Đꢀc, mꢄ ra nꢊn thái bình thꢇnh trꢇ,

ñꢈt nưꢎc ñưꢐc thꢈm nhuꢋn ơn rꢁng như bꢉ cꢕ ñưꢐc thꢉ hiꢂn rõ trong ñôi câu ñꢅi sꢅ 6 (lꢔc

khoꢕn ghi năm Khꢕi Đꢇnh Kꢙ Mùi (1919) ꢄ nhà Tiꢊn tꢒ ñꢊn Giang Xá:

建國萬春文武聖神稱盛治

紀元天德山河社稷潤恩波

Phiên âm:

Kiꢆn quꢒc Vꢁn Xuân văn võ thánh thꢛn xưng thꢇnh trꢇ;

Kꢜ nguyên Thiên Đꢗc sơn hà xã tꢅc nhuꢈn ân ba.

Nghĩa là:

Dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân, văn võ thánh thꢋn xưng thꢇnh trꢇ;

Đꢗt năm Thiên Đꢀc, núi sông xã tꢑc thꢈm ơn sâu.

Đôi câu ñꢅi sꢅ 8 (lꢔc khoꢕn ñꢊ năm Khꢕi Đꢇnh Mꢌu Ngꢛ (1918) ꢄ khu vꢘc nhà Tiꢊn tꢒ

(thuꢁc ñꢊn Giang Xá) vꢡa nhꢑc ñꢒn viꢂc vua xưng ñꢒ, ñꢗt niên hiꢂu Thiên Đꢀc, vꢡa nhꢑc

ñꢒn viꢂc vua ñóng ñô ꢄ Long Biên:

神京建肇龍編軫分山河成大業

帝統紀元天德火朱日月共南邦

Thꢛn kinh kiꢆn triꢌu Long Biên chꢡn phân sơn hà thành ñꢁi nghiꢌp;

Đꢆ thꢒng kꢜ nguyên Thiên Đꢗc hꢢa chu nhꢈt nguyꢌt cꢄng Nam bang.

Nghĩa là:

Dꢘng kinh ñô tꢔi thành Long Biên, phân chꢤn ñꢈt nưꢎc, làm nên nghiꢂp lꢎn;

Xưng Đꢒ, ñꢗt niên hiꢂu Thiên Đꢀc rꢘc rꢥ theo năm tháng, thꢅng nhꢈt nưꢎc Nam

Đôi câu ñꢅi sꢅ 7 tꢔi ñình Lưu Xá ca ngꢐi công lao to lꢎn cꢜa vua Lý Nam Đꢒ trong

viꢂc dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân, ñꢗt niên hiꢂu và là ngưꢓi mꢄ ra truyꢊn thꢅng ñꢒ vương cꢜa

nưꢎc nhà:

萬春建國天德紀元為曲丁先開帝統

甲子造因戊辰結局歷陳黎後重神權

Vꢁn Xuân kiꢆn quꢒc, Thiên Đꢗc kꢜ nguyên, vꢇ Khúc Đinh tiên khai ñꢆ thꢒng

Giáp Tí tꢁo nhân, Mꢈu Thìn kꢆt cꢟc, lꢇch Trꢛn, Lê hꢈu trꢂng thꢛn quyꢉn.

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

11

Nghĩa là:

Dꢘng nưꢎc Vꢔn Xuân, ñꢗt niên hiꢂu Thiên Đꢀc, hꢛ Khúc, hꢛ Đinh bꢑt ñꢋu mꢄ ra

truyꢊn thꢅng ñꢒ vương

Năm Giáp Tí bꢑt ñꢋu, năm Mꢌu Thìn kꢒt thúc, trꢕi triꢊu Trꢋn, Lê, ñꢊu trꢛng vꢛng

thꢋn quyꢊn

Đôi câu ñꢅi sꢅ 3 ꢄ ñꢊn Di Trꢔch ca ngꢐi viꢂc xưng ñꢒ ꢄ nưꢎc Nam cꢜa nhà Tiꢊn Lý,

ca ngꢐi viꢂc Lý Nam Đꢒ ñóng ñô ꢄ Long Biên, khiꢒn cho non sông ñꢈt nưꢎc Hùng Lꢔc và

sꢘ nghiꢂp ñꢒ vương ñưꢐc truyꢊn lꢔi mãi cho hꢌu thꢒ:

木子茁南枝雄貉山河春尚在

龍邊浮彩日帝王事業古猶傳

Mꢄc Tꢋ truꢑt nam chi, Hùng Lꢁc sơn hà xuân thưꢖng tꢁi

Long Biên phù thái nhꢈt, Đꢆ Vương sꢏ nghiꢌp cꢍ do truyꢉn

Nghĩa là:

Mꢁc tꢖ (nhà Lý) mꢛc cành Nam, non sông Hùng Lꢔc xuân còn mãi

Long Biên nꢝi lên mꢗt trꢓi rꢔng rꢥ, sꢘ nghiꢂp ñꢒ vương xưa vꢏn truyꢊn

Bꢀc cuꢅn thư thꢒp vàng có 3 chꢟ 帝自始 Đꢆ Tꢏ Thꢃy (lꢔc khoꢕn ñꢊ năm Khꢕi Đꢇnh

thꢀ 5 (1920) ꢄ ñình Đꢔi Tꢘ thay cho lꢓi khꢦng ñꢇnh Lý Nam Đꢒ là ngưꢓi xưng ñꢒ hiꢂu ñꢋu

tiên ꢄ nưꢎc ta.

Đôi câu ñꢅi do Nghiêm Xuân Quꢕng Tiꢒn sĩ khoa ꢢt Mùi ñꢓi Thành Thái (năm 1895)

cung soꢔn ñang ñưꢐc lưu giꢟ ꢄ ñình Đꢔi Tꢘ ca ngꢐi danh tiꢒng, sꢘ oai phong cꢜa vua Lý

Nam Đꢒ vang ñꢒn tꢌn nhà Lương bên ñꢈt Bꢑc và truyꢊn mãi ꢄ nưꢎc nhà:

一等英雄威武遙傳梁北國

萬春社稷聲名永播越南天

Nhꢑt ñꢣng anh hùng, uy vũ dao truyꢉn Lương Bꢅc quꢒc

Vꢁn xuân xã tꢅc thanh danh vĩnh bá Viꢌt Nam thiên.

Nghĩa là:

Anh hùng bꢌc nhꢈt, uy vũ xa truyꢊn sang nhà Lương nơi nưꢎc Bꢑc

Xã tꢑc muôn năm, tiꢒng tăm vang mãi ꢄ nưꢎc Viꢂt chꢅn trꢓi Nam.

Đꢉ ghi nhꢎ công lao, sꢘ nghiꢂp cꢜa vua Lý Nam Đꢒ, các triꢊu ñình ñã nhiꢊu lꢋn ban

sꢑc phong thꢋn cho ông vꢎi nhiꢊu mĩ tꢘ và chuꢤn cho nhân dân các vùng phꢠng sꢘ ông. ꢧ

5 khu di tích thꢓ Lý Nam Đꢒ mà chúng tôi khꢕo sát, chꢍ có chùa Bꢕo Phúc là không lưu giꢟ

sꢑc phong, còn lꢔi 4 khu di tích, hiꢂn lưu giꢟ ñꢒn hơn 60 ñꢔo sꢑc phong, mà ñꢊn Giang Xá

là nhiꢊu nhꢈt (22 ñꢔo). 22 ñꢔo sꢑc phong này ñưꢐc bꢕo quꢕn rꢈt tꢅt, các ñꢔo sꢑc vꢏn còn

hꢋu như nguyên vꢨn, dù ñꢔo sꢑc ñꢋu tiên ñưꢐc ban năm Cꢕnh Trꢇ thꢀ 8 (1670), tính ñꢒn

12

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

nay ñã 345 năm. 22 ñꢔo sꢑc phong ñó gꢆm: năm Cꢕnh Trꢇ thꢀ 8 (1670) ñꢓi vua Lê Huyꢊn

Tông; năm Dương Đꢀc thꢀ 3 (1674) ñꢓi vua Lê Gia Tông; năm Chính Hòa thꢀ 5 (1684)

ñꢓi vua Lê Hy Tông; năm Vĩnh Thꢇnh thꢀ 6 (1710) ñꢓi vua Lê Dꢠ Tông; năm Vĩnh Khánh

thꢀ 2 (1730) ñꢓi vua Lê Duy Phương; năm Cꢕnh Hưng thꢀ 1 (1740) ñꢓi vua Lê Hiꢉn

Tông; năm Chiêu Thꢅng thꢀ nhꢈt (1787) ñꢓi vua Lê Mꢏn Đꢒ; năm Quang Trung thꢀ 3

(1790) ñꢓi vua Quang Trung; năm Cꢕnh Thꢇnh thꢀ nhꢈt (1793) ñꢓi vua Cꢕnh Thꢇnh; năm

Gia Long thꢀ 9 (1810) ñꢓi vua Gia Long; năm Minh Mꢂnh thꢀ 2 (1821) ñꢓi vua Minh

Mꢂnh; năm Thiꢂu Trꢇ thꢀ 2 (1842) ñꢓi vua Thiꢂu Trꢇ; năm Thiꢂu Trꢇ thꢀ 2 (1842) ñꢓi vua

Thiꢂu Trꢇ; năm Tꢘ Đꢀc thꢀ 3 (1850) ñꢓi vua Tꢘ Đꢀc; năm Tꢘ Đꢀc 30 (1880) ñꢓi vua Tꢘ

Đꢀc; năm Đꢆng Khánh thꢀ 2 (1887) ñꢓi vua Đꢆng Khánh; năm Duy Tân thꢀ 3 (1909) ñꢓi

vua Duy Tân; năm Khꢕi Đꢇnh thꢀ 9 (1924) ñꢓi vua Khꢕi Đꢇnh; mꢩi năm ban mꢁt ñꢔo. Các

năm Cꢕnh Hưng thꢀ 28 (1767) ñꢓi vua Lê Hiꢒn Tông và Cꢕnh Hưng thꢀ 44 (1783) ñꢓi vua

Lê Hiꢉn Tông, mꢩi năm ban 2 ñꢔi sꢑc phong.

Trong nhꢟng lꢋn sꢑc phong, vua Lý Nam Đꢒ cũng ñã ñưꢐc ban tꢗng nhiꢊu mĩ tꢘ. Sꢑc

phong năm Vĩnh Thꢇnh thꢀ 6 (1710) ñưꢐc gia phong mꢪ tꢘ Tuyên Tꢙ Huꢌ Hòa Đꢁi Vương;

sꢑc phong năm Vĩnh Khánh thꢀ 2 (1730) ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Khꢚi Tưꢀng Tꢈp Khánh Linh

Cꢚm Phu ꢤng Đꢁi Vương; sꢑc phong năm Cꢕnh Hưng thꢀ 1 (1740) ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Thùy

Hưu Diên Huꢒng Đꢁi Vương; sꢑc phong tháng 7 năm Cꢕnh Hưng thꢀ 28 (1767) ñưꢐc ban

mꢪ tꢘ Diꢠn Phúc Thuꢛn Hꢘ Đꢁi Vương và sꢑc phong tháng 8 năm này ñưꢐc ban mꢪ tꢘ

Hoành Du Phi Liꢌt Quꢚng Vꢈn Hoàng Đꢆ; sꢑc phong năm Chiêu Thꢅng thꢀ nhꢈt (1787)

ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Thꢛn Uy Hiꢆn Thánh Thꢛn Công Hoàng Đꢆ; sꢑc phong tháng 5 năm Cꢕnh

Hưng thꢀ 44 (1783) ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Đꢇch Triꢆt Dương Hưu Kiꢆn Võ Hoàng Đꢆ và ñꢔo sꢑc

ban tháng 7 cùng năm ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Dương Văn Trung Lꢄc Sinh Phúc Hoàng Đꢆ; sꢑc

phong năm Cꢕnh Thꢇnh thꢀ nhꢈt (1793) ñưꢐc ban mꢪ tꢘ Cao Minh Bác Hꢈu Tuꢛn Triꢆt

Hoàng Đꢆ.

Có tác giꢕ ñã soꢔn thꢕo ñôi câu ñꢅi cung tiꢒn tꢔi ñꢊn Giang Xá vꢎi hàm ý ca ngꢐi vua

ñưꢐc triꢊu ñình nhiꢊu lꢋn khen tꢗng:

一等英雄北而梁南而越

累朝褒贈生為帝沒為神

Nhꢑt ñꢣng anh hùng, Bꢅc nhi Lương, Nam nhi Viꢌt;

Lũy triꢉu bao tꢞng, sinh vi ñꢆ, mꢄt vi thꢛn.

Nghĩa là:

Anh hùng bꢌc nhꢈt, ñꢈt Bꢑc là nhà Lương, cõi Nam là nưꢎc Viꢂt;

Nhiꢊu ñꢓi phong tꢗng, lúc sꢅng làm hoàng ñꢒ, khi mꢈt là linh thꢋn.

Bꢀc cuꢅn thư 高明博厚Cao minh bác hꢈu ꢄ khu vꢘc ñꢊn Trung (ñꢊn Giang Xá) thꢉ

hiꢂn rõ sꢘ ca ngꢐi, ngưꢥng mꢁ cꢜa dân chúng ñꢅi vꢎi vꢇ phúc thꢋn Lý Nam Đꢒ. Đây là mꢁt

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

13

trong sꢅ các mꢪ tꢘ mà triꢊu ñình phong kiꢒn Viꢂt Nam năm Cꢕnh Thꢇnh thꢀ nhꢈt (1793) ñã

ban tꢗng cho vua Lý Nam Đꢒ. Bꢅn chꢟ thôi nhưng ñã nói lên ñưꢐc tꢈt cꢕ nhꢟng tꢅ chꢈt,

trí tuꢂ cꢜa nhà vua là ngưꢓi có tꢈm lòng cao cꢕ, tính tình rꢁng rãi, sáng suꢅt và vô cùng

nhân hꢌu.

2.2.3. Ca ngꢒi cꢎnh trí và và con ngưꢆi vùng ñꢓt Hoài Đꢉc

Các ñꢇa phương nơi có các di tích thꢓ vua Lý Nam Đꢒ ñꢊu là nhꢟng vùng trù phú, dân

cư ñông ñúc, cuꢁc sꢅng thanh bình, cꢕnh trí tươi ñꢨp. Đó chính là nhꢓ phúc ꢈm mà nhà

vua – phúc thꢋn Lý Nam Đꢒ ñã mang lꢔi cho mꢕnh ñꢈt và con ngưꢓi nơi ñây.

Cꢕnh làng quê yên vui, ñông ñúc, nhꢁn nhꢇp, cꢕnh sꢑc cꢜa ngôi ñꢊn Giang Xá nꢃm bên

cꢔnh con sông Tiꢉu Giang ñưꢐc tóm gꢛn trong ñôi câu ñꢅi sꢅ 9 ꢄ khu vꢘc nhà Tiꢊn tꢒ:

穆庿重檐萬古尊居靈應地

花村滓里一方稔措泰和天

Mꢟc miꢆu trùng diêm vꢁn cꢍ tôn cư linh ꢗng ñꢇa;

Hoa thôn tꢋ lý nhꢑt phương nhꢝm thꢒ thái hòa thiên.

Nghĩa là:

Miꢒu ñꢨp, mái chꢆng, muôn thuꢄ là mꢁt vùng ñꢈt linh thiêng;

Làng xóm yên vui, mꢁt phương có khung cꢕnh thꢌt là thái bình

Đꢊn Giang Xá có quy mô kiꢒn trúc khá bꢊ thꢒ và khung cꢕnh thiên nhiên khá ñꢨp giꢟa

mꢁt làng quê ñông vui trù phú. Các công trình kiꢒn trúc cꢜa ñꢊn tꢔo thành mꢁt tꢝng thꢉ

kiꢒn trúc tôn giáo tín ngưꢥng hài hoà. Ngôi ñꢊn trꢄ thành mꢁt trong nhꢟng trung tâm sinh

hoꢔt văn hoá và là nơi thꢓ, tưꢄng niꢂm Lý Nam Đꢒ cꢜa dân làng Giang Xá.

Hay như ñꢅi câu ñꢅi sꢅ 11 ꢄ khu vꢘc nhà Tiꢊn tꢒ ñꢊn Giang Xá:

宮室以接靈日麗星暉別厰一壺新景色

焄熇如在上春嘗秋祀長昭萬代古江山

Cung thꢑt dĩ tiꢆp linh, nhꢈt lꢌ tinh huy, biꢌt xưꢔng nhꢑt hꢘ tân cꢚnh sꢅc;

Huân hꢒc như tꢁi thưꢖng, xuân thưꢀng thu tꢏ, trưꢀng chiêu vꢁn ñꢁi cꢍ giang sơn.

Nghĩa là:

Cung thꢈt là nơi linh thiêng, trăng sao rꢘc rꢥ, cꢕnh sꢑc thu hꢒt vào mꢗt hꢆ nưꢎc

trưꢎc cꢖa ngôi ñꢊn;

Công lao cꢜa Thꢋn như vꢏn ñang còn ñây, hàng năm xuân thu hai mùa cúng tꢒ,

non nưꢎc cũ rꢔng rꢥ muôn ñꢓi

Dưꢓng như toàn bꢁ vꢒ mꢁt cꢜa câu ñꢅi ñã tóm lưꢐc khá ñꢋy ñꢜ quang cꢕnh cꢜa ngôi

ñꢊn nơi thꢓ Thành hoàng làng. Trưꢎc cꢖa cꢜa ngôi ñꢊn có mꢁt giꢒng nưꢎc rꢈt trong nhꢟng

14

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

ngày rꢃm trăng tròn rꢛi xuꢅng toàn bꢁ khung cꢕnh cꢜa ngôi ñꢊn ñꢊu thu hꢒt vào trong mꢗt

nưꢎc lung linh, tươi ñꢨp.

Đôi câu ñꢅi sꢅ 6 và sꢅ 10 ñꢊn Di Trꢔch ca ngꢐi cuꢁc sꢅng phꢆn vinh, phꢈn phát cꢜa

nhân dân làng Di Ái:

萬春國長存億年金史越

遺愛民奮發繁榮萬世春

Vꢁn Xuân quꢒc trưꢀng tꢘn ꢗc niên kim sꢋ Viꢌt

Di Ái dân phꢑn phát phꢘn vinh vꢁn thꢆ xuân

Nghĩa là:

Nưꢎc Vꢔn Xuân trưꢓng tꢆn muôn năm viꢒt nên trang sꢖ Viꢂt

Dân Di Ái phꢈn phát phꢆn vinh ngàn năm mãi xuân tươi

鳳舞風和人丁歡樂

龍飛雨順米穀滿餘

Phưꢖng vũ phong hòa nhân ñinh hoan lꢁc

Long phi vũ thuꢈn mꢠ cꢒc mãn dư

Nghĩa là:

Phưꢐng múa gió hòa ngưꢓi ngưꢓi vui vꢣ

Rꢆng bay mưa thuꢌn thóc lúa tràn trꢊ

Đôi câu ñꢅi sꢅ 5 tꢔi ñình Lưu Xá ca ngꢐi cꢕnh tưꢐng thái bình cꢜa ngưꢓi dân Lưu Xá

nhꢓ phúc ꢈm cꢜa Thꢋn:

近天子之光均霑闓澤

有太平之象樂奏管絃

Cꢈn thiên tꢋ chi quang, quân triêm khꢚi trꢁch

Hꢕu thái bình chi tưꢖn,g lꢁc tꢑu quꢚn huyꢉn

Nghĩa là:

Gꢋn ánh sáng Thiên tꢖ, ñꢊu ñưꢐc yên vui

Có cꢕnh tưꢐng thái bình, vui tꢈu ñàn ca

Chính nhꢓ phúc thꢋn Lý Nam Đꢒ bꢕo vꢂ, chꢄ che mà dân làng Di Ái ñã sinh ra nhꢟng

ngưꢓi con ưu tú. Niꢊm tꢘ hào ñó thꢉ hiꢂn rõ trên ñôi câu ñꢅi sꢅ 5 tꢔi ñꢊn Di Trꢔch:

國古黎朝遺愛翰林二進士

莫朝阮族中堂參政有榮花

Quꢒc cꢍ Lê triꢉu Di Ái Hàn lâm nhꢇ tiꢆn sĩ

Mꢁc triꢉu Nguyꢠn tꢄc trung ñưꢀng tham chính hꢕu vinh hoa.

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 13/2017

15

Nghĩa là:

Triꢊu Lê nưꢎc xưa, dân Di Ái có hai vꢇ tiꢒn sĩ viꢂn Hàn Lâm

Thꢓi Mꢔc, hꢛ Nguyꢞn tham gia triꢊu chính ñưꢐc hưꢄng vinh hoa

3. KꢔT LUꢕN

Trên ñây là trình bày cꢜa chúng tôi vꢊ tư liꢂu Hán Nôm hiꢂn ñang ñưꢐc lưu giꢟ tꢔi 5

khu di tích thꢓ Lý Nam Đꢒ ꢄ huyꢂn Hoài Đꢀc, thành phꢅ Hà Nꢁi. Nhꢟng tư liꢂu này là

nhꢟng tư liꢂu quý giá, có vai trò ñáng kꢉ trong viꢂc nghiên cꢀu lꢇch sꢖ, ñꢗc biꢂt là lꢇch sꢖ

ñꢇa phương và lꢇch sꢖ nhân vꢌt. Cũng chính vì thꢒ, chúng tôi thiꢒt nghĩ, cꢋn có sꢘ ñꢋu tư

hơn nꢟa trong vꢈn ñꢊ bꢕo tꢆn tư liꢂu, ñꢉ nhꢟng tư liꢂu Hán Nôm quý giá này có thꢉ ñưꢐc

lưu giꢟ lâu dài cho các thꢒ hꢂ mai sau. Đꢆng thꢓi chúng tôi cũng ñꢊ xuꢈt phương pháp thꢘc

ñꢇa nhꢃm nâng cao hiꢂu quꢕ cꢜa viꢂc dꢔy hꢛc Hán Nôm và phꢝ biꢒn kiꢒn thꢀc lꢇch sꢖ, cùng

góp phꢋn bꢆi dưꢥng tình yêu môn hꢛc lꢇch sꢖ và tình yêu quê hương ñꢈt nưꢎc.

TÀI LIꢖU THAM KHꢗO

1. Trương Hꢟu Quýnh (2009), Đꢁi cương lꢇch sꢋ Viꢌt Nam, tꢌp 1, Nxb Giáo dꢠc Viꢂt Nam, Hà Nꢁi.

2. Đào Tꢅ Uyên (chꢜ biên), Nguyꢞn Cꢕnh Minh (2008), Giáo trình Lꢇch sꢋ Viꢌt Nam tꢙ nguꢘn

gꢒc ñꢆn thꢆ kꢜ thꢗ X, tꢌp 1, Nxb Đꢔi hꢛc Sư phꢔm, Hà Nꢁi.

3. Đào Văn, Nguyꢞn Cꢕnh Minh, Nguyꢞn Đình Lê (1994), Lꢇch sꢋ Hà Tây, Nxb Văn hóa Thông

tin, Hà Nꢁi.

4. Sꢄ Văn hoá Thông tin Hà Tây (1998), Di tích Hà Tây, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nꢁi.

5. Viꢂn Sꢖ hꢛc (2001), Lꢇch sꢋ Viꢌt Nam, Tꢌp 1, Nxb Khoa hꢛc Xã hꢁi, Hà Nꢁi.

6. Nhiꢊu tác giꢕ (2012), Kꢥ yꢆu hꢄi thꢚo “Mꢁt sꢅ vꢈn ñꢊ vꢊ vương triꢊu tiꢊn Lý và quê gꢅc cꢜa

vua Lý Nam Đꢒ”.

SINO ꢘ NOM DOCUMENTS AT LY NAM DE

HISTORIC VESTIGES IN HOAI DUC, HA NOI

Abstract: Ly Nam De is the father of Early Ly Dynasty and also the founder of the State

of Van Xuan. His great contribution is closely connected to his revolt’s success in fighting

against the Liang Dynasty and Lam Ap, which lead to the foundation of Van Xuan. At all

localities where he was born, grown up and went by (during war), there were lots of

historic relics and ancient precious documents relating to Ly Nam De. In this article, we

would like to introduce SinoꢦNom documents at Ly Nam De historic vestiges in Hoai Duc,

Hanoi. There are two main issues in this report: introducing historic vestiges about Ly

Nam De; discussing about actual state of SinoꢦNom documents and SinoꢦNom documents

content at historic vestiges in Hoai Duc, Hanoi.

Keywords: Ly Nam De, SinoꢦNom documents, historic vestiges, Hoai Duc.