Một số nguyên nhân của sự “lệch chuẩn” và giải pháp khắc phục trong bảo tồn phát huy giá trị di tích Phật giáo Việt
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA
MỘT SỐ NGUYÊN NHÂN CỦA SỰ “LỆCH CHUẨN” VÀ
GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC TRONG BẢO TỒN PHÁT HUY
GIÁ TRỊ DI TÍCH PHẬT GIÁO VIỆT
NGUYỄN XUÂN HỒNG
Tóm tắt
“Phật giáo” là một tôn giáo lớn đồng hành và phát triển cùng đất nước ta đã khoảng 2000 năm.
Hiện nay, tôn giáo này có 14.775 cơ sở thờ tự (chùa, thiền viện, tịnh xá, tịnh thất, tụng niệm đường) trên
cả nước. Trong số các cơ sở thờ tự đó, có hàng nghìn địa điểm là di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật,
danh lam thắng cảnh đã được Nhà nước xếp hạng, với hàng nghìn lễ hội lớn nhỏ, thu hút cả chục vạn
du khách thập phương, cùng tín đồ đến hành lễ hàng năm cứ mỗi độ Tết đến xuân về. Ai cũng biết hầu
hết các cơ sở thờ tự, đâu đâu cũng muốn trang hoàng hoành tráng, cờ phướn rùm beng, quảng bá ồn
ào, làm sai đi mục đích vốn có của lễ hội. Những hiện tượng trùng tu, xây sửa tràn lan thiếu nguyên
tắc đã và đang làm biến dạng hình hài các di tích văn hóa Phật giáo mà cha ông ta để lại. Vậy những
nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng vừa nêu? Chúng ta cần làm gì để khắc phục những hạn chế, yếu
kém trong bảo tồn và phát huy giá trị các di tích văn hóa Phật giáo và các di tích tôn giáo tín ngưỡng
hiện nay ở Việt Nam.
Từ khóa: Chính sách, Phật giáo, nghi lễ, trùng tu
Abstract
“Buddhism” is a major religion that has been growing and developing in our country for about
2,000 years. Now, there are 14,775 worshiping places (temples, monasteries, pagodas and chanting
halls) all over the country. Among them, thousands of places are historical relics, art architecture;
scenic places have been ranked by the State with thousands of large and small festivals, attracting tens
of thousands of visitors and believers come to the annual ceremony every new year comes. Everyone
knows that most of the worshipping places want to decorate colorful, buzzing propaganda which
make the original purpose of festivals false. Restoration and building those places without principles
have been distorted the Buddhist cultural relics. What are the reasons of this situation? What we need
to do to overcome the limitations and weaknesses in preserving and promoting the value of Buddhist
cutural relics and current religious belief relics in Vietnam.
Keywords: Policy, Buddhism, ritual, restoration
ó lẽ để bàn sâu hơn về nguyên nhân
và giải pháp khắc phục tình trạng
lệch chuẩn trong hoạt động tôn
trùng tu một di tích Phật giáo cụ thể, cũng như
một di tích là di sản văn hoá nói chung, thì phải
hiểu về nó, phải biết giá trị ẩn chứa bên trong nó
và phải thấy tác dụng của nó. Hay cô đọng lại
bằng cụm từ Hiển - Mật - Dụng”.
C
giáo, tín ngưỡng, đặc biệt là bảo tồn và phát
huy giá trị các di tích văn hóa Phật giáo, trước
tiên tác giả bài viết xin đưa ra ý kiến của nhà
nghiên cứu Di sản văn hóa Trần Lâm Biền (Cục
Di sản- Bộ VH, TT&DL), một nhà khoa học luôn
nặng lòng với văn hóa Phật giáo, như một định
đề: “Khi chúng ta muốn thực hiện việc tu bổ hay
Bảo tồn và phát huy giá trị các di tích Phật
giáo là vấn đề tốn không ít giấy mực, cũng như
bao tâm trí của nhiều nhà nghiên cứu, nhà
khoa học và các nhà quản lý với sự nghiệp bảo
tồn di tích Phật giáo, song đâu là nguyên nhân
NGHIÊN CỨU
Số 21 - Tháng 9 - 2017
17
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
cơ bản và đâu là giải pháp hữu hiệu để khắc
phục thực trạng đã nêu trên. Để làm được điều
đó, trước tiên chúng ta phải hiểu về Phật giáo
ngay từ khi được du nhập và trụ vững ở nước
ta như thế nào.
Nam nói riêng hay Đông Á nói chung. Và quan
trọng hơn, Phật giáo là tôn giáo phù hợp với
người dân thôn dã Việt Nam tiếp nhận dễ dàng
thời bấy giờ”.
1. Phật giáo du nhập vào
Việt Nam
Phật giáo chính thức
được du nhập vào Việt
Nam khoảng đầu Công
nguyên (cuối thế kỉ II đầu
thế kỉ III). Ban đầu là do các
nhà sư Ấn Độ đã vân du
hoằng pháp cùng với các
thương gia Ấn đến từ trước
đó, gồm cả đường bộ lẫn
đường thủy, nhưng rõ nét
hơn là bằng đường thủy.
Trung tâm Phật giáo sớm
nhất, và cũng là nơi tập
trung đông các nhà sư Ấn
Độ nhất ở Việt Nam thời
Ảnh 1. Phỏng ước lãnh thổ hai nước Văn Lang của các vua Hùng và xứ Nam
Cương của Thục Phán, sau này hợp nhất thành nước Âu Lạc vào khoảng thế
kỷ 3 TCN (Nguồn Wikipedia.org)
bấy giờ là Luy Lâu (còn có
2. Nền cảnh xã hội với niềm tin Phật giáo
tên Ly Lâu, Liên Lâu), thuộc quận Giao Chỉ (Việt
Nam thời đó là xứ Giao Châu, dưới ách thống
trị của đế chế Hán), tức là vùng Dâu, ngày nay
là huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Đất nước ta ngay từ thời kỳ Nhà nước Văn
Lang (của bộ tộc Lạc Việt) được hình thành
trên vùng bình nguyên bao gồm đồng bằng
sông Hồng, đồng bằng sông Mã và đồng bằng
sông Lam, thuộc Bắc Bộ cho tới ngày nay, có
vị trí trung tâm trong khu vực châu Á - Thái
Bình Dương, là cửa ngõ giao thương bằng cả
hai con đường (đường thủy và đường bộ). Đặc
biệt lại nằm giữa đường giao thông qua lại của
hai nền văn minh cổ xưa nhất trên thế giới là
Ấn Độ và Trung Hoa. Do vậy, việc giao lưu với
các dân tộc bên ngoài quốc gia đã diễn ra rất
sớm và cũng liên tục phải chịu cảnh bị dòm
ngó thôn tính, tranh chấp lãnh thổ, dẫn đến
chiến tranh liên miên. Người dân bị các thế
lực ngoại bang xâm chiếm, đặt bộ máy cai trị
áp bức, bóc lột, cống nạp, phân biệt đến cùng
cực. Trong hoàn cảnh đó, người dân chỉ còn
biết tìm đến cầu cứu đấng siêu nhiên, thần
linh hay “niềm tin tôn giáo”, để xoa dịu nỗi đau
quốc gia, dân tộc bị giày xéo, phẫn uất không
thể giãi bày. Phật giáo đã có mặt với triết lý từ
“Đạo Phật đầu tiên do các thương gia Ấn Độ
đem đến. Những người này không phải là những
nhà truyền giáo; họ chỉ sống đời sống tín ngưỡng
của họ trong lúc lưu lại Giao Châu, và chính vì
vậy mà người Giao Châu biết đến đạo Phật…”,
(9, tr.44). Đạo Phật đã hiện diện ở Giao Châu
từ ngày đó. Và lẽ tất nhiên, đạo Phật tới Giao
Châu như một cuộc “hôn phối, duyên sinh” tự
nhiên trời định. Đạo Phật không áp đặt, mà
được dân chúng tự nguyện tiếp nhận rất dễ
dàng, do là tôn giáo từ bi, chia sẻ và xoa dịu
nỗi đau bị mất nước, bị nô dịch.
Trong khi đó, Nho giáo theo chân của
những kẻ xâm lược phương Bắc (Nhà Hán)
được áp đặt vào Giao Châu, thông qua chính
quyền cai trị nên không được dân chúng tiếp
nhận tự nhiên. Theo nhà sử học, Giáo sư Lê Văn
Lan “Đây là thời kỳ gieo mầm, phát triển, bám
rễ của Phật giáo Nguyên thủy sớm nhất vào Việt
18 Số 21 - Tháng 9 - 2017
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA
bi hỷ xả, cứu khổ, cứu nạn, giải thoát chúng
sinh đến bờ giác ngộ và hội đủ duyên lành để
người dân Việt tiếp nhận một cách tự nhiên
(giai đoạn này chỉ Phật giáo mới đủ mạnh để
thành đối trọng với Nho giáo, Đạo giáo do kẻ
xâm lược ngoại bang đưa vào).
thương trong khu vực và trên toàn thế giới.
Đây là nguyên nhân phát sinh những xung đột
tranh giành ảnh hưởng địa chính trị nên Việt
Nam đã phải chịu nhiều cuộc xâm lăng, viễn
chinh của các cường quốc lớn trên thế giới.
Người Việt liên tục bị áp đặt các tư tưởng ngoại
lai trong quá khứ và ngay cả thời hiện đại, điều
này là nguyên nhân dễ dẫn tới lệch chuẩn.
Theo nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền: “Đạo
Phật đã là một sự kiện lịch sử tất yếu của nhân
loại, nhằm dung hoà những nỗi bất công của
con người trước một xã hội đã phân hoá làm
nhiều đẳng cấp…”(3, tr.9).
Hai là, xuất phát từ nền tảng văn hoá con
người Việt Nam. Về cơ bản, văn hoá dân tộc
ta cũng minh chứng cho mối quan hệ chung
sống với tự nhiên (thiên nhiên) ngay từ thời
người Việt cổ. Đó là một“cộng đồng người - trời
đất” gần như đồng nhất với nhau; trong đó,
con người biết thích nghi để lao động sản xuất,
giữ gìn và lợi dụng tự nhiên một cách hợp lý,
luôn duy trì một lối sống hoà hợp với đại thế
giới bên ngoài (hệ thống các chùa thờ Tứ Pháp
là dẫn chứng cụ thể ngay từ khi Phật giáo vào
nước ta). Trong lịch sử tư tưởng của dân tộc,
cha ông ta không có những học thuyết, sách
vở kinh điển chuyên luận. Cuộc sống của con
người luôn là sự hoà hợp giữa người và tự
nhiên, không thể có cái này mà lại thiếu cái
kia. Chính điều này cũng dễ làm cho chúng ta
mang tư duy đại khái, tuỳ tiện, văn hoá không
cao ngay trong đời sống lao động và sinh hoạt
hàng ngày.
Lý do trên đây cho thấy Phật giáo bén rễ
vào Việt Nam từ rất sớm và niềm tin vào Phật
giáo của mọi người dân trong xã hội, qua
những chặng đường thăng trầm của lịch sử
là rất sâu đậm. Tuy có lúc hưng thịnh, lúc suy
vi tạm lắng do hoàn cảnh xã hội, nhưng Phật
giáo vẫn luôn đồng hành cùng dân tộc Việt
Nam, chính thức khoảng 20 thế kỷ đã qua.
Nhìn từ giác độ văn hóa truyền thống của
dân tộc, ngôi chùa Việt cùng với văn hóa Phật
giáo đã như huyết mạch, ngầm chảy trong
lòng đất mẹ Việt Nam, nuôi dưỡng phần lớn
giá trị tâm hồn người Việt qua hàng nghìn
năm văn hiến. Việc bảo tồn và phát huy các
giá trị văn hóa Phật giáo cũng chính là bảo tồn
và phát huy nguồn dưỡng chất nuôi cho tâm
hồn, niềm tin trong sáng, nhân văn của người
Việt Nam, đất nước Việt Nam hôm nay cũng
như mai sau.
Ba là do nhận thức và sự hiểu biết của người
dân, của nhà quản lý. Từ trình độ nhận thức
của người dân nên trong nhiều lễ hội Phật giáo
đang diễn ra hiện nay, bên cạnh những ý nghĩa
tích cực được nhấn mạnh như nhắc nhở truyền
thống, “củng cố khối đại đoàn kết toàn dân” thì
“sự thiêng liêng” trong tâm thức dường như
cũng giảm bớt khi người dân đến tế lễ. Trong
đó, thành phần không chỉ có các cá nhân, đơn
vị có trách nhiệm trực tiếp liên quan tới lễ hội,
mà chủ yếu là người dân, khách du lịch, doanh
nhân, cán bộ, công chức văn phòng và cũng
có không ít quan chức đến để “du xuân và
thắp hương xin lộc Phật, Thánh”... Từ một lễ hội
mang ý nghĩa tôn giáo hay mang tính nông
nghiệp (thường là mang tính nông nghiệp, phục
vụ cho nhu cầu tín ngưỡng văn hóa nông nghiệp
chung sống với tự nhiên) như lễ hội chùa Dâu,
Nhưng thực tế giai đoạn vừa qua, ở nhiều
nơi trên khắp cả nước, nhiều chùa chiền, lễ
hội có hiện tượng trang hoàng hoành tráng,
cờ phướn rùm beng, quảng bá ồn ào, làm sai
đi mục đích vốn có của lễ hội Phật giáo; việc
trùng tu, xây sửa tràn lan thiếu nguyên tắc, làm
biến dạng di tích văn hóa Phật giáo mà cha
ông ta để lại. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến
và chúng ta cần làm gì để khắc phục, hạn chế
những hiện tượng nói trên?
3. Nguyên nhân cơ bản làm biến tướng lễ
hội, trùng tu sai mục đích
Một là do điều kiện địa lý. Như đã nêu, Việt
Nam là trung tâm giữa các con đường qua
lại trên biển, trên bộ, nên thuận lợi cho giao
NGHIÊN CỨU
Số 21 - Tháng 9 - 2017
19
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
chùa Keo, chùa Hương, chùa Phổ Minh - Đền
Trần... ở cấp địa phương, sau khi được “nâng
cấp” chính quy hóa đã trở thành lễ trình diễn
hoành tráng với nhiều ý nghĩa mới. Ðiều này
làm thay đổi bản chất của di tích, di sản cả từ
nội dung, ý nghĩa đến phương thức tiến hành
nghi lễ.
trạng phổ biến ở nhiều lễ hội là các hoạt động
“lồng ghép” lai tạp cũng “chen chân” vào bên
cạnh nghi thức lễ cổ truyền. Nhiều nơi còn xây
mới công trình để “bổ sung” cho di tích, v.v...
Các kịch bản mới cho lễ dâng hương cũng
được soạn, trong đó“nêu bật”thêm vai trò của
nhiều tổ chức, đoàn thể và cả cá nhân đại diện.
Nhiều hội diễn, hội thi, hội chợ và cả hội thảo
đã được “kết hợp tổ chức” làm thay đổi diện
mạo cổ truyền đã có từ ngàn xưa.
Người ta tin và coi việc cầu cúng tâm linh
với những mâm lễ lớn dâng lên thánh thần như
một sự đầu tư, để “xin” mọi thứ có thể xin (lộc
buôn, lộc bán, thăng quan tiến chức…) trong
cõi trần tục đầy tính toán. Người ta có thể bịa
ra những con số để gán cho những công trình,
mù quáng lao theo phong trào “lập kỷ lục”
(nhiều nhất, to nhất, rộng nhất...) một cách vô
nghĩa, vô lý và tốn kém. Đáng lẽ người ta phải
thực hiện nghi lễ, tiếp cận với Thần, Phật với
thái độ nghiêm cẩn, thành tâm, có sự chuẩn bị
mang sắc thái tôn giáo, thì giờ đây thực tế lại
ngược lại.
Ảnh 2. Lễ trình diễn hoành tráng với nhiều ý nghĩa
mới ở chùa Keo (2016) (Nguồn: Internet)
Bốn là do chủ trương, chính sách của Đảng
và hệ thống luật pháp của Nhà nước thiếu
đồng bộ, gây trở ngại trong quá trình thực
thi, triển khai từ cấp trung ương xuống địa
phương, đặc biệt ở cấp xã phường, thôn, ban
quản lý… (Vấn đề sẽ được tác giả đưa ra bàn
thảo ở một chuyên đề riêng ngoài nội dung
bài viết này).
Năm là do nền kinh tế Việt Nam đang trên
đà phát triển, nên nhìn chung chỉ chú trọng
vào khai thác tiềm năng tăng trưởng kinh tế,
không tạo tiền đề cho phát triển đồng bộ.
Điều này dẫn tới ảnh hưởng đến bảo tồn và
phát huy các giá trị văn hoá Phật giáo trong
bối cảnh hiện nay.
Ảnh 3. Cảnh chen lấn giẫm đạp để tranh cướp lộc ở
chùa Hương (Nguồn: Internet)
Việc “sân khấu hóa” và “sáng tạo truyền
thống” gần như đã tách “chủ thể” ra khỏi di
tích, di sản, thậm chí làm cho họ coi di tích,
di sản đó không còn là của mình mà là của
Nhà nước.
Sáu là do năng lực của các nhà hoạt động
tôn giáo tín ngưỡng (các chư tăng, ni, sư trụ
trì), các nhà chuyên môn, nhà quản lý.
Trước đây, các nghi lễ ở các lễ hội do người
dân sở tại tổ chức thực hiện (theo phong tục)
năm này qua năm khác và trở thành nền nếp
mà không cần phải có đạo diễn. Các đại diện
chính quyền chỉ đến dự lễ. Ngày nay, khi di
tích, lễ hội được công nhận và nâng cấp, tình
Ở đây chúng ta đề cập đến vấn đề con
người, trong đó có cả vai trò của các tăng sỹ
(lâu nay chúng ta ít nói tới vai trò của giới tăng
sỹ, cũng là nguyên nhân ảnh hưởng). Năng lực
tham mưu của đội ngũ cán bộ làm công tác
20 Số 21 - Tháng 9 - 2017
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA
văn hóa cơ sở góp phần quan trọng trong việc
bảo tồn và phát huy giá trị di tích Phật giáo.
Tuy nhiên, hiện còn tồn tại nhiều hạn chế như:
trình độ chuyên môn nghiệp vụ chưa cao, khả
năng vận động quần chúng bảo tồn di sản văn
hóa Phật giáo chưa thực sự hiệu quả.
Thực tế hiện nay, nhiều người không biết
mình đang đến đình, đền, chùa nào, thờ ai,
đến làm gì, cầu gì… Đại đa số đang trong
tình trạng lờ mờ về sự hiểu biết tôn giáo, tín
ngưỡng, lễ hội, bởi vậy sẽ dẫn tới hành động
“loạn chuẩn”. Đây là một nút thắt. Vấn đề bây
giờ là làm thế nào để người dân phải hiểu
đúng về đời sống tôn giáo, tín ngưỡng, lễ hội,
để hành động cho đúng. Nhà nghiên cứu Trần
Lâm Biền cũng đã phải nhiều lần cảnh báo về
vấn đề “Cần phải hiểu cho đúng với đời sống tín
ngưỡng, tôn giáo hay lễ hội”trước khi thực hiện
những nội dung liên quan đến phát huy vai trò
giá trị của di tích. Đó chính là tiền đề để hành
động đúng, theo cụm từ mà ông hay nói là
“Hiển - Mật- Dụng”.
Chúng ta cần chú ý tới việc lựa chọn, sử
dụng nguồn nhân lực trong bảo tồn và phát
huy giá trị di tích Phật giáo, ngay từ việc đầu
tư tu bổ và phục hồi di tích, đặc biệt là năng
lực chuyên môn quản lý của các chủ thể tham
gia thực hiện đầu tư tu bổ và phục hồi di tích
Phật giáo.
Bảy là do thông tin, tuyên truyền, truyền
thông. Việc thông tin, tuyên truyền, truyền
thông trong một xã hội đầy biến động là thách
thức đối với không chỉ các cơ quan chuyên
môn, mà ngay cả với các nhà quản lý ở tất cả
các cấp ngành. Thông tin, tuyên truyền, truyền
thông hiện nay là phương tiện tác động trực
tiếp, có liên quan đến việc định hướng các
hành vi đạo đức trong xã hội, mà trực tiếp ở
đây là việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá
Phật giáo.
Bởi vậy, nếu khắc phục được 3 điểm mà nhà
nghiên cứu Ngô Đức Thịnh nêu thì sẽ gỡ rối và
tạo ra những thay đổi đáng kể trong bảo tồn
và phát huy các giá trị di tích Phật giáo. Hiện
nay, chúng ta cần phải làm điển hình, có trọng
tâm ở một vài di tích như lễ hội chùa Hương, lễ
hội chùa Dâu, lễ hội chùa Keo, lễ hội Đền Trần-
chùa Phổ Minh… tạo nên điểm sáng trong các
lễ hội liên quan, nhằm bảo tồn và phát huy các
giá trị di tích Phật giáo.
Để chỉ rõ nguyên nhân nào là cơ bản còn tuỳ
thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh của từng vùng
miền, của địa phương hay cả xã hội. Song theo
Giáo sư Ngô Đức Thịnh - Nguyên Viện trưởng
Viện Nghiên cứu Văn hóa Việt Nam, thì có lẽ có
ba nguyên nhân cơ bản mà chúng ta cần phải
khắc phục ngay khi còn chưa quá muộn. Thứ
nhất: sự hiểu biết của người dân, người quản
lý lễ hội liên quan tới Phật giáo chưa đầy đủ
vì tâm thức đến với tôn giáo tín ngưỡng, cách
thức tiến hành lễ hội phải hoàn chỉnh nếu
không nó sẽ loạn chuẩn. Nếu như con người
có tri thức về vấn đề gì đó sẽ có cách làm đúng
mực. Thứ hai: vấn đề bị trục lợi hóa. Trục lợi với
đời sống thường nhật đã nguy hiểm nhưng
đồng tiền thâm nhập đến đời sống tôn giáo,
tín ngưỡng sẽ phá hoại nề nếp. Thứ ba: phải
xác định vai trò chủ thể của người dân đối với
lễ hội. Đây là lễ hội của người dân và các cơ
quan phải hướng dẫn, trợ giúp cho dân làm
cho tốt chứ không phải làm thay người dân.
4. Một số nhóm giải pháp khắc phục trong
bảo tồn và phát huy giá trị di tích Phật giáo
ở Việt Nam hiện nay
- Nâng cao trình độ nhận thức của người dân,
dưới nhiều hình thức khác nhau, như lồng vào
những buổi thuyết pháp của các chư vị hoà
thượng, thượng tọa, tăng ni, các nhà sư trụ
trì. Thay việc quảng bá quảng cáo, cờ phướn
rùm beng bằng việc tăng cường pano, băng
rôn, phát thanh, truyền hình, băng đĩa giảng
giải cho người dân hiểu biết về tín ngưỡng,
tôn giáo, Phật giáo và mục đích của các lễ hội
truyền thống, để người dân hiểu cặn kẽ hơn,
sâu rộng hơn, từ đó khắc phục tình trạng lệch
chuẩn trong cách thức tiến hành lễ hội. Đặc
biệt, phải hoàn chỉnh sự hiểu biết chung trong
dân ở các vùng miền nếu không sẽ loạn chuẩn,
lệch hướng. Nếu con người có tri thức về vấn
đề gì đó sẽ có cách làm đúng mực.
NGHIÊN CỨU
Số 21 - Tháng 9 - 2017
21
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
- Cải cách về quy trình, thể thức ban hành các
văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có việc
sửa đổi bổ sung Luật Di sản văn hoá, nên đưa cụ
thể vào phần sửa đổi nội dung luật cũ để người
dân tiện theo dõi và thực thi luật. Tránh nhầm
lẫn khi sử dụng, viện dẫn luật cho người dân.
- Sớm ban hành những văn bản pháp quy,
quy định cụ thể, chi tiết trong các hoạt động xã
hội hoá các công trình di tích và quy định dịch
vụ văn hoá trong các di tích Phật giáo riêng
biệt. Về cơ bản, các cơ sở chùa chiền, thiền viện,
thiền tự thờ Phật đều là sở hữu của Nhà nước
và của toàn dân. Song hiện nay cũng có nhiều
cơ sở Phật giáo do tư nhân đầu tư, nên chăng
cần có khung pháp lý riêng để điều chỉnh,
tránh hiện tượng tự“đạo diễn”hoạt động lễ hội
làm sai lệch mục đích chính, dẫn tới loạn chuẩn
các lễ hội liên quan tới Phật giáo.
- Cần giảm thiểu tối đa những thủ tục rườm
rà, thiếu mục đích trong hoạt động bảo tồn và
phát huy giá trị di tích, nhất là đầu tư tu bổ
di tích. Trong đó cần chú ý tới việc rà soát lại
những quy trình thủ tục quá chặt chẽ, song
cũng không được quá lỏng lẻo nhằm đạt hiệu
quả cao trong quản lý. Nếu ban hành những
quy định về thủ tục quá chặt chẽ, dễ dẫn
tới tình trạng người dân tìm cách “lách luật”
hoặc không muốn di tích được công nhận ở
bất kỳ cấp nào để “ngoài luật”, để không bị
điều chỉnh, tránh bị phiền hà với các cơ quan
quản lý Nhà nước. Trong đời sống hàng ngày,
người dân và doanh nghiệp phải tuân thủ rất
nhiều quy định về thủ tục hành chính. Nhưng
những thủ tục hành chính đang là rào cản đối
với hoạt động chung và đời sống nhân dân,
gây tốn kém, ảnh hưởng đến năng lực cạnh
tranh kinh tế của các doanh nghiệp, nhất là
doanh nghiệp hoạt động ngành đặc thù cần
nguồn nhân lực chất lượng cao như ngành
“tu bổ di tích”.
- Đặc biệt trong chính sách liên quan tới phát
huy vai trò của văn hóa Phật giáo, Nhà nước cần
phải tạo động lực để:
+ Khuyến khích các hoạt động xã hội liên
quan đến văn hoá Phật giáo, để từ đó mọi
thành viên trong xã hội có thể đóng góp sức
mình, kìm hãm hay hạn chế các mặt tiêu cực
của xã hội;
+ Đảm bảo cho sự cân đối, ổn định về mọi
mặt của xã hội thông qua vai trò của văn hoá
Phật giáo;
+ Phát huy được mặt tích cực và hạn chế
mặt tiêu cực của kinh tế thị trường;
+ Tạo lập sự cân đối, phân phối nguồn lực
trong văn hóa nói chung cho quá trình phát
triển của đất nước;
- Tập trung rà soát, kiểm tra, đánh giá lại các
thủ tục hành chính đã ban hành, nhằm kịp thời
chỉnh sửa, bổ sung, thay đổi hay loại bỏ thủ tục
bất hợp lý. Tập trung trọng tâm vào các nhóm
thủ tục có liên quan chính, nhằm đạt được
mục tiêu và cần tập trung cải cách theo hướng
thuận lợi, hiệu quả, tránh gây những rào cản
không đáng có. Cụ thể như sau:
+ Tạo lập môi trường thích hợp cho các yếu
tố của nền kinh tế xã hội vận động như chúng
ta thực hiện chính sách mở cửa tăng cường
giao lưu và hợp tác kinh tế với thế giới;
+ Dẫn dắt, hỗ trợ các hoạt động văn hoá
Phật giáo theo định hướng, phối hợp các hoạt
động của các ngành, các cấp để người dân
nhận thức rõ giá trị của văn hoá Phật giáo với
xã hội.
Nhóm thủ tục liên quan đến chủ trương
đầu tư tu bổ di tích;
Nhóm thủ tục liên quan đến chuẩn bị đầu
tư tu bổ di tích;
- Nâng cao năng lực chuyên môn của các nhà
hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng, các nhà chuyên
môn chuyên ngành sâu, nhà quản lý
Nhóm thủ tục liên quan đến quá trình thực
hiện đầu tư;
Đặc biệt về vấn đề đầu tư tu bổ và phục hồi
di tích Phật giáo tác giả bài viết xin nêu giải
pháp riêng cụ thể như:
Nhóm thủ tục liên quan đến thanh quyết
toán dự án đầu tư tu bổ di tích;
+ Nâng cao năng lực quản lý chuyên môn
của cơ quan chủ quản đầu tư trùng tu di tích
Nhóm thủ tục liên quan đến quản lý, sử
dụng và khai thác.
22 Số 21 - Tháng 9 - 2017
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA
Phật giáo (Cục di sản, Bộ VH TT&DL, Các sở ban
ngành liên quan...);
tuân thủ nghiêm túc các quy định của Luật di
sản văn hóa, Quy chế Bảo quản, tu bổ và phục
hồi di tích lịch sử - văn hoá, danh lam thắng
cảnh của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch.
+ Nâng cao năng lực quản lý của chủ đầu tư;
+ Nâng cao chất lượng công tác tư vấn
đầu tư;
- Giải pháp hội nhập, giao lưu, giới thiệu di
tích văn hoá Phật giáo
+ Nâng cao hiệu quả tham gia của các nhà
khoa học, các nhà nghiên cứu liên ngành có
liên quan đến các giá trị văn hoá Phật giáo;
Khai thác và phát huy giá trị di tích văn
hóa Phật giáo để đưa vào hoạt động du lịch
là việc làm cần thiết, nhưng phải kiểm soát
đúng hướng. Chính quyền, người dân, doanh
nghiệp khai thác du lịch cần liên kết với các
hoạt động lễ hội tôn giáo của các cơ sở chùa
chiền, thiền viện; xây dựng các chương trình
du lịch, tuyến du lịch cụ thể, đến các di tích
văn hóa Phật giáo và danh lam thắng cảnh
trên các địa bàn gần nhau. Cần khuyến khích
việc duy trì phong tục, tập quán lành mạnh,
tốt đẹp của dân địa phương, các lễ hội truyền
thống, bài trừ hủ tục có hại đến đời sống văn
hóa của nhân dân; duy trì và phát huy các giá
trị văn hóa ẩm thực (ăn chay), giá trị về trang
phục truyền thống dân tộc, các tri thức dân
gian; phục hồi và phát triển các nghề thủ công
truyền thống có giá trị tiêu biểu quanh khu
vực cơ sở di tích Phật giáo.
+ Nâng cao chất lượng thi công tu bổ của
các nhà thầu.
Bên cạnh việc đòi hỏi chất lượng nguồn
nhân lực, chúng ta cần thực hiện chính sách
tài chính ưu đãi nguồn nhân lực “đặc thù”
chất lượng cao trong hoạt động tu bổ và
phục hồi các di tích lịch sử - văn hoá, nhằm
bảo tồn và phát huy các giá trị di tích Phật
giáo được tốt hơn.
- Giải pháp tổ chức quản lý nguồn vốn tốt,
đồng thời tránh can thiệp hành chính quá sâu.
Ban hành chính sách quản lí, sử dụng các
nguồn tài chính của các di tích Phật giáo như
tiền công đức, tiền bán vé, tiền tài trợ... theo
định hướng ưu tiên sử dụng các nguồn thu
của di tích Phật giáo cho việc tu bổ, tôn tạo
di tích.
- Ngoài những giải pháp cơ bản khắc phục
hạn chế đã nêu, để đạt hiệu quả cao hơn trong
hoạt động bảo tồn các di tích Phật giáo trong
thời gian tới, chúng ta cần phải khắc phục một
số vấn đề trực tiếp khác:
Tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành
Trung ương để tìm nguồn vốn đầu tư cho tu
bổ. Huy động nguồn lực trong cộng đồng dân
cư, nhất là nhân dân địa phương để bảo tồn,
phát huy giá trị di tích văn hóa Phật giáo. Có
hình thức khen thưởng xứng đáng cho những
doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đóng góp tích
cực đối với công tác bảo tồn, phát huy giá trị
các di tích Phật giáo hiện nay.
+ Chú trọng nâng cao năng lực các đơn vị
chuyên tư vấn trong hoạt động bảo quản, tu
bổ và phục hồi các di tích Phật giáo, cũng như
các đơn vị tư vấn, thiết kế quy hoạch, lập dự
án, quản lý dự án, giám sát thi công, tư vấn liên
ngành… Lực lượng này hiện nay quá mỏng,
thiếu chuyên môn cao, không chuyên nghiệp
theo đúng nghĩa;
- Tăng cường công tác thanh, kiểm tra các
hoạt động liên quan đến di tích Phật giáo
Đẩy mạnh công tác quản lí, giám sát và
định hướng hoạt động bảo tồn, khai thác các
di tích văn hóa Phật giáo. Cần triển khai có
hiệu quả phân cấp về quản lí các di tích văn
hóa Phật giáo, phân công chuyên viên quản,
giám sát hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di
tích văn hóa Phật giáo.
+ Khắc phục tình trạng thiếu các đơn vị, cá
nhân kiểm tra, thẩm tra độc lập, thẩm tra dự
án bảo tồn tu bổ di tích Phật giáo, trước khi
chuyển cho các cơ quan quản lý Nhà nước
thẩm định, phê duyệt;
Công tác quản lí di tích Phật giáo nên có cơ
chế quản lí mang tính chuyên biệt trên sơ sở
+ Khắc phục tình trạng phân cấp, giao chủ
đầu tư cho địa phương (cấp huyện, xã) nhưng
NGHIÊN CỨU
Số 21 - Tháng 9 - 2017
23
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
chưa có sự chuẩn bị về mặt đội ngũ có chuyên
môn. Cán bộ chuyên môn văn hoá ở địa
phương đa phần kiêm nhiệm nhiều công việc,
ở cấp xã chỉ có 1 công chức văn hoá phụ trách
chung, dẫn tới chất lượng chuyên môn và hiệu
quả công tác tu bổ di tích Phật giáo yếu kém;
hóa: Sản xuất văn hóa, công nghiệp văn hóa
và thị trường văn hóa. Những hình thức mới
của sáng tạo văn hóa này có tác động đa chiều
tới cả sự sáng tạo cá nhân lẫn sự hưởng thụ
của đông đảo nhân dân. Tuy nhiên, nền công
nghiệp văn hóa vốn coi trọng lợi ích kinh tế sẽ
tạo áp lực không thể tránh khỏi giữa một bên
là những mục tiêu văn hóa cơ bản nhất và một
bên là tính chất thị trường; hoặc giữa một bên
là những quan tâm có tính thương mại và một
bên là mong muốn một nội dung phản ánh được
sự phong phú, đa dạng của bản sắc văn hóa.
Do đó, trong văn hóa càng bộc lộ những xu
hướng biến đổi phức tạp và những diễn biến
vượt tầm kiểm soát (như những hiện tượng sai
lệch, biến tướng đã nêu trên).
+ Giảm thiểu và tiến tới bỏ sự can thiệp của
chính quyền các cấp vào hoạt động chuyên
môn sâu trong bảo quản, tu bổ và phục hồi các
di tích Phật giáo (can thiệp mang tính lợi ích cá
nhân, lợi ích nhóm);
+ Khắc phục sự thiếu hiểu biết của những
vị trụ trì hay của cộng đồng địa phương có di
tích Phật giáo. Những đối tượng này đã trực
tiếp làm sai lệch các yếu tố gốc di tích theo lối
áp đặt, khiến các bộ phận chuyên môn mất
vai trò;
Dù thích ứng với công nghệ tiên tiến, thế
giới văn minh không biện hộ cho việc phá bỏ
những chuẩn mực và những quy tắc chung
trong bản sắc văn hóa Việt.
+ Cần tổ chức quản lý vốn xã hội hoá chặt
chẽ, đồng bộ, phân bổ vốn đúng mục đích, tập
trung vào tu bổ yếu tố gốc, hạng mục di tích cần
được tu bổ cấp thiết; không tập trung xây dựng
các hạng mục mới ở di tích, làm phá vỡ cảnh
quan di tích (nếu thấy không quá cần thiết);
Do vậy, muốn bảo tồn và phát huy giá trị
các di tích văn hóa nói chung, di tích văn hóa
Phật giáo nói riêng trong bối cảnh hiện nay,
đòi hỏi chúng ta phải đổi mới quy trình sáng
tạo văn hóa, đổi mới thể chế và chính sách
văn hóa. Đặc biệt, cần phải khắc phục những
hạn chế yếu kém mà lâu nay chúng ta đã vấp
phải trong quá trình tu bổ, tôn tạo hay bảo
tồn phát triển thiếu đồng bộ các di tích Phật
giáo nói riêng và di tích là di sản của Quốc gia
nói chung.
+ Tránh việc các địa phương làm sai nguyên
tắc trong đầu tư bảo tồn di tích, điều chuyển
vốn không đúng mục tiêu, không có nguồn
đối ứng, làm ảnh hưởng tiến độ, hiệu quả đầu
tư khi Nhà nước có điều kiện đầu tư vốn;
+ Khắc phục tình trạng phối kết hợp giữa
địa phương với Bộ chủ quản trong công việc
không đồng bộ, từ việc ban hành cơ chế chính
sách đến thực hiện việc chỉ đạo điều hành;
Chúng ta cần phải chú trọng tới các giải
pháp tạo động lực cho sự phát triển, mở rộng
mọi nguồn lực vào phát triển văn hóa của đất
nước nói chung, văn hóa Phật giáo nói riêng,
trong đó phát triển con người mới là nhiệm vụ
hàng đầu và trung tâm. Cần tạo lập chính sách
văn hóa vì sự tiến bộ của con người trong cơ
chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở thời kỳ CNH, HĐH của nước ta. Phát
triển con người mới phải biết đối mặt với tác
động của quá trình toàn cầu hóa, mà qua đó,
những vấn đề của xã hội hậu công nghiệp tin
học và hậu hiện đại sẽ có những ảnh hưởng
vừa tích cực vừa tiêu cực. Cần phải tạo dựng,
nuôi dưỡng mạch nguồn văn hóa mang sắc
+ Đẩy mạnh công tác kiểm tra, kiểm soát,
giám sát, tránh mang tính hình thức, thiếu
đồng bộ, kết quả không cao;
+ Tăng cường công tác tuyên truyền giáo
dục về công tác tu bổ, tôn tạo di tích Phật giáo
mang ý nghĩa tích cực. Tránh tình trạng báo chí
hạn chế thông tin hay đưa tin chưa thật sự xác
thực nguồn thông tin, làm dư luận phản ứng.
Thay cho lời kết
Hiện nay, trong sự tác động và ảnh hưởng
của kinh tế thị trường, của quá trình CNH,
HĐH, trên đất nước ta cũng đã và đang ra
đời những hình thức mới của sự sáng tạo văn
24 Số 21 - Tháng 9 - 2017
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA
8. Học viện Hành chính Quốc gia (2009), Giáo
trình Quản lý nhà nước về Tôn giáo và Dân tộc,
Nxb. Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.
thái văn hóa riêng của Việt Nam để đối trọng
với bối cảnh toàn cầu hóa (đồng nghĩa với
nhất thể hóa về văn hóa của những nền văn
hóa dựa trên nền tảng kinh tế và công nghệ
mạnh), học tập cha ông ta, đã từng lấy Phật
giáo để dị biệt với Nho, Đạo trong những buổi
đầu bị áp đặt đồng hóa văn hóa Hán. Những
đòi hỏi về đa văn hóa là phản ứng chung có
tính quốc tế chứ không chỉ của Việt Nam, đòi
hỏi này phát khởi từ châu Âu chống lại cái gọi
là văn hóa Mc Donald.
9. Nguyễn Lang (1979), Việt Nam Phật giáo sử
luận, Nxb. Văn học, Hà Nội.
10. Võ Kim Sơn (2001), Quản lý học đại cương,
Học viện Hành chính Quốc gia HCM, Hà Nội.
11. Lưu Trần Tiêu (2011), Mấy vấn đề về hoạt
động tu bổ, phục hồi di tích Lịch sử - Văn hóa, Tạp
chí Di sản Văn hóa, số 36, tr.03 - 07.
12. Lưu Trần Tiêu (2012), Mấy vấn đề về nguồn
nhân lực trong hoạt động bảo tồn di tích Lịch sử -
Văn hóa, Tạp chí Di sản Văn hóa, số 40, tr.17 - 21.
Hiện nay, bảo tồn và phát huy giá trị các di
tích văn hóa nói chung, di tích văn hóa Phật
giáo nói riêng về bản chất là ý chí, quan điểm
và định hướng, tạo điều kiện cơ bản để quản
lý văn hóa của đất nước với tư cách là phương
tiện hiệu quả nhằm thiết lập cuộc sống tốt
đẹp, phát triển một nền văn hóa lành mạnh.
Tất cả được thể hiện qua các công cụ như: Luật
liên quan đến văn hóa, cơ chế tài chính, dân
chủ hóa, phân cấp phân quyền, sự liên thông
khoa học công nghệ và marketing.
123 Chu Quang Trứ (2011), Chùa Việt Nam
mảnh đất của sự giao lưu và phát triển văn hóa
dân tộc, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
Ngày nhận bài: 1 - 9 - 2017
Ngày phản biện, đánh giá: 13 - 9 - 2017
Ngày chấp nhận đăng: 30 - 9 - 2017
N.X.H
(Trường ĐH Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội)
Tài liệu tham khảo
1. Đặng Văn Bài (2008), Nhận diện để phát huy
giá trị di sản văn hoá Phật giáo Việt Nam, Tạp chí
Di sản văn hóa, số 2 (23), tr.7 - 12.
2. Trần Lâm Biền (1990), Phật giáo và văn hóa
dân tộc, Nxb. Hà Nội.
3. Trần Lâm Biền (1996), Chùa Việt, Nxb. Văn
hoá - Thông tin Hà Nội, Hà Nội.
4. Nguyễn Văn Đáng (2007), Quản lý dự án đầu
tư xây dựng, Nxb. Xây dựng, Hà Nội.
5. Phan Hồng Giang, Bùi Hoài Sơn, đồng chủ
biên (2014), Quản lý văn hóa Việt Nam trong tiến
trình đổi mới và hội nhập quốc tế, Nxb. Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
6. Nguyễn Quốc Hùng (2004), Tầm nhìn tương
lai đối với di sản văn hóa và hệ thống bảo vệ di tích
ở nước ta, Tạp chí Di sản Văn hóa, số 09, tr.3 - 10.
7. Nguyễn Quốc Hùng (2015), Về công tác
quản lý di sản văn hoá ở nước ta hiện nay, Tạp chí
Văn hoá học, số 21, tr. 30 - 37.
NGHIÊN CỨU
Số 21 - Tháng 9 - 2017
25
V
ĂN H Ó
A
9 trang
30/03/2022
6420
Bạn đang xem tài liệu "Một số nguyên nhân của sự “lệch chuẩn” và giải pháp khắc phục trong bảo tồn phát huy giá trị di tích Phật giáo Việt", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- mot_so_nguyen_nhan_cua_su_lech_chuan_va_giai_phap_khac_phuc.pdf
