Di tích tháp Po Ramé ở Ninh Thuận
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
DI TÍCH THÁP PO RAMÉ Ở NINH THUẬN
QUẢNG VĂN SƠN
Tóm tắt
Bài viết giới thiệu tháp Po Ramé về đặc điểm kiến trúc và điêu khắc (tượng vua Po Ramé, tượng
hoàng hậu Bia Than Can, tượng hoàng hậu Bia Than Cih, bò Nandin, linga, kút); đánh giá hiện trạng
bảo tồn tháp để chỉ ra những mặt được và những điểm sai lệch. Bài viết cũng nêu ra một số định hướng
cho việc bảo tồn trước mắt và trong tương lai.
Từ khóa: Di tích tháp Po Ramé, kiến trúc, bảo tồn
Abstract
The article introduces architecture and sculpture characteristics of Po Ramé Tower (statue of Po
Ramé’s King, statue of Bia Than Can Queen, statue of Bia Than Cih Queen, Nandin cow, the linga, kut);
evaluates the actual preservation of the Tower in order to point out the strong points and weak points.
The article also mentions some directions for the preservation in the short term and in the future.
Keyword: Relic of Po Ramé Tower, architecture, preservation
1. Di tích tháp Po Ramé
x 7,04m và cao 16,5m. Còn hai ngôi tháp cổng
và tháp lửa đã sụp đổ.
1.1. Kiến trúc
Các chức sắc Chăm tại thôn Hậu Sanh cho
biết khoảng năm 1964, theo hướng Tây Nam
so với tháp chính, có một con sư tử bằng đá sa
thạch màu xám mịn, cao 1,3m. Sau ngày giải
phóng, tượng sư tử này bị mất.
Cũng như bao tháp Chăm khác, tháp Po
Ramé (người Chăm gọi là Bimong Po Ramé)
được xây theo mẫu số chung và mang đậm tư
tưởng tôn giáo Ấn Độ. Tháp là trung tâm hành
lễ tôn giáo của cư dân Chăm trong vùng.
Còn theo H. Parmentier thì trước đây có hai
con sư tử đứng ở lối lên hướng tháp, một con
đứng ở góc Tây Nam của ngọn tháp chính, con
còn lại lăn xuống đáy khe đằng sau tháp chính
và chỉ tìm thấy một mảnh của nó (1, tr.76).
Tháp được xây trên mô hình tháp Ấn
Độ, nhưng nhỏ bé hơn và mang đặc thù địa
phương.
Tháp nằm trên ngọn đồi “Mbuen Acaow”
thuộc thôn Hậu Sanh (Palei Thuen), xã Phước
Hữu, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận, cách
thành phố Phan Rang - Tháp Chàm 15km về
phía Tây Nam. Tháp được xây dựng vào thế
kỷ XVII để thờ vua Po Ramé*. Đây là một tổng
thể kiến trúc gồm có ba ngôi tháp: tháp chính,
tháp cổng và tháp lửa. Nhưng hiện tại chỉ còn
lại một ngôi tháp chính có kích thước đế 7,04m
Tháp chính có mặt bằng hình vuông, đế
tháp là một nền gạch khối hộp được xây trên
nền đá đồi. Cửa tháp mở về hướng Đông với
hai lớp cột gạch xây khối to thô vươn khỏi thân
tháp 2,2m. Trước cửa là một sân nhỏ hình chữ
nhật dài 5m, rộng 3m. Từ sân lên đến cửa được
nối với nhau bằng ba bậc cấp. Cửa tháp cao
62 Số 6 - Tháng 12 - 2013
DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA
1,7m, rộng 1,2m. Khung cửa ra vào bằng đá,
cửa có cánh bằng gỗ sơn màu huyết bò, trước
kia làm bằng đá (vì có một phiến đá mỏng hình
như làm chức năng cánh cửa và kích thước
hoàn toàn trùng hợp với kích thước của ô cửa,
được ghép vào phiến đá thô lát nền và đã bị
gãy làm đôi, phiến đá này hiện nay nằm ở bên
phải cánh cửa tháp theo hướng đông). Trong
tiền đường có hai con Nandin tượng bò thần.
Nội thất của tháp hẹp, kéo dài theo chiều
Đông – Tây, mỗi cạnh bốn mét và thu hẹp dần
lên đến đỉnh nhưng không xây kín thành một
khối đặc như thường thấy ở các tháp khác mà
chừa rộng cho đến phần độc thạch trên cùng.
Có chừa bốn lỗ hình trụ thông ra bốn hướng.
Nhiều tác giả nghiên cứu cho rằng tháp
Po Ramé được xây vội vàng, không kỹ lưỡng,
không trau chuốt. Tỷ lệ các thành phần kiến
trúc không hài hoà, tháp hoàn toàn không có
khắc tạc trang trí trên gạch làm cho kiến trúc
thêm phần đơn điệu.
Đỡ phía trên là hai vòm cửa hình cung tù
bẹt ốp vào nhau nhô ra phía trước. Vòm cửa
xây cuốn gạch khối, mặt không có hoa văn
trang trí, kết thúc đỉnh vòm gắn một hiện vật
đá nung (lớp vòm ngoài), đá hình trụ (lớp vòm
trong). Ba mặt tường còn lại là cửa giả, cửa giả
có ba lớp xây khối thu nhỏ dần ra ngoài, phía
trên có ba lớp vòm cung tù.
Tháp Po Ramé không cao to bề thế như
Tháp Po Klaong Girai nhưng tháp có một
phong cách nghệ thuật riêng biệt - Phong
cách Po Ramé. Po Ramé được xem là ngôi tháp
cuối cùng trong lịch sử nghệ thuật kiến trúc,
điêu khắc đền tháp của người Chăm ở Việt
Nam (5, tr. 175-186) .
Bốn góc tháp là bốn khối cột nhô hẳn ra
ngoài, khối để trơn. Các mặt tường tháp được
xây phẳng, nhẵn. Tại góc, các đỉnh cột, nhô ra
các phiến đá trang trí có hình ngọn lửa.
1.2. Điêu khắc
Điêu khắc đá là phần có mối liên hệ mật
thiết, gắn kết chặt chẽ với kiến trúc. Nếu kiến
trúc là bộ khung thì điêu khắc là da thịt, linh
hồn bởi ngoài việc phản ánh nhận thức thẩm
mỹ, các tác phẩm điêu khắc còn phản ánh nội
dung tư tưởng, tôn giáo cũng như khát vọng
của chủ nhân đã tạo ra chúng.
Diềm mái tháp xây vát dần ra về phía trên
làm nền cho bộ mái. Phân cách diềm và mái
ở các góc có gắn điểm đá trang trí. Đá ở đây
được tạc đẽo sơ sài, thể hiện hình đầu chim
ước lệ từ diềm tháp nhô ra.
Bộ mái tháp gồm ba tầng, các tầng có tháp
góc trang trí. Tháp góc được thể hiện là các khối
đơn giản, dưới là khối hộp vuông, trên là hình
trụ bốn cạnh thu nhỏ lên đỉnh. Kết thúc đỉnh
là khối đá trụ tròn biểu tượng cho Linga được
trang trí bằng những nét khắc vạch. Thân mỗi
tầng có các mặt được trang trí cửa giả đối xứng
nhau qua thân, cách thể hiện giống cửa giả
tháp nhưng kích thước thu nhỏ (3, tr.241- 243).
Điêu khắc đá Champa từng được thể hiện
qua hai hình thức: phần trang trí kiến trúc và
thể hiện nội dung tôn giáo của công trình
kiến trúc. Chính vì thế, nhiều nhà nghiên cứu
đã cho điêu khắc đá là tiêu chuẩn, chỉ thị về
niên đại tạo tác, nội dung tôn giáo của thời đại
sản sinh ra nó. Điêu khắc đá có mặt sớm trong
nghệ thuật Champa, song hành với kiến trúc.
Có thể nói ở đâu có kiến trúc, phế tích kiến trúc
thì ở đó có tác phẩm điêu khắc đá liên quan.
Tác phẩm điêu khắc đá Champa hiện biết, có
mặt sớm nhất vào thế kỷ VII là bệ thờ Mỹ Sơn
E1 (Quảng Nam) và mở đầu cho truyền thống
nghệ thuật điêu khắc đá có mặt trong suốt
tiến trình lịch sử của văn hoá Champa.
Hai tầng trên lắp lại y hệt bố cục và hình
dáng của phần thân, chỉ khác ở chỗ không có
cửa thật mà bốn mặt đều là cửa giả. Tầng thứ
ba cũng giống như hai tầng dưới nhưng không
có ụ nhọn ở các góc; các đá trang trí bốn góc
có hình bò Nandin bán thân. Trong các cửa giả,
tượng người được thay thế bằng một phiến đá
có khắc hình Homkar.
NGHIÊN CỨU
Số 6 - Tháng 12 - 2013
63
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
1.2.1. Tượng vua Po Ramé
Bên trong nội thất tháp có thờ
tượng vua Po Ramé bằng đá cao 1,2m.
Tượng được tạc thành phù điêu nổi bán
thân chiếm hết phần dưới và giữa tấm
bia. Tượng vua Po Ramé bằng đá dưới
hình thể Mukhalinga: đầu tượng đội
một chiếc mũ thân trụ tròn, vành mũ
được trang trí bằng một dải hình hoa
bốn cánh, phía trên mũ có một hình
trang trí giống như chiếc đinh ba mà
vua cầm ở tay. Đôi mắt hơi xếch về phía
thái dương và xích lại gần nhau, ria mép
vểnh lên, râu cằm để nhọn xuống, môi
dưới có một chấm râu nhỏ. Trên mình
tượng không thấy dấu hiệu của quần
áo ngoài, thắt lưng ở bụng được trang
trí bằng một dải hoa bốn cánh. Tai có
đeo hoa tai. Vòng đeo cổ được tạo bởi các hình
hoa bốn cánh nằm giữa hai hàng hạt ngọc. Cổ
tay đeo vòng.
Phần thân tháp Po Ramé (ảnh: Quảng Văn Sơn)
Song hành cùng kiến trúc tháp Po Ramé,
các tác phẩm điêu khắc đá ở đây có lẽ thuộc
nhiều loại hình, kích cỡ và có nội dung phong
phú, phản ánh quá trình phát triển lịch sử của
thời kỳ này. Do những biến động, một số tác
phẩm điêu khắc đá gốc ở đây bị mất cắp, huỷ
hoại và được thay thế bởi những tiêu bản phục
chế. Như vậy, chúng tôi chỉ giới thiệu những
tác phẩm hiện có mặt trên tháp Po Ramé.
Trên đầu tượng có ba đầu cùng chồng lên
nhau. Các đầu đều đội mũ hình trụ tóe ra năm
tia hình lông công, có đeo hoa tai và vòng cổ.
Có ba tay phụ mỗi bên: bên trái tay trên cầm
lược, còn một tay cầm búp sen, một tay cầm
Tháp Po Ramé (nhìn từ hướng Bắc)
64 Số 6 - Tháng 12 - 2013
DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA
H1. Tượng vua Po Ramé
H2. Tượng hoàng hậu Bia Than Can
dao; bên phải, tay trên cầm cốc rượu thờ, còn
lại, tay cầm kiếm và tay cầm xiên (đinh ba). Hai
tay chính đặt trước bụng, phía sau phù điêu
chạm phồng hình đầu của đức vua. Mặt trước
viền xung quanh, biểu tượng cho trí tuệ của
vua. Hai con bò Nadin bằng đá nhỏ chầu hai
bên. Toàn bộ cấu trúc của tượng vua đều được
quét sơn: bia đá màu huyết bò, các hình trang
trí màu đen, mặt trắng môi đỏ, các nét mắt đen
đậm, những biểu tượng cầm tay màu vàng.
Tượng cao 0,75m, rộng 0,30m, ngồi trên
một cái bệ bằng đá đơn giản. Bệ đá có chiều
dài 0,52m, rộng 0,41m.
Lưng tượng tựa vào một tấm bia dẹt, hai
tay đặt lên đùi, tay trái gập lại. Hai cổ tay đều
đeo vòng màu vàng nâu. Đầu tượng đội một
chiếc mũ theo kiểu mũ hoàng hậu mà trong
kho báu của các vua Chăm còn lưu lại được.
Thắt lưng bằng sa-rong được trang trí bởi
những hình chữ nhật có hoa. Tai tượng có xỏ lỗ
nhưng không đeo hoa tai. Trên mặt bệ ở phía
trước có một lỗ để cắm nến khi làm lễ.
Đế tượng là một yoni lớn bằng đá sa thạch,
có chiều cao 0,30m, dài 1,70m, rộng 1,25m,
có rãnh chảy quanh tượng vào tấm bia đá rồi
kéo dài đến tận bên trên một con voi nhỏ nằm
nghiêng gần bệ.
1.2.3. Tượng hoàng hậu Bia Than Cih (1, tr.81)
Phía sau Tháp chính, ở phía Tây - Nam,
còn có một ngôi miếu nhỏ thờ tượng hoàng
hậu Bia Than Cih bằng đá - người Chăm. Hai
bàn tay giao nhau trước bụng và dường như
cầm một bông sen cuộn dài. Đầu cũng đội
một kiểu mũ uốn ra phía trước. Chiếc sa-rong
cũng trang trí như Bia Than Can. Tai cũng soi
lỗ và cổ tay cũng đeo vòng. Trên ngực tượng
có khắc chữ.
Trước mặt tượng vua, ngay trên đế tượng
có một lỗ nhỏ để cắm đuốc hoặc nến mỗi khi
hành lễ…
1.2.2. Tượng hoàng hậu Bia Than Can
Phía bên phải của nội thất có tượng thờ
Hoàng hậu Bia Than Can bán thân bằng đá -
người Êđê (người đã nhảy vào giàn thiêu chết
cùng vua Po Ramé).
NGHIÊN CỨU
Số 6 - Tháng 12 - 2013
65
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
H3. Tượng hoàng hậu Bia Than Cih
H4. Linga (Tháp Po Ramé)
Bò Nandin ở tháp Po Klaong Girai
H6. Kút (Tháp Po Ramé)
H5. Bò Nandin (Tháp Po Ramé)
Năm 2008, tượng bị mất cắp, hiện nay đã
được phục chế lại.
1.2.4. Bò Nandin
Theo thần thoại Ấn Độ, bò Nandin là kiếp
trước của thần Siva. Khi Siva được hóa thân
thành người, thì bò Nandin trở thành vật
cưỡi của thần Siva. Do vậy, tượng bò Nandin
thường gắn với nơi thờ thần Siva.
Theo quan niệm của người Chăm Bàlamôn,
khi chết, linh hồn của mọi người được bò thần
66 Số 6 - Tháng 12 - 2013
DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA
Bản vẽ tháp Po Ramé hướng Bắc
(Nguồn: Ban quản lý di tích và Danh thắng
Ninh Thuận cung cấp)
Bản vẽ tháp Po Ramé hướng Tây
(Nguồn: Ban quản lý di tích và Danh thắng
Ninh Thuận cung cấp)
Nandin đưa về cõi vĩnh hằng. Người Chăm
chịu ảnh hưởng nhiều và trực tiếp nền văn
minh Ấn Độ. Tượng bò thần không chỉ được
đặt trong lòng tháp, ở tầng trên cùng của tháp
chính (tầng thứ tư) còn có bốn đầu bò hướng
mặt về bốn hướng.
Hai bên phía bên trong tiền sảnh của tháp
Po Ramé có hai con bò thần Nandin được khắc
tạc từ chất liệu đá màu trắng điểm đốm đen,
nằm trong tư thế thoải mái. Đầu có khối to,
ngẩng cao, trán nở rộng, giữa trán có con mắt
thứ ba, hai mắt dưới trán dài dẹt, không có mí
mắt. Cổ to khỏe, có đeo vòng lục lạc phủ xuôi.
Thân dài tròn mập, bụng tròn, sống lưng nổi
chảy dọc. Lưng rộng phẳng, gáy có u nổi cao.
Bò nằm trong tư thế mõm hơi hếch lên, hai
chân trước đặt về phía trước với móng vuốt to
bản. Hai chân sau, chân bên trái ẩn một nửa,
chân bên phải đặt về phía trước cũng có móng
vuốt to bản. Đuôi bò nhỏ dài vắt ngược lên
bên trái. Hai con bò này, đầu đều quay vào
chính điện.
Bản vẽ tháp Po Ramé hướng Nam
(Nguồn: Ban quản lý di tích và Danh thắng
Ninh Thuận cung cấp)
NGHIÊN CỨU
Số 6 - Tháng 12 - 2013
67
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
Bản vẽ tháp Po Ramé hướng Nam
(Nguồn: Ban quản lý di tích và Danh thắng Ninh Thuận cung cấp)
Tượng được tạo tác với tỷ lệ hợp lý, khối nổi
rõ ràng, vô cùng sống động và chính xác.
thần Siva đầy năng lực, xuất hiện đầu tiên dưới
dạng cột lửa hình dương vật. Sau này người ta
xem cột hình dương vật (linga) là biểu tượng
cho thần Siva.
Con đực ở phía bên phải của tiền sảnh cao
0,50m, dài 0,80m.
Linga ở trên tháp Po Ramé (khá hoàn chỉnh
bằng đá trắng điểm đốm đen) là một khối bốn
cạnh, dưới nhỏ trên loe dần và chụm lại giống
như hình búp sen. Linga để trơn không có mô
típ gì, trên đỉnh đầu linga có khắc hình hoa
bốn cánh. Linga cao khoảng 1,3m.
Con cái ở phía bên trái của tiền sảnh cao
0,45m, dài 0,70m. (Con này hiện nay đã mất).
1.2.5. Linga
Linga là loại hình khá phổ biến trong nghệ
thuật điêu khắc đá Champa. Tục thờ linga -
yoni có từ xưa trong các cư dân cổ Ấn Độ vùng
lưu vực sông Indus thuộc chủng tộc Sumerian
và Dravidan. “Tín ngưỡng của họ gắn liền với
thần thoại về mẹ cùng sự thờ cúng âm lực, họ
coi âm vật của đàn bà là nguồn gốc của mọi
sự sáng tạo. Bên cạnh thần mẹ, còn có vị nam
thần, biểu hiện bằng phiến đá hình dương
vật…” (4, tr.84). Khi Ấn Độ giáo xuất hiện với
các thần thoại về các vị thần thì nổi trội lên là
1.2.6. Kút
Trong nghệ thuật điêu khắc đá Champa,
tượng Kút là một loại hình nghệ thuật đặc biệt,
tập trung chủ yếu ở Ninh Thuận, Bình Thuận
- nơi sinh sống của cư dân Chăm ngày nay.
Đến giờ, nguồn gốc của loại hình này vẫn còn
nhiều bí ẩn.
Trên tháp Po Ramé có hai Kút nằm phía sau
68 Số 6 - Tháng 12 - 2013
DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA
với chất kết dính bằng xi măng sẽ làm cho tháp
hư hại nặng và không có khả năng để phục hồi
khi có điều kiện.
tháp, chất liệu chế tác Kút là đá có màu xám
nhạt, hạt mịn, trang trí đơn giản hoa dây uốn
lượn. Kút này có kích thước cao 0,40m, ngang
0,25m, dày khoảng 0,15m.
Chúng ta có thể lấy tháp Hoà Lai - Ninh
Thuận làm một ví dụ. Năm 1995, bằng nguồn
vốn chống xuống cấp do cục Bảo tồn Bảo
tàng cấp. Tính thực thi việc tu sửa phần chân
tháp Bắc, xây nhà bảo vệ, dựng hàng rào bao
quanh. Tuy nhiên trong đợt trùng tu này, đơn
vị thi công (Sở Xây dựng Ninh Thuận) đã tu sửa
sai nguyên tắc và kỹ thuật tu bổ - phục hồi di
tích nên đã làm cho nhiều thành phần nguyên
gốc của di tích bị xâm phạm, bị hỏng, nhiều
chi tiết chạm khắc bị mất.
Một Kút khác được trang trí hoa văn hình
ngọn lửa và hoa dây uốn lượn, giữa có khắc
hình hoa bốn cánh. Kút này có kích thước cao
0,20m, ngang 0,30m, dày 0,10m.
2. Hiện trạng và định hướng bảo tồn
2.1. Hiện trạng
Sau hơn 100 năm, kể từ ngày các nhà khảo
cổ, nghiên cứu văn hóa người Pháp tiến hành
trùng tu ngôi đền A1 Mỹ Sơn, đến nay, ngành
bảo tồn bảo tàng nước ta vẫn chưa thống
nhất, xác định được phương pháp và chuẩn
mực phù hợp trong công tác bảo tồn, trùng tu
di tích.
Như vậy, việc trùng tu di tích tháp Chăm
không phải là việc đơn giản, bởi lẽ mỗi lần
trùng tu là mỗi lần làm mất đi vẻ đẹp tiềm ẩn
của ngôi tháp.
Từ năm 1937, các nhà khoa học Pháp bắt
đầu có những động tác trùng tu đầu tiên
một số tháp tại Mỹ Sơn. Vài năm sau đó đã có
những công trình công bố có giá trị về lịch sử,
văn hoá đầu tiên. Tiếc thay những trận bom
Mỹ năm 1969 đã làm biến dạng hình hài của
khu di tích. Hầu hết các đền tháp đã bị sụp đổ
hoặc hư hại nặng nề.
Trở lại, việc trùng tu tháp Po Ramé cũng là
một trong những trường hợp đó.
Hiện trạng tháp trước khi trùng tu: Tháp
Nam bị sụp đổ do bom đạn của chiến tranh;
tháp Chính bị hư hại nặng (các viên gạch ở
vòm cuốn cửa chính hướng Đông bị rơi rụng;
tượng phù điêu hình người trong vòm cửa bị
mất; các vết nứt nguy hiểm từ chân đến đỉnh
ở hướng Đông; chi tiết đá trang trí ở cửa chính
hướng Đông bị mất; ở các vòm cửa tầng 2,
tượng thần làm bằng phù điêu bị mất; sạt lở
nghiêm trọng ở tầng 3, 4 và đỉnh tháp. Đa số
trụ đá gắn vào các góc tháp bị mất.
Sau chiến tranh, để phục vụ cho công cuộc
nghiên cứu, phục hồi di tích, chúng ta đã tiến
hành rà phá bom mìn còn lại ở khu vực này.
Và năm 1980, trong chương trình hợp tác văn
hoá Việt Nam - Ba Lan, tiểu ban phục hồi di tích
Champa được thành lập do cố KTS Kazimiers
Kwiatkowski (Kazic) phụ trách.
Trước tình hình đó, tháng 6 năm 1992, sau
khi địa giới hành chính của tỉnh Thuận Hải
được phân chia thành hai tỉnh Ninh Thuận và
Bình Thuận, Trung Ương cấp hai trăm triệu để
Sở Văn hoá - Thông tin (nay là Sở Văn hóa, Thể
thao và Du lịch) kết hợp với Sở Xây dựng Ninh
Thuận thực hiện công tác chống xuống cấp
cho tháp Po Ramé.
Có thể nói cách trùng tu của mỗi tháp Chăm
ở mỗi địa phương đều khác nhau và chưa có
sự thống nhất giữa các ban ngành. Chúng ta
trùng tu, không phải là cắt xén, đục, ghép từng
viên gạch mà phải khôi phục nguyên gốc di
tích đó.
Trong hoàn cảnh chúng ta hiện nay, khi
chưa hiểu biết rõ về phương pháp và vật liệu
của các tiền nhân Chăm thì việc các đơn vị
trùng tu đục vào thân tháp, sau đó gắn gạch
Các công việc đã làm gồm:
- Tu sửa những phần gạch cũ bị hư hỏng,
thay thế bằng những viên gạch mới phục chế.
NGHIÊN CỨU
Số 6 - Tháng 12 - 2013
69
V
ĂN H Ó
A
NGHIÊN CỨU
V
ĂN H Ó
A
- Thay thế một số hoạ tiết trang trí trên thân
tháp như tai lửa, tượng người bằng đá và bằng
đất nung đã bị mất hoặc bị hư hỏng.
lại những chỗ đã và sẽ có hư hại, đánh giá thực
trạng di tích một cách đầy đủ, từ đó lập kế
hoạch, dự án trùng tu.
- Đổ bê tông cùm quanh đế tháp.
- Tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ xung
quanh di tích để biết được những giá trị văn
hoá. lịch sử, kiến trúc, điêu khắc….đang nằm
trong lòng đất.
- Thổi chất kết dính vào những kẻ nứt.
- Dùng thép làm thanh giằng chịu lực quanh
thân tháp (2).
- Phát triển du lịch để khai thác di tích một
cách hợp lý; đào tạo cán bộ chuyên ngành để
tuyên truyền cho người dân trong nước biết
được những giá trị lịch sử, văn hoá của di tích
để họ có ý thức bảo tồn.
Sau đợt trùng tu này, tháp Po Ramé được
bảo vệ tương đối tốt. Nhưng chất kết dính
bằng xi măng dán ở hai cánh cửa tháp (làm
bằng đá có khắc minh văn), do thời gian, nay
đã bị bong tróc nặng, có thể vài năm nữa, đá
này sẽ bị bong tróc tất cả và sẽ ảnh hưởng đến
việc bảo tồn bia ký.
- Dùng các hoá chất chuyên dụng để diệt
các loài cây, cỏ dại, rêu mọc trên đền tháp,
xung quanh khu di tích. Ngoài ra dùng biện
pháp thủ công để dọn dẹp, làm sạch đất và
gạch mục nát trên các tầng.
2.2. Định hướng bảo tồn
Các phương án bảo tồn cần vận dụng linh
hoạt trên cơ sở tôn trọng tinh thần của các
Hiến chương, Công ước Quốc tế. Một mặt,
phương án phải đảm bảo bảo tồn tối đa các
yếu tố nguyên gốc, các giá trị chân xác của di
tích; mặt khác, cần bảo tồn các yếu tố văn hóa
phi vật thể phù hợp với truyền thống văn hoá
của địa phương có di tích, ở đây chính là văn
hoá dân tộc Chăm. Để đạt được các mục đích
trên, ngoài công tác bảo tồn và gia cố kết cấu
để công trình không hư hỏng thêm, cần thiết
phải trùng tu tái định vị và phục hồi các chi tiết
kiến trúc khi có đủ chứng cứ khoa học. Những
chi tiết phục hồi đặc biệt quan trọng khi nó
giúp ổn định kết cấu, bảo vệ di tích lâu dài và
cũng giúp cho di tích bảo tồn được các giá trị
nghệ thuật vốn có. Điều này phù hợp với diễn
trình tư tưởng của các văn bản quốc tế về bảo
tồn và trùng tu (6, tr.136-138).
- Phục hồi bố cục chung của tổng thể di
tích dựa vào kết quả của khai quật khảo cổ,
làm rõ các nền móng, các phế tích kiến trúc đã
phát lộ.
- Kêu gọi vốn đầu tư của cá nhân, tập thể,
các tổ chức quốc tế để sử dụng vào việc trùng
tu di tích.
- Nghiên cứu, tìm hiểu kỹ các kỹ thuật xây
dựng, kiến trúc đền tháp, nghệ thuật điêu
khắc… để trùng tu di tích tháp hiệu quả hơn
(nghĩa là khôi phục nhiều hơn nguyên bản gốc
di tích).
2.3. Kiến nghị
Sau khi tìm hiểu thực tế quá trình bảo tồn
và phát huy giá trị của tháp Po Ramé, chúng tôi
xin có vài kiến nghị như sau:
- Trước hết cần chú ý đến việc thời gian mở
cửa tháp. Thực tế, nhiều người Chăm không
đồng tình với việc mở cửa tháp “vô tội vạ” của
Ban quản lý tháp Po Ramé.
Để phát huy được những giá trị của di
tích, chúng tôi cần đưa ra những định hướng,
phương án bảo tồn một cách hợp lý, cụ thể
như sau:
- Khai thác giá trị văn hóa để phục vụ du
lịch là rất cần thiết. Các cấp chính quyền địa
- Khảo sát kỹ tình hình kỹ thuật từng bộ
phận của tháp và phế tích để từ đó xác nhận
70 Số 6 - Tháng 12 - 2013
DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA
Xem thêm: Quảng Văn Sơn 2009: Thử nhìn
lại kỹ thuật xây dựng tháp Champa (Nghiên cứu
trường hợp tháp Po Ramé - Ninh Thuận) trong Đặc
san “Tagalau 10 Tuyển tập sáng tác - Sưu tầm -
Nghiên cứu văn hóa Chăm”, Nxb. Văn học, Hà Nội,
tr. 175 - 186.
phương cần có kế hoạch cụ thể để phát triển
du lịch hợp lý và bền vững.
- Tăng cường giáo dục người dân địa
phương ý thức bảo vệ đền tháp (vốn là di sản
quốc gia) để họ hiểu và giữ gìn, tránh tình
trạng xâm phạm di tích dưới các hình thức
khác nhau. Ngoài ra, cần tôn trọng và thực
hiện đúng cách thức cúng bái của họ.
Tài liệu tham khảo
1. H. Parmentier (1909), Thống kê khảo tả các
di tích Chàm ở Trung Kỳ, Pari. (Bản dịch của Viện
bảo tàng Mỹ thuật).
- Chấm dứt việc đốt nhang trong lòng tháp,
đây không phải là nghi thức cúng lễ của người
Chăm. Việc đốt nhang quá tải sẽ gây nhiều
khói, làm ảnh hưởng trực tiếp đến nội thất bên
trong lòng tháp, có thể gây phân hóa kiến trúc
gỗ và gạch.
2. Hồ sơ di tích kiến trúc nghệ thuật điêu khắc
tháp Po Ramé, Sở Văn hoá Thông tin - Bảo tàng
tỉnh Ninh Thuận.
3. Lê Đình Phụng (2005), Tìm hiểu lịch sử kiến
trúc tháp Champa, Nxb. Văn hoá Thông tin và
Viện Văn hoá, Hà Nội.
*
*
*
4. Lê Đình Phụng (2007), Văn hoá Champa ở
Thừa Thiên Huế, Nxb. Văn hoá Thông tin và Viện
Văn hoá, Hà Nội.
Tóm lại, di tích tháp Po Ramé là một công
trình kiến trúc có giá trị về nhiều mặt, cần được
nghiên cứu một cách khoa học, cụ thể để từ
đó đưa ra những kế hoạch, phương án hợp lý
trong công tác bảo tồn.
5. Quảng Văn Sơn (2009), Thử nhìn lại kỹ
thuật xây dựng tháp Champa (Nghiên cứu trường
hợp tháp Po Ramé – Ninh Thuận) trong Đặc san
“Tagalau 10 Tuyển tập sáng tác - Sưu tầm -
Nghiên cứu văn hoá Chăm”, Nxb. Văn học, Hà Nội.
Chúng tôi hy vọng rằng những nghiên cứu
này, dù còn nhiều hạn chế, nhưng sẽ là gợi ý
cho những công trình nghiên cứu tiếp theo
nhằm hiểu sâu hơn về ngôi tháp cổ này, trên
cơ sở đó, hiểu sâu hơn về văn hóa của người
Champa trong lịch sử.
6. Trần Bá Việt (chủ biên) (2005), Nghiên cứu
kỹ thuật xây dựng tháp Champa phục vụ trùng tu
và phát huy giá trị di tích, Nxb. Xây dựng, Hà Nội.
7. Trần Bá Việt (chủ biên) (2007), Đền tháp
Champa – Bí ẩn xây dựng, Nxb. Xây dựng, Hà Nội
Q.V.S
(Đại học KHXH & NV TP. Hồ Chí Minh)
Ngày nhận bài: 28 - 1 - 2013
Chú thích
Ngày phản biện, đánh giá: 6 - 9 - 2013
Ngày chấp nhận đăng: 10 - 11 - 2013
* Po Ramé trị vì vương quốc Champa (1627 –
1651), là vị vua có rất nhiều công trạng trong việc
phát triển sự nghiệp của dân tộc: nổi bật nhất là
dung hòa sự mâu thuẫn giữa cộng đồng người
Chăm Ahiér (Chăm ảnh hưởng tôn giáo Bàlamôn
của Ấn Độ) và cộng đồng người Chăm Awal
(Chăm ảnh hưởng Hồi giáo cũ); đặc biệt trong
lĩnh vực thủy lợi như xây dựng các công trình đập
nước Cà Tiêu (Banâk Katéw), đập Chavin (Banâk
Caping), đập Marên (Banâk Marén)...
NGHIÊN CỨU
Số 6 - Tháng 12 - 2013
71
V
ĂN H Ó
A
10 trang
30/03/2022
8420
Bạn đang xem tài liệu "Di tích tháp Po Ramé ở Ninh Thuận", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- di_tich_thap_po_rame_o_ninh_thuan.pdf
