Tài liệu Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1954-1975) (Phần 1)
LÒCH SÖÛ
ÑAÛNG BOÄ TÆNH BÌNH ÑÒNH
(1954 - 1975)
1
2
BAN CHAÁP HAØNH ÑAÛNG BOÄ TÆNH BÌNH ÑÒNH
LÒCH SÖÛ
ÑAÛNG BOÄ TÆNH BÌNH ÑÒNH
(1954 - 1975)
Thaùng 9 - 2015
3
Chæ ñaïo noäi dung
BAN THÖÔØNG VUÏ TÆNH UÛY
BÌNH ÑÒNH
Chæ ñaïo bieân soaïn
PHAN THAØNH LANG
NGUYEÃN TRUNG TÍN
NGUYEÃN ÑOÃ QUYEÂN
Tö vaán
TRAÀN QUANG KHANH
TOÂ ÑÌNH CÔ
LEÂ THAØNH VAÊN
ÑINH BAÙ LOÄC
Bieân soaïn
NGUYEÃN ÑOÃ QUYEÂN (Chuû bieân)
TRAÀN MINH AÛNH
LEÂ DUY THOÁNG
4
LÔØI NOÙI ÑAÀU
Thöïc hieän chuû tröông cuûa Trung öông, Ban Thöôøng vuï
Tænh uûy Bình Ñònh chæ ñaïo bieân soaïn taäp saùch Lòch söû Ñaûng
boä tænh Bình Ñònh giai ñoaïn 1954 - 1975 ñeå ghi laïi chaëng
ñöôøng ñaáu tranh anh duõng choáng Myõ, cöùu nöôùc cuûa Ñaûng boä,
quaân vaø daân tænh nhaø. Taäp saùch ñöôïc xuaát baûn laàn ñaàu (4/1996)
vaøo dòp chaøo möøng Ñaïi hoäi Ñaûng boä tænh Bình Ñònh laàn thöù XV
vaø Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VIII.
Sau khi ñöôïc xuaát baûn, taäp saùch ñaõ goùp phaàn to lôùn trong
coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc truyeàn thoáng yeâu nöôùc, ñaáu
tranh caùch maïng cho caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân, nhaát laø
theá heä treû.
Do ñieàu kieän in aán ñaõ laâu, Ban Thöôøng vuï Tænh uûy Bình
Ñònh (khoùa XVIII) chuû tröông taùi baûn taäp saùch Lòch söû Ñaûng
boä tænh Bình Ñònh 1954 - 1975 ñeå phuïc vuï toát hôn coâng taùc
nghieân cöùu, tuyeân truyeàn, giaùo duïc truyeàn thoáng ñaáu tranh
caùch maïng cuûa ñòa phöông. Ban Thöôøng vuï Tænh uûy xin traân
troïng giôùi thieäu taäp saùch vôùi ñoàng baøo, ñoàng chí, baïn ñoïc
trong vaø ngoaøi tænh.
BAN THÖÔØNG VUÏ TÆNH UÛY BÌNH ÑÒNH
5
6
Chöông X
GIÖÕ GÌN LÖÏC LÖÔÏNG, CHUYEÅN THEÁ TIEÁN COÂNG
(1954 - 1960)
I. CHUAÅN BÒ CHOÁNG KEÛ THUØ MÔÙI
Vôùi chieán thaéng lòch söû Ñieän Bieân Phuû (7/5/1954), ñaát nöôùc
ta böôùc vaøo thôøi kyø môùi. Ñaëc tröng chuû yeáu cuûa thôøi kyø naøy laø:
mieàn Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng, quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi;
mieàn Nam tieáp tuïc cuoäc caùch maïng daân toäc daân chuû nhaân daân.
Sau Hieäp ñònh Giônevô, ñeá quoác Myõ duøng con baøi
Ngoâ Ñình Dieäm ñeå gaït Phaùp, ñoäc chieám mieàn Nam. Möu moâ
cuûa Myõ “thoân tính mieàn Nam, chia caét laâu daøi ñaát nöôùc ta,
bieán mieàn Nam thaønh thuoäc ñòa kieåu môùi vaø caên cöù quaân söï
cuûa Myõ, laäp phoøng tuyeán ngaên chaën chuû nghóa xaõ hoäi xuoáng
Ñoâng Nam AÙ. Ñoàng thôøi laáy mieàn Nam laøm caên cöù ñeå tieán
coâng mieàn Baéc, tieàn ñoàn cuûa heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa theá
giôùi ôû Ñoâng Nam AÙ, hoøng ñeø beïp vaø ñaåy luøi chuû nghóa xaõ hoäi
ôû vuøng naøy vaø uy hieáp caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa khaùc”(l).
Chính saùch thöïc daân môùi cuûa ñeá quoác Myõ ñaët nöôùc ta,
nhaát laø nhaân daân mieàn Nam tröôùc nhöõng khoù khaên heát söùc to
lôùn vaø nhöõng thaùch thöùc ngaët ngheøo chöa töøng thaáy. Tuy giaøu
vaø maïnh nhaát theá giôùi, nhöng tröôùc trí tueä vaø baûn lónh chieán
ñaáu cuûa nhaân daân Vieät Nam anh huøng, khoâng phaûi Myõ muoán
laøm gì cuõng ñöôïc.
(l)
Baùo caùo chính trò cuûa Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng taïi Ñaïi hoäi
ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù IV. NXB Söï thaät, HN, 1977, trang 15.
7
Bình Ñònh laø moät phaàn maùu thòt cuûa mieàn Nam “ñi tröôùc
veà sau”. Ñaûng boä vaø nhaân daân Bình Ñònh böôùc vaøo cuoäc
chieán ñaáu môùi coù nhöõng neùt ñaùng chuù yù. Vöøa laø vuøng töï do
hoaøn chænh, haäu phöông chieán löôïc tröïc tieáp trong khaùng
chieán cuûa Lieân Khu V suoát 9 naêm choáng Phaùp, vöøa laø khu
vöïc taäp keát 300 ngaøy cuûa mieàn Nam. Ñoù laø nhöõng thuaän lôïi cô
baûn cuõng laø nhöõng khoù khaên, phöùc taïp cuûa Bình Ñònh.
Nhaân daân Bình Ñònh voán coù truyeàn thoáng ñaáu tranh kieân
cöôøng choáng aùp böùc, choáng xaâm löôïc. Tieâu bieåu cho truyeàn
thoáng ñoù laø phong traøo Taây Sôn vaø ngöôøi anh huøng “aùo vaûi
côø ñaøo” Nguyeãn Hueä - Quang Trung, laø caùc phong traøo yeâu
nöôùc cuoái theá kyû XIX ñaàu theá kyû XX, laø tinh thaàn “Taát caû cho
chieán thaéng” trong 9 naêm choáng Phaùp. Hôn nöõa, voán laø vuøng
töï do, ñöôïc cheá ñoä môùi ñem laïi nhöõng quyeàn lôïi veà chính trò,
kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, nhaân daân Bình Ñònh quyeát ñi theo
Ñaûng, ñem heát tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø taøi saûn ñeå
baûo veä nhöõng quyeàn laøm chuû ñoù.
Sôùm ra ñôøi vaø tröôûng thaønh töø caùi noâi cuûa mieàn ñaát quaät
khôûi vaø thöôïng voõ, ñöôïc toâi luyeän qua caùc cao traøo caùch
maïng soâi ñoäng cuûa quaàn chuùng. Ñaûng boä Bình Ñònh vöøa keát
tinh nhöõng phaåm chaát caùch maïng cao quyù, vöøa tích luõy nhöõng
kinh nghieäm trong laõnh ñaïo vaø chæ ñaïo caùc phong traøo caùch
maïng ñòa phöông. Hoaït ñoäng trong ñieàu kieän Ñaûng caàm
quyeàn, Ñaûng boä xaây döïng moät ñoäi nguõ caùn boä, ñaûng vieân
ñoâng ñaûo vaø taän tuïy, gaén boù maät thieát vôùi quaàn chuùng.
Mieàn Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng, duø tröôùc maét boän beà
khoù khaên, nhöng döôùi söï laõnh ñaïo tröïc tieáp cuûa Trung öông
Ñaûng ñang quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi, coù söùc coå vuõ lôùn
lao ñoái vôùi Ñaûng boä vaø nhaân daân Bình Ñònh. Hôn nöõa, ôû mieàn
Baéc coù haøng ngaøn caùn boä, ñaûng vieân, chieán só vaø con em
8
Bình Ñònh(l) ñang ra söùc hoïc taäp vaø coâng taùc, ngaøy ñeâm luoân
höôùng veà queâ höông ruoät thòt.
Bình Ñònh laø moät trong nhöõng nôi coù phong traøo maïnh ôû
Lieân Khu V, neân ñòch seõ taäp trung löïc löôïng ra ñoøn ñaùnh phuû
ñaàu raát quyeát lieät. Trong khi ñoù veà toå chöùc vaø haàu heát löïc
löôïng caùch maïng ñeàu bò ñòch nhaän dieän, ta khoâng theå ñoåi
vuøng coâng taùc hoaëc che giaáu, töùc ñieàu vaø laéng moät luùc haøng
vaïn con ngöôøi. Hôn nöõa, khoâng chæ nhaân daân maø phaàn lôùn soá
caùn boä ñöôïc boá trí ôû laïi ñeàu chöa coù kinh nghieäm hoaït ñoäng
bí maät vaø ñaáu tranh hôïp phaùp. Maët khaùc, söï chuaån bò veà
chính trò vaø tö töôûng cho ñoäi nguõ coát caùn naøy phaûi raát coâng
phu, ñoøi hoûi moät thôøi gian nhaát ñònh.
Trong khi Ñaûng boä, nhaân daân Bình Ñònh ra söùc oån ñònh
veà tö töôûng vaø toå chöùc, thì boïn phaûn ñoäng ñòa phöông ngoùc
ñaàu daäy, hoaït ñoäng moät caùch raùo rieát. Chuùng bí maät cho ngöôøi
ñeán caùc nôi ñòch vöøa tieáp quaûn (Khaùnh Hoøa, Quaûng Nam,
Phuù Yeân) ñeå moùc noái lieân laïc, cung caáp tình hình, chuaån bò
saün khung nguïy quyeàn caùc caáp. Maët khaùc, chuùng tung tin thaát
thieät huø doïa nhaân daân vaø gaây roái moät vaøi nôi (Hoaøi AÂn, Phuø Caùt,
Bình Kheâ); raùo rieát ñieàu tra löïc löôïng ta, nhaát laø soá caùn boä
ñöôïc boá trí ôû laïi. Chuùng laäp caùc baêng nhoùm löu manh, toå
chöùc chính trò phaûn ñoäng, nhaát laø caùc huyeän phía nam tænh.
Taïi nam Tuy Phöôùc, chuùng ñaõ laäp “Ñaûng Coäng hoøa”, “Ñoaøn
lieân minh choáng coäng”, “Nhoùm cöïu binh só choáng coäng”.
Tröôùc böôùc ngoaët cuûa cuoäc caùch maïng, tö töôûng trong
moät boä phaän caùn boä, ñaûng vieân dieãn bieán raát phöùc taïp, naûy
sinh nhieàu tieâu cöïc; thaäm chí coù ngöôøi nhaûy vaøo vuøng ñòch
(1)
Theo Lòch söû Ñaûng boä Bình Ñònh (1945 - 1954): coù l0.700 caùn boä, ñaûng
vieân vaø hoïc sinh taäp keát. Theo Nam Trung boä khaùng chieán (1945 - 1975),
xuaát baûn 1992 vaø 1995, soá ngöôøi taäp keát toaøn Khu gaàn 20.000.
9
hoaëc nöông nhôø cöûa Phaät. Giöõa luùc ñoù, Myõ - Dieäm laïi gaây
lieân tieáp nhöõng vuï thaûm saùt man rôï: Haø Lam - Chôï Ñöôïc
(Quaûng Nam, ngaøy 4/9/1954). Ngaân Sôn - Chí Thaïnh (Phuù Yeân,
ngaøy 7 vaø 8/9/1954). Haøng ngaøn ñoàng baøo, ñoàng chí laùnh
traùnh söï khuûng boá cuûa ñòch ôû caùc vuøng chuùng vöøa tieáp quaûn
(Quaûng Nam, Quaûng Ngaõøi, Phuù Yeân) chaïy doàn veà Bình Ñònh,
caøng laøm cho tinh thaàn, tö töôûng caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân
daân Bình Ñònh lo laéng, dao ñoäng.
Thuaän lôïi laø tieàn ñeà vaø cô sôû cuûa thaéng lôïi, nhöng phaûi
phaán ñaáu gian khoå môùi bieán thaønh hieän thöïc. Khoù khaên khoâng
nhöõng to lôùn, boän beà maø laïi aäp ngay tröôùc maët, ñoøi hoûi phaûi
coù ñaùp soá töùc khaéc. Roõ raøng, böôùc vaøo thôøi kyø môùi, cuøng vôùi
caùc Ñaûng boä mieàn Nam, Ñaûng boä Bình Ñònh phaûi baét tay giaûi
quyeát cuøng moät luùc haøng loaït vaán ñeà noùng boûng cuûa phong
traøo caùch maïng ñòa phöông. Tröôùc maét, Ñaûng boä Bình Ñònh
phaûi toå chöùc chuyeån höôùng coâng taùc nhö theá naøo vaø chuaån bò
nhöõng gì ñeå choáng Myõ - Dieäm, keû thuø môùi raát hieåm ñoäc vaø
taøn baïo?
Ñaàu thaùng 8/1954, Tænh uûy Bình Ñònh hoïp ñeå quaùn trieät
nhöõng chuû tröông môùi cuûa Hoäi nghò Trung öông laàn thöù VI
(khoùa II, 15 - 18/7/1954) vaø Hoäi nghò Lieân Khu uûy V môû
roäng (27 - 28/7/1954). Sau khi ñaùnh giaù tình hình caùc maët,
nhaát laø tình hình tö töôûng caùn boä, ñaûng vieân vaø nhaân daân ñòa
phöông, hoäi nghò ñeà ra 4 chuû tröông coâng taùc tröôùc maét(l). Hoäi
nghò quyeát ñònh phaân coâng Tænh uûy thaønh 2 boä phaän chæ ñaïo:
coâng khai vaø bí maät. Nhieäm vuï cuûa boä phaän bí maät laø chuyeân
traùch coâng taùc boá trí, saép xeáp löïc löôïng caùn boä, ñaûng vieân
(l)
Boán chuû tröông coâng taùc caáp baùch tröôùc maét vaø nhieäm vuï cuûa boä
phaän coâng khai ñaõ neâu trong muïc “300 ngaøy haønh ñoäng tröôùc khi chuyeån
sang giai ñoaïn ñaáu tranh môùi”, Lòch söû Ñaûng boä tænh Bình Ñònh (1945 - 1954),
Quy Nhôn, 1992.
10
hoaït ñoäng bí maät, chuyeån phong traøo töø ñaáu tranh vuõ trang
sang ñaáu tranh chính trò ñoøi ñòch thi haønh nghieâm chænh Hieäp
ñònh Giônevô, kieân quyeát choáng ñòch khuûng boá, baûo veä löïc
löôïng coát caùn cuûa Ñaûng boä.
Boä phaän bí maät ban ñaàu goàm caùc ñoàng chí trong caáp uûy laø
Traàn Quang Khanh, Ñaëng Thaønh Chôn vaø moät soá caùn boä.
Sau ñoù Lieân Khu uûy V ñieàu ñoàng chí Mai Döông boå sung cho
boä phaän bí maät cuûa Tænh uûy. Ñoàng thôøi Lieân Khu uûy V coøn
ñöa 2 ñoaøn caùn boä do ñoàng chí Voõ Chí Coâng, Thöôøng vuï
Lieân Khu uûy vaø ñoàng chí Huyønh Laém, Lieân Khu uûy vieân,
phuï traùch veà giuùp Ñaûng boä Bình Ñònh trong caùc coâng taùc
chuyeån höôùng toå chöùc vaø ñaáu tranh.
Ñaàu thaùng 5/1955, Lieân Khu uûy V chính thöùc coâng nhaän
Tænh uûy Bình Ñònh goàm 11 ñoàng chí(l) coù 1 nöõ, do ñoàng chí
Hoàng Chaâu laøm Bí thö vaø ñoàng chí Mai Döông laøm Phoù Bí thö.
Trong thôøi gian hôn 8 thaùng (9/1954 - 4/1955), Tænh uûy
bí maät cuøng Ñaûng boä ñaõ khaån tröông hoaøn thaønh moät khoái
löôïng coâng vieäc naëng neà vaø caáp baùch, chuaån bò cho cuoäc
chieán ñaáu môùi.
Veà tö töôûng, Ñaûng boä ñaõ môû 2 ñôït sinh hoaït chính trò roäng
lôùn (cuoái thaùng 8/1954 vaø thaùng 2/1955) cho ñoâng ñaûo caùn boä,
ñaûng vieân vaø nhaân daân hoïc taäp Lôøi keâu goïi cuûa Chuû tòch
Hoà Chí Minh ngaøy 22/7/1954, noäi dung Hieäp ñònh Giônevô,
Nghò quyeát Boä Chính trò (5/9/1954). Qua hoïc taäp, caùn boä vaø ñaûng
vieân, nhaân daân ñeàu thaáy roõ thaéng lôïi cuûa ta, thoâng suoát vaø
nhaát trí caùc chuû tröông môùi cuûa Ñaûng ñoái vôùi mieàn Nam, nhaát
laø söï caàn thieát cuûa vieäc ñieàu chænh khu vöïc, chuyeån quaân taäp keát.
(l)
Goàm caùc ñoàng chí: Hoàng Chaâu, Mai Döông, Traàn Quang Khanh,
Ñaëng Thaønh Chôn, Voõ Vaên Ñinh, Leâ Ñình Giao, Phaïm Tieán, Nguyeãn Baøy,
Nguyeãn Thò Theá Ngaân, Huyønh Trònh, Ñinh Lö.
11
Nhaân daân, caùn boä, ñaûng vieân vaø chieán só vöøa vui möøng tröôùc
thaéng lôïi, vöøa phaân vaân vì ñaát nöôùc bò chia caét, lo laéng keû thuø
seõ traû thuø, khoâng thi haønh caùc ñieàu khoaûn quan troïng cuûa
Hieäp ñònh Giônevô, nhöng vaãn tin töôûng ôû söï laõnh ñaïo cuûa
Ñaûng, cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh.
Veà toå chöùc, Tænh uûy bí maät löïa choïn, saép xeáp vaø xaây döïng
heä thoáng cô quan laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa Ñaûng töø tænh xuoáng xaõ
moät caùch goïn nheï, goàm 223 caùn boä hoaït ñoäng baát hôïp phaùp,
1.112 ñaûng vieân vaø 3.129 coát caùn quaàn chuùng hoaït ñoäng hôïp
phaùp. ÔÛ tænh coù caùc boä phaän giuùp vieäc cho caáp uûy (vaên phoøng,
baûo veä, giao thoâng,…). Moãi huyeän, thò töø 6 - 25 caùn boä, coù
huyeän uûy, thò uûy vaø caùc chi boä khu vöïc. Nhöõng caùn boä, ñaûng
vieân ñöôïc boá trí coâng taùc laø nhöõng ñoàng chí trung kieân, laäp
tröôøng kieân ñònh, töï nguyeän ôû laïi mieàn Nam hoaït ñoäng. Soá
ñaûng vieân vaø quaàn chuùng ñöôïc giao nhieäm vuï hoaït ñoäng hôïp
phaùp laø nhöõng coát caùn ñaõ qua choïn loïc.
Tænh uûy boá trí moät soá ñoàng chí chuyeån vuøng hoaït ñoäng vaø
saép xeáp coâng taùc cho caùc ñoàng chí töø caùc nôi khaùc chuyeån
ñeán. Vieäc vaän ñoäng caùc taàng lôùp trung gian, ñöa ngöôøi vaøo
caùc toå chöùc cuûa ñòch cuõng ñöôïc chuù yù. Caùc ñoaøn theå quaàn
chuùng trong khaùng chieán choáng Phaùp ñeàu giaûi theå, thay vaøo
ñoù laø nhöõng hoäi bieán töôùng: vaàn ñoåi coâng, hieáu hæ, trôï tang, ñi
saên, laøm ngheà bieån, ñaù boùng, ca nhaïc, tuaàn söông. Nhöõng toå
chöùc bieán töôùng naøy, trong buoåi ñaàu taäp hôïp ñöôïc moät löïc
löôïng quaàn chuùng nhaát ñònh, song khoâng toàn taïi ñöôïc laâu
tröôùc nhöõng ñoøn ñaùnh phuû ñaàu raát taøn khoác cuûa Myõ - Dieäm.
Tænh uûy chuù yù xaây döïng heä thoáng ñöôøng daây lieân laïc,
goàm caùc hoäp thö bí maät, caùc lieân laïc vieân töø tænh xuoáng huyeän.
Tænh coù traïm giao thoâng trung taâm taïi rìa nuùi xaõ Caùt Hieäp
(Phuø Caùt). ÔÛ xaõ thoân caùc huyeän, ta xaây döïng ñöôïc haøng ngaøn
cô sôû caùch maïng, goàm: nhaø ôû, lieân laïc, baûo veä, tieáp teá, ñòch
12
tình, noäi tuyeán theo nguyeân taéc ñôn tuyeán - nöùt nhaùnh, nhaùnh
naøo chæ bieát nhaùnh aáy.
Trong thôøi gian naøy, taïi Bình Ñònh, Lieân Khu uûy V cuõng
toå chöùc ñöôøng daây lieân laïc hôïp phaùp vaø heä thoáng cô sôû bí maät
ñoäc laäp vôùi tænh. Vuøng Haø Nhe (Vónh Hoøa) ñeán Ruoäng Nöôùc
(Vónh Hieäp, Vónh Thaïnh) vaø Taø Höông (Hoaønh Sôn, Phuø
Caùt), nhöõng laøng ñoàng baøo ngöôøi Bana coù truyeàn thoáng
choáng Phaùp kieân cöôøng, ñöôïc choïn laøm caên cöù ban ñaàu cuûa
Tænh uûy Bình Ñònh.
Tænh uûy môû lôùp huaán luyeän caáp toác cho soá caùn boä ñöôïc
boá trí ôû laïi, hoïc taäp veà phöông phaùp hoaït ñoäng trong vuøng
ñòch. Nhöõng caùn boä tham gia lôùp hoïc ñöôïc trang bò nhöõng
kinh nghieäm veà hoaït ñoäng bí maät, phöông thöùc baùm daân, baùm
ñaát ñeå hoaït ñoäng vaø phaùt ñoäng tö töôûng quaàn chuùng, laõnh ñaïo
vaø chæ ñaïo quaàn chuùng ñaáu tranh choáng ñòch. Nhöõng höôùng
daãn ñoù laø raát caàn thieát ñoái vôùi phaàn lôùn caùn boä ñöôïc boá trí
coâng taùc cuûa Bình Ñònh; song so vôùi thöïc tieãn phong traøo sau
naøy thì coù moät khoaûng caùch raát lôùn.
Taïi xaõ Caùt Hanh (Phuø Caùt) ngaøy 10 vaø 11/5/1955, töùc
tröôùc 5 ngaøy ta baøn giao khu vöïc 300 ngaøy cho ñòch, Tænh uûy
Bình Ñònh toå chöùc cuoäc hoïp, vöøa ñeå soaùt xeùt laàn cuoái caùc maët
coâng taùc chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu môùi, vöøa ñeà ra moät soá
chuû tröông coâng taùc tröôùc maét cuûa Ñaûng boä.
Veà nhieäm vuï coâng taùc tröôùc maét cuûa Ñaûng boä, caên cöù
vaøo chuû tröông cuûa Trung öông vaø cuûa Lieân Khu uûy, hoäi nghò
chuû tröông: Tích cöïc laõnh ñaïo nhaân daân ñaáu tranh ñoøi ñòch thi
haønh ñuùng Hieäp ñònh ñình chieán, cuûng coá hoøa bình, thöïc hieän
töï do daân chuû vaø caûi thieän daân sinh, thöïc hieän thoáng nhaát
nöôùc nhaø. Ñoàng thôøi, chuù yù laõnh ñaïo nhaân daân choáng ñòch
khuûng boá, ñaøn aùp quaàn chuùng nhaát laø baét bôù, traû thuø nhöõng
13
ngöôøi tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Vaän ñoäng nhaân daân
kieân quyeát ñaáu tranh giöõ laáy nhöõng quyeàn lôïi giaønh ñöôïc
trong khaùng chieán choáng Phaùp.
Veà phöông chaâm vaø phöông thöùc, phöông phaùp hoaït ñoäng,
hoäi nghò nhaán maïnh: laáy coâng taùc khoâng hôïp phaùp laøm chính,
heát söùc taän duïng moïi khaû naêng hôïp phaùp, nöûa hôïp phaùp maø
tuyeân truyeàn, giaùo duïc vaø toå chöùc laõnh ñaïo quaàn chuùng ñaáu
tranh. Ñoàng thôøi, trong laõnh ñaïo vaø chæ ñaïo quaàn chuùng ñaáu
tranh, phaûi naém vöõng caùc yeâu caàu: coù lyù, coù lôïi, coù chöøng
möïc. Phaûi bieát taïo theá hôïp phaùp ñeå môû ñaàu cuoäc ñaáu tranh,
khaåu hieäu neâu ra coù chöøng möïc vaø bieát keát thuùc cuoäc ñaáu
tranh ñuùng luùc ñeå giöõ vöõng phong traøo. Veà saùch löôïc: ñoaøn
keát, tranh thuû moïi taàng lôùp nhaân daân, keå caû moät soá ngöôøi
tröôùc ñaây choáng ta maø nay taùn thaønh Hieäp ñònh Giônevô, taùn
thaønh hoøa bình, thoáng nhaát, ñoäc laäp vaø daân chuû, nhaèm taäp
hôïp moïi löïc löôïng vaøo maët traän ñaáu tranh choáng Myõ - Dieäm.
Nhö vaäy, chæ moät thôøi gian ngaén raát khaån tröông, tröôùc
nhöõng boän beà khoù khaên vaø phöùc taïp, Ñaûng boä cuøng moät luùc
ñaõ trieån khai ñöôïc nhieàu coâng taùc vöøa môùi meû, vöøa caáp baùch.
Ñoù laø coá gaéng lôùn vaø cuõng laø thaønh coâng cuûa Ñaûng boä trong
buoåi ñaàu cuûa cuoäc choáng Myõ, cöùu nöôùc ôû ñòa phöông. Thaønh
coâng nhaát laø ñaõ xaây döïng ñöôïc heä thoáng toå chöùc bí maät töø
tænh xuoáng cô sôû laøm haït nhaân laõnh ñaïo phong traøo caùch
maïng ñòa phöông trong thôøi kyø môùi.
Song trong coâng taùc chuaån bò coâng khai vaø bí maät khoâng
traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, nhaát laø vieäc chuaån bò veà chính trò
tö töôûng vaø toå chöùc cho soá caùn boä, ñaûng vieân trong toå chöùc bí
maät vaø caû soá hoaït ñoäng hôïp phaùp coøn ñôn giaûn, moät chieàu,
laïi khoâng saùt vôùi thöïc teá. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân
nhaân quan troïng daãn tôùi nhöõng khoù khaên vaø toån thaát cuûa
phong traøo ñòa phöông sau naøy.
14
II. CHOÁNG “TOÁ COÄNG”, “DIEÄT COÄNG”
Keû ñòch bieát raát roõ löïc löôïng caùch maïng treân toaøn mieàn
Nam, nhaát laø vuøng töï do Lieân Khu V vaø caùc caên cöù, chieán
khu khaùng chieán laø to lôùn nhaát, laø ñoái thuû chính cuûa chuùng.
Cho neân sau khi gaït ñöôïc caùc löïc löôïng thaân Phaùp, chuùng
chóa muõi nhoïn vaøo nhaân daân mieàn Nam, ñöa chính saùch “dieät
coäng” leân haøng “quoác saùch”, keát hôïp nhöõng cuoäc caøn queùt vôùi
caùc chieán dòch “toá coäng” lieân mieân, laøm bieän phaùp chieán löôïc
chuû yeáu ñeå ñaùnh phaù caùc Ñaûng boä vaø nhaân daân mieàn Nam.
Ngay töø ñaàu, Myõ - Dieäm ñaõ xaùc ñònh Bình Ñình laø moät
trong nhöõng tænh troïng ñieåm ñaùnh phaù treân toaøn mieàn Nam.
Chính Leânxñeân, truøm cô quan tình baùo Myõ ôû Saøi Goøn baáy giôø,
laø keû vaïch ra keá hoaïch ñaùnh phaù 2 tænh Bình Ñònh, Quaûng Ngaõi
mang teân “Chieán dòch giaûi phoùng”. Giao Toân Thaát Ñính,
nguyeân tö leänh moät binh ñoaøn lính nguïy cuûa Phaùp trong chieán
dòch Atlaêng ñaùnh phaù Bình Ñònh ñaàu naêm 1954, caàm ñaàu,
goàm 1 sö ñoaøn daõ chieán vaø boïn phaûn ñoäng ñòa phöông chaïy
ra vuøng ñòch, döôùi caùi teân “UÛy ban haønh chính quoác gia tænh
Bình Ñònh”. Ngaøy 27/5/1955, töùc 12 ngaøy sau khi ta baøn giao
khu vöïc 300 ngaøy, ñòa ñieåm taäp keát chuyeån quaân cuoái cuøng
cuûa ta ôû mieàn Nam, Ngoâ Ñình Dieäm ñaõ ñaùp maùy bay ñeán Quy
Nhôn thò saùt tình hình.
Tieáp quaûn ñeán ñaâu ñòch raùp boä maùy haønh chính laäp saün töø
tröôùc ñeán ñoù. Tænh coù Toøa haønh chính vaø caùc Ty; huyeän ñoàng
baèng laäp Quaän, 3 huyeän mieàn nuùi laäp Nha (ñeán naêm 1958 ñoåi
thaønh quaän). ÔÛ xaõ laäp “Hoäi ñoàng höông chính”, ñeán naêm
1957 coù UÛy ban haønh chính xaõ. Thoân coù thoân tröôûng vaø boïn
ñöùng ñaàu caùc “Nguõ gia lieân baûo”, “Thaäp gia lieân baûo”. Caùch
toå chöùc chính quyeàn cuûa ñòch keïp chaët töøng ngöôøi daân. Thaønh
phaàn chuû choát trong chính quyeàn goàm nhöõng teân hung haêng
nhaát cuûa boïn haän thuø giai caáp (caùc ñaûng phaùi phaûn ñoäng, boïn
15
choáng coäng trong ñaïo Thieân chuùa, boïn ñòa chuû baát maõn trong
khaùng chieán). ÔÛ xaõ thoân coøn oâ hôïp hôn, coù caû boïn löu manh
cô hoäi.
Löïc löôïng ñaøn aùp cuûa ñòch ôû Bình Ñònh buoåi ñaàu khaù
huøng haäu. Ñoù laø Sö ñoaøn daõ chieán soá 32 nguïy vôùi 2 trung
ñoaøn boä binh soá 32 vaø 115; trong khi ñoù töø giôùi tuyeán 17 vaøo
ñeøo Cuø Moâng (Bình Ñònh), ñòch boá trí 3 sö ñoaøn vaø 2 trung
ñoaøn bieät laäp. Tænh ñoaøn baûo an (luùc ñaàu goïi laø baûo chính
quaân) coù 11 ñaïi ñoäi (moãi ñaïi ñoäi coù 158 teân), chia ra ñoùng ôû
tænh lî vaø caùc quaän. Moãi xaõ coù töø 1 trung ñoäi ñeán 1 ñaïi ñoäi
höông veä, sau goïi laø daân veä xaõ, ngoaøi ra coøn coù boïn thanh
nieân coäng hoøa vaø thanh nieân choáng coäng. Töø tænh xuoáng xaõ
coøn coù löïc löôïng coâng an: tænh coù Ty, quaän coù Chi, khu vöïc
coù Cuoäc. Maïng löôùi maät vuï, tình baùo do nhieàu ngaønh nhieàu
caáp ñöôïc caáy ñeán taän thoân xoùm(1).
Chuùng duøng boä maùy ñaøn aùp vaø suùng ñaïn cöôõng böùc nhaân
daân vaøo caùc nguïy ñoaøn theå: Phong traøo caùch maïng quoác gia,
Taäp ñoaøn coâng daân (vuøng coâng giaùo), Thanh nieân coäng hoøa,
Phuï nöõ lieân ñôùi, Ñaûng caàn lao nhaân vò. Taát caû caùc hoä ñeàu bò
gheùp vaøo toå chöùc “Nguõ gia lieân baûo” vaø “Thaäp gia lieân baûo”,
ñeán cuoái naêm 1956, chuùng laäp 17.871 lieân gia trong toaøn tænh.
Chuùng cöôõng eùp ngöôøi daân phaûi theo moät toân giaùo neáu khoâng
thì bò gheùp “coäng saûn”, nhaèm buoäc moïi ngöôøi vaøo ñaïo Thieân
chuùa, vöøa taïo ñöôïc cô sôû xaõ hoäi, vöøa duøng thaàn quyeàn ñeå
khoáng cheá, uy hieáp vaø chia reõ haøng nguõ nhaân daân.
Sau khi kieåm soaùt ñöôïc tình hình toaøn tænh, ñòch phaùt ñoäng
chieán dòch “toá coäng” giai ñoaïn I (toaøn mieàn Nam töø ñaàu thaùng
(1)
Theo taøi lieäu cuûa nguïy quyeàn tænh Bình Ñònh 1955 - 1956; vaø Baùo caùo
tình hình Nam - Ngaõi - Bình - Phuù - Khaùnh - Cöïc Nam töø thaùng 7 ñeán thaùng
11/1955.
16
5/1955). Giai ñoaïn I chia laøm 3 böôùc, moãi böôùc laø moät naác
thang toäi aùc. Böôùc 1 (thaùng 5 - 7/1955): keát hôïp tieáp quaûn vôùi
ñoøn ñaùnh phuû ñaàu. Böôùc 2 (8 - 12/1955): ñaùnh phaù phong
traøo treân dieän roäng. Böôùc 3 (1 - 6/1956): ñaùnh phaù phong
traøo theo chieàu saâu.
Ñòch neâu muïc tieâu cuûa quoác saùch “toá coäng” laø “taäp trung
ñaùnh vaøo Ñaûng Coäng saûn”, laáy vieäc “trieät tieâu caû tinh thaàn vaø
theå xaùc cuûa ngöôøi coäng saûn laø chính”. Nhöng trong thöïc teá,
nhöõng ngöôøi bò Myõ - Dieäm “toá” vaø “dieät” khoâng chæ laø ñaûng
vieân coäng saûn, nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ, cô sôû caùch maïng,
nhöõng gia ñình coù ngöôøi ñi taäp keát maø caû nhöõng ai yeâu chuoäng
hoøa bình, ñoäc laäp, daân chuû, taùn thaønh hieäp thöông quan heä
giöõa 2 mieàn vaø toång tuyeån cöû thoáng nhaát nöôùc nhaø. Chuùng
neâu caùc khaåu hieäu haønh ñoäng “khui truïc caùn boä naèm vuøng”,
“tieâu dieät coäng saûn taän goác”, “thaø gieát laàm coøn hôn boû soùt”
ñeå khích leä boïn tay chaân aùc oân ñieân cuoàng ñaøn aùp nhaân daân.
Chuùng laäp boä maùy chæ ñaïo “toá coäng” töø Trung öông xuoáng
xaõ. Tænh vaø quaän coù “UÛy ban chæ ñaïo toá coäng” do tænh tröôûng
vaø quaän tröôûng naém. Xaõ coù “Ban toá coäng”, nhöng thöïc chaát
do “ñoaøn coâng daân vuï” ñieàu haønh. Boïn naøy coù quyeàn haïn raát
lôùn, töø baét bôù, tra taán ñeán tòch bieân gia saûn, thaäm chí caû thuû
tieâu ngöôøi. Döïa vaøo boïn chæ ñieåm, coâng an, daân veä vaø ñöôïc
söï hoã trôï cuûa caùc ñôn vò baûo an, coäng hoøa, chuùng tieán haønh
caùc cuoäc baét bôù, ñaøn aùp nhaân daân. Töø thaùng 5/1955 - 6/1956,
chuùng ñaõ baét gaàn 20.000 ngöôøi giam taïi caùc nhaø tuø töø tænh ñeán
xaõ, gaây haøng loaït vuï thaûm saùt raát man rôï ôû nhaø thôø Thaùc Ñaù
(Hoaøi Ñöùc - Hoaøi Nhôn), AÂn Hoøa (Hoaøi AÂn), Goø Vaøng (Myõ Hoøa -
Phuø Myõ), Ñaïi AÂn (Caùt Nhôn - Phuø Caùt),... Caùch gieát ngöôøi
cuûa chuùng hung baïo nhö thôøi trung coå: laáy cuoác ñaäp ñaàu, laáy
tre keïp coå, choân soáng, boû bao boá thaû troâi soâng...
17
Ñòch chia caùn boä, ñaûng vieân vaø nhöõng ngöôøi tham gia
khaùng chieán laøm 3 loaïi. Loaïi A goàm nhöõng caùn boä chuû choát,
bò baét bôù, tra taán vaø thuû tieâu baát kyø. Loaïi B laø ñaûng vieân, gia
ñình coù ngöôøi taäp keát, bò quaûn thuùc nghieâm ngaët, ban ñeâm
phaûi nguû taäp trung coù daân veä canh gaùc. Loaïi C laø hoäi ñoaøn
vieân, bò quaûn thuùc taïi choã vaø haønh dòch lieân mieân. Gia ñình
caùn boä, ñaûng vieân ñeàu bò theo doõi gaét gao vaø kieåm soaùt baát
kyø, coâ laäp vôùi caùc gia ñình khaùc.
Ñeå kích ñoäng caùi goïi laø “phong traøo toaøn daân toá coäng”,
ñòch môû lieân tieáp caùc cuoäc mít tinh, buoäc nhaân daân döï caùc
cuoäc “toá coäng ñieån hình” taïi quaän, lieân xaõ vaø xaõ(l). Trong caùc
“ñaáu tröôøng” ôû Caùt Nhôn (Phuø Caùt), Phöôùc An (Tuy Phöôùc),
Nhôn Höng (An Nhôn) v.v... chuùng ñaùnh cheát taïi choã gaàn 40
caùn boä, ñaûng vieân, haøng chuïc ngöôøi bò taøn pheá vaø quaët queïo
suoát ñôøi. Ñoàng thôøi buoäc caùn boä, ñaûng vieân vaø nhöõng ngöôøi
tham gia khaùng chieán phaûi döï caùc lôùp “taåy naõo” ôû quaän, lieân
xaõ vaø xaõ.
Taïi caùc lôùp ñoù, ban ngaøy ñòch buoäc moïi ngöôøi phaûi chaøo
côø ba que vaø “tri aân Ngoâ Toång thoáng”, phaûi phaûn tænh, toá giaùc
ñoàng chí mình, xeù côø Toå quoác vaø aûnh laõnh tuï(2). Ban ñeâm,
phaûi quyø tröôùc baøn thôø coù aûnh Dieäm ñeå “saùm hoái”. Ai chòu
khai baùo, toá giaùc ngöôøi khaùc, ly khai Ñaûng, töùc “töï saùt sinh
meänh chính trò”, maát tín nhieäm vôùi daân thì môùi ñöôïc thaû veà.
Nhöõng ai khoâng khuaát phuïc thì bò tra taán cöïc hình, bò thuû tieâu
hoaëc löu ñaøy. Caùc gia ñình coù ngöôøi taäp keát bò buoäc laøm giaáy
cam keát töø boû ngöôøi thaân. Vôùi nhöõng thuû ñoaïn goïi laø “dó coäng
dieät coäng” thaâm ñoäc treân, chuùng ñaõ gaây ra khoâng chæ baàu
(l), (2)
Theo Thaønh tích toá coäng giai ñoaïn I, Hoäi ñoàng chæ ñaïo toá coäng Trung
öông nguïy xuaát baûn, thaùng 5/1956: Bình Ñònh coù 505 cuoäc mít tinh ñaáu toá,
Vieät coäng bò toá giaùc 1.182 ngöôøi.
18
khoâng khí tang toùc, ngoät ngaït, chia lìa maø coøn taïo neân söï nghi
kî, hieàm khích vaø thuø oaùn khoâng nguoâi trong töøng gia ñình,
töøng thoân xoùm.
Ñi ñoâi vôùi khuûng boá, ñòch traéng trôïn töôùc ñoaït nhöõng quyeàn
lôïi cuûa ngöôøi daân. Gaàn 60.000 maãu Trung boä ruoäng ñaát coâng
ñaõ chia cho daân ngheøo, bò ñòch ñem “ñaáu giaù” laáy tieàn goïi laø
“sung vaøo ngaân saùch xaõ”. Nhöõng noâng daân ñöôïc taïm caáp ruoäng
cuûa boïn Vieät gian, ruoäng cuûa ñòa chuû chaïy vaøo vuøng ñòch, luùa
giaûm toâ v.v... ñeàu bò buoäc traû laïi cho chuû cuõ. Nhöõng ngöôøi
ñöôïc giao giöõ caùc quyõ khaùng chieán, keå caû quyõ ñoaøn theå ñeàu
bò truy noäp. Vieäc ñi laïi cuûa nhaân daân bò caám ñoaùn, tuï taäp töø
3 - 5 ngöôøi trôû leân laø khoâng hôïp phaùp. Cöôùi hoûi, ma chay, gioã
chaïp, leã laït ñeàu phaûi xin pheùp.
Ñoái vôùi caùc huyeän mieàn nuùi, trong giai ñoaïn 1 (5/1955 - 5/1956),
ñòch chuû yeáu duøng teà ñieäp traù hình thöông laùi ñeå doø xeùt tình
hình, mua chuoäc caùc giaø laøng, duøng haøng hoùa (gaïo, muoái, vaûi,
thuoác men,...) ñeå loâi keùo nhaân daân. Töøng luùc vaø töøng nôi,
Myõ - Dieäm duøng löïc löôïng quaân söï hoãn hôïp (baûo an, coäng
hoøa, coâng an) toå chöùc nhöõng cuoäc haønh quaân luøng suïc, taûo
thanh vuøng giaùp ranh giöõa mieàn nuùi vaø ñoàng baèng.
Ngaøy 17/7/1955, Dieäm ngang ngöôïc tuyeân boá khoâng coù
hieäp thöông giöõa 2 mieàn ñeå tieán tôùi toång tuyeån cöû, thoáng nhaát
nöôùc nhaø. Ngaøy 23/10/1955, Dieäm toå chöùc “tröng caàu daân yù”
nhaèm truaát pheá Baûo Ñaïi, ñöa Dieäm leân laøm Toång thoáng
“Vieät Nam coäng hoøa”. Ngaøy 4/3/1956, Myõ - Dieäm toå chöùc
tuyeån cöû rieâng reõ baàu quoác hoäi buø nhìn. Nhöõng haønh ñoäng treân
chöùng toû Hieäp ñònh Giônevô ñaõ bò Myõ - Dieäm xeù toaïc toaøn boä.
Do chöa coù kinh nghieäm hoaït ñoäng bí maät, cuøng vôùi nhöõng
thuû ñoaïn ñaùnh phaù raát quyeát lieät vaø thaâm ñoäc cuûa ñòch, Ñaûng
boä vaø phong traøo caùch maïng toaøn tænh sôùm bò toån thaát raát
19
naëng neà. Chæ maáy thaùng cuoái 1955, ña soá caùn boä baát hôïp phaùp
xaõ ñaõ bò baét. Moät soá huyeän vaø thò uûy khoâng coøn (Tuy Phöôùc,
An Nhôn, Quy Nhôn). Cô sôû bò beå haøng loaït. Söï lieân laïc giöõa
tænh vaø huyeän bò giaùn ñoaïn, nhaát laø caùc huyeän phía nam. ÔÛ
Bình Ñònh toån thaát caùn boä cao hôn möùc toån thaát trung bình
toaøn Lieân Khu V baáy giôø(l).
Ñeán cuoái 1957, toaøn tænh coù 115 caùn boä baát hôïp phaùp bò
baét. Trong ñoù caùn boä caáp tænh 13 ñoàng chí (coù 3 tænh uûy vieân),
chieám 40,6%; caùn boä caáp huyeän 61 ñoàng chí, chieám 70%;
caùn boä xaõ 81 ñoàng chí, chieám 70,9%. Quy Nhôn coù 6 caùn boä
baát hôïp phaùp ñeàu bò baét caû 6. Tuy Phöôùc 16 caùn boä thì bò baét
15. An Nhôn coù 12, bò baét 11. Phuø Caùt coù 25, chæ coøn 6.
Bình Kheâ 18 coøn laïi 2. Phuø Myõ 22, bò baét 17. Hoaøi AÂn 15, coøn
laïi 3. Hoaøi Nhôn 21, bò baét 16. Ba huyeän mieàn nuùi tình hình
khaû quan hôn: An Laõo coù 13 caùn boä, bò baét 4; Vaân Canh 15,
chæ bò baét 1. Rieâng Vónh Thaïnh coøn ñuû 16 ñoàng chí(2).
Trong nhöõng thaùng ngaøy ñaày thöû thaùch ñoù, ñaõ xuaát hieän
bieát bao taám göông trung kieân baát khuaát, hieân ngang laãm lieät
cuûa caùn boä, ñaûng vieân vaø quaàn chuùng caùch maïng Bình Ñònh.
Ñoù laø nhöõng caùn boä duø sôùm sa vaøo tay giaëc, chòu moïi cöïc
hình cho ñeán cheát vaãn khoâng khai baùo: Leâ Ñình Giao, Phaïm Tieán,
Hoà Vaên Nghi, Traàn Chaâu, Traàn Ñoäc, Nguyeãn Chí Thaønh (töùc
Hoàng Phong), Ñaëng Thaønh Taân, Nguyeãn Maïi. Ñoù laø Nguyeãn
Khaéc Nöông, Traàn Quang Quyù, Voõ Cöôøng, Leâ Ngaïn, Hoà Thò
Hoaøng Anh, Ñinh Thò Vyõ, Nguyeãn Thò Theá Ngaân, duø bò tra taán
ñeán cheát ñi soáng laïi nhieàu laàn, vaãn khoâng chòu chaøo côø ba que,
(l)
Con soá caùn boä toån thaát bình quaân cuûa Lieân Khu: caùn boä tænh 40%, caùn
boä huyeän 60%, caùn boä xaõ 70%.
(2)
Theo taøi lieäu ghi cheùp cuûa ñoàng chí Mai Döông vaø moät soá Baùo caùo
toång keát 19 naêm choáng Myõ cuûa caùc huyeän.
20
Tải về để xem bản đầy đủ
166 trang
21/04/2022
1240
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Định (1954-1975) (Phần 1)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tai_lieu_lich_su_dang_bo_tinh_binh_dinh_1954_1975_phan_1.pdf
