Tổng quan mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ cho khách hàng doanh nghiệp tại Việt Nam
toång quan moâ hình xeáp haïng
tín duïng noäi boä cho Khaùch haøng
doanh nghieäp taïi vieät nam
S. LÊ THị NGọC*
hững năm gần đây, sau khi phải đối mặt với những rủi ro lớn gây tổn thất cho ngân hàng,
đặc biệt là các rủi ro tín dụng xảy ra với tần suất khá cao, giá trị lớn, việc xây dựng hệ
thống xếp hạng tín dụng (XHTD) nội bộ theo các tiêu chuẩn quốc tế đang là tâm điểm của
N
các ngân hàng thương mại (NHTM). Hệ thống XHTD nội bộ đóng vai trò quan trọng đối
với các cấp quản trị ngân hàng trong việc định giá cho vay và các quyết định về quản trị rủi ro tín dụng
cũng như việc trích lập dự phòng rủi ro của khoản vay.
Tuy nhiên, hiệu quả của hệ thống XHTD nội bộ thực tế còn nhiều hạn chế, do thị trường tài chính Việt
Nam còn sơ khai, chất lượng và độ tin cậy của thông tin không cao. Hơn nữa, mô hình XHTD đòi hỏi lượng
cơ sở dữ liệu rất lớn, trong khi hệ thống lưu trữ thông tin của Việt Nam còn rất kém, đặc biệt cở sở dữ liệu
của các NHTM chưa đủ lớn để xây dựng mô hình XHTD theo phương pháp thống kê. Do đó, việc hiểu rõ
nguyên lý cơ bản để xây dựng mô hình XHTD là rất cần thiết.
Vì vậy, bài viết sẽ không đi sâu vào việc phân tích và xây dựng mô hình XHTD cho riêng một NHTM
nào, vì mỗi ngân hàng sẽ có một cơ sở dữ liệu cũng như hướng đến đối tượng khách hàng khác nhau, do đó
việc lựa chọn biến để đưa vào mô hình XHTD cũng khác nhau. Trong bài viết này, tác giả sẽ khái quát về
xây dựng mô hình toán cũng như nêu ra những hạn chế cho bộ XHTD tại các NHTM hiện nay, đồng thời
bài báo đưa ra những giải pháp cho mô hình XHTD cho khách hàng doanh nghiệp.
Từ khóa: Xếp hạng tín dụng, Ngân hàng thương mại, mô hình định lượng, mô hình định tính, báo
cáo tài chính.
Overview of the internal credit rating model for corporate clients in Vietnam
In recent years, banking sector has faced with a lot of bad risks; especially credit risks have high frequency
and high value, so the construction of internal credit rating in accordance with international standards is a
crucial task in commercial banks. Credit rating system plays an important role in the banking management,
both in loan pricing and credit risk model as well as provisioning for loan losses.
However, the efficiency of the credit rating system is still limited, as financial market in Vietnam is still
in its early stage, the quality and reliability of information is not high. Moreover, the proper credit rating
model requires a great amount of databases, but the database of commercial banks has been not big enough
for statistical model. erefore, it is very necessary to understand the fundamental principle of contructing
credit rating model.
is paper would not go further in the analysis and construction of credit rating model for a particular
commercial bank. e reason is each bank has its own database as well as aims at different customers, so
that the credit rating models of that will choose different variables to build that model. Instead, the paper
firstly outlines the mathematical models, then indicating the limitations of each credit rating model at the
commercial banks now. Lastly, some solution for credit rating model would be mentioned at the end.
keyword: Credit ratings, commercial bank, qualitative model; quantitative model; financial
statements.
*Phòng Quản lý rủi ro Tín dụng, Ngân hàng Phương Đông
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
Số 117 - tháng 7/2017 51
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
khái niệm và vai trò của hệ thống xếp hạng
để xư lý rủi ro trong hoạt động của TCTD, cụ thể:
tín dụng
“Hệ thống XHTD nội bộ là hệ thống các bộ chỉ
tiêu tài chính và phi tài chính, các quy trình đánh
giá khách hàng trên cơ sở định tính và định lượng
về mặt tài chính, tình hình kinh doanh, quản trị, uy
tín của khách hàng; Hệ thống XHTD nội bộ phải
được xây dựng cho từng đối tượng khách hàng
khác nhau, kể cả đối tượng bị hạn chế cấp tín dụng
và những người có liên quan của đối tượng này.
XHTD là việc đưa ra nhận định về mức độ tín
nhiệm đối với trách nhiệm tài chính; hoặc đánh giá
mức độ rủi ro tín dụng thuộc các yếu tố bao gồm
năng lực đáp ứng các cam kết tài chính, khả năng
dễ bị vỡ nợ khi các điều kiện kinh doanh thay đổi,
ý thức trả nợ của người đi vay... uật ngữ XHTD
được Moody đưa ra năm 1909 trong cuốn “Cẩm
nang chứng khoán đường sắt” khi tiến hành nghiên
cứu và phân tích và công bố bảng XHTD lần đầu
tiên cho 1500 trái phiếu của 250 công ty theo hệ
thống gồm 3 chữ cái ABC được xếp lần lượt là Aaa
đến C.
Hệ thống XHTD nội bộ phải được xây dựng
theo các nguyên tắc sau: Một là, xây dựng trên cơ
sở số liệu, thông tin của tất cả khách hàng đã thu
thập được trong thời gian ít nhất 1 năm liền kề
trước năm xây dựng hệ thống XHTD nội bộ; hai
là, ít nhất mỗi năm một lần, hệ thống XHTD nội
bộ phải được xem xét, sưa đổi, bổ sung trên cơ sở
số liệu, thông tin khách hàng thu thập được trong
năm; Ba là, có quy định các mức XHTD tương ứng
với mức độ rủi ro từ thấp đến cao.”
Hiện nay, các NHTM Việt Nam đang thực hiện
việc thẩm định và quyết định cho vay theo Điều 17
ông tư số 39/2016/TT-NHNN quy định về hoạt
động cho vay của các tổ chức tín dụng. Cụ thể, theo
Điều 17 ông tư 39/2016/TT-NHNN, trong quá
trình thẩm định, tổ chức tín dụng (TCTD) được
sư dụng hệ thống XHTD nội bộ. Về cơ bản, định
nghia hệ thống XHTD nội bộ đã được đưa ra theo
Điều 5 ông tư số 02/2013/TT-NHNN quy định
về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp
trích lập dự phòng rủi ro và việc sư dụng dự phòng
Vai trò của XHTD nội bộ là hỗ trợ việc ra quyết
định cho vay, phân loại nợ, tạo lập và quản lý danh
mục tín dụng, cụ thể XHTD nội bộ có thể giúp các
NHTM thực hiện các mục tiêu:
Một là, xây dựng chính sách, biện pháp phù
hợp với từng loại khách hàng về các điều kiện tín
52 Số 117 - tháng 7/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
dụng, biện pháp đảm bảo cho khoản tín dụng,...
nhằm đảm bảo chất lượng, an toàn cho hoạt động
tín dụng đầu tư.
XHTD theo mô hình điểm số là phương pháp
khoa học kết hợp sư dụng dữ liệu nghiên cứu thống
kê và áp dụng mô hình toán học để phân tích, tính
điểm cho các chỉ tiêu đánh giá trong mô hình
một biến hoặc đa biến. Các chỉ tiêu sư dụng trong
XHTD được xác lập theo nhóm bao gồm phân tích
ngành, phân tích hoạt động kinh doanh, và phân
tích hoạt động tài chính. Sau đó đưa vào mô hình
để tính điểm theo trọng số và quy đổi điểm nhận
được sang một biểu tượng xếp hạng tương ứng.
Hai là, giám sát và đánh giá khách hàng khi
khoản tín dụng đang còn dư nợ; thực hiện giám
sát diễn biến các khoản tín dụng trong những điều
kiện kinh tế bình thường, cũng như các tình huống
xấu nhất để phát hiện sớm và xư lý các khoản nợ
có vấn đề.
Ba là, duy trì và phát triển một cơ cấu khách hàng
bền vững, từ đó phát triển mạng lưới khách hàng có
uy tín và chất lượng, phát triển chiến lược marketing
nhằm hướng tới các khách hàng có ít rủi ro.
Mô hình chấm điểm XHTD nội bộ của các
NHTM tại Việt Nam hiện nay được xây dựng trên
bộ các tiêu chí tài chính (còn được gọi là mô hình
định lượng) và bộ các tiêu chí phi tài chính (còn
được gọi là mô hình định tính). Mô hình tổng quát
các NHTM đang sư dụng hiện nay có sơ đồ chung
như sau:
Bốn là, tạo lập cơ sở dữ liệu thống nhất, đồng
bộ về khách hàng vay vốn tín dụng đầu tư trong hệ
thống để tạo cơ sở ra quyết định cấp tín dụng. Hình
thành hệ thống thông tin quản lý, cung cấp đầy đủ
thông tin về cơ cấu và chất lượng danh mục tín dụng.
Mô hình XHTD tại NHTM
hiện nay
Mô hình đơn giản nhất được sư
dụng trong XHTD là mô hình một
biến. Nhược điểm mô hình một
biến số là kết quả dự báo không
chính xác nếu thực hiện phân tích
và cho điểm các chỉ tiêu đánh giá
một cách riêng biệt. Hơn nữa, mỗi
người có thể hiểu các chỉ tiêu đánh
giá theo một cách khác nhau. Để
khắc phục nhược điểm này, các nhà
Mô hình định tính bao gồm các thông tin cơ
bản của khách hàng vay, cũng như của các khoản
vay và tài sản đảm bảo, hay nói một cách khác mô
hình định tính se xét đến các khía cạnh sau: thông
tin chung của khách như thời gian hoạt động, tiểu
sư cổ đông, tình hình hoạt động tài chính...; thông
tin tài khoản; thông tin liên quan đến vỡ nợ; lịch
sư tín dụng; thông tin tài sản đảm bảo; thông tin
bảo lãnh.
nghiên cứu đã phát triển những mô hình kết hợp
nhiều biến số thành một giá trị để dự báo khả năng
vỡ nợ của khách hàng như mô hình phân tích hồi
quy, mô hình Logistic, phân tích phân biệt nhiều
biến số. Do tính chất khác nhau giữa các khách
hàng, để chấm điểm tín dụng được chính xác, các
ngân hàng chia khách hàng có quan hệ tín dụng
thành: Khách hàng doanh nghiệp (KHDN), khách
hàng cá nhân và hộ kinh doanh.
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
Số 117 - tháng 7/2017 53
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
lượng và mô hình định tính) của hệ thống XHTD.
Mô hình định lượng gồm dữ liệu tài chính từ
bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động
kinh doanh như hệ số khả năng thanh toán nhanh,
mức tổng nợ, lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh
doanh, hệ số thu nhập trên nợ, vòng quay vốn hoạt
động, tăng trưởng tổng tài sản, tổng tài sản, doanh
thu thuần…
Mô hình toán của hệ thống XHTD nội bộ ở các
NHTM có dạng:
α*∑ĐT + β*∑ĐL = ∑MH
Trong đó:
α, β: lần lượt là trọng số của mô hình định tính và
mô hình định lượng và phải đảm bảo α + β = 100%
Bên cạnh các yếu tố định tính và định lượng
được đưa vào mô hình định tính và mô hình định
lượng, mô hình XHTD cũng có thêm thông tin
về các yếu tố hiệu chỉnh như: vi phạm pháp luật,
doanh nghiệp có từng bị phạt hay không, xem xét
về việc doanh nghiệp có đang bị kiện tụng hay từng
bị kiện tụng hay không... để xem xét và hiệu chỉnh
hạng của khách hàng. Ví dụ khách hàng đang có
hạng điểm C2 nhưng lại từng bị xư phạt vì gian lận
thuế thì có thể hiệu chỉnh xuống hạng C3.
∑ĐT, ∑ĐL: lần lượt là tổng điểm của mô hình
định tính và mô hình định lượng
∑MH: tổng điểm mô hình XHTD
Việc chia thang điểm của mô hình XHTD hoàn
toàn rất linh động, có ngân hàng se lấy thang điểm
từ 0 đến 100, và có ngân hàng lấy thang điểm từ 0
đến 1000, điều này hoàn toàn phụ thuộc vào thang
đo tổng thể mà ngân hàng đã chọn để XHTD. Các
NHTM hiện nay đa phần đều cố định bộ trọng số
(α, β) tương ứng với 2 trường hợp BCTC đã được
kiểm toán và không được kiểm toán. Ví dụ, với
Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV)
và Ngân hàng ương mại Cổ phần Công thương
Việt Nam (Vietinbank):
Các yếu tố định tính và các yếu tố định lượng
ảnh hưởng đến việc XHTD của một doanh nghiệp
se có rất nhiều, việc lựa chọn biến (các yếu tố định
lượng và các yếu tố định tính) nào để đưa vào mô
hình se phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: đầu tiên
phải xét đến khả năng thu thập dữ liệu của yếu tố
đó, nếu một yếu tố mà không thể thu thập được
thông tin thì ta không nên đưa yếu tố đó vào mô
hình. Hai là, các chuyên gia (bao gồm chuyên gia
tín dụng, chuyên gia tái thẩm định, chuyên gia phê
duyệt tín dụng, hay các chuyên gia tài chính đầu
ngành khác...) đánh giá như thế nào về vai trò của
các yếu tố đó đến khả năng trả được nợ của khách
hàng, từ đó quyết định nên đưa các yếu tố định
lượng và các yếu tố định tính nào vào mô hình.
Mỗi chuyên gia lại có một nhận định và đánh giá
về các yếu tố một cách khác nhau để phù hợp với
thông lệ của từng ngân hàng và đề phù hợp với cơ
sở dữ liệu tại ngân hàng đó, chính vì vậy trong bài
viết này se không đề cập một cách cụ thể về các
yếu tố (các biến) được đưa vào trong mô hình định
lượng cũng như mô hình định tính mà chỉ quan
tâm đến mô hình hỗn hợp (kết hợp mô hình định
BCTC được
kiểm toán
BCTC chưa
được kiểm toán
α
β
65%
35%
70%
30%
Ưu điểm của mô hình XHTD này: mô hình
XHTD (kết hợp mô hình định tính và mô hình
định lượng) phản ánh được mức độ ảnh hưởng của
nhóm yếu tố định tính và nhóm yếu tố định lượng
đến khả năng trả được nợ của khách hàng
Nhược điểm của mô hình XHTD trên: Mô
hình mới chỉ xét đến các yếu tố định lượng (các
yếu tố được lấy ra trong BCTC) mà không quan
tâm đến chất lượng của BCTC như BCTC đã được
kiểm toán hay chưa được kiểm toán, BCTC kiểm
toán với ý kiến chấp nhận toàn phần hay từng
phần. Mặt khác, trong BCTC còn rất nhiều các
thông tin tài chính khác của khách hàng, vì vậy
54 Số 117 - tháng 7/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
việc đưa một mô hình thể hiện chất lượng BCTC
vào mô hình se hợp lý và phản ánh đầy đủ hơn
bản chất của khách hàng.
Trong khi đó, thực tế khi chấm điểm tín dụng
khách hàng, đa phần các yếu tố định tính thường
có điểm cao hơn các yếu tố định lượng, vì điểm các
yếu tố định tính thường do các cán bộ tín dụng
chấm cho khách hàng, thường mang tính chủ quan
và đôi khi khó kiểm soát cũng như đo lường chính
xác thông tin. Do đó, khi đưa mô hình trên vào
áp dụng thực tế thì se gây ra lỗi ở một số trường
hợp mà khách hàng có cùng điểm các yếu tố định
tính và các yếu tố định lượng nhưng khách hàng
có BCTC được kiểm toán có điểm thấp hơn khách
hàng có BCTC không được kiểm toán.
Hơn nữa, việc cố định bộ trọng số cho 2 trường
hợp BCTC được kiểm toán và BCTC chưa được
kiểm toán se xảy ra trường hợp mô hình XHTD của
khách hàng có BCTC được kiểm toán điểm lại thấp
hơn XHTD của khách hàng có BCTC chưa được
kiểm toán trong khi khách hàng có cùng điểm các
yếu tố định tính và các yếu tố định lượng. Điều này
không đúng về mặt lý thuyết kinh tế - các khách
hàng có cùng điểm các yếu tố định tính và các yếu
tố định lượng thì điểm khách hàng nào có BCTC
đã được kiểm toán phải cao hơn điểm xếp hạng của
khách hàng có BCTC chưa được kiểm toán.
Đề xuất mô hình XHTD
Để khắc phục các trường hợp xảy ra khi chỉ
sư dụng mô hình XHTD là mô hình hỗn hợp của
mô hình định tính và mô hình định lượng, đồng
thời phải đảm bảo được về mặt lý thuyết - với cùng
điểm các yếu tố định tính và điểm các yếu tố định
lượng thì khách hàng có BCTC được kiểm toán
se có điểm XHTD cao hơn khách hàng có BCTC
chưa được kiểm toán, ta nên đưa thêm một mô
hình phản ánh chất lượng của BCTC vào mô hình
như sau:
ật vậy, giả sư mô hình trên hoàn toàn đảm
bảo tính đúng đắn về mặt lý thuyết kinh tế, vậy
chúng ta se có:
70% × ∑ĐT + 30% × ∑ĐL <65% × ∑ĐT + 35%
× ∑ĐL
←→ 5% × ∑ĐT
<
5% × ∑ĐL
←→ ∑ĐT < ∑ĐL
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
Số 117 - tháng 7/2017 55
TÖØ LYÙ LUAÄN ÑEÁN THÖÏC TIEÃN
Mô hình XHTD lúc này se có dạng:
α*∑ĐT + β*∑ĐL +γ*Đ.BCTC = ∑MH
Trong đó:
chỉ dừng lại ở việc đưa ra dạng mô hình tổng quát
cho mô hình hỗn hợp chứ chưa đi sâu vào việc tính
toán bộ trọng số cho mô hình này. Do đó, hướng
nghiên cứu phát triền bài viết trong tương lai tập
trung vào phương pháp tính toán bộ trọng số hỗn
hợp để đưa ra một mô hình hỗn hợp tối ưu trong
mô hình XHTD nội bộ.
α, β, γ: lần lượt là trọng số của mô hình định
tính, mô hình định lượng và mô hình chất lượng
BCTC và phải đảm bảo α + β +γ = 100%;
∑ĐT, ∑ĐL, Đ.BCTC: lần lượt là tổng điểm của
mô hình định tính, mô hình định lượng và điểm
của mô hình chất lượng BCTC;
TÀI LIỆU THAM KHẢO
∑MH: tổng điểm mô hình XHTD
1. Trang ông tin Ngân hàng Nhà nước Việt
Để tính toán bộ trọng số (α, β, γ) se có rất nhiều
phương pháp tiếp cận để tính toán như phương
pháp chuyên gia, phương pháp thống kê, nhưng
trong phạm vi bài viết tác giả không đề cập đến
phương pháp tính toán cụ thể cho bộ trọng số này.
2. Trang ông tin Điện tử Kiểm toán nhà
3. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của
BIDV.
4. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của
Vietinbank.
kết luận
Nhìn chung, mô hình hỗn hợp của mô hình
XHTD đề xuất có thể khắc phục được lỗi của mô
hình hỗn hợp trong mô hình XHTD hiện nay mà
các NHTM đang sư dụng. Tuy nhiên, bài viết mới
5. Tài liệu nội bộ về xếp hạng tín dụng của
OCB.
wiki/Moody.
56 Số 117 - tháng 7/2017 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN
6 trang
19/04/2022
1180
Bạn đang xem tài liệu "Tổng quan mô hình xếp hạng tín dụng nội bộ cho khách hàng doanh nghiệp tại Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tong_quan_mo_hinh_xep_hang_tin_dung_noi_bo_cho_khach_hang_do.pdf
