Tài liệu Phật giáo miền Nam năm 1963 (Phần 2)
LỊCH SỬ PHẬT GIÁO VIỆT NAM
TRONG NGÀY 11-6-1963 ĐÃ BỊ MẠO HÓA
NNC. Tâm Diệu
Nhà nghiên cứu Phật học, Chủ biên trang Thư viện Hoa Sen
Trong thời gian qua trên các phương tiện truyền thông Internet đã
có những bài viết và phim ảnh ngụy tạo nhằm đánh phá Phật giáo một
cách tinh vi và có hệ thống qua việc xuyên tạc và mạo hóa lịch sử.
Sự thật của lịch sử Phật giáo Việt Nam trong ngày 11-6-1963 đã
bị các thế lực thù nghịch Phật giáo bóp méo, đặc biệt là tuyên truyền
chuyện “đốt Hòa thượng Thích Quảng Đức”, như một đoạn phim
“Youtube.com”, diễn lại toàn cảnh Hòa thượng Thích Quảng Đức “bị
thiêu”. Họ cho diễn lại(1) và viết những bài nói rằng: “Người nhẫn
tâm tưới xăng lên thân Hòa thượng chính là ông Nguyễn Công Hoan
(Huỳnh Văn Thạnh). Đến năm 1976, thì ông ta được nhà nước Cộng
Sản trả ơn bằng cái chức đại diện Quốc Hội đơn vị Phú Khánh Nha
Trang Việt Nam…”(2) và còn nhiều lời sai sự thật khác.
Trong ba biến cố cao điểm của phong trào tranh đấu Phật giáo
năm 1963—cái chết của tám Phật tử đêm 8-5-1963 tại đài phát thanh
Huế, cuộc tự thiêu của HT. Quảng Đức ngày 11-6-1963 và chiến dịch
“nước lũ” tổng tấn công chùa chiền toàn quốc đêm 20 rạng ngày 21-
8-1963—là ba biến cố lịch sử quan trọng của phong trào Phật giáo
tranh đấu. Các thế lực thù nghịch Phật giáo đã tìm mọi cách để mạo
hóa hai biến cố đầu.
1. Minh Thạnh, Clip HT. Thích Quảng Đức Tự Thiêu Diễn
/D_1-2_2-139_4-14308_5-50_6-1_17-46_14-1_15-1/
trao.html.
300 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
Trong phạm vi bài này chúng tôi chỉ đề cập đến chuyện họ đã
mạo hóa lịch sử ngày 11 tháng 6 năm 1963 nhằm chạy tội quá khứ đã
chống lại dân tộc trong suốt chiều dài của lịch sử Việt Nam.
Họ (các thế lực thù nghịch Phật giáo) thấy rằng đã đến lúc không
còn cách nào để chứng minh cho mọi người biết phong trào tranh đấu
Phật giáo 1963 là do Cộng sản giật dây hay là do những người Cộng sản
hay thân Cộng sản chủ trương nên đã tuyên truyền rằng “người tưới xăng
lên thân Hòa thượng Thích Quảng Đức là cán bộ Cộng sản nằm vùng
Nguyễn Công Hoan, cựu dân biểu “lưỡng triều” Việt Nam Cộng Hòa”.
Nói rằng Nguyễn Công Hoan là cựu dân biểu quốc hội miền Nam
Việt Nam thời đệ nhị Cộng Hòa (nhiệm kỳ 1971-1975) và là cựu dân
biểu quốc hội của nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam (sau
năm 1975) là đúng, nhưng nói rằng người tưới xăng lên Hòa thượng
Thích Quảng Đức là cựu dân biểu “lưỡng triều” miền Nam Việt Nam
Nguyễn Công Hoan là hoàn toàn sai sự thật. Người tưới xăng lúc đó là
một vị tu sĩ Phật giáo, Đại đức Thích Chơn Ngữ thế danh Huỳnh Văn
Hải, hiện nay đang sống tại thành phố San Jose, bang California, Hoa Kỳ.
Trước hết chúng ta hãy nói về nhân vật Nguyễn Công Hoan. Ông
Nguyễn Công Hoan sinh năm 1944 tức mới 19 tuổi vào năm 1963,
không có tên trong danh sách dân biểu quốc hội VNCH thời đệ nhất
Cộng Hòa(3), nhưng có tên trong danh sách dân biểu quốc hội VNCH
thời đệ nhị Cộng Hòa, nhiệm kỳ 1971-1975. Điều này cũng được xác
nhận trong hồi ký “Tôi Làm Nghề Dạy Học” của cựu dân biểu Trần
Văn Sơn. Cựu dân biểu Trần Văn Sơn tức nhà bình luận Trần Bình
Nam là thầy dạy của Nguyễn Công Hoan ở trường Trung Học Võ
Tánh, Nha Trang, và cũng là bạn đồng viện, đồng khối “Dân Tộc Xã
Hội” tức khối đối lập do luật sư Trần Văn Tuyên làm Trưởng Khối
(Quốc Hội Đệ Nhị Cộng Hòa)(4):
“Anh Hoan, dân biểu Phú Yên, quốc hội Việt Nam Cộng Hòa,
nhiệm kỳ 1971-75 cùng ở trong khối đối lập với tôi. Thời gian làm
dân biểu Việt Nam Cộng Hòa anh Hoan quen biết thế nào với những
người bên kháng chiến không biết.
3. Công Báo VNCH, Trung tâm Lưu Trữ Quốc Gia 2 tại Thành Phố Hồ Chí Minh
(Sài Gòn) thuộc kho [fonds] Phủ Tổng Thống Đệ Nhất Cộng Hòa Miền Nam.
4. Trần Văn Sơn, Hồi ký “Tôi Làm Nghề Dạy Học”
(http://www.tranbinhnam.com/story/Toi_Day_Hoc_Edited.html)
Được xác nhận trong cuộc điện đàm giữa nhà văn Nguyên Giác Phan Tấn Hải
và cựu DB Trần Văn Sơn.
LỊCH SỬ PHẬT GIÁO VIỆT NAM TRONG NGÀY 11-6-1963 • 301
Sau ngày 30-4-1975 một số người này làm lớn trong chính quyền
mới ở Phú Khánh (hai tỉnh Phú Yên và Khánh Hòa nhập lại) đã mời
anh Hoan ra ứng cử dân biểu quốc hội của nước Việt Nam thống nhất
tổ chức năm 1976. Anh Hoan đến thăm tôi vào đầu năm 1976 cho biết
ý anh muốn từ chối vì anh đã nghe dân Phú Yên than phiền chính sách
của chính quyền mới.Tôi khuyên anh Hoan không nên từ chối vì có
thể nguy hiểm cho bản thân anh.
Sau khi trở thành dân biểu quốc hội của nước Cộng Hòa Xã Hội
Chủ Nghĩa Việt Nam, Hoan có nhiều dịp vào Nha Trang tỉnh lỵ của
tỉnh Phú Khánh công tác và hay đến thăm tôi.Từ đó có kế hoạch vượt
biên. Phân công đơn giản. Anh Hoan chuẩn bị thuyền, tôi chuẩn bị
đường đi. Anh Thung làm ruộng ở Thanh Minh chờ gọi.Chúng tôi
vượt biên đêm 27-3-1977. Được tầu chở dầu Nhật Bản, chiếc Ryuko
Maru khổng lồ trên đường từ Trung đông trở về, vớt ngày 31/3 và đưa
đến hải cảng Yokohama ngày 5-4-1977. Hoan được quốc hội Hoa Kỳ
mời sang điều trần về tình trạng nhân quyền tại Việt Nam nên đi Hoa
Kỳ sớm. Thung và tôi chờ đến tháng 10-1977 mới đi Hoa Kỳ diện tị
nạn “on parole” với thẻ I-94…”
Như vậy rõ ràng ông Nguyễn Công Hoan không phải là dân biểu
quốc hội thời đệ nhất Cộng Hòa, tức là vào lúc xảy ra cuộc tranh
đấu Phật Giáo và dĩ nhiên không phải là người đã tưới xăng lên Hòa
thượng Quảng Đức.
Bây giờ chúng ta xem ai chính thực là người đã giúp (tưới xăng)
lên HT. Thích Quảng Đức để ngài hoàn thành đại nguyện. Người đó
chính là Đại đức Thích Chơn Ngữ, sinh năm 1933 tức 30 tuổi vào năm
1963, thế danh là Huỳnh Văn Hải, đệ tử của cố Hòa thượng Thích
Tịnh Khiết, vị Tăng Thống đầu tiên của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam
Thống Nhất. Sau năm 1963, Đại đức Thích Chơn Ngữ đi du học tại
Hoa Kỳ, sau đó qua Pháp và đỗ Tiến sĩ Sử Học tại Đại Học Sorbonne,
Paris. Năm 1973 ông về Việt Nam dạy học tại Viện Đại Học Vạn
Hạnh. Sau năm 1975 cởi áo xuất tu, vượt biển và được nhập cư vào
Mỹ năm 1982 và hiện đang sống tại San Jose Hoa Kỳ(5). Ông Huỳnh
Văn Hải, người vừa là chứng nhân, vừa là người đóng vai trò quan
trọng trong cuộc tự thiêu của ngài Quảng Đức đã thuật lại như sau:
5. Bùi Ngọc Đường, Giáo sư, cựu Giám đốc Sinh Viên Vụ, Viện Đại học Vạn
Hạnh, Sài Gòn. Chủ biên Tạp chí Chấn Hưng, Los Angeles (Qua các cuộc điện đàm
và email với người viết).
302 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
“... Ngày 15 tháng 5, Tổng thống Diệm bất đắc dĩ phải tiếp phái
đoàn Phật giáo gồm 5 vị: Thượng tọa Thiện Hoa, Thiện Hòa, Hành
Trụ, Tâm Châu và Đôn Hậu, nhưng ông Diệm đã không thực tâm
giải quyết vấn đề. Do đó, ngày 16 lại có nhiều cuộc tuyệt thực khác
và biểu tình rầm rộ trước Quốc hội, nhưng chính quyền vẫn không
đả động gì đến những yêu cầu của Phật giáo đồ... Bây giờ câu hỏi rất
quan trọng được đặt ra là việc tự thiêu, người hưởng ứng đầu tiên là
Ngài Quảng Đức.
... Lúc 10 giờ sáng ngày 11 tháng 6 năm 1963, tôi (Thích Chơn
Ngữ, thế danh Huỳnh Văn Hải) dìu Ngài ra đến cổng chùa, thầy Đức
Nghiệp mở cửa chiếc xe Austin đã đậu sẵn, mời Ngài lên. Xe gặp
đường Phan Đình Phùng quẹo phía trái là đường Lê văn Duyệt, tài xế
dừng xe lại, xung quanh tôi các tăng ni đã đứng chật ních bao vây ngã
tư Lê văn Duyệt-Phan Đình Phùng.
Tay trái tôi xách thùng xăng, tay mặt tôi dìu Ngài bước ra xe và
mời Ngài ngồi xuống. Ngài ngồi “Kiết Già” tay mặt đặt lên tay trái.
Tôi cầm thùng xăng đáng lẽ tưới lên vai Ngài, nhưng vì hốt hoảng lo
sợ mật vụ tới nên đã đổ xăng từ đầu Ngài trở xuống. Ngài mở hộp
diêm rút 5, 6 que rồi quẹt mạnh. Lửa tức tốc bừng cháy đốt ngay thân
xác Ngài như một pho tượng trong khi các tăng ni quỳ xuống vừa
khóc vừa niệm: A Di Đà Phật.
Tiếng niệm Phật rất não nùng thê thảm trong lúc ngọn lửa càng
bốc cao, phủ kín cả người Ngài, nhưng Ngài vẫn ngồi vững như bàn
thạch chấp hai tay trước ngực.
Sau 7 phút toàn thân Ngài ngã xuống nhưng hai tay vẫn còn chắp
trên ngực. Xung quanh các tăng ni vừa bái lạy vừa khóc, vừa niệm
Phật, nhưng có một người vẫn đứng thẳng như một trụ đá, không
khóc, nét mặt rất đau thương đến độ trông rất lạnh lùng, chấp hai tay
nhìn thẳng vào thân xác cháy đen của Ngài Quảng Đức. Đó là Thượng
tọa Thích Tâm Châu mà nay là Hòa thượng tu hành tại nước Pháp.
(Hiện nay, Hòa thượng Thích Tâm Châu là Thượng Thủ Giáo Hội
Phật Giáo Việt Nam trên Thế Giới và đang trụ trì Tổ Đình Từ Quang,
Montreal, Canada – Ghi chú của người viết)
Ngài Quảng Đức đã hiến mình cho Đạo Pháp bằng cách an nhiên
tọa thuyền trong biển lửa cao ngút. BỒ TÁT QUẢNG ĐỨC đã tự đốt
mình để bảo vệ Đạo Pháp lúc lâm nguy và để bảo vệ quyền Tự Do Tín
Ngưỡng. Hành động can đảm và tuyệt vời này của Ngài đã làm cả thế
giới khâm phục và đã thức tỉnh lương tri nhân loại rằng đàn áp, chém
LỊCH SỬ PHẬT GIÁO VIỆT NAM TRONG NGÀY 11-6-1963 • 303
giết chỉ gieo rắc thêm hận thù. Bạo lực sẽ thất bại trước Tự Do, Công
Bằng, Tình Thương và lòng Khoan Dung..”(6)
Thế mà nay, sau gần nửa thế kỷ, họ vẫn cố tình gán ghép cho ngài
là Cộng Sản, là người bị thiêu đốt và bịa đặt người tưới xăng thiêu đốt
là “cán bộ Cộng Sản nằm vùng, cựu dân biểu lưỡng triều Việt Nam
Cộng Hoà Nguyễn Công Hoan”. Họ (những thế lực thù nghịch Phật
Giáo) vẫn dai dẳng nói rằng ngài “bị nướng sống chứ không phải tự
thiêu”. Điều này cũng hoàn toàn sai. Lời thuật lại của những chứng
nhân lịch sử hôm ấy như Hòa thượng Thích Đức Nghiệp, cựu Đại Đức
Thích Chơn Ngữ và cựu nhiếp anh gia Nguyễn Văn Thông đều thấy
và kể lại rằng “Ngài mở hộp diêm rút 5, 6 que rồi quẹt mạnh”. Sự kiện
này được chứng minh bởi chín tấm hình đen trắng bấm liên tục của
thông tín viên Malcolm Browne chụp từ cùng một góc độ nhìn, lấy
chiếc xe Austin làm nền hình, ghi lại khá chi tiết và trung thực diễn
tiến động thái tự thiêu của HT. Thích Quảng Đức, đặc biệt trong một
tấm hình (ảnh số 2), Đại Đức Chơn Ngữ đã bước đi ra xa về phía các
chư Tăng Ni, để lại HT Quảng Đức một mình tìm cách tự quẹt diêm
giữa vũng xăng lênh láng.(7)
Sự cố tình bóp méo hay là sự mạo hóa lịch sử trắng trợn này không
thể nào tưởng tượng được. Nhiều chứng nhân của lịch sử hãy còn
sống mà đã bị xuyên tạc và bóp méo, không hiểu tương lai xa nữa, sự
thực của lịch sử Phật giáo Việt Nam cũng như của dân tộc Việt Nam
sẽ bị biến thể như thế nào!
Tuy nhiên, dù rằng nói cách nào đi nữa, đối với Phật Giáo cái
“Tâm” mới là chủ yếu, tâm dẫn đầu mọi pháp. Mọi người, mọi việc
xung quanh giúp ngài là theo ý muốn của ngài (để ngài hoàn thành đại
nguyện), Tâm của ngài đã quyết định từ khi gửi đơn xin phép được
tự thiêu, đã dẫn đạo ngài, “hành động tự thiêu của ngài phát xuất từ
6. Huỳnh Văn Hải, Cuộc Tự Thiêu Lịch Sử, Nguyệt san Chấn Hưng số 4 tháng
8 năm 1985 Trang 2, 3 và 19. Los Angeles, Hoa Kỳ. (Phần trích đoạn ở trên của bài
viết “Cuộc Tự Thiêu Lịch Sử” cũng được tác giả Hoành Linh Đỗ Mậu in lại trong
tác phẩm “Việt Nam Máu Lửa Quê Hương Tôi”, Phụ Lục A, số thứ tự 27, trang 1083
và 1084, ấn bản 1987)
quang-duc/ ].
h=643&prmd=imvnso&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=0wS6Tuj_
Quang_Duc].
304 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
tâm Bồ Đề, từ đại nguyện cứu độ chúng sinh, đem thân xác còn lại
của Ngài sử dụng thành ngọn đuốc soi sáng thế giới vô minh, hy vọng
đánh thức lương tâm nhân loại và những người lãnh đạo cuộc chiến
tương tàn đang hồi khốc liệt. Ngài thiêu thân vì đạo pháp, vì tiền đồ
nguy khốn của Phật giáo, vì tự do và bình đẳng tôn giáo, không vì một
ước muốn danh tiếng hay lợi lạc vật chất cá nhân”. Đáng tôn kính thay
đấng từ bi vô lượng.
Các nhân vật được minh danh dẫn chiếu trong bài viết này còn
sống và hiện đang ở Hoa Kỳ. Và với bài viết này, sự thật của lịch sử
Phật Giáo Việt Nam trong ngày 11-6-1963 đã được minh thị. Vậy đã
đến lúc không còn có thể tiếp tục bôi bác hay mạo hóa lịch sử nữa, mà
trả lại sự thật cho lịch sử.
***
PHẦN III
Ý NGHĨA, VAI TRÒ VÀ BÀI HỌC LỊCH SỬ
TỪ PHONG TRÀO PHẬT GIÁO NĂM 1963
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO
PHẬT GIÁO MIỀN NAM (1963 - 2013)
PGS.TS. Lê Cung
Trường ĐHSP – Đại học Huế
Phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963 đi qua với thời gian đã
tròn 50 năm. Trong khoảng thời gian đó, phong trào đã là nguồn hứng
cảm, thu hút sự chú ý nghiên cứu của các ngành sử học, văn học, tôn
giáo học, chính trị học, v.v... kể cả trong nước và ngoài nước. Với
chúng tôi, hơn hai thập kỷ qua, ngoài luận án tiến sĩ: Phong trào Phật
giáo miền Nam Việt Nam năm 1963, một số chuyên luận và nhiều bài
viết liên quan đến chủ đề này, đã được công bố trên các tạp chí chuyên
ngành lịch sử, tôn giáo trong và ngoài nước. Từ kết quả nghiên cứu đó,
nhân kỷ niệm “50 năm phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963”, tham
luận này trình bày và phân tích thêm một số vấn đề liên quan đến phong
trào này, vốn đã và đang gây tranh cãi trong giới nghiên cứu ở trong
nước và ngoài nước như về nguyên nhân, về sự kiện mở đầu, về ý
nghĩa lịch sử của phong trào.
1. VỀ NGUYÊN NHÂN PHONG TRÀO
Khi đề cập về nguyên nhân phong trào Phật giáo miền Nam năm
1963, có nhiều ý kiến trái ngược nhau. Ý kiến cho nguyên nhân
phong trào không đến từ chính sách giáo trị của chính quyền Ngô
Đình Diệm, như công và tội cho “biến cố Phật giáo là một biến cố
giả tạo do những người chống đối Ngô Đình Diệm gây ra”(1); hoặc An
International History of Vietnam War (Vol II) khẳng định: “Cho đến
năm 1962, có ít bằng chứng về sự ngược đãi đối với tín đồ Phật giáo,
mặc dầu Diệm là một tín đồ Thiên Chúa giáo nhiệt thành và sự mong
1. Nguyễn Trân. Công và tội - Những sự thực lịch sử. Nxb. Xuân Thu, Los
Alamitos, CA, USA, 1992, tr. 416.
308 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
muốn của Nhu là làm cho ‘chủ nghĩa nhân vị’trở thành triết học nhà
nước”(2). Ngay cả khi phong trào đang diễn ra, Đại sứ Mỹ Frederick
E. Nolting, trong cuộc phỏng vấn của Don Baker (UPI), đã cho rằng
“Hơn hai năm tôi sống ở Việt Nam, tôi chưa bao giờ nhận thấy dấu
hiệu nào chứng tỏ có sự kỳ thị tôn giáo”(3).
Một số công trình khác(4) lại lập luận rằng nguyên nhân của phong
trào Phật giáo miền Nam năm 1963 là do chính sách kỳ thị Phật giáo
của chính quyền Ngô Đình Diệm, rằng “ngọn lửa chống đối chính
quyền Ngô Đình Diệm đã âm ỉ nung nấu trong giới Tăng Ni và Phật tử
từ lâu”(5). Lập luận này đi sát với sự thực. Tuy nhiên, tính thuyết phục
chưa cao, vì các công trình hoặc đề cập đến vấn đề một cách đơn giản,
hoặc chỉ khai thác nguồn tư liệu từ phía Phật giáo. Dẫu vậy, các công
trình này vẫn đáng được trân trọng vì nó được ra đời khi ngay phong
trào Phật giáo miền Nam năm 1963 vừa kết thúc.
Ý kiến khác lại cho rằng nguyên nhân phong trào chính là Công
điện 9195 của Phủ Tổng thống Ngô Đình Diệm ban hành ngày 6-5-
1963 với nội dung cấm treo cờ Phật giáo thế giới vào dịp Đại lễ Phật
đản 1963. Thực ra, Công điện 9195 “chỉ như là một giọt nước cũng
thừa sức làm chảy tràn ra một bát nước vốn đã quá đầy”(6), chỉ được
xem là duyên cớ của phong trào. Nếu nói là nguyên nhân thì đây là
nguyên nhân trực tiếp.
Trên cơ sở tiếp cận nguồn sử liệu từ nhiều phía, điều cần được
khẳng định là nguyên nhân phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963
chính là chính sách giáo trị một chiều hết sức cao độ của chính quyền
Ngô Đình Diệm. Điều này được hiểu là chính quyền Ngô Đình Diệm
2. R.D. Smith. An International History of Vietnam War (Vol II). Sreet Martin
Press, New York, USA, 1987, tr. 149.
3. Quốc Tuệ. Công cuộc tranh đấu của Phật giáo Việt Nam. Tác giả xuất bản,
Sài Gòn, 1964, tr. 298.
4. Như Lan Đình - Phương Anh. Lửa thiêng đạo mầu. Tác giả xuất bản, Sài Gòn,
1963; Quốc Oai. Phật giáo tranh đấu. Nxb. Tân Sanh, Sài Gòn, 1963; Tuệ Giác.
Việt Nam Phật giáo tranh đấu sử. Nxb. Hoa Nghiêm, Sài Gòn, 1963; Quốc Tuệ.
Công cuộc tranh đấu của Phật giáo Việt Nam. Tác giả xuất bản, Sài Gòn, 1964;
Nguyễn Thanh. Sự thật cuộc tranh đấu của Phật giáo Việt Nam. Nxb. Hoa Đạo, Sài
Gòn, 1964; Nam Thanh. Cuộc tranh đấu lịch sử của Phật giáo Việt Nam. Viện Hóa
Đạo xuất bản, Sài Gòn, 1964;...
5. Quốc Oai. Phật giáo tranh đấu. Nxb. Tân Sanh, Sài Gòn, 1963, tr. 17.
6. Thích Trí Quang. Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam. Hải Triều Âm
(Tuần báo), số 18, ngày 27-8-1964, tr. 5.
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM • 309
đã thực hiện nhiều chính sách, biện pháp nhằm đưa Thiên Chúa giáo
lên vị trí độc tôn trên tất cả lãnh vực của đời sống xã hội miền Nam.
Và tất nhiên với hệ thống chính sách này, Phật giáo trở thành đối
tượng khủng bố và áp bức của chính quyền Ngô Đình Diệm. Xin dẫn
một số ít sử liệu tiêu biểu để chứng minh cho lập luận này.
Trên lãnh vực tư tưởng, chế độ Ngô Đình Diệm lấy chủ nghĩa duy
linh nhân vị làm hệ tư tưởng chỉ đạo. Phần mở đầu Hiến pháp “Đệ
nhất Cộng hòa” (26-10-1956), chủ nghĩa duy linh nhân vị được xem
là tiêu điểm mà hầu hết các lãnh vực quốc gia phải khuôn theo: “Xây
dựng dân chủ về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội cho toàn dân trong
sự tôn trọng nhân vị”(7).
Thực chất, chủ nghĩa duy linh nhân vị là những ý niệm theo khuôn
mẫu của giáo lý Thiên Chúa giáo. Thuyết này “quan niệm rằng, vạn
vật trong vũ trụ, kể cả con người phải do một bàn tay toàn năng vô
hình vô ảnh, sáng tạo. Đồng thời duy linh cũng chủ trương con người
gồm có linh hồn và thể xác, mà linh hồn là thiêng liêng, bất tử, biết
suy tưởng và tự do”(8). Gia đình họ Ngô chủ trương: “Nhân vị ở trên
gia đình, ở trên các đoàn thể, ở trên quốc gia và trên cả chủ quyền quốc
gia, những việc ấy trước hết phải nhằm vào sự nảy nở nhân vị chứ không
để đè bẹp nó”(9). Tay chân gia đình Ngô Đình Diệm ra sức cổ vũ cho sự
thăng tiến của chủ nghĩa duy linh nhân vị: “Đường về Nhân vị đã mở rõ
dưới ánh bình minh buổi sáng, giờ giải thoát vang lên như chuông báo
hiệu một hạnh phúc huy hoàng, thì chúng ta còn chần chờ gì mà chưa
kiện toàn thể xác và cải tạo tính thần để góp phần với nhân loại, thúc đẩy
cuộc cách mạng nhân vị mau chóng thành công”(10).
Do vậy, chính quyền Ngô Đình Diệm có cả những biện pháp bôi
đen Phật giáo. Tài liệu của Trung tâm Huấn luyện Vĩnh Long, do Ngô
Đình Thục trực tiếp điều hành, viết: “Theo Phật giáo nguyên thủy, thì
đức Phật không bàn đến nguồn gốc vũ trụ. Ngài cho rằng vũ trụ biến
chuyển, có có không không, mà hồn vũ trụ là Brahman (Phạm Thiên)
cũng bị lôi cuốn trong vòng biến chuyển ấy.
“Tư tưởng này của đức Thích Ca được phái Tiểu thừa nhất loạt
tuân theo.
7. Dương Thành Mậu. Đường về nhân vị. Trung tâm Huấn luyện Nhân vị Vĩnh
Long xuất bản, Sài Gòn, 1960, tr. 46.
8. Dương Thành Mậu, Sđd., tr. 99.
9. Bùi Tuân. Xây dựng trên nhân vị. Nxb. Nhận Thức, Huế, 1956, tr. 24.
10. Dương Thành Mậu, Sđd., tr. 149.
310 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
“Nhưng vì thấy quan điểm này quá hẹp hòi, phản tiến hóa, nên
đạo sĩ Ashvagosha mới lập ra phái Đại thừa”(11).
Hoặc biện pháp cưỡng ép tín đồ Phật giáo cải đạo qua Thiên Chúa
giáo thông qua việc học tập chủ nghĩa duy linh nhân vị. Tại Bình
Thiện (Quảng Ngãi), “chính quyền địa phương đã tổ chức lớp học về
duy linh rồi lợi dụng lớp học ấy mà xuyên tạc đạo Phật của chúng tôi,
dọa nạt và bắt hội viên của chúng tôi phải ký đơn qua Thiên Chúa
giáo, nếu không sẽ đi học tập dài hạn tại quận và tỉnh”(12); Giấy yêu
cầu gởi Chi hội Phật giáo Đồng Xuân (Phú Yên) ngày 4-9 năm Canh
Tý (1961), nhờ can thiệp với các cấp chính quyền, ông Trần Kỷ thôn
Phú Xuân, xã Xuân Phước cho biết cán bộ xã gây áp lực buộc ông
theo Thiên Chúa giáo, rằng “bây giờ anh vô thì không có gì hết mà
không vô thì tôi cho anh biết nội trong năm nay không biết tháng
nào anh cũng bị người ta, anh có biết không? Ông quận trưởng cũng
Công giáo, chi công an cũng Công giáo, đại diện xã cũng Công giáo,
tôi thường đi nhà thờ huyện, tôi biết người ta ngó chăm chăm trong
đạo Phật của anh và nói chung trong gia đình đạo Phật nhiều hơn
... những người vô Công giáo nếu truyền đơn gạc rải một bên, cũng
không sao, chứ Phật giáo người ta túm cổ”(13), ...
Về chính trị, chính quyền Ngô Đình Diệm tiến hành hàng loạt
biện pháp mang tính “trung cổ” nhằm thực hiện mục tiêu “Thiên
Chúa giáo” miền Nam. Cụ thể, mọi chức vụ chủ chốt từ trung ương
đến tỉnh, quận dưới thời Ngô Đình Diệm đều nằm trong tay giáo dân
Thiên Chúa giáo. Ở nông thôn, bằng biện pháp “chỉ định”, dẫn đến
hầu hết các xã trưởng, thôn trưởng đều là Cần Lao Thiên Chúa giáo.
Trần Văn Đôn, một trong những viên tướng tham gia cuộc đảo chính
lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm (1-11-1963), đã chỉ ra rằng: “Một trong
những khuyết điểm lớn nhất của Diệm trong năm 1956 là việc các
viên chức làng xã được bầu cử đã bị chính quyền trung ương thay thế
một cách độc đoán bằng những kẻ tay sai được chỉ định”(14).
Các linh mục có thế lực chính trị rất lớn. Người vào đảng Cần lao
11. Dương Thành Mậu, Sđd., tr. 77.
12. Hồ sơ gởi Tổng thống và Quốc hội của Hội Phật giáo Trung phần ngày 20-2-
1962 (Bản đánh máy). Thư viện Học viện Phật giáo Việt Nam tại thành phố Hồ Chí
Minh, Sài Gòn, 1968, tr. 41.
13. Hồ sơ đã dẫn, tr. 18.
14. Trần Văn Đôn, Our Endless Wa r Inside Viet-Nam. Pressidio Press, San
Rafaej, CA, USA, 1978, tr. 24.
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM • 311
phải tuyên thệ có sự chứng giám của một linh mục, thề chiến đấu vì
Chúa và “đem hết thể xác và linh hồn cho đến hơi thở cuối cùng để
chống cộng sản vô thần, chống Phật giáo ma quỷ, chống các đảng
phái quốc gia”(15). Nguyễn Chánh Thi, người cầm đầu cuộc đảo chánh
(11-11-1960), viết: “Hầu như mỗi tỉnh của miền Nam, nhất là tại miền
Trung, cứ mỗi tỉnh có một linh mục có quyền sinh sát trong tay mà
chả ai dám đả động đến, vì đằng sau linh mục là sức mạnh của chính
quyền. Họ còn lộng hành hơn là nhận đơn kiện của con chiên, rồi
phê vào đơn, đưa đến quận trưởng, tỉnh trưởng, bảo phải xử theo ý
linh mục, không thì mất chức”(16). “Thời đó dân chúng xầm xì biết bao
nhiêu chuyện về cha này, cha nọ, ... Việc gì khó đến đâu, cứ đến tay
‘các cha’là xong hết! Mà từ trên địa hạt nào cũng thấy bóng dáng áo
đen lẫn vào: Chính trị, kinh tế, thương mại, v.v...”(17).
Về kính tế - xã hội, ngay khi vừa lên cầm quyền, Ngô Đình Diệm
đã tiến hành chính sách cưỡng ép và dụ dỗ đồng bào miền Bắc di cư
vào Nam với chiêu bài “Đức Mẹ và con trai là Chúa Giê-su đã vào
Nam”; tới tháng 9-1955, chính quyền Ngô Đình Diệm đã thành lập
được 286 làng định cư (Nombre des Villages de Resimplantation),
trong đó có đến 265 làng Thiên Chúa giáo, mỗi làng do một linh mục
đứng đầu(18). Trong số 887.895 người di cư vào Nam sau năm 1954 đã
có đến 754.710 người là tín đồ Thiên Chúa giáo, chiếm 85%(19). Cũng
cần thấy thêm rằng: “Điều được xem như là ‘thắng lợi’ của chính
sách cưỡng ép và dụ dỗ đồng bào miền Bắc vào Nam của chính quyền
Ngô Đình Diệm cũng lại chính là ‘nhát cuốc’đầu tiên đào huyệt chôn
chế độ Ngô Đình Diệm sau đó”(20).
Hoặc với chính sách dinh điền, đối tượng bị cưỡng bức di dân chủ yếu
là tín đồ Phật giáo, trước hết là “những tín đồ thuần thành, tích cực hay
cốt cán của các tổ chức Phật giáo ở địa phương. Bộ phận này dù cho
có nhà to, ruộng nhiều vẫn bị đem ra ‘bình nghị’bắt đi di dân, một sự
15. Chu Bằng Lĩnh. Đảng Cần Lao. Nxb. Mẹ Việt Nam, San Diego, CA, USA,
1993, tr. 165.
16. Nguyễn Chánh Thi. Việt Nam - Một trời tâm sự. Nxb. Anh Thư, Los Alami-
tos, CA, 1987, tr. 80.
17. Chu Bằng Lĩnh, Sđd., tr. 128.
18. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II. Ký hiệu tài liệu Đệ ICH - 4410.
19. Tổng kết thành tích đệ nhị chu niên của Chính phủ Việt Nam Cộng hòa. Sài
Gòn, 1956, tr. 224.
20. Lê Cung. Một vài suy nghĩ về giảng dạy lịch sử kháng chiến chống Mỹ ở các
trường đại học. Tạp chí Lịch sử quân sự, Số 233, tháng 5-2010, tr. 44.
312 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
bình nghị có bố trí công khai để khủng bố các nạn nhân và dân chúng
vốn phần đông cùng chung tín ngưỡng Phật giáo”(21). Và nếu không
chịu theo Thiên Chúa giáo thì “đành nghiến răng, ngậm nước mắt mà
đập nhà, bán ruộng, bồng con, tróng chó ra đi và trở thành tù nhân
suốt đường đi cũng như vĩnh viễn ở nơi họ bị đưa đến”(22).
Dưới chế độ Ngô Đình Diệm, các ngành kinh tế chủ chốt đều nằm
trong tay những người Thiên Chúa giáo, được chính quyền hoặc linh
mục bảo trợ. Don Luce và John Sommer cho biết: “Những người Phật
giáo... đã tố cáo rằng dưới sự cai trị của ông (Diệm - TG chú thích), họ
đã bị áp bức,... hoặc bị qua mặt không cho hưởng những đặc quyền như
những người Thiên Chúa giáo. Thí dụ, Thiên Chúa giáo được cấp phát
nhiều đất đai để xây dựng trường học, bệnh viện, cũng như hầu hết những
tín dụng nông nghiệp, đặc quyền khai thác gỗ và độc quyền một số ngành
xuất nhập khẩu. Ảnh hưởng của các linh mục rất lớn và đã có nhiều kẻ
cơ hội theo Thiên Chúa giáo... Sau này những người Thiên Chúa giáo
Việt Nam cũng phải nhìn nhận là dưới chế độ Diệm họ được ưu đãi”(23).
Trong lúc đó, hoạt động kinh tế của tín đồ Phật giáo bị vu khống, trù
dập. Nổi bật nhất là việc Ngô Đình Cẩn tạo ra “Vụ án gián điệp miền
Trung” giả tạo. Nạn nhân chủ yếu là tín đồ Phật giáo có thế lực về kinh
tế bị ghép vào tội làm gián điệp cho Pháp, bị bắt giam, có người bị tra tấn
đến chết, tập trung nhất là ở Huế, như ông Nguyễn Văn Yến (chủ khách
sạn Morin, Huế) bị bắt giam ở Chín Hầm, các ông Nguyễn Đắc Phương
(thầu khoán), Trần Bá Nam (thầu khoán) bị tay chân Ngô Đình Cẩn giết
chết; hoặc có nghị định bắt nhân dân miền Nam thực hiện những tín điều
Thiên Chúa giáo: “Cấm hạ và bán thịt heo trên toàn lãnh thổ Việt Nam
Cộng hòa, 3 ngày trong tuần lễ: thứ Ba, thứ Sáu và Chúa nhật, cho đến
khi có lệnh mới,... Trong ba ngày cấm trên đây, thịt heo quay, thịt heo ướp
lạnh của những ngày trước còn lại cũng không được phép bán trong các
tiệm, các chợ, mặc dầu dưới hình thức nào”(24).
Về văn hóa - giáo dục, chính sách giáo trị của chính quyền Ngô
21. Thích Trí Quang. Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam. Báo Hải Triều
Âm, số 13, ngày 16-7-1964, tr. 2.
22. Thích Trí Quang. Cuộc vận động của Phật giáo Việt Nam. Báo Hải Triều
Âm, số 14, ngày 23-7-1964, tr. 2.
23. Don Luce và John Sommer. Vietnam - The Unheard Voices. Cornell Univer-
sity Press, Ithaca, USA, 1969, tr. 114.
24. Nghị định số 1182-BKT/NTT/NĐ ngày 6-8-1961. Công báo Việt Nam Cộng
hòa, ngày 6-11-1961. Trung tâm lưu trữ Quốc gia II. J. 412.
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM • 313
Đình Diệm thể hiện rất đậm nét. Tại Dinh Độc Lập, chính quyền Ngô
Đình Diệm tổ chức lễ Giáng sinh với qui mô lớn. Có thể hình dung
qua chương trình lễ Giáng sinh năm 1958 như sau:
“Hồi 23 giờ15: Tại Dinh Độc Lập, Phó Tổng thống đại diện Tổng
thống và các Bộ trưởng dự lễ này do Lữ đoàn Liên binh phòng vệ
Tổng thống phủ tổ chức.
“Thông điệp của Tổng thống.
“Rước kiệu Chúa vong quanh Dinh,...
“Trong đêm Chúa Giáng sinh, đài phát thanh có truyền thanh
thông điệp của Tổng thống gởi đồng bào toàn quốc, ...”(25).
Lễ hành hương tại Nhà thờ Đức Mẹ La Vang, tổ chức ba năm
một lần, như ngày 17-8-1961, lễ dâng hiến Trung tâm Thánh Mẫu và
khánh thành “Vương cung Thánh đường” La Vang được tổ chức rất
trọng thể. “Những khải hoàn môn trưng bày ảnh tượng Đức Mẹ và cờ
Công giáo kéo dài từ thành phố Huế đến thành phố Quảng Trị dọc
theo quốc lộ số 1”(26). “Hàng vạn giáo dân cùng đại diện của các đoàn
thể nô nức tham dự. Đại hội sẽ tiếp tục đến hết ngày 22/8”(27). “Vé xe
lửa đi La Vang cho các toán hành hương để dự lễ khánh thành được
bớt 50%”(28).
Đối với Phật giáo, chính quyền Ngô Đình Diệm tìm cách gây trở
ngại trong tổ chức hành lễ. Nổi bật nhất trong chính sách này là chính
quyền Ngô Đình Diệm hủy bỏ ngày nghỉ lễ Phật đản, một lễ trọng
đại nhất của Phật giáo, trong danh sách những ngày nghỉ lễ dành cho
công chức và binh sĩ. Rồi những tín đồ Phật giáo nhiệt thành, bị chính
quyền Ngô Đình Diệm theo dõi, có khi bị ám sát như một Huynh
trưởng ở Khuôn hội Kim An (Kim Long, Huế) đã bị giết. Cũng tại
Huế, “ngay bên cạnh chùa Từ Đàm, tháng 2-1962, một Tăng sĩ trẻ tên
Trần Kim Phú đã bị công an mật vụ của chế độ trùm bao bố, bóp cổ,
bắt cóc đem giam trên Chín Hầm”(29).
25. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II. Ký hiệu tài liệu: ĐICH-5425.
26. Đỗ Mậu. Tâm sự tướng lưu vong (Hồi ký). Nxb Công an Nhân dân, Hà Nội,
1991, tr. 430.
27. Đoàn Thêm. Hai mươi năm qua - Việc từng ngày (1945-1964). Nxb. Nam
Chi Tùng thư, Sài Gòn, 1966, tr. 303.
28. Nguyễn Lang. Việt Nam Phật giáo sử luận, Tập 3, Nxb Văn học, Hà Nội,
1994, tr.384.
29. Hồ sơ gởi Tổng thống và Quốc hội của Hội Phật giáo Trung phần, ngày 20-
314 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
Chính sách ưu tiên cho Thiên Chúa giáo, kỳ thị Phật giáo của
chính quyền Ngô Đình Diệm cũng xâm nhập sâu trong học đường.
Theo Nguyễn Văn Trung (GS. Đại học Văn khoa Sài Gòn), một tín
đồ Thiên Chúa giáo, thì: “Trong lĩnh vực nhà trường, người ta có thể
ghi nhận những vi phạm sau đây như những hành động chống lại tinh
thần dân chủ và tự do tín ngưỡng. Ví dụ, bắt buộc phải theo một tôn
giáo và không thể nói khác được, hoặc tuyển mộ giáo sư phải theo
tôn giáo, ý thức hệ mà chính quyền muốn nâng đỡ; phải có thiện cảm
hay theo ý thức hệ của chính quyền. Đối với sinh viên, học sinh, thí dụ
phải biểu lộ trong bài vở những ý nghĩa, lập trường đối với tôn giáo,
ý thức hệ chính thức mới được nhận vào học”(30),... Hệ thống trường
Thiên Chúa giáo ở miền Nam phát triển nhanh chóng. Avro Manhat-
tan trong “Vietnam Why did We go?” cho chúng ta những con số nổi
bật: “Từ năm 1953 đến năm 1963, Diệm đã xây dựng 145 trường cấp
II và cấp III, riêng ở Sài Gòn có 30 trường với tổng số 62.324 học
sinh. Trong cùng thời gian, Giáo hội Thiên Chúa giáo ở miền Nam
Việt Nam, từ chỗ chỉ có 3 trường cấp II và III trong năm 1953, đến
năm 1963 đã lên tới 1060 trường”(31).
Đối với việc xét chọn các tác phẩm văn chương hàng năm, những
tác phẩm nào nặng lời chỉ trích Phật giáo, đề cao Thiên Chúa giáo
đều được chính quyền Ngô Đình Diệm đánh giá cao, như tác phẩm “Văn
chương bình dân” và “Xây dựng trên Nhân vị”. Cả hai tác phẩm này đã
đoạt giải nhất trong số 13 giải thưởng văn chương toàn quốc năm 1957(32).
Chính sách giáo trị mà chính quyền Ngô Đình Diệm tiến hành khắp
trên các lãnh vực ở miền Nam đã khiến “tín đồ Thiên Chúa giáo có vẻ
đông hơn vì những cuộc rước kiệu trên đường phố vào những dịp lễ.
Những ngày nghỉ lễ của Thiên Chúa giáo được công khai kỷ niệm nhờ
vị Tổng thống ngoan đạo, và trong những dịp lễ chính thức thường
có nhiều linh mục tham dự. Những làng di cư được thiết lập dọc theo
các quốc lộ giống hệt như các làng ngoài Bắc. Những ngọn tháp giáo
đường nổi bật trên các cánh đồng lúa và chuông giáo đường rền vang
2-1962 (bản đánh máy). Thư viện Trường cao cấp Phật học TP. Hồ Chí Minh, Sài
Gòn, 1968, tr. 1-50.
30. Nguyễn Văn Trung. Chính trị hóa giáo dục. Bách khoa, số 175, ngày 15-4-
1964, tr. 40.
31. Manhattan, Avro, Vietnam why did we go? Chick Publications, Chinese,
CA, USA, 1984, tr.85.
32. Đoàn Thêm, Sđd, tr. 239.
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM • 315
khắp đồng quê”(33). Chính Thượng nghị sĩ Mỹ Mansfield, người đã
từng ủng hộ Ngô Đình Diệm, cũng khẳng định rằng: “Hiện nay chẳng
những dư luận báo chí Mỹ mà phần lớn các nhân vật trong Chính phủ
Mỹ đều cho rằng chế độ ông Diệm là một chế độ độc tài, gia đình trị,
Công giáo trị”(34). Rõ ràng là “bất chấp mọi điều kiện lịch sử và tâm lý
dân tộc, Mỹ - Diệm đã có nhiều cố gắng theo hướng ‘Công giáo hóa’
nhân dân ta, biến Thiên Chúa giáo thành quốc giáo ở miền Nam”(35).
Dưới con mắt của Phật giáo: “Diệm muốn thống nhất cả nước thành
một khối Công giáo và chuyển các tôn giáo và đảng phái sang Công
giáo. Công giáo ở Việt Nam là chủ nghĩa tư bản. Giáo hội là đại diện
của chính phủ. Nếu anh muốn giàu sang, nếu anh muốn trở thành sĩ
quan, anh phải là Công giáo”(36).
Chính sách giáo trị một chiều cao độ như trên đây, dù chỉ được
trình bày hết sức khái quát, đã làm mâu thuẫn dân tộc và mâu thuẫn
giai cấp biểu hiện qua “lăng kính” tôn giáo dưới chế độ Ngô Đình
Diệm là hết sức gay gắt. Đây được xem là nguyên nhân dẫn đến sự
bùng nổ phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963.
2. SỰ KIỆN MỞ ĐẦU PHONG TRÀO
Vấn đề này, các công trình đã không có sự thống nhất. Cuộc đấu
tranh của Phật giáo Việt Nam của Quốc Tuệ, Việt Nam Phật giáo
tranh đấu sử của Tuệ Giác và Việt Nam Phật giáo sử luận, tập III của
Nguyễn Lang, tuy trình bày về những sự kiện đầu tiên của phong trào,
nhưng đều không khẳng định cụ thể sự kiện mở đầu phong trào; Phật
giáo tranh đấu của Quốc Oai, Vietnamese Engaged Buddhism The
struggle Movement of 1963-1966 của Quán Như Phạm Văn Minh và
Lotus Unleashed (The Buddhisd Peace Movemant in South Vietnam
1964-1966) của Robert J. Topmiller cho phong trào mở đầu ngày 8-5-
1963 bằng cuộc biểu tình dưới hình thức rước Phật từ chùa Diệu Đế
về chùa Từ Đàm; Lửa thiêng đạo mầu của Lan Đình - Phương Anh,
cho phong trào Phật giáo miền Nam năm 1963 mở đầu ngày 15-5-
33. Ellen J Hammer. A Death in November (American in Vietnam in 1963). E.p
Dutton, New York, USA, 1989, tr. 106.
34. Fitzgerald Francess. Fire in the Lake. An Atlantic Monthly Press Book, Bos-
ton, USA, 1972, tr.104.
35. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Sử học. Lịch sử Việt
Nam (1954-1965). Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1995, tr. 174.
36. Jerrold Schecter. The New Face of Buddha. John Weatherhill, Tokyo, 1967,
tr. 172.
316 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
1963, tức là ngày mà phái đoàn Phật giáo Việt Nam (tại Sài Gòn) hội
kiến với Ngô Đình Diệm(37); The New Face of Buddha của Jerrold
Schecter cho phong trào Phật giáo mở đầu từ cuộc tự thiêu của Thích
Quảng Đức (11-6-1963), dĩ nhiên đây là cách nhìn của nhà báo.
Vậy sự kiện nào đây cho phù hợp với logic lịch sử? Trong một
số công trình và một số bài nghiên cứu, chúng tôi khẳng định thời
điểm mở đầu phong trào là ngày 7-5-1963. Tuy nhiên, trong ngày này
nhiều sự kiện nối tiếp nhau diễn ra. Đầu tiên, phản ứng của Phật giáo
đối với Công điện 9195 ngày 6-5-1963 là sự ra đời ba bức công điện
vào 2 giờ sáng ngày 7-5-1963. Một, gởi Phật giáo thế giới: “Cờ Phật
giáo bị không cho treo tại các tự viện Phật giáo ngay trong ngày Đại
lễ Phật đản quốc tế, yêu cầu can thiệp với chính phủ Việt Nam Cộng
hòa”; một gởi Ngô Đình Diệm: “Phật giáo rất xúc động khi nhận
được Công điện số 9159 không cho treo cờ Phật giáo ngay trong Đại
lễ Phật đản quốc tế. Chúng tôi không tin rằng quyết định đó xuất phát
từ Tổng thống. Thỉnh cầu Tổng thống ra lệnh điều tra và thu hồi công
điện nói trên. Trân trọng”; một gởi các tập đoàn Phật giáo Việt Nam:
“Cờ Phật giáo bị triệt hạ bởi Công điện số 9159. Đã điện cho Phật
giáo thế giới can thiệp và đã điện cho Tổng thống thỉnh cầu đình chỉ.
Nhưng các tập đoàn Phật giáo vẫn thông báo cho các đơn vị và chờ
chỉ thị”(38). Tiếp theo, buổi sáng, Phái đoàn đại diện tăng già và Ban
Tổ chức lễ Phật đản gặp Tỉnh trưởng Thừa Thiên tại Tỉnh tòa(39), yêu
cầu không thi hành Công điện 9195, nhưng không được thỏa mãn.
11 giờ Phái đoàn Phật giáo hội kiến với Cố vấn chỉ đạo miền Trung
Ngô Đình Cẩn. Hai bên thống nhất: Bộ trưởng Bộ Nội vụ Bùi Văn
Lương có mặt tại cuộc hội kiến, lãnh trách nhiệm trở lại Sài Gòn yêu
cầu Ngô Đình Diệm thu hồi công điện cấm treo cờ Phật giáo, tối thiểu
là ở Huế không thi hành công điện này. Tuy nhiên, cả ba sự kiện này
không thể xem là mở đầu phong trào, vì đây chỉ là những cuộc hội
kiến giữa giới lãnh đạo Phật giáo và chính quyền Ngô Đình Diệm tại
Thừa Thiên, cũng chỉ trong phạm vi “dinh thự” mà thôi, giống như
cuộc gặp của viên tỉnh trưởng Thừa Thiên với giới lãnh đạo Phật giáo
tại chùa Từ Đàm chiều ngày 6-5-1963; trên thực tế quần chúng chưa
thực sự xuống đường.
37. Lan Đình & Phương Anh. Lửa thiêng đạo mầu. Tác giả xuất bản, Sài Gòn,
1963, tr. 35.
38. Thích Trí Quang, Tài liệu đã dẫn, tr. 4.
39. Phái đoàn gồm có các nhà sư Thích Trí Quang, Thích Mật Nguyện, Thích
Thiện Minh và Thích Thiện Siêu.
NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM • 317
Ngay sau cuộc hội kiến vừa kết thúc, từ Văn phòng Cố vấn chỉ
đạo miền Trung Ngô Đình Cẩn, Tỉnh trưởng Thừa Thiên đã truyền
khẩu lệnh cho Trưởng ty Cảnh sát Quốc gia thành phố Huế huy động
cảnh sát mật vụ thi hành việc triệt hạ cờ Phật giáo. Với khẩu lệnh
này, chính quyền Ngô Đình Diệm đã “tự kêu gọi” quần chúng Phật tử
xuống đường thay cho giới lãnh đạo Phật giáo. Khi cảnh sát mật vụ
được tung ra triệt hạ cờ Phật giáo, khiến Phật giáo đồ Huế không thể
tiếp tục chịu nhẫn nhục như trước nữa. 14 giờ ngày 7-5-1963, nhiều
đoàn đại diện của các khuôn hội Phật giáo liên tiếp kéo đến chùa Từ
Đàm báo cáo với giới lãnh đạo Phật giáo về việc cảnh sát mật vụ triệt
hạ cờ và chất vấn rằng: “Theo thông tư của Ban Tổ chức có lời kiểm
ký của tình tòa, chúng tôi được phép và đã treo cờ, đèn tại sao bây giờ
bị triệt hạ, xé bỏ và khủng bố? Chúng tôi phải theo lệnh nào đây, khi
những kẻ đi triệt hạ, xé bỏ và khủng bố chúng tôi lại chính là cảnh sát
trực thuộc tỉnh tòa”(40). Quần chúng Phật tử yêu cầu giới lãnh đạo Phật
giáo phải có ngay thái độ, một hành động phản đối cái mệnh lệnh vô
lý ấy của chính quyền Ngô Đình Diệm.
Trước đòi hỏi của quần chúng Phật tử, một phái đoàn Phật giáo
gồm tăng già và Phật tử đông tới hằng trăm người, kéo đến Tỉnh tòa
Thừa Thiên đòi phải được treo cờ Phật giáo như cũ. Tin này loan đi rất
nhanh, quần chúng Phật tử khắp nơi trong thành phố và vùng phụ cận
tấp nập đổ về phía tỉnh tòa với khí thế sục sôi: “Phố phường như bừng
dậy trong một cuộc động quân. Khắp các đường phố, từ trong thành,
Đông Ba, Gia Hội từng đoàn người lũ lượt kéo qua cầu Trường Tiền.
Từ Vĩ Dạ lên, ở trên Ga xuống, phía Kho Rèn An Cựu về, dân thị xã
và phụ cận đổ xô về phía tỉnh đường đông nghịt cả người, đông một
cách đáng sợ, như cuồng phong tới, như bão tố lên”(41).
Trước mặt chính quyền Ngô Đình Diệm tại Thừa Thiên, giới lãnh
đạo Phật giáo khẳng định: “Cuộc hội kiến khi sáng, chính quyền đã
phản bội. Chúng tôi sẽ ở lại tại đây cho đến khi nào cờ và đèn Phật
giáo được treo lại y nguyên mới chịu về chùa cử hành lễ Phật đản”(42).
Cùng lúc quần chúng ở bên ngoài đã phá tung cửa chính, ào vào tỉnh
tòa. Trước thái độ cương quyết của giới lãnh đạo Phật giáo, được sự
hỗ trợ tích cực của đông đảo quần chúng, viên tỉnh trưởng thú nhận:
40. Thích Trí Quang, Tài liệu đã dẫn, tr. 10.
41. Quý Linh. Mở đầu cuộc đấu tranh Phật giáo trong “Trước cơn sóng gió”.
Ban Hướng dẫn Gia đình Phật tử Trung phần xuất bản, Huế, 1964, tr. 14-15.
42. Thích Trí Quang, Tài liệu đã dẫn, tr. 10.
318 • NHÌN LẠI PHONG TRÀO PHẬT GIÁO MIỀN NAM 1963
“Chính quyền chỉ có ra khẩu lệnh cho cảnh sát đi khuyên đồng bào
triệt hạ cờ, họ nghe thì tốt, họ không nghe thì thôi”(43). Đáp lại, giới
lãnh đạo Phật giáo đòi hỏi chính quyền Ngô Đình Diệm tại Thừa
Thiên “phải cho chính xe thông tin chính quyền đi loan báo trước 21
giờ, rằng cờ, đèn Phật giáo vẫn được treo như cũ để cử hành Đại lễ
Phật đản”(44). Viên tỉnh trưởng buộc phải chấp nhận. Đứng trên thềm
ban công tỉnh tòa, trước đông đảo quần chúng, viên tỉnh trưởng tuyên
bố: “Tỉnh tòa sẽ cho 2 xe thông tin đi loan báo để đồng bào treo giáo
kỳ lại như cũ”(45).
Ngay khi ấy, một lá cờ Phật giáo được phất cao trước sân tỉnh tòa
cùng với tiếng hoan hô vang dậy của quần chúng. Công điện triệt hạ
cờ Phật giáo của chính quyền Ngô Đình Diệm đã bị nhân dân Huế
làm mất hiệu lực ngay từ cuộc đụng độ đầu tiên. Với cuộc biểu tình
bao vây tỉnh tòa Thừa Thiên chiều ngày 7-5-1963, lần đầu tiên tăng
ni, Phật tử đã công khai phản đối chính sách bất công, kỳ thị Phật giáo
của quyền Ngô Đình Diệm, đưa cuộc đấu tranh từ nhà chùa đến công
đường với khí thế mãnh liệt, buộc chính quyền Ngô Đình Diệm phải
nhượng bộ. Sự kiện này đánh dấu sự mở đầu phong trào Phật giáo
miền Nam Việt Nam năm 1963.
3. Ý NGHĨA PHONG TRÀO
Hầu hết các công trình đều không đề cập cụ thể ý nghĩa phong
trào Phật giáo miền Nam năm 1963. Chỉ Quốc Tuệ với “Công cuộc
tranh đấu của Phật giáo Việt Nam” đã căn cứ những ngôn từ cụ thể
trong Bản Phụ đính bản Tuyên ngôn ngày 10-5-1965, mà khẳng định
rằng: “Phật giáo đã không chủ trương lật đổ chế độ thì nguyên nhân
của cuộc Cách mạng ngày 1-11-1963, không đơn thuần bởi phong
trào đấu tranh của Phật giáo mà còn nhiều nguyên nhân sâu xa khác
nữa”. Theo chúng tôi, dĩ nhiên là “nhiều nguyên nhân sâu xa khác
nữa”, nhưng phải khẳng định rằng phong trào Phật giáo miền Nam
năm 1963 là yếu tố trực tiếp đưa đến sự cáo chung của chế độ độc tài
gia đình trị, giáo trị Ngô Đình Diệm.
Công trình “Phong trào Phật giáo miền Nam Việt Nam năm 1963”
xuất bản lần đầu tiên (1999), nêu và phân tích ba ý nghĩa cơ bản:
Phong trào chứng minh tinh thần đấu tranh bất khuất của Tăng Ni,
43. Thích Trí Quang, Tài liệu đã dẫn, tr. 10.
44. Thích Trí Quang, Tài liệu đã dẫn, tr. 10.
45. Quốc Tuệ, Sđd., tr. 19.
Tải về để xem bản đầy đủ
308 trang
21/04/2022
740
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Phật giáo miền Nam năm 1963 (Phần 2)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- tai_lieu_phat_giao_mien_nam_nam_1963_phan_2.pdf
