Sản xuấy cây công nghiệp ở tỉnh Hà Nam từ năm 1890 đến năm 1918

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017

109

SẢN XUẤT CÂY CÔNG NGHIỆP Ở TỈNH Hꢀ NAM

TỪ NĂM 1890 ĐẾN NĂM 1918

Dương Văn Khoa¹, Mai Thꢀ Tuyꢁt

Trưꢀng Đꢁi hꢂc Sư phꢁm Hà Nꢃi

Tóm tꢄt: Năm 1890, Toàn quyꢅn Đông Dương kí sꢄc lꢆnh thành lꢇp tꢈnh Hà Nam. Thꢉc

dân Pháp sꢊm nhꢇn ra vꢋ trí chiꢌn lưꢍc cꢎa ñꢋa bàn này. Chính quyꢅn thꢉc dân nhanh

chóng ñưa ra các biꢆn pháp ñꢏ khai thác các nguꢐn lꢍi tꢁi ñây. Chꢎ trương, chính sách

trꢂng ñiꢏm cꢎa thꢉc dân Pháp ñꢑi vꢊi nông nghiꢆp là vơ vét lúa gꢁo ñꢏ xuꢒt khꢓu, cưꢊp

ñoꢁt ruꢃng ñꢒt ñꢏ lꢇp ñꢐn ñiꢅn. Cây công nghiꢆp ñưꢍc trꢐng nhiꢅu trong các ñꢐn ñiꢅn,

ñiꢏn hình là cây cà phê. Duy trì và phát triꢏn qua nhiꢅu thꢇp niên, cây cà phê ñã chꢔng tꢕ

sꢉ hiꢆu quꢖ cꢎa nó ꢗ ñꢋa bàn Hà Nam.

Tꢘ khóa: Sꢖn xuꢒt, cây công nghiꢆp, tꢈnh Hà Nam

1. Mꢂ ĐꢃU

Năm 1890, Toàn quyꢀn Đông Dương kí sꢁc lꢂnh thành lꢃp tꢄnh Hà Nam. Tuy là mꢅt

tꢄnh nhꢆ, nhưng có ví trꢇ kinh tꢈ, quân sꢉ chiꢈn lưꢊc. Không nhꢋng là cꢌa ngõ phía nam

cꢍa Hà Nꢅi, mà Hà Nam còn nꢎm ꢏ vùng trung tâm cꢍa châu thꢐ sông Hꢑng. Ý thꢒc ñưꢊc

tꢓm quan trꢔng này, chính quyꢀn thꢉc dân nhanh chóng kiꢂn toàn bꢅ máy cai trꢇ và tiꢈn

hành khai thác kinh tꢈ tꢕi ñây. Mꢅt trong nhꢋng lĩnh vꢉc nông nghiꢂp ñưꢊc các nhà tư bꢖn

Pháp và chính quyꢀn quan tâm, ñꢓu tư sꢖn xuꢗt là cây công nghiꢂp, ñiꢘn hình là cà phê.

Nghiên cꢒu tình hình sꢖn xuꢗt cây công nghiꢂp ꢏ Hà Nam tꢙ khi thành lꢃp tꢄnh ñꢈn năm

1918 ñꢘ chꢄ rõ nhꢋng thành quꢖ và yꢈu kém trong quá trình sꢖn xuꢗt, ñúc kꢈt kinh nghiꢂm,

nhꢎm phát triꢘn ngành nông nghiꢂp trong tꢄnh hiꢂn nay.

2. NꢄI DUNG

2.1. Chính sách khai thác nông nghiꢅp cꢆa thꢇc dân Pháp

Chꢍ trương, chính sách trꢔng ñiꢘm cꢍa thꢉc dân Pháp ñꢚi vꢛi nông nghiꢂp là vơ vét

lúa gꢕo ñꢘ xuꢗt khꢜu, cưꢛp ñoꢕt ruꢅng ñꢗt ñꢘ lꢃp ñꢑn ñiꢀn. Đꢘ thꢉc hiꢂn hiꢂu quꢖ công

1

Nhꢃn bài ngày13.6.2017; gꢌi phꢖn biꢂn, chꢄnh sꢌa và duyꢂt ñăng ngày 25.7.2017

Liên hꢂ tác giꢖ: Dương Văn Khoa; Email: duongvankhoagdct@gmail.com

110

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

cuꢅc khai thác thuꢅc ñꢇa ꢏ Đông Dương, năm 1875, thꢉc dân Pháp ñã thành lꢃp ngân hàng

Đông Dương. Trong ñꢊt khai thác thuꢅc ñꢇa lꢓn thꢒ nhꢗt ꢏ Viꢂt Nam, nông nghiꢂp cũng

ñưꢊc các nhà tư bꢖn chú ý tꢛi, ñꢝc biꢂt là ñꢑn ñiꢀn.

Chiꢈn tranh ñã làm cho nông dân bꢆ ruꢅng ñꢑng phiêu bꢕt khꢁp nơi. Thꢉc dân Pháp ñã

lꢊi dꢞng nhꢋng nguyên tꢁc thuꢈ khóa cꢍa nhà Nguyꢟn như: Tư ñiꢀn sꢠ bꢇ sung công nꢈu

chꢍ ñꢗt bꢆ hoang và không ñóng thuꢈ, ñꢘ tꢇch thu các khoꢖn ñꢗt bꢆ hoang này và phân chia

chúng thành nhꢋng lô ñꢗt trung bình tꢙ 1500 ha và phát không cho tư nhân (chꢍ yꢈu là

kiꢀu dân Pháp). Chính quyꢀn thꢉc dân ban hành các văn bꢖn ñꢘ hꢊp pháp hoá cho sꢉ cưꢛp

ñoꢕt như: ñiꢀu 13 cꢍa Hiꢂp ưꢛc Paꢡtơꢡnꢚt; Nghꢇ ñꢇnh cꢍa Toàn quyꢀn Đông Dương (1888)...

Các cơ quan chuyên môn, cơ quan nghiên cꢒu khoa hꢔc nông nghiꢂp cũng ñưꢊc chính

quyꢀn thuꢅc ñꢇa thành lꢃp. Năm 1894, Phòng Canh nông Bꢁc kỳ ñưꢊc thành lꢃp theo nghꢇ

ñꢇnh Toàn quyꢀn Đông Dương. Tiꢀn thân cꢍa phòng là Hꢅi ñꢑng tꢚi cao canh nông Bꢁc Kỳ

(ra ñꢢi năm 1892). Phòng Canh nông có nhiꢂm vꢞ nghiên cꢒu các vꢗn ñꢀ có liên quan ñꢈn

nông nghiꢂp và chăn nuôi ñꢘ giúp chính quyꢀn lꢃp quy chꢈ cho các ngành ñó. Tꢛi năm

1898, Sꢏ Canh nông ꢏ cꢖ 3 kỳ (Bꢁc, Trung, Nam) ñưꢊc thành lꢃp vꢛi nhiꢂm vꢞ phꢐ biꢈn

kꢣ thuꢃt nông nghiꢂp, lꢉa chꢔn giꢚng, lꢃp trꢕi thí nghiꢂm. Cũng năm này, Ban chꢄ ñꢕo canh

nông và thương mꢕi Đông Dương ra ñꢢi, cho xuꢗt bꢖn “Tꢇp san kinh tꢌ Đông Dương”; cơ

quan nghiên cꢒu ñꢇa chꢗt Đông Dương (1898); Sꢏ Thú y và chăn nuôi Đông Dương

(1901), Sꢏ Túc mꢟ Đông Dương, Viꢂn Pasteur Nha Trang – nghiên cꢒu thú y (1895); Bꢂnh

viꢂn Thú y Hà Nꢅi (1897)...

Hà Nam là mꢅt trong nhꢋng ñꢇa bàn bꢇ ñánh chiꢈm ñꢓu tiên khi thꢉc dân Pháp tꢗn

công ra Bꢁc Kỳ. Pháp coi Hà Nam là vùng ñꢗt có vꢇ trí chiꢈn lưꢊc ꢏ phía Nam Hà Nꢅi. Mꢅt

viên quan Pháp nhꢃn xét “Vꢋ trí cꢎa Phꢎ Lý, nơi hꢍp lưu sông Đáy vꢊi kênh Phꢎ Lý trên

ñưꢀng tꢘ Nam Đꢋnh lên Hà Nꢃi cách nhau 50 km, ñương nhiên phꢖi xem trung tâm bꢖn ñꢋa

này như mꢃt ñiꢏm chiꢌn lưꢍc quan trꢂng” [7, tr.307]. Theo sau ñꢅi quân viꢟn chinh là các

nhà tư bꢖn Pháp. Chúng nhanh chóng chiꢈm ñoꢕt ñꢗt ñai ꢏ nhꢋng nơi ñã bình ñꢇnh xong vꢀ

mꢝt quân sꢉ. Theo nhà nghiên cꢒu Tꢕ Thꢇ Thúy, năm 1887 là mꢚc thꢢi gian mꢏ ñꢓu cꢍa

viꢂc chiꢈm ñꢗt ꢏ Bꢁc Kỳ ñꢘ lꢃp ñꢑn ñiꢀn. Trong năm này, anh em Guillaume và Louis

Borel mua mꢅt miꢈng ñꢗt 25 ha ꢏ Hà Nam ñꢘ trꢑng thꢌ cà phê và nuôi dê [8, tr.91].

Như vꢃy, cũng giꢚng như các tꢄnh khác ꢏ Bꢁc Kỳ, thꢉc dân Pháp tꢙng bưꢛc cưꢛp ñoꢕt

ruꢅng ñꢗt ꢏ Hà Nam sau nhꢋng ñꢊt tꢗn công và bình ñꢇnh vꢀ mꢝt quân sꢉ. Sau ñó, nhanh

chóng ñꢝt bꢅ máy thꢚng trꢇ lên toàn bꢅ ñꢇa bàn tꢄnh và ráo riꢈt khai thác, vơ vét, bóc lꢅt

nhân dân. Các nhà tư bꢖn Pháp bꢁt ñꢓu có chꢍ trương trꢑng cây cà phê ꢏ Hà Nam.

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017

111

2.2. Tình hình sꢈn xuꢉt cây công nghiꢅp ꢊ tꢋnh Hà Nam dưꢌi tác ñꢍng cꢆa

chính sách khai thác nông nghiꢅp cꢆa thꢇc dân Pháp

Trưꢛc khi thꢉc dân Pháp ñꢝt ách thꢚng trꢇ và khai thác thuꢅc ñꢇa ꢏ Hà Nam, mꢅt sꢚ

cây công nghiꢂp ñã ñưꢊc nhân dân trꢑng rꢖi rác ꢏ các ñꢇa phương trong toàn tꢄnh như: Cây

dâu, mía, tre... Nghꢀ trꢑng dâu nuôi tꢎm ñã cung cꢗp nguyên liꢂu cho làng nghꢀ dꢂt lꢞa

truyꢀn thꢚng nꢐi tiꢈng lâu ñꢢi ꢏ Hà Nam là làng Nha Xá (thuꢅc huyꢂn Duy Tiên). Lúc ꢗy,

trong làng Nha Xá có khoꢖng 50 ñꢈn 60 khung dꢂt “Lꢙa Nha xá, cá sông Lꢖnh” [9, tr.64].

Đꢇa phương trꢑng dâu nuôi tꢎm nꢐi tiꢈng nhꢗt thꢢi ñó là làng Dưꢤng Mông (Duy Tiên),

cách Nha Xá 15 km. Làng nghꢀ Dưꢤng Mông có lꢇch sꢌ lâu ñꢢi (tꢙ thꢈ kꢄ I). Hiꢂn nay, xã

Tiên Phong (Dưꢤng Mông thuꢅc Tiên Phong) còn ngôi ñình ñá 5 gian thꢢ bà Tꢐ nghꢀ. Tꢗt

cꢖ nhꢋng hiꢂn vꢃt còn ñưꢊc lưu giꢋ tꢕi ñình như: Sꢁc phong, câu ñꢚi, thꢓn phꢖ có nꢅi dung

ñꢀu phù hꢊp vꢛi truyꢀn thuyꢈt trong dân gian [7, tr.291]. Nghꢀ dꢂt phát triꢘn kéo theo nghꢀ

trꢑng dâu nuôi tꢎm phát triꢘn. Mꢅt hꢔc giꢖ ngưꢢi Pháp ñã ghi nhꢃn vꢀ sꢉ phát triꢘn cꢍa các

nghꢀ này ꢏ Viꢂt Nam: “Mꢃt nꢚa sꢑ áo trong nhà cũng bꢛng tơ; màn trưꢊng treo trong nhà

cũng bꢛng tơ; chꢈ dùng ñꢏ khâu vá hàng ngày cũng bꢛng tơ; hꢂ còn xuꢒt sang cꢖ Quꢖng

Châu; Vân Nam và Tân Gia Ba nꢜa” [6, tr.178].

Khi thꢉc dân Pháp khai thác kinh tꢈ ꢏ Hà Nam, tình hình sꢖn xuꢗt cây công nghiꢂp có

sꢉ thay ñꢐi. Mꢅt sꢚ cây truyꢀn thꢚng (cây dâu, mía) có lꢊi cho các nhà tư bꢖn Pháp ñã

ñưꢊc khuyꢈn khích mꢏ rꢅng quy mô sꢖn xuꢗt (cây trꢑng này trꢉc tiꢈp hoꢝc gián tiꢈp góp

phꢓn cung cꢗp nguyên liꢂu cho ngành công nghiꢂp tơ, dꢂt, mía ñưꢢng cꢍa tư bꢖn Pháp ꢏ

Viꢂt Nam, ñiꢘn hình là ngành tơ, dꢂt Nam Đꢇnh. Bên cꢕnh ñó, mꢅt sꢚ cây trꢑng mꢛi ñưꢊc

du nhꢃp như: cà phê, thuꢚc lá, bông, trꢜu...

Anh em nhà Ghiôm (Guillaume) và Bôren (Borel) là nhꢋng chꢍ ñꢑn ñiꢀn ngưꢢi Pháp

khꢏi xưꢛng viꢂc trꢑng cây cà phê ꢏ Bꢁc Kỳ trên ñꢗt Hà Nam. Năm 1887, hꢔ mua 3000 cây

cà phê giꢚng Arabica cꢍa mꢅt bác sĩ thú y tên là Voanhiê ꢏ Hà Nꢅi ñem vꢀ trꢑng ꢏ ñꢑn

ñiꢀn Kꢥ Sꢏ. Nhꢋng năm sau, hꢔ tꢉ ươm và nhân giꢚng rꢑi trꢑng ñꢕi trà. 5 năm sau (1891)

hꢔ ñã có 40.000 cây cà phê và 15 năm sau (1903), hꢔ ñã có 323.000 cây. Giꢚng cây thuꢅc

ñꢇa này ñã làm giàu cho các anh em nhà Ghiôm và Bôren, ñưa hꢔ vào danh sách nhꢋng

ñiꢀn chꢍ giàu có nhꢗt xꢒ Bꢁc Kỳ và nꢐi tiꢈng trong giꢛi thꢉc dân thuꢅc ñꢇa cꢍa nưꢛc Pháp

[7, tr.479].

Tính tꢛi năm 1900, diꢂn tích (DT) trꢑng cà phê ꢏ Hà Nam ñã tăng tꢙ 750 ha (1890)

lên 1805 ha (trong ñó có mꢅt phꢓn diꢂn tích ꢏ Lꢕc Thꢍy, thuꢅc ñꢑn ñiꢀn cꢍa Guillaume

và Borel).

112

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

Bꢖng 1. Diꢆn tích cây cà phê cꢎa các chꢎ ñꢐn ñiꢅn ꢗ Hà Nam trưꢊc năm 1900

Năm

Tên chꢀ ñꢁn ñiꢂn

Guillaume; Borel

Rour và Sohaller

Tꢃng

DT (ha)

25

Đꢃa ñiꢄm

Hà Nam

1887

1890ꢀ1891

1893

30

Hà Nam

1.200

300

Lꢁc Thꢂy và Phꢂ Lý

Hà Nam

1896

250

Hà Nam

1805

Nguꢀn: AFC, N^o152 Etat statistiques des concessions agricoles des provinces

du Tonkin du 1er et 2 er semester 1902, TTLT I, Hà Nꢄi.

Đꢈn năm 1902, diꢂn tích cà phê tiꢈp tꢞc ñưꢊc mꢏ rꢅng (2.150 ha), chiꢈm diꢂn tích lꢛn

vꢦn là ñꢑn cꢍa Guillaume và Louis Borel.

Bꢖng 2. Đꢐn ñiꢅn trꢐng cà phê ꢗ Hà Nam năm 1902

TT

1

Năm thành lꢅp

1887

Tên ñiꢂn chꢀ

Guillaume;Louis Borel

Guillaume; Louis Borel

Roux và Schaller

DT (ha)

25

Đꢃa ñiꢄm

Vũ Xá (Hà Nam)

2

1891

30

Vũ Xá, Lang Lương (Hà Nam)

Rưꢅc, Vũ Xá (Hà Nam)

Lꢁc Thꢂy, Phꢂ Lý

3

1893

80

4

1896

300

250

240

25

5

1896

Cꢆc Thôn (Hà Nam)

6

1897

Roux và Schaller

Bông Bông (Hà Nam)

Thôn Cꢆc, Thꢂy Lôi (Hà Nam)

Lꢁc Thꢂy, Phꢂ Lý

7

1901

Laurentie

Guillaume và Louis

Borel

8

1893

1.200

Tꢃng

2.150 ha

Nguꢀn: AFC, N^o152 Etat statistiques des concessions agricoles des provinces

du Tonkin du 1er et 2 er semester 1902, TTLT I, Hà Nꢄi.

Như vꢃy, tꢕi Hà Nam, cà phê là mꢅt trong nhꢋng loꢕi cây công nghiꢂp ñưꢊc nhiꢀu chꢍ

ñꢑn ñiꢀn ngưꢢi Pháp quan tâm ñꢈn tꢙ sꢛm, nhꢗt là ñꢑn ñiꢀn cꢍa Guillaume và Borel. Ban

ñꢓu chꢄ có 300 gꢚc trꢑng thꢌ nghiꢂm ꢏ mꢅt sꢚ diꢂn tích nhꢗt ñꢇnh tꢕi Kꢥ Sꢏ, sau ñó

Guillaume và Borel và mꢏ rꢅng diꢂn tích lên ñꢈn 1530 ha vào năm 1896 (trong vòng 9

năm). DT này ñưꢊc duy trì ꢐn ñꢇnh cho tꢛi nhꢋng năm 1915 ꢡ 1918 (tính riêng DT cà phê ꢏ

Hà Nam trong nhꢋng năm này ñꢕt trung bình trên 1474 ha [2, tr.6]).

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017

113

Sꢖn lưꢊng (SL) cà phê cꢍa Bꢁc Kỳ nói chung, Hà Nam nói riêng có tăng qua mꢅt sꢚ

năm, ñꢝc biꢂt trong năm 1905, 1906, 1907 (sꢚ liꢂu thꢚng kê ꢏ tꢄnh Ninh Bình, Thái

Nguyên, Phú Thꢔ, Hà Nam, Kiꢈn An, Tuyên Quang năm 1904 ꢡ 1908).

Bꢖng 3. Sꢖn lưꢍng cà phê cꢎa các tꢈnh Bꢄc Kỳ (1902 – 1908)

TT

1

Năm

1904

1905

1906

1907

1908

SL (tꢆn)

145

Ghi chú

2

178

3

187

4

170

5

146

Nhꢋng năm tiꢈp theo, SL cà phê cꢍa Hà Nam tiꢈp tꢞc tăng lên. Năm 1915, SL cà phê

toàn tꢄnh ñꢕt 2.436 tꢕ (243,6 tꢗn). SL lꢛn nhꢗt thuꢅc vꢀ ñꢑn ñiꢀn cꢍa E.Borel.

Bꢖng 4. Sꢖn lưꢍng cà phê tꢁi các ñꢐn ñiꢅn ꢗ Hà Nam năm 1915

Tên ñiꢂn chꢀ

SL (tꢇ)

1.200

600

GT ($)

E. Borel

Sehaller

Mariue Borel

Guyet

50

290

Guillaume et Borel

E.Leconte

Tꢃng

170

126

2436

800.000

Nguꢀn: RST, N^o72588ꢀ6 Rapports économiques de Hanam 1913ꢀ1916, TTLT I, Hà Nꢄi.

Chúng ta thꢗy, giá trꢇ (GT) cꢍa cà phê gꢗp nhiꢀu lꢓn so vꢛi tꢐng GT cꢍa mꢅt sꢚ cây

công nghiꢂp khác ñưꢊc trꢑng ꢏ Hà Nam cùng thꢢi như: Mía, trꢜu, dâu, cau thuꢚc lá, bông

(năm 1915, tꢐng giá trꢇ cꢍa các loꢕi cây này ñꢕt: 24.346 ñꢑng; năm 1916: 261.355 ñꢑng)

[2]. Sꢉ mꢏ rꢅng và duy trì DT trꢑng cà phê cꢍa các chꢍ ñꢑn ñiꢀn ngưꢢi Pháp ꢏ Hà Nam

trong mꢅt thꢢi gian khá dài, cùng vꢛi sꢉ tăng lên vꢀ SL và GT ñꢕt ñưꢊc so vꢛi các loꢕi cây

công nghiꢂp khác, chꢒng tꢆ hiꢂu quꢖ cꢍa loꢕi cây công nghiꢂp này khi trꢑng ꢏ Hà Nam.

Không chꢄ có cà phê, các cây công nghiꢂp khác như mía, trꢜu, dâu, cau, thuꢚc lá, bông

cũng có sꢉ thay ñꢐi nhꢗt ñꢇnh vꢀ DT, SL và GT.

114

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

1915

1916

1917

1918

Cây

GT ($)

DT

SL

DT

trꢁng

GT ($)

SL (tꢀ)

GT ($)

(ha) (tꢀ)

(ha)

Mía

245 3000 15.190

23.500 70.500 470 23.500 70.500 470 23.500 70.500

470

43

Trꢈu 87

40

8.600

45

50

4.210

45

50

4.210

Dâu 343 409 9.091 240

28.800 240

620

12.800 240

620

12.800

Cau

100 250.000 150.000 100 250.000 115.000 100 250.000 115.000

Thuꢉc

lá

13

5

52

32

3.380 190

75

520

32

15.600 190

30

520

32

15.600

30

Bông

5

25

5

Sꢚ liꢂu trên cho thꢗy, DT cꢍa cây mía và thuꢚc lá tăng lên ñáng kꢘ. Tuy nhiên, DT cây

trꢜu, dâu, bông, cau bꢇ sꢞt giꢖm hoꢝc không tăng. Tuy DT giꢖm, nhưng SL lꢕi tăng lên ꢏ

mꢅt sꢚ cây trꢑng như: bông, dâu, trꢜu. Điꢀu ñó chꢒng tꢆ năng suꢗt (NS) năm sau cao hơn

năm trưꢛc. Nguyên nhân có thꢘ, mꢅt phꢓn nhꢢ vào sꢉ cꢖi tiꢈn kĩ thuꢃt trꢑng trꢔt, mꢅt phꢓn

nhꢢ vào sꢉ thuꢃn lꢊi hơn cꢍa thꢢi tiꢈt.

Khác vꢛi Hà Nam, Nam Đꢇnh là tꢄnh có ngành công nghiꢂp sꢊi, dꢂt phát triꢘn, nhu cꢓu

vꢀ nguyên liꢂu sꢖn xuꢗt cao, cho nên cây bông và dâu ñưꢊc trꢑng vꢛi quy mô lꢛn và ngày

càng ñưꢊc mꢏ rꢅng.

Bꢖng 6. Tình hình trꢐng bông, dâu ꢗ Nam Đꢋnh năm 1916, 1918

Năm 1916

SL

Năm 1918

SL

Cây trꢁng

DT (ha)

GT ($)

DT (ha)

GT ($)

Bông

Dâu

83

750 tꢁ

10.950

240

20.200 tꢁ

6.500

279.262

gánh

301.853

gánh

317

32.586

1.152

31.088

Nguꢀn: Residence de Nam Dinh, N^o003415, Statistiques de cultures

de la province de Nam Dinh, 1919, TTLT I, Hà Nꢄi.

Như vꢃy, ngay trong năm 1916, DT trꢑng bông và dâu ꢏ Nam Đꢇnh ñã cao hơn ñáng

kꢘ so vꢛi Hà Nam. Hơn nꢋa, tꢚc ñꢅ mꢏ rꢅng quy mô, tăng DT trꢑng trꢔt khác biꢂt rõ rꢂt so

vꢛi Hà Nam. Tꢙ năm 1916 ñꢈn 1918, DT bông ꢏ Nam Đꢇnh tăng gꢓn 3 lꢓn, dâu tăng gꢓn 4

lꢓn. Trong khi ñó, DT trꢑng dâu và bông ꢏ Hà Nam không tăng. Tuy nhiên, giá trꢇ cꢍa 2

loꢕi cây trꢑng này lꢕi giꢖm xuꢚng. Điꢀu ñó cho thꢗy, khi mꢏ rꢅng DT mꢅt cách quá nhanh,

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 17/2017

115

ít nhiꢀu sꢠ ꢖnh hưꢏng tꢛi chꢗt lưꢊng cꢍa sꢖn phꢜm; ñꢑng thꢢi, giá cꢖ sꢠ giꢖm do nguꢑn

cung ꢒng dꢑi dào hơn. Cũng có thꢘ nhu cꢓu khách quan cꢍa thꢇ trưꢢng vꢀ các sꢖn phꢜm

này không cao (GT cꢍa bông, dâu ꢏ Hà Nam tꢙ năm 1916 – 1918 cũng giꢖm khá sâu, mꢝc

dù DT, SL tăng lên hoꢝc giꢋ nguyên – xem thêm bꢖng 5).

3. KꢎT LUꢏN

Hà Nam là mꢅt tꢄnh có lꢇch sꢌ phát triꢘn lâu ñꢢi. Đꢗt ñai chia thành 2 vùng rõ rꢂt:

Trung du, miꢀn núi và ñꢑng bꢎng; hꢂ thꢚng sông ngòi dày ñꢝc. Đꢑng bꢎng trũng sâu, cùng

vꢛi nhiꢀu sông ngòi, nên nơi ñây thưꢢng xuyên xꢖy ra úng lꢞt. Nông nghiꢂp chꢍ yꢈu sꢖn

xuꢗt ñưꢊc mꢅt vꢞ (vꢞ Chiêm). Bên cꢕnh ñó, sꢉ ña dꢕng vꢀ thꢐ nhưꢤng ñã tꢕo ñiꢀu kiꢂn

thuꢃn lꢊi cho viꢂc phát triꢘn ña dꢕng cây trꢑng, vꢃt nuôi và hình thành mꢅt sꢚ vùng chuyên

canh cây nghiꢂp.

Sau sꢁc lꢂnh thành lꢃp tꢄnh Hà Nam cꢍa Toàn quyꢀn Đông Dương, thꢉc dân Pháp

nhanh chóng áp ñꢝt bꢅ máy cai trꢇ lên vùng ñꢗt này. Chꢍ trương, chính sách trꢔng ñiꢘm cꢍa

thꢉc dân Pháp ñꢚi vꢛi nông nghiꢂp là vơ vét lúa gꢕo ñꢘ xuꢗt khꢜu, cưꢛp ñoꢕt ruꢅng ñꢗt ñꢘ

lꢃp ñꢑn ñiꢀn. Dưꢛi tác ñꢅng cꢍa chính sách khai thác nông nghiꢂp, kinh tꢈ nông nghiꢂp Hà

Nam nói chung, sꢖn xuꢗt cây công nghiꢂp nói riêng có sꢉ biꢈn chuyꢘn.

Cây trꢑng ꢏ Hà Nam rꢗt ña dꢕng. Ngoài lúa, ngô, các loꢕi rau màu, cây ăn quꢖ...cây

công nghiꢂp bꢁt ñꢓu ñưꢊc chính quyꢀn thꢉc dân và các nhà tư bꢖn Pháp chú ý phát triꢘn,

nhꢗt là cây cà phê (xuꢗt hiꢂn trong thꢢi kỳ Pháp thuꢅc). Hꢓu như ñꢑn ñiꢀn nào cũng trꢑng

cà phê và diꢂn tích không ngꢙng ñưꢊc mꢏ rꢅng, NS, SL không ngꢙng tăng lên trong mꢅt

thꢢi gian dài. Điꢀu này chꢒng tꢆ sꢉ hiꢂu quꢖ cꢍa cây cà phê khi trꢑng ꢏ ñꢇa bàn tꢄnh

Hà Nam.

TÀI LIꢐU THAM KHꢑO

1. AFC, N^o152 Etat statistiques des concessions agricoles des provinces du Tonkin du 1er et 2 er

semester 1902, TTLT I, Hà Nꢅi.

2. DAT, N^o50 Statistique des cultures de Hanam du Service local de l’ Agriculture du Tonkin de

1915 à 1918, TTLT I, Hà Nꢅi.

3. Dauphinot G, Le Tonkin en 1909, Imprierie D’extremeꢡorient, Lưu trꢋ tꢕi Thư viꢂn Quꢚc gia.

4. RST, N^o72588ꢡ6 Rapports économiques de Hanam 1913ꢡ1916, TTLT I, Hà Nꢅi.

5. Residence de Nam Dinh, N⁰003415, Statistiques de cultures de la province de Nam Dinh,

1919, TTLT I, Hà Nꢅi.

6. Viꢂn Sꢌ hꢔc (1990), Nông dân và nông thôn Viꢆt Nam thꢀi cꢇn ñꢁi, tꢃp I, ꢡ Nxb Khoa hꢔc Xã

hꢅi, Hà Nꢅi.

116

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI

7. Tꢄnh ꢍy, HĐND, UBND tꢄnh Hà Nam (2005), Đꢋa chí Hà Nam, ꢡ Nxb KHXH, Hà Nꢅi.

8. Tꢕ Thꢇ Thuý (1996), Đꢐn ñiꢅn ngưꢀi Pháp ꢗ Bꢄc Kỳ (1884 ꢝ 1918), ꢡ Nxb Thꢈ giꢛi, Hà Nꢅi.

9. Vũ Trung (2/2010), “Nghꢀ và xu hưꢛng phát triꢘn văn hóa làng nghꢀ ꢏ Hà Nam”, Tꢁp chí

nghiên cꢔu Đông Nam Á.

THE INDUSTRIAL CROPS PLANTATION IN HA NAM PROVINCE

FROM 1890 TO 1918

Abstract: In 1890, the Governor General of Indochina signed the decree on establishing

Ha Nam province. French colonists soon recognized the strategic location of this area.

The colonial government quickly adopted measures to exploit its resources. The key

policy of the French colonialists was the plunder of rice for export and of land for

plantation. Industrial trees were mostly grown in plantations, typically coffee trees.

Maintained and developed for decades, coffee trees proved its effectiveness in Ha Nam.

Keywords: Production, industrial crops, Ha Nam province