Một số đặc điểm lâm học của kiểu phụ rừng lùn tại Vườn quốc gia Biduop - Núi Bà, tỉnh Lâm Đồng
L©m sinh
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM HỌC CỦA KIỂU PHỤ RỪNG LÙN
TẠI VƯỜN QUỐC GIA BIDUOP - NÚI BÀ, TỈNH LÂM ĐỒNG
Phạm Xuân Hoàn1, Lê Văn Minh2
TÓM TẮT
Rừng lùn (pygmy forest) là một kiểu phụ của kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới phân bố ở một số nơi,
trong đó có Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà. Đây là kiểu rừng có những đặc trưng lâm học rất đặc thù và chưa được
nghiên cứu một cách có hệ thống. Kết quả nghiên cứu trong bài viết này đã xác định được đặc điểm tổ thành tầng cây
gỗ của rừng lùn rất đa dạng và thay đổi theo các đai độ cao từ 1600m, 1800m và 2000m. Cấu trúc tầng thứ và qui luật
kết cấu lâm phần đơn giản, rừng hình thành một tầng chính; phân bố N/D phù hợp với phân bố khoảng cách; phân bố
N/H không thể hiện rõ qui luật; mật độ cây gỗ và cây tái sinh rất cao, độ tàn che lớn…thực vật ngoại tầng và thực vật
bì sinh phát triển là những đặc trưng lâm học quan trọng nhất của rừng lùn tại VQG. Tầng cây gỗ, cây tái sinh, cây bụi
và thảm tươi có liên hệ chặt chẽ với lớp thảm mục và đặc điểm thổ nhưỡng của rừng lùn. Có thể coi mối liên hệ này là
mắt xích quan trọng nhất trong quá trình thiết lập quần xã “cao đỉnh khí hậu” của rừng lùn tại Biduop - Núi Bà.
Từ khóa: Cao đỉnh khí hậu, Cấu trúc rừng, Rừng lùn, Thực vật ngoại tầng.
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Trong kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm á
nhiệt đới núi thấp ở nước ta, một số vùng do có
2.1. Phương pháp thu thập số liệu
Do cấu trúc rừng lùn khá thuần nhất và điều
kiện địa hình phức tạp nên trong nghiên cứu
này đã áp dụng phương pháp điều tra trên các
ÔTC điển hình, tạm thời, diện tích 500 m2/ô
(25m×20m). Các OTC được bố trí trong vùng
có rừng lùn phân bố từ độ cao 1600-2000m (độ
cao 1600m: 3ô, 1800: 3ô, 2000m: 3ô). ÔTC
được định vị bằng máy GPS lưới chiếu
VN2000. Căn cứ khoa học của sự phân chia
đai cao này được dựa trên cơ sở phân chia của
Thái Văn Trừng (1978) là ở miền Nam, từ độ
cao 1.200m trở lên có sự xuất hiện qui luật
giảm nhiệt độ từ 0,5-10C khi độ cao tăng lên
100 mét. Do rừng lùn phân bố từ độ cao
1600m và để đơn giản hóa khi lập các OTC,
trong nghiên cứu này đã xác định khoảng cách
giữa các đai cao là 200 mét. Ở độ cao trên
2000 mét, không có rừng lùn xuất hiện. Trong
mỗi OTC, tiến hành xác định tên loài và đo
đếm các chỉ tiêu về D1.3, Hvn theo các phương
pháp hiện hành. Độ tàn che và tầng thứ được
xác định bằng vẽ trắc đồ. Cây tái sinh, cây bụi,
thảm tươi, thực vật ngoại tầng, thảm mục…
điều tra trên các ô dạng bản 25m2 (mỗi OTC
lập 4 ô dạng bản). Nội dung thu thập gồm xác
định tên loài, chiều cao, độ che phủ…kết hợp
sự tác động đồng thời của yếu tố thổ nhưỡng
và khí hậu như sương mù, gió…đã hình thành
nên kiểu phụ rừng lùn với những cấu trúc rất
khác biệt (Thái Văn Trừng, 1998). Vườn quốc
gia Bidoup-Núi Bà là một trong những Vườn
quốc gia (VQG) có diện tích lớn nhất ở nước
ta. Cùng với diện tích lớn, địa hình phân hóa
mạnh đã làm cho VQG này không chỉ có tính
đa dạng sinh học cao mà còn đa dạng về kiểu
rừng và các hệ sinh thái. Trong đó, kiểu rừng
kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi thấp
với diện tích 21.577 ha (chiếm tỷ lệ 35,67%
đất rừng) là kiểu rừng có diện tích lớn hơn cả
tại VQG Bidoup-Núi Bà. Mặc dù kiểu phụ
rừng lùn ở đây chiếm diện tích hẹp, phân bố tại
các đỉnh núi Gia Rích, Hòn Giao, Bidoup, ở độ
cao từ 1.600m trở lên, nhưng đã đem lại một
hình dáng ngoại mạo có tính hấp dẫn đặc biệt
có giá trị khoa học và cảnh quan cao. Cho tới
nay, chưa có nhiều nghiên cứu về những đặc
trưng lâm học của rừng lùn ở nước ta nói
chung và ở VQG Biduop-Núi Bà nói riêng. Bài
viết này nhằm giới thiệu một số kết quả nghiên
cứu về kiểu rừng lùn tại Bidoup-Núi Bà.
1PGS. TS. Trường Đại học Lâm nghiệp
2CN. VQG Biduop – Núi Bà
26
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
chụp ảnh nhóm thực vật ngoại tầng và những
dạng sống đặc thù trong OTC như rêu, địa
y…Những loài chưa biết tên được lấy mẫu và
giám định tại Đại học Đà Lạt.
Tại mỗi đai độ cao, đào 1 phẫu diện đất
với kích thước (1,2 x 0,8 x 1,0m), ở trung
tâm OTC. Mô tả phẫu diện đất theo hướng
dẫn trong "Sổ tay điều tra quy hoạch rừng"
(1995).
phân bố Mayer; phân bố Weibull ; phân bố
khoảng cách.
- Sử dụng các chỉ số Simpson và Shannon-
Wiener để tính toán mức độ đa dạng sinh học
rừng lùn.
Những số liệu trên được xử lý bằng phần
mềm SPSS và Excel trên máy tính PC.
III.KẾTQUẢNGHIÊNCỨUVÀTHẢOLUẬN
3.1. Cấu trúc ngoại mạo của rừng lùn
2.2. Phương pháp xử lý số liệu
Cũng như nhiều nơi trên thế giới, rừng lùn
(pygmy forest) là tên gọi của một kiểu rừng
xuất phát từ tên gọi của tộc người lùn Pygmy
ở châu Phi. Như tên gọi, đây là kiểu rừng cây
gỗ có chiều cao rất thấp so với các cây cùng
loài ở các lập địa khác.
Sau khi chỉnh lý, các số liệu được xử lý
theo những nội dung sau:
- Xác định tổ thành loài tầng cây cao theo
chỉ số IV% và tổ thành tái sinh theo số cây.
- Xác định một số đặc trưng về qui luật kết
cấu quần xã bằng các phân bố thông dụng, như
Hình 1. Cấu trúc ngoại mạo rừng lùn tại VQG Bidoup-Núi Bà
(Nguồn: Lê Văn Minh chụp năm 2012)
Tại VQG Biduop-Núi Bà, rừng lùn hình
ngoại tầng phát triển mạnh, càng lên những đai
độ cao lớn, mật độ của rêu và thực vật ngoại
tầng càng dày đặc hơn. Chính đặc điểm này đã
tạo ra diện mạo riêng có của kiểu phụ rừng lùn
tại đây.
thành ở nơi có độ cao từ 1600m đến 2100m và
nằm ở sườn đón gió. Rừng lùn chỉ xuất hiện ở
nơi có độ ẩm không khí cao, thường xuyên có
mây mù. Mật độ cây gỗ dày, thân cây cong
queo, chiều cao trung bình của thực vật ở rừng
lùn thường không vượt quá 10m và càng lên
cao thì chiều cao cây rừng càng thấp. Do ảnh
hưởng của khí hậu, thực vật ở rừng lùn có rêu
và địa y bám với mật độ dày đặc và cũng chính
điều kiện này đã tạo điều kiện cho thực vật
3.2. Đặc điểm cấu trúc tổ thành rừng lùn tại
các đai độ cao khác nhau
Biểu thị công thức tổ thành (CTTT) của
rừng lùn theo chỉ số quan trọng (IV%) ở các
đai độ cao cho thấy, có sự khác biệt rất rõ về số
27
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
lượng loài. Tại đai độ cao 1600m, có 72 loài đã
được ghi nhận trong các OTC nhưng chỉ có
duy nhất một loài có hệ số IV≥5% là loài Cồng
nhám (Calophyllum rugosum P. F. Stevens). Ở
đai độ cao 1800m, tương tự có 56 loài được
phát hiện nhưng chỉ có loài Sơn trâm spreng
(Vaccinium sprenglii (G. Don) Sluem) tham
gia vào CTTT. Tổ thành có sự khác biệt rõ hơn
tại độ cao 2000m. Trong tổng số 42 loài bắt
gặp tại các OTC ở độ cao này, có 5 loài là Sơn
trâm spreng (Vaccinium sprenglii (G. Don)
Sluem), Dẻ rừng (Lithocarpus silvicolarum
(Hance) Chun.), Dẻ gai (Castanopsis wilsonii
Hickel & A. Camus), Sồi poilane (Quercus
poilanei Hickel & A. Camus), Sụ (Phoebe
poilanei Kost.) tham gia vào CTTT. Cụ thể:
11,31St+ 7,80Dr + 6,92Dg + 6,52Sp +
xanh (Calocedrus macrolepis Kurz), Bùi trung
bộ (Ilex annamensis Tar.), Chẹo tía
(Engelhartia roxburghiana), Chò xót (Schima
wallichii DC.), Dẻ bằng (Lithocarpus
truncatus King.), Diên bạch (Dendropanax
chevalieri R. Vig.), Dung láng (Symplocos
lucida Thunb.), Gò đồng bidoup (Gordonia
bidoupensis Gagn), Hồng quang (Rhodoleia
championii Hook), Kha thụ nguyên
(Castanopsis pseudoserrata Hick), Re xanh
(Cinnamomum
tonkinensis
Pitard),
Sổ
(Dillenia pentagyna Roxb), Sồi braian
(Quercus braianensis A. Camus). Có hai loài
chỉ phân bố tại đai 1800m là Dẻ cong mảnh
(Lithocarpus stenopus (Hick. & Cam.) và
Sophi (Schoepfia fragrans Wall.). Con số này
ở đai cao 2000m gồm 4 loài là Chây
(Palaquium poilanei Lec), Dẻ đà lạt
(Lithocarpus dalatensis A. Camus), Dẻ rừng
(Lithocarpus silvicolarum Hance), Đỗ quyên
thìa (Vaccinium viscifolium K. & G).
5,74Su + 61,70Lk
Mặc dù cùng là trạng thái rừng lùn nhưng ở
mỗi đai độ cao, số lượng loài cây có sự khác
nhau rất rõ. Cụ thể, số lượng loài giảm dần từ
1600m trở lên 1800m và 2000m theo thứ tự 72-
56-42. Nếu tại độ cao 1600 và 1800m chỉ có
một loài có trị số IV% đủ lớn để tham gia vào
CTTT thì tại độ cao 2000m có 5 loài; trong đó
loài Sơn trâm spreng có chỉ số IV khá cao, đạt
tới 11,31%. Như vậy, càng lên cao số lượng loài
có xu hướng giảm dần nhưng mức độ tập trung
số lượng cá thể của một số loài đã tăng dần và
có thể dễ dàng nhận thấy đây là những loài điển
hình của vùng núi cao, lạnh và ẩm.
3.3. Đặc điểm cấu trúc mật độ rừng lùn
Xét về tổng thể, giữa 3 đai độ cao không có
sự khác biệt lớn về mật độ. Mật độ trung bình
của rừng là 3.580 cây/ha. Mật độ này cao hơn
rất nhiều lần so với kiểu rừng hỗn giao lá rộng
lá kim trong cùng khu vực (862 cây/ha); vì vậy
sự cạnh tranh về không gian sinh trưởng rất
lớn. Các số liệu trong Bảng 1 dưới đây đã minh
chứng cho nhận xét này. Mật độ cao là một
trong những đặc trưng cơ bản nhất về phương
diện lâm học của kiểu rừng này. Chính đặc
trưng đó đã tạo ra ngoại mạo riêng của rừng
lùn và làm cho các loài cây ở đây có kích
thước nhỏ cả về đường kính và chiều cao.
Tổng hợp tổ thành loài cây gỗ trong rừng
lùn ở cả 3 đai cao là 76 loài. Trong số này, có
36 loài xuất hiện ở cả ba đai độ cao; số loài chỉ
phân bố tại đai cao 1600m có 14 loài, bao gồm
Bạch tùng (Dacrycapus imbricatus Bl.), Bách
Bảng 1. Mật độ tầng cây cao của rừng lùn
Mật độ (N/ha)
Đai độ cao (m)
Số cây/OTC
Rừng hỗn giao cây lá
Rừng lùn
rộng + lá kim3
1600
1800
2000
556
535
520
3.707
3.567
3.467
972
751
Không có
862
Trung bình
537
3.580
3Nguồn: Phòng Khoa học VQG Biduop – Núi Bà, 2012
28
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
Mật độ cao và thân cây cong queo còn thể
hiện sự thích nghi của các loài trong điều kiện
thường xuyên có gió lớn tại khu vực phân bố
của rừng lùn. Điều này cũng có thể nhận thấy ở
nhiều khu vực có rừng lùn phân bố như ở Yên
Tử (Quảng Ninh), Pù Mát (Nghệ An), Ngọc
Linh (Kon Tum), Hoàng Liên (Lào Cai) hay
Tam Đảo (Vĩnh Phúc)…
Hình 2. Rừng lùn (thân cong queo, nhiều thực vật bì sinh và mật độ cây dày đặc)
Mật độ dày đặc của tầng cây gỗ của rừng
lùn còn có ảnh hưởng to lớn tới các dạng sống
khác thông qua hiện tượng khép tán sớm, hoàn
cảnh rừng ít xáo trộn, rất ổn định với độ ẩm
không khí dưới tán luôn gần đạt và vượt mức
bão hòa, kể cả thời kỳ mùa khô ở đây độ ẩm
vẫn rất cao. Chính điều này đã làm cho hệ thực
vật phụ sinh, rêu và địa y… ở đây phát triển,
bám và phủ kín thân, cành và cả lá cây… sự
cộng sinh đó hình thành nên cảnh quan riêng
của kiểu rừng này khó có thể tìm thấy ở bất kỳ
kiểu rừng nào khác trong khu vực.
3.4. Cấu trúc tầng thứ và độ tàn che của
rừng lùn
Qua phân tích các phẫu đồ, có thể dễ dàng
nhận thấy ở cả 3 đai độ cao rừng lùn cùng có
chung một dạng kết cấu tầng tán và đều có độ
tàn che rất cao. Điều này được minh họa trong
hình 3.
Hình 3. Phẫu đồ rừng lùn tại đai độ cao 2000m (Tỷ lệ 1:200)
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
29
L©m sinh
Phân tích phẫu đồ trên có thể thấy, cây gỗ
phân bố chủ yếu ở chiều cao từ 5 – 8m, chiều
cao trung bình 6,27m, rất ít có cây đạt chiều
cao trên 10 m, biến động về chiều cao cây
không lớn. Tại tất cả các đai cao, rừng lùn đều
có độ tàn che lớn trên 0,8. Mật độ cao, tàn che
lớn nên không gian sinh trưởng được tầng cây
gỗ tận dụng tối đa, rất ít khoảng trống cho các
loài cây thân thảo phát triển, do đó tầng cây
bụi, thảm tươi ở rừng lùn phát triển kém. Với
những đặc trưng trên về cấu trúc kết hợp với
yếu tố độ ẩm cao và nhiệt độ ôn hòa nên nhóm
thực vật ngoại tầng phát triển cực kỳ phong
phú. Dây leo có các đại diện Embelia sp. (họ
Myrsinaceae); Smilax sp (họ Smilacaceae),
Piper sp. (họ Piperaceae), Luvunga sp. (họ
Rutaceae); Gen. sp. (họ Apocynaceae). Thực
vật bì sinh khá đa dạng với các đại diện thuộc
họ Lan – Orchidaceae (chi Coelogyne,
Dendrobium), Dương xỉ Elaphoglossum sp.
(họ Lomariopsidaceae) các loại nấm và các
loài dương xỉ vẩy nhỏ thuộc họ Ráng màng
(Hymenophyllaceae)...
Hình 4. Thực vật ngoại tầng trong rừng lùn tại VQG Bidoup-Núi Bà
phần của kiểu phụ rừng lùn lại tương đối đơn
giản và cũng cho thấy những sự khác biệt rất
rõ so với những quần xã khác.
3.5. Về qui luật kết cấu lâm phần
Là những quần xã hỗn loài khác tuổi, nhưng
kết quả nghiên cứu về qui luật kết cấu lâm
Bảng 2. Kết quả mô phỏng và kiểm tra giả thuyết luật phân bố N/D của rừng lùn
Các tham số
STT
Phân bố
χtính χbảng
Kết luận
α
β
γ
λ
1
2
3
Khoảng cách
Mayer
0,42
0,18
7,02
737,59 11,07
0,13 634,66 12,59
11,07
Ho+
Ho-
Ho-
3011,11 0,18
1,00
Weibull
Từ bảng kết quả trên cho thấy, trong 3 dạng
phân bố trên chỉ có phân bố khoảng cách có
chỉ số χtính< χbảng (xác xuất bằng 0,05) hay
nói cách khác phân bố số cây theo đường kính
tuân theo quy luật của phân bố khoảng cách
với tần suất phân bố tập trung vào cấp kính từ
9 – 12cm.
30
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
lùn, kiểu đồ thị dạng chữ “J” này sẽ rất ổn định
và sự thay đổi số cây cũng như đường kính đều
rất thấp.
N(cây)
800
700
600
500
400
300
200
100
0
Trái ngược với phân bố N/D, khi sử dụng
các hàm lý thuyết trên để mô phỏng qui luật
phân bố N/Hvn cho rừng lùn, kết quả cho thấy
với phân bố này cả 3 hàm lý thuyết được chọn
đều có kết quả là giả thuyết H0 bị bác bỏ. Điều
này có nghĩa là sự phân hóa số cây theo chiều
cao không thể hiện trong qui luật kết cấu lâm
phần một cách rõ ràng. Phần lớn các cây gỗ
đều có chiều cao tương đối ổn định và hình
thành nên một tầng rừng chính như đã phân
tích ở mục đánh giá tầng thứ. Phân bố thực
nghiệm N/H cho thấy, hầu hết cây rừng đều tập
trung ở cỡ chiều cao 7-8 mét và điều này chính
là lý do để gọi là rừng lùn. Tính ổn định này
cùng với qui luật phân bố N/D đã khẳng định
được tính “cao đỉnh khí hậu” trong qui luật kết
cấu lâm phần của rừng lùn. Đây cũng là một
đặc trưng lâm học quan trọng của kiểu rừng
này tại VQG Biduop-Núi Bà.
Flýthuyết
Fthựctế
D(cm)
7
11
15
19
23
27
31
35
Hình 5. Đồ thị phân bố N/D1.3 của rừng lùn
theo hàm khoảng cách
Phần lớn số cây đều tập trung ở cỡ đường
kính 11-12 cm. Từ phân bố N/D của rừng lùn
trong Hình 5 có thể nhận thấy, hàm khoảng
cách là hàm mô phỏng tốt phân bố N/D cho
những quần xã có sự biến động về đường kính
không lớn và có cấu trúc tương đối thuần nhất.
Điều này hoàn toàn phù hợp khi có nhiều tác
giả đã sử dụng phân bố khoảng cách để mô
phỏng qui luật phân bố N/D cho các trạng thái
rừng phục hồi sau nương rẫy (trạng thái IIA).
Điểm khác biệt cơ bản nhất là sự ổn định trong
qui luật kết cấu N/D của rừng lùn. Nếu như ở
trạng thái IIA thông thường sẽ có sự chuyển
dịch rất lớn về cả số cây (N) và cả cỡ kính
(D1.3) do quá trình diễn thế tự nhiên để hướng
tới trạng thái có kết cấu ổn định hơn thì ở rừng
3.6. Tái sinh ở rừng lùn
Xét về tổ thành, số lượng loài cây tái sinh
về cơ bản gần giống với tổ thành tầng cây cao.
Điều này có nghĩa là không có loài nào có khả
năng trở thành loài ưu thế, có hệ số tổ thành
cao trong CTTT. Cụ thể:
Bảng 3. Tổ thành cây tái sinh rừng lùn tại các đai độ cao
Công thức tổ thành cây tái sinh
Đai độ cao
(m)
0,9 Thông tre+0,6 Sơn trà lá hẹp+0,6 Cồng nhám+0,5 Luống xương+ 0,5 Đỗ
quyên+ 6,8 loài khác.
0,8 Thông tre + 0,7 Luống xương + 0,7 Đỗ quyên + 0,6 Dẻ gai + 0,6 Sơn trà
lá hẹp + 0,6 Kha thụ nhím + 0,5 Cồng nhám + 0,5 Dung láng + 4,8 Loài
khác.
1600
1800
2000
1,1 Dẻ rừng + 0,9 Luống xương + 0,8 Đỗ quyên + 0,6 Sơn trà lá hẹp + 0,6
Dung láng + 0,5 Dung đen + 5,5 Loài khác.
Nhìn vào CTTT cây tái sinh có thể
nhận thấy sự phân tán trong cấu trúc tổ thành
loài. Về mật độ và kiểu phân bố cây tái sinh,
kết quả được tổng hợp tại bảng 4.
31
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
Bảng 4. Tổng hợp kết quả nghiên cứu đặc điểm phân bố cây tái sinh ở rừng lùn
Cấp chiều cao cây tái sinh trên OTC (cm)
Đai độ cao
(m)
Mật độ
(cây/ha)
25.440
27.547
26.587
Kiểu
Phân bố
Cụm
<50
319
375
357
50-100
386
100-200
190
>200
59
1600
1800
413
175
70
Cụm
2000
395
185
60
Cụm
Mật độ cây tái sinh cực kỳ dày và tập trung
phân bố ở cấp chiều cao từ 50-100cm...Theo
quan sát và đánh giá của chúng tôi, đây là
nhóm cây tái sinh “thực thụ” bởi những cây có
chiều cao khoảng từ 1,5 mét trở lên hoàn toàn
có thể đã là cây gỗ trưởng thành ở kiểu rừng
này. Đây cũng là vấn đề cần xem xét khi ứng
dụng qui định hiện nay về cây tái sinh là cây
có D1.3 nhỏ dưới 6cm trong quá trình điều tra
tái sinh tại rừng lùn. Kết hợp với những kết
luận ban đầu về cấu trúc tầng cây cao, kết quả
nghiên cứu về cây tái sinh trên cho thấy, rừng
lùn thực sự là một kiểu “quần xã cao đỉnh khí
hậu” điển hình.
Chỉ số Shannon-Wiener H = 1,628 , chỉ số
H > 1 đã cho thấy số lượng giữa các loài cây
gỗ tại rừng lùn có khác biệt lớn, qua đó cho
thấy mức độ không đồng nhất về thành phần
loài cây gỗ tại rừng lùn là rất cao. Điều này
được minh chứng thông qua kết quả nghiên
cứu về tổ thành tầng cây cao của rừng lùn và
danh lục thực vật đã điều tra được tại 3 đai độ
cao trong khu vực nghiên cứu.
3.8. Đặc điểm thổ nhưỡng và thảm mục tại
rừng lùn
Do phân bố ở độ cao lớn và chịu ảnh hưởng
của yếu tố nhiệt độ và độ ẩm chi phối nên quá
trình hình thành đất dưới tán kiểu phụ rừng lùn
có sự khác biệt rất rõ so với đất ở các khu vực
vùng thấp. Phẫu diện đất là bức tranh phản ánh
quá trình hình thành và phát triển của đất.
Trong thực tế đất luôn luôn biến đổi và chịu
sự tác động của 5 yếu tố hình thành đất (khí
hậu, địa hình, sinh vật, thời gian và đá mẹ).
Theo đó, hình thái phẫu diện đất cũng thay
đổi theo. Điều này được phản ánh tương đối
rõ nét qua kết quả nghiên cứu ban đầu về hình
thái phẫu diện đất tại các độ cao khác nhau
trong khu vực nghiên cứu được trình bày tại
Bảng 5 dưới đây.
3.7. Đa dạng sinh học ở rừng lùn
Có nhiều chỉ số dùng để đa dạng sinh học
như chỉ số đa dạng loài, log Alpha, log-Normal
Lambda, chỉ số Simpson, McIntosh, Berger-
Parker, chỉ số Shannon
–
Wiener,
Brillouin…Trong các chỉ số trên, thì chỉ số
Simpson và Shannon-Wiener là chỉ số thông
dụng dùng để xác định đa dạng sinh học của
quần xã. Hai chỉ số này đã được ứng dụng để
đánh giá mức độ đa dạng sinh học của rừng
lùn. Kết quả thu được như sau:
Chỉ số Simpson:
D = 0,033
Chỉ số Shannon-Wiener:
Qua bảng mô tả hình thái phẫu diện đất của
rừng lùn tại 3 đai cao cho thấy lớp đất tại rừng
lùn rất mỏng và tạm thời được phân thành 5
tầng chính:
H = 1,628
Chỉ số Simpson D = 0,033 ≈ 0, điều này cho
thấy mức độ đa dạng sinh học ở rừng lùn rất
cao với tổng số 78 loài được ghi nhận trong
1.611 cá thế cây gỗ được điều tra.
-
Tầng A0: là tầng cành khô lá rụng đang
phân giải, trên bề mặt đất. Tầng này dày từ 4 –
6cm; do ảnh hưởng của nhiệt độ thấp nên tốc
độ phân giải chậm.
32
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
Bảng 5. Hình thái phẫu diện đất đặc trưng ở các đai cao rừng
Đai độ
cao
(m)
Độ
Độ sâu
tầng đất
(cm)
Thành
phần cơ lẫn đá
Tỷ lệ
dốc Tầng đất
(độ)
Màu sắc
Độ chặt
giới
(%)
A0
0 - 4
A
A1
A2
4 - 13
13 – 21
21 - 45
> 45
Xám
Xám trắng
Vàng
Xốp
Xốp
Chặt
Chặt
Thịt nhẹ
Thịt nhẹ
Thịt TB
Thịt nặng
1
3
2
1600
1800
2000
200
220
250
B
C
A
Đỏ vàng
A0
A1
A2
0 - 5
5 - 15
15 - 27
27 - 50
> 50
Xám
Xám trắng
Vàng
Xốp
Xốp
Chặt
Chặt
Thịt nhẹ
Thịt nhẹ
Thịt TB
Thịt nặng
2
1
2
3
B
C
A
Đỏ vàng
A0
A1
A2
0 - 6
6 - 11
11 - 18
18 - 42
> 42
Xám
Xám trắng
Vàng
Xốp
Xốp
Chặt
Chặt
Thịt nhẹ
Thịt nhẹ
Thịt TB
Thịt nặng
1
2
3
1
B
C
Đỏ vàng
-
Tầng A1: là tầng hình thành mùn có độ
có độ dốc lớn dẫn đến xói mòn và rửa trôi
mạnh. Cần đảm bảo mật độ cây lớn và độ che
phủ cao để có thể bảo vệ tầng đất của khu vực
này. Đây cũng có thể coi là “khâu yếu nhất”
của hệ sinh thái rừng lùn vì nếu như lớp thảm
thực vật vì một lý do nào đó bị mất thì việc
hình thành hay phục hồi lại rừng lùn là vô cùng
khó khăn. Vì vậy, rừng lùn luôn được đánh giá
là một trong những hệ sinh thái rừng có giá trị
bảo tồn cao.
dày 6 – 15cm, màu sắc tầng này phụ thuộc
nhiều vào hàm lượng mùn có trong đất. Thành
phần cơ giới thịt nhẹ, đất tơi xốp, tỷ lệ lẫn đá
thấp 2%. Đây là tầng có hàm lượng dinh
dưỡng cao để cung cấp dinh dưỡng cho cây.
-
Tầng A2: là tầng rửa trôi, có màu xám
trắng, độ dày từ 15 – 27cm, thành phần cơ giới
thịt nhẹ, đất tơi xốp, tỷ lệ lẫn đá thấp từ 1 –
3%. Tầng này tập trung phần lớn hệ rễ của
rừng lùn.
IV. KẾT LUẬN
-
Tầng B: là tầng tích tụ, đất có màu
Là một kiểu rừng có cấu trúc và ngoại mạo
khác biệt hoàn toàn với các quần xã xung
quanh, những kết quả nghiên cứu về rừng lùn ở
VQG Bidoup-Núi Bà bước đầu cho phép rút ra
được một số kết luận có ý nghĩa khoa học và
thực tiễn và có giá trị tham khảo cao. Về cấu
trúc nói chung, rừng lùn có tổ thành loài đa
dạng, phong phú và biến động rõ nét khi độ
cao tăng dần. Càng lên cao, số loài càng
giảm,từ 72 loài ở đai cao 1600m; 56 loài ở đai
1800m và 42 loài ở độ cao 2000m. Số loài
tham gia CTTT thấp và không có loài nào thể
vàng nhạt, độ dày từ 27 – 50cm, thành phần cơ
giới thịt nặng, đất bí chặt khiến cho tỷ lệ rễ cây
trong đất giảm. Tầng này có tỷ lệ lẫn đá dưới
3%.
-
Tầng C: là tầng mẫu chất – sản phẩm
phong hóa từ đá mẹ, đã có khả năng chứa khí,
chứa nước nhưng độ phì chưa hoàn thiện. Hệ
rễ cây ở tầng này rất hạn chế.
Như vậy, rừng lùn có tầng đất mỏng,
tầng đất thích hợp cho cây sinh trưởng chỉ đạt
dưới 50cm, cùng với điều kiện khí hậu có
lượng mưa cao và tập trung theo mùa, địa hình
33
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
L©m sinh
hiện vai trò ưu thế trong quần xã với những
đặc trưng về đa dạng sinh học cao. Mật độ cao
và độ tàn che lớn và trên thân, cành, lá…cây
rừng đều có rêu và địa y bám là đặc trưng dễ
quan sát thấy ở rừng lùn. Rừng có kết cấu tầng
thứ đơn giản, một tầng chính gồm những cây
có đường kính nhỏ và chiều cao thấp. Thực vật
ngoại tầng và thực vật bì sinh phát triển phong
phú. Cũng như tầng cây gỗ, cây tái sinh có mật
độ dày đặc, tổ thành tương tự như tầng cây cao
và thể hiện rõ là một quá trình thay thế đời cây.
Rừng và đất rừng của kiểu phụ rừng lùn có mối
liên hệ mật thiết trong việc duy trì cấu trúc
cũng như những đặc trưng lâm học của kiểu
rừng này. Tất cả những đặc trưng trên là căn
cứ cho phép kết luận rằng rừng lùn là một
“quần xã cao đỉnh” cần được bảo tồn nguyên
vẹn tại VQG Bidoup-Núi Bà.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Đăng Hội, Kuznetsov A.N. (2011), Đa
dạng sinh học và đặc trưng sinh thái Vườn quốc gia
Bidoup – Núi Bà, Nhà xuất bản Khoa học tự nhiên và
công nghệ. Thành phố Hồ Chí Minh
2. James A. Malachowski (1975), Macrolichens of
the Pygmy Forest, Mendocino Co. California. USA
3. Thái Văn Trừng (1998), Những hệ sinh thái rừng
nhiệt đới Việt Nam, Nhà xuất bản KH và KT, Hà Nội.
4. Phân viện Điều tra Quy hoạch rừng II, Luận
chứng khoa học về việc chuyển hạng KBTTN Bidoup-
Núi Bà thành VQG Bidoup-Núi Bà.
5. Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà (2011); Báo cáo
tổng kết năm 2011 của Vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà.
SOME SILVICULTURAL CHARACTERISTICS OF PYGMY4 FOREST
IN BIDOUP - NUI BA NATIONAL PARK, LAM DONG PROVINCE
Pham Xuan Hoan, Le Van Minh
SUMMARY
Pygmy forest is one sub-type of the closed-canopy subtropical evergreen moist forest type in Bidoup-Nui Ba
National Park. This forest type has very typical silviculture characteristics, but they are not systematically studied.
Studied results on this paper identified that composition character of woody tree’s layer in pygmy forest is so diversity
and it is changed by altitude between 1,600 m; 1,800 m and 2,000 m a.s.l. A simpe vertical structure and structure rule
of the stand, trees that formed one layer, n/D distribution followed distance distribution while rule of n/H distribution
could not identified; hight densities of trees in both woody and regeneration layers; hight forest cover ratio; non-
layering vegetation and epiphities can be easily seen are the most typical silviculture characteristics of pygmy forest at
the Park. Woody, regeneration and shrub, vegetation layers have a strong relation with humus layer and pedologic
characters of pygmy forest. This relation is one of the most important links on the development process of a “climatic
climax community” of pygmy forest at the Bidoup-Nui Ba National Park.
Key words: Climatic climax, Forest structure, Pygmy forest, Non - layering vegetation.
Người phản biện: PGS. TS. Phạm Văn Điển
4Một số thuật ngữ trong tiếng Anh gần nghĩa với khái niệm “rừng lùn” là dwart forest, elfin forest
34
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP SỐ 1 - 2012
9 trang
20/04/2022
4960
Bạn đang xem tài liệu "Một số đặc điểm lâm học của kiểu phụ rừng lùn tại Vườn quốc gia Biduop - Núi Bà, tỉnh Lâm Đồng", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- mot_so_dac_diem_lam_hoc_cua_kieu_phu_rung_lun_tai_vuon_quoc.pdf
