Hồng Đức - Cơ hội và thách thức
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
HỒNG ĐỨC CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC
Phạm Thị Ngọc1
TÓM TẮT
Bài viết phân tích thực trạng đào tạo nghề của Trường Đại học Hồng Đức từ
năm 2005 đến 2012, đồng thời phân tích những cơ hội và thách thức trong phát triển
đào tạo nghề hiện nay. Kết quả nghiên cứu cho thấy đào tạo nghề của Trường trong
những năm qua chỉ do Trung tâm Ứng dụng nghiên cứu khoa học tổ chức với qui mô
nhỏ và ngành nghề đơn điệu. Trước bối cảnh trong nước và quốc tế hiện nay, phát triển
đào tạo nghề là hướng đi đúng với nhiều cơ hội song cũng có không ít thách thức phải
vượt qua. Trên cơ sở nghiên cứu, bài viết đưa ra một số đề xuất nhằm phát triển đào tạo
nghề của Trường.
Từ khóa: Cơ hội, Đại học Hồng Đức, phát triển đào tạo nghề, thách thức.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Phát triển đào tạo nghề hiện nay đang đƣợc Đảng, Nhà nƣớc quan tâm nhƣ
Quyết định số 630/QĐ-TTg của Thủ tƣớng Chính phủ; Quyết định 1956/QĐ-TTg... và
đặc biệt là Quyết định 1379/QĐ-TTg về "phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề các
tỉnh trung du, miền núi phía Bắc và các huyện phía Tây tỉnh Thanh Hóa, tỉnh Nghệ An
giai đoạn 2013-2020". Bên cạnh đó tình trạng "thừa thầy thiếu thợ" đang hiện hữu đối
với Việt Nam nói chung và tỉnh Thanh Hóa nói riêng. Nhận thức đƣợc điều đó, đào tạo
nghề trong trƣờng Trƣờng Đại học Hồng Đức đang và sẽ ngày càng đƣợc coi trọng cụ
thể là QĐ số 04/2013/CNTKHT/TCDN ngày 09/01/2013 Bộ LĐTB&XH - Tổng cục
dạy nghề thì năm 2013, Trƣờng bắt đầu mở hệ cao đẳng nghề với 6 ngành mới: Nghề
lâm sinh, nghề quản trị mạng máy tính, kỹ thuật lắp đặt điện và điều khiển trong công
nghiệp, kế toán doanh nghiệp, công tác xã hội, hƣớng dẫn du lịch. Tuy nhiên trƣớc thời
kỳ hội nhập quốc tế và với sự phát triển đa dạng của các hình thức giáo dục hiện nay thì
đào tạo nghề của trƣờng có nhiều cơ hội phát triển nhƣng cũng không ít thách thức đang
chờ phía trƣớc.
2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng phát triển đào tạo nghề trƣờng Đại học Hồng Đức
Đại học Hồng Đức là trƣờng đa ngành trực thuộc UBND tỉnh Thanh Hóa, là cơ
sở có dạy nghề. Trong những năm 2005 đến 2012, trƣờng có tổ chức dạy nghề hệ dài
hạn 18 tháng giai đoạn 2005-2007 và trung cấp nghề giai đoạn 2008-2012 do Trung tâm
104
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
ứng dụng nghiên cứu khoa học tổ chức. Tuy nhiên qui mô đào tạo nhỏ, ngành nghề đơn
điệu cụ thể bảng 1. Nhƣ vậy, năm 2005, 2006 Trung tâm tuyển chủ yếu là ngành tin học
kế toán, sau đó từ năm 2007-2012 không tuyển sinh đƣợc; ngành chăn nuôi chỉ tuyển
sinh đƣợc 16 học viên năm 2010.
Bảng 1. Quy mô tuyển sinh đào tạo chia theo nhóm nghề giai đoạn 2005-2012
ĐVT: người
Năm
2005
220
-
Năm
2006
97
Giai đoạn
Năm
2010
-
Giai đoạn
STT
Ngành nghề
2007-2009
2011-2012
1
2
Tin học kế toán
Chăn nuôi
-
-
-
-
-
16
(Nguồn: Trung tâm Ứng dụng nghiên cứu khoa học trường Đại học Hồng Đức)
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do đây là 1 trung tâm của trƣờng nên quy
mô nhỏ vì vậy cơ sở vật chất thiếu và lạc hậu, bên cạnh đó học viên học ở trung tâm này
không có đầy đủ quyền lợi đối với ngƣời học nhƣ các trƣờng trung cấp, cao đẳng nghề
nhƣ học bổng... Mặt khác, các cơ sở dạy nghề khối tƣ nhân vào cuộc tạo việc làm đầu ra
cho học viên sau khi học, khối các trƣờng dạy nghề thì liên kết với doanh nghiệp trong
đầu ra và dạy nghề và từ năm 2008 trƣờng Đại học Công nghiệp TP HCM mở cơ sở ở
tỉnh nên vấn đề tuyển sinh của Trung tâm càng khó khăn hơn. Hiện nay năm 2013
trƣờng bắt đầu tuyển sinh hệ cao đẳng theo QĐ số 04/2013/CNTKHT/TCDN ngày
09/01/2013 Bộ LĐTB&XH - Tổng cục dạy nghề với 6 ngành mới: Nghề lâm sinh,
nghề quản trị mạng máy tính, kỹ thuật lắp đặt điện và điều khiển trong công nghiệp,
kế toán doanh nghiệp, công tác xã hội, hƣớng dẫn du lịch và để có thể phát triển đào
tạo nghề phù hợp thời kỳ mới trƣờng đã chuẩn bị trang bị tốt về cơ sở vật chất, nguồn
nhân lực mạnh.
2.2. Cơ hội và thách thức
2.2.1. Cơ hội (O)
O1: Đảng, Nhà nƣớc các cấp và xã hội ngày càng quan tâm và đầu tƣ nhiều hơn
cho đào tạo nghề cụ thể. Kết luận số 242-TB/TW ngày 15 tháng 4 năm 2009 của Bộ
Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết T.Ƣ 2 (khoá VIII) phƣơng hƣớng phát
triển Giáo dục và Đào tạo đến năm 2020: “Đẩy mạnh công tác đào tạo nghề, kể cả
những nghề thuộc lĩnh vực công nghệ cao. Mở rộng mạng lưới cơ sở dạy nghề, phát
triển trung tâm dạy nghề quận, huyện”. Quyết định số 630/QĐ-TTg của Thủ tƣớng
Chính phủ; Quyết định 1956/QĐ-TTg... và đặc biệt là Quyết định 1379/QĐ-TTg về
105
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
"phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề các tỉnh Trung du, miền núi phía Bắc và các
huyện phía Tây tỉnh Thanh Hóa, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2013-2020". Với mục tiêu tổng
quát: Đến năm 2020, dạy nghề đáp ứng đƣợc nhu cầu của thị trƣờng lao động cả về số
lƣợng, chất lƣợng, cơ cấu nghề và trình độ đào tạo; chất lƣợng đào tạo của một số nghề
đạt trình độ các nƣớc phát triển trong khu vực ASEAN và trên thế giới; hình thành đội
ngũ lao động lành nghề, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; phổ cập nghề
cho ngƣời lao động, góp phần thực hiện chuyển dịch cơ cấu lao động , nâng cao thu
nhâ
̣
p, giảm nghèo vững chắc, đảm bảo an sinh xã hội.
O2: Tốc độ tăng trƣởng kinh tế ở nƣớc ta nói chung và tỉnh Thanh Hóa nói
riêng duy trì ở mức cao trong nhiều năm, tạo thêm việc làm mới, thu hút đƣợc nhiều lao
động thông qua đào tạo nghề.
O3: Hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng là cơ hội tốt để công tác đào
tạo nghề ở Trƣờng Đại học Hồng Đức nhanh chóng tiếp cận với các thành tựu và kinh
nghiệm dạy nghề của các nƣớc.
O4: Học viên học nghề ở trƣờng Đại học Hồng Đức có thể tham gia dự tuyển
sinh liên thông lên hệ đại học sau khi tốt nghiệp, đây là yếu tố thuận lợi hơn cho học
viên so với các cơ sở dạy nghề không có quyền lợi này trong tỉnh nhƣ khối dạy nghề
thuộc doanh nghiệp...
O5: Cơ sở vật chất và trình độ giáo viên so với mặt bằng chung của các cơ sở
dạy nghề trong tỉnh là có lợi thế để chuẩn bị mở 6 ngành mới năm 2013. Trình độ giáo
viên đạt chuẩn đào tạo nghề là 100% trong khi trình độ chung của các cơ sở dạy nghề
khác trong tỉnh đạt 90%. Hiện tại có 103 giáo viên dạy nghề trong đó có 62% trình độ
sau đại học. Bên cạnh đó trƣờng còn có tiềm năng về nguồn nhân lực dạy nghề vì hiện
có 759 GV trong đó có 68% trình độ sau đại học. Là một trƣờng đại học đầu tiên trực
thuộc tỉnh nên đƣợc trang bị cơ sở vật chất lớn. Đào tạo nghề có thể sử dụng chung cơ
sở vật chất nhƣ: Phòng học, giảng đƣờng 152 phòng (10.100m2, hội trƣờng lớn 380m2,
16 phòng máy tính là 900m2, 7 phòng học ngoại ngữ, 2 phòng đa phƣơng tiện, thƣ viện
400 chỗ ngồi, 10 phòng thí nghiệm 1934m2, KTX 5333m2, nhà ăn sinh viên 1300m2;
Nhà đa năng 2060m2, sân vận động 10.000m2, nhà điều hành 12 tầng 10.800m2. Có 16
phòng thực hành máy tính, phòng thí nghiệm mạng máy tính, thí nghiệm điện điện tử,
thí nghiệm vật lý, thí nghiệm thực vật, động vật, nuôi cấy mô, hóa sinh thổ nhƣỡng,
xƣởng thực hành của Khoa Kỹ thuật công nghệ.
Bảng 2. Cơ sở vật chất và giáo viên trang bị từng nghề
106
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
Chia theo trình độ
Phòng lý
Phòng thực
Giáo
viên
Nghề
thuyết
hành, Xƣởng,
Đại
học
3
Sau đại
học
17
(phòng) điểm thực tập (ngƣời)
1. Lâm sinh
4
4
4
2
8
4
20
30
10
2. Quản trị mạng máy tính
3. Kỹ thuật lắp đặt điện và điều
khiển trong công nghiệp
4. Kế toán doanh nghiệp
5. Công tác xã hội
5
25
6
4
4
4
2
8
21
10
8
6
13
4
6. Hƣớng dẫn du lịch
Tổng
4
8
12
11
39
1
24
32
103
64
(Nguồn: Trung tâm Phát triển đào tạo và Hỗ trợ học tập trường Đại học Hồng Đức)
O6: Qui mô tuyển sinh hàng năm của tỉnh tăng điều đó chứng tỏ nhu cầu học
nghề ngày càng cao, trong xu thế cần lao động nghề chất lƣợng cao nhƣng các cơ sở dạy
nghề trong tỉnh chủ yếu là đào tạo nghề trình độ trung, sơ cấp và dƣới 3 tháng do không
đủ nguồn nhân lực giáo viên dạy nghề và trang bị cơ sở vật chất. Nhƣ vậy mở hệ cao
đẳng nghề của trƣờng có cơ hội phát triển.
O7: Sự phát triển vùng kinh tế trọng điểm - KKT Nghi Sơn - tạo điều kiện, cơ
hội cho các cơ sở đào tạo cung cấp nguồn lao động chất lƣợng cao.
35000
30000
25000
20000
TCN
SCN
Dưới 3 tháng
15000
10000
5000
0
2010
2011
2012
Biểu đồ 1. Quy mô tuyển sinh đào tạo nghề chia theo trình độ tỉnh Thanh Hóa
Theo báo cáo điều tra lao động việc làm của Tổng Cục Thống kê năm 2012, cả
nƣớc có tổng lực lƣợng lao động là 47.411,4 nghìn ngƣời thì có 38.906,2 nghìn ngƣời
không có trình độ chuyên môn kỹ thuật (chiếm 82%). Riêng tỉnh Thanh Hóa quy mô
đào tạo nghề ở các giai đoạn 2013-2015 là 210.300 ngƣời, giai đoạn 2016-2020 là
388.500 ngƣời (bảng 3), đây là cơ hội để nhà trƣờng tiếp tục mở rộng quy mô đào tạo
đáp ứng nhu cầu rộng này không chỉ có cao đẳng, trung cấp nghề mà còn cả các hệ nghề
khác nhƣ: sơ cấp nghề, dạy nghề dƣới 3 tháng.
Bảng 3. Dự báo quy mô đào tạo nghề tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2013-2020
107
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
Năm
Năm
Năm
GĐ 2016-
Chỉ tiêu
ng đƣơc đào tạo nghề
ĐVT
2013
2014
2015
2020
1. Sô
́
lao đô
̣
̣
ngƣơ
ngƣơ
ngƣơ
ngƣơ
ngƣơ
̀
i
i
i
i
i
66.500
5.700
70.300
7.500
73.500
9.600
388.500
35.000
80.000
180.000
93.500
2. Cao đẳng nghề
3. Trung cấp nghề
4. Sơ cấp nghề
̀
̀
14.500
30.000
16.300
16.000
30.500
16.000
18.000
31.000
14.900
̀
5. Dạy nghề dƣới 3 tháng
̀
(Nguồ n: Cục Thố ng kê và Sở LĐTBXH tỉnh Thanh Hó a)
2.2.2. Thách thức (T)
T1: Việc mở rộng thị trƣờng lao động trong tiến trình hội nhập quốc tế tạo sự
cạnh tranh gay gắt giữa lao động kỹ thuật trực tiếp của Việt Nam với các nƣớc khác và
cả sự cạnh tranh của thị trƣờng trong nƣớc. Đã có một số doanh nghiệp phải nhập khẩu
lao động trình độ cao từ các nƣớc khác. Nhƣ vậy nguy cơ là lao động Việt Nam không
cạnh tranh nổi với lao động nƣớc khác ngay tại thị trƣờng lao động Việt Nam và điều đó
ảnh hƣởng đến quy mô đào tạo chung của các cơ sở dạy nghề nói chung và trƣờng Hồng
Đức nói riêng.
T2: Nền kinh tế Việt Nam và tỉnh Thanh đang trong giai đoạn chuyển đổi sang
nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa nên có sự thay đổi về cơ chế chính
sách về đào tạo nghề cho phù hợp với tình hình mới. Vậy nếu phát triển đào tạo nghề
trƣờng cần có cơ chế chính sách linh động cho phù hợp với sự chuyển biến chung.
T3: Hiện nay xu hƣớng phát triển cơ sở đào tạo nghề ngày càng tăng. Nằm
trong khu vực tỉnh Thanh Hóa, trƣờng Đại học Hồng Đức cũng sẽ phải đối mặt với sự
cạnh tranh đó. Mạng lƣới cơ sở dạy nghề tăng khá nhanh bao gồm cả hệ thống các
trƣờng nghề, các trƣờng có dạy nghề và các doanh nghiệp có đăng ký dạy nghề. Năm
2010 chỉ có 92 cơ sở dạy nghề đến năm 2012 tăng lên là 111 cơ sở, tăng mạnh là khối
doanh nghiệp đăng ký dạy nghề. Bên cạnh đó, các trƣờng đại học - cao đẳng hiện nay
thành lập mới quá nhiều, điều kiện đầu vào các trƣờng đại học - cao đẳng này lại
thoáng nên thí sinh không việc gì phải chọn học nghề. Điều đó khiến cho thí sinh
không “mặn” với học nghề.
T4: Cơ chế liên thông lên cao đẳng, đại học ngày càng khó khăn nhƣ quy định
55 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc thắt chặt liên thông đã khiến cho con đƣờng học
tập nâng cao trình độ của học viên học nghề càng trở nên hẹp hơn. Muốn liên thông lên
đại học, các bạn phải đợi 36 tháng hoặc thi lại nhƣ học sinh phổ thông trung học, trong
khi kiến thức nền ở cấp trung học phổ thông, sau 2 - 3 năm học nghề nhiều học viên đã bị
mai một, không còn nắm vững nữa. Điều đó ảnh hƣởng đến tƣ tƣởng vốn không thích
108
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
vào học nghề, nay lại càng ngại, mặc dù học viên học nghề khi tốt nghiệp luôn có tỉ lệ
tìm đƣợc việc làm đúng với chuyên môn rất cao.
T5: Do tâm lý bằng mọi giá phải cho con cái học tại các trƣờng đại học, cao
đẳng của các gia đình nên việc tuyển sinh học nghề rất khó, tiếp đến là lo cho đầu ra khi
học nghề vì họ nghĩ bằng cao đẳng, đại học còn không có giá trị huống chi là bằng
nghề, nên một là đi học chuyên nghiệp hai là đi làm thuê kiếm tiền.
T6: Tâm lý lao động thích học các trƣờng thƣơng hiệu của Trung ƣơng đóng
trên địa bàn cùng tỉnh nhƣ Đại học Công nghiệp thành phố Hồ Chí Minh hoặc nơi khác.
Trong khi đó Đại học Hồng Đức lại là trƣờng trực thuộc tỉnh.
T7: Mặc dù có nhiều chính sách hỗ trợ đối với học viên học nghề nhƣng chi phí
đào tạo hiện nay tăng liên tục. Tuy nhiên chi phí đào tạo cho một học viên nghề lại cao
hơn nhiều so với học phí mà họ đóng, đó là 1 nghịch lý. Nghịch lý này rất khó xử lý,
nếu không có những đổi mới trong tƣ duy và trong vận dụng vào thực tế, nhằm giúp cho
phụ huynh của những gia đình khó khăn, có con em đang học trong suốt những năm học
nghề nhất là hệ dài hạn nhƣ cao đẳng nghề mà Trƣờng Đại học Hồng Đức đào tạo ở
năm 2013.
T8: Là trƣờng đại học thuộc tỉnh Thanh Hóa, đối tƣợng tuyển sinh chủ yếu trong
tỉnh. Tham gia đào tạo nghề muộn so với các cơ sở dạy nghề khác trong tỉnh nên chƣa
có kinh nghiệm trong tuyển sinh, đào tạo ngành nghề, năm 2013 chính thức tuyển sinh
đào tạo nghề hệ cao đẳng.
T9: Các cơ sở dạy nghề thuộc khối doanh nghiệp thƣờng có khả năng tạo việc
làm tốt hơn cho nên thu hút đƣợc lao động học nghề khá lớn.
2.3. Một số đề xuất nhằm phát triển đào tạo nghề
Một là, đào tạo nghề phải xuất phát từ yêu cầu của thị trƣờng lao động nhằm đáp
ứng tốt hơn nhu cầu nhân lực cho nền kinh tế - xã hội đang chuyển dịch theo hƣớng trở
thành nƣớc công nghiệp
Hai là, dạy nghề phải phục vụ cho chuyển dịch cơ cấu lao động, nhất là khu vực
nông nghiệp, nông thôn gắn với giải quyết việc làm cho ngƣời lao động,
Ba là, cần xây dựng mối liên kết giữa doanh nghiệp và nhà trƣờng nhằm tạo
quan hệ trong hoạt động dạy nghề, điểm thực tế và việc làm sau khi ra trƣờng.
Bốn là, cần phát triển dạy nghề theo hƣớng chuẩn hoá, hiện đại hoá và xã hội
hoá; phát triển cả ở nông thôn, thành thị; cả ở vùng thuận lợi cũng nhƣ vùng khó khăn;
đáp ứng nhu cầu học suốt đời, bảo đảm công bằng về cơ hội học tập cho mọi ngƣời; chú
trọng đến nhóm đối tƣợng đặc thù, các đối tƣợng yếu thế trong xã hội…
109
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƢỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 18. 2014
Năm là, thiết lập mối quan hệ giữa Trƣờng Hồng Đức với trƣờng phổ thông. Từ
đó, tạo ra mối liên hệ chặt chẽ, có kế hoạch công tác rõ ràng về nội dung hợp tác, thời
gian thực hiện và trách nhiệm của mỗi bên nhằm nâng cao hiệu quả hƣớng nghiệp cho
học sinh và gia đình của họ. Nội dung hợp tác có thể bao gồm: giới thiệu ngành nghề
đào tạo, dạy nghề hƣớng nghiệp, sinh hoạt ngoại khóa hay tƣ vấn nghề nghiệp tại
trƣờng phổ thông…
Sáu là, cần tổ chức nâng cao trình độ, học hỏi kinh nghiệm trong và ngoài nƣớc
đối với lĩnh vực đào tạo nghề cho cán bộ quản lý đào tạo nghề của trƣờng. Đối với xu
hƣớng trong tƣơng lai là cần đội ngũ lao động nghề chất lƣợng cao vì vậy cần học hỏi
mô hình đào tạo tiên tiến của các nƣớc để vận dụng linh hoạt vào mô hình đào tạo nghề
của trƣờng, có nhƣ vậy phát triển đào tạo nghề trƣờng Đại học Hồng Đức mới hƣớng tới
đào tạo đƣợc nguồn lao động nghề chất lƣợng cao mà xã hội rất cần và cạnh tranh đƣợc
với lao động nghề trên thế giới.
3. KẾT LUẬN
Bối cảnh trong nƣớc và quốc tế đòi hỏi Trƣờng Đại học Hồng Đức phải phát huy
lợi thế, tranh thủ thời cơ để đổi mới và phát triển dạy nghề theo hƣớng hiện đại đào tạo
và cung cấp nguồn nhân lực có chất lƣợng cao phục vụ công nghiệp hóa-hiện đại hóa
đất nƣớc, xuất khẩu lao động hội nhập kinh tế quốc tế góp phần giải quyết việc làm cải
thiện đời sống của ngƣời lao động. Trong phạm vi nghiên cứu của bài báo, tác giả đã
đánh giá đƣợc thực trạng đào tạo nghề của trƣờng, phân tích đƣợc những cơ hội và
thách thức, từ đó đề xuất các nhóm giải pháp nhằm phát triển đào tạo nghề trong thời
gian tới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]
[2]
[3]
QĐ số 04/2013/CNTKHT/TCDN ngày 09/01/2013, Bộ LĐTB&XH - Tổng Cục
dạy nghề về cấp phép đào tạo ngành nghề trường Đại học Hồng Đức.
Thủ tƣớng Chính phủ (2009), Quyết định số 1956/QĐ-TTg ngày 27/11/2009 về
phê duyệt Đề án "Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020".
Thủ tƣớng Chính phủ (2012), Quyết định số 630/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính
phủ ngày 29 tháng 5 năm 2012 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển Dạy
nghề thời kỳ 2011 - 2020
[4]
[5]
Thủ tƣớng Chính phủ (2013), Quyết định 1379/QĐ-TTg về "Phát triển giáo dục,
đào tạo và dạy nghề các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc và các huyện phía Tây
tỉnh Thanh Hóa, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2013-2020".
Trƣờng Đại học Hồng Đức (2012), Báo cáo thực trạng về các điều kiện đảm
bảo cho hoạt động dạy nghề.
110
7 trang
16/04/2022
4120
Bạn đang xem tài liệu "Hồng Đức - Cơ hội và thách thức", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- hong_duc_co_hoi_va_thach_thuc.pdf
