Giáo trình Sở hữu trí tuệ (Phần 1)

ĐẠI HỌC HUẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT

PGS.TS. ĐOÀN ĐỨC LƯƠNG, PGS.TS. TRẦN VĂN HẢI

(Đồng chủ biên)

TS. NGUYỄN THỊ HỒNG TRINH

GIÁO TRÌNH

SỞ HỮU TRÍ TUỆ

(Trong lĩnh vực Khoa học giáo dục)

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC HUẾ

Huế, 2018

i

Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam

Đoàn Đức Lương

Giáo trình Sở hữu trí tuệ : Trong lĩnh vực khoa học giáo dục / Đoàn

Đức Lương, Trần Văn Hải (ch.b.), Nguyễn Thị Hồng Trinh. -

học Huế, 2018. - 338tr. ; 24cm

Huế : Đại

ĐTTS ghi: Đại học Huế. Trường Đại học Luật. - Thư mục: tr. 336-

338

1.

Sở hữu trí tuệ 2.

Giáo trình

346.0480711 - dc23

DUH0208p-CIP

Mã số sách: GT/117-2018

ii

LỜI NÓI ĐẦU

Giáo trình Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực khoa học giáo dục được

phát triển từ Đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ cấp Bộ trọng điểm

(mã số B2008-ĐHH 01-67TĐ): Tài liệu chuyên khảo giảng dạy về sở

hữu trí tuệ trong các trường đại học và cao đẳng lĩnh vực khoa học giáo

dục do PGS.TS. Đoàn Đức Lương chủ trì, nhóm tác giả cũng bổ sung

một số mục mới mà đề tài trên chưa đề cập, như cập nhật văn bản quy

phạm pháp luật có liên quan đến lĩnh vực sở hữu trí tuệ, bổ sung phần

liên quan đến “tài nguyên giáo dục mở” theo mục tiêu xây dựng Hệ tri

thức Việt số hóa bắt đầu khởi động từ ngày 1/1/2018 theo Quyết định số

677/QĐ-TTg ngày 18/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ.

Giáo trình gồm 2 phần:

- Phần 1: Những vấn đề chung về quyền sở hữu trí tuệ, phần này

chuyển tải nội dung khái quát về quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả và

quyền liên quan, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đối với giống cây

trồng và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ;

- Phần 2: Một số nội dung của quyền sở hữu trí tuệ trong các

trường đại học, cao đẳng, phần này chuyển tải nội dung bảo hộ và khai

thác quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp, quản lý tài sản trí tuệ

trong các trường đại học, cao đẳng.

Giáo trình được hoàn thành với sự biên soạn của:

- PGS.TS. Đoàn Đức Lương biên soạn Chương 2, Chương 3,

Chương 4, Chương 8;

- PGS.TS. Trần Văn Hải biên soạn Chương 5, Chương 6, Chương 7.

- TS. Nguyễn Thị Hồng Trinh biên soạn Chương 1.

Giáo trình Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực khoa học giáo dục gồm 2

phần: Phần 1 phục vụ chung cho tất cả các đối tượng sinh viên, học viên;

phần 2 có tính đặc thù trước hết nhằm phục vụ việc học tập và nghiên

cứu của người học trong các trường đại học, cao đẳng thuộc các lĩnh vực

khoa học, bao gồm khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ,

khoa học xã hội và nhân văn, tiếp đó giáo trình là tài liệu tham khảo cho

những người khác có quan tâm đến lĩnh vực sở hữu trí tuệ.

iii

Nhóm tác giả rất mong nhận được sự đóng góp, bổ sung của Quý

Độc giả để những lần tái bản sau đạt chất lượng cao hơn.

Xin trân trọng giới thiệu Giáo trình Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực

khoa học giáo dục với Quý Độc giả.

Thừa Thiên Huế, tháng 8/2018

Nhóm tác giả

iv

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

KH&CN

SHCN

SHTT

Khoa học và Công nghệ

Sở hữu công nghiệp

Sở hữu trí tuệ

UBND

WIPO

Ủy ban Nhân dân

World Intellectual Property Organization

Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới

WTO

World Trade Organization

Tổ chức Thương mại Thế giới

v

MỤC LỤC

Trang

1

PHẦN 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN SỞ HỮU

TRÍ TUỆ

2

Chương 1. Khái quát về quyền sở hữu trí tuệ

1. Khái niệm, đặc điểm và bản chất của quyền sở hữu trí tuệ

1.1.1. Khái niệm quyền sở hữu trí tuệ

3

1.1.2. Đặc điểm của quyền sở hữu trí tuệ

1.1.3. Bản chất của quyền sở hữu trí tuệ

1.2. Các đối tượng của quyền sở hữu trí tuệ

1.2.1. Quan niệm chung

3

8

11

12

13

16

17

18

19

20

21

25

1.2.2. Đặc điểm của đối tượng sở hữu trí tuệ

1.3. Các chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ

1.3.1. Chủ thể quyền tác giả

1.3.2. Chủ thể quyền liên quan đến quyền tác giả

1.3.3. Chủ thể quyền sở hữu công nghiệp

1.3.4. Chủ thể quyền đối với giống cây trồng

1.4. Lịch sử phát triển của hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ

1.5. Quyền sở hữu trí tuệ và tài sản trí tuệ, vai trò của quyền sở

hữu trí tuệ

1.5.1. Quyền sở hữu trí tuệ và tài sản trí tuệ

1.5.2. Vai trò của quyền sở hữu trí tuệ

25

29

31

44

1.6. Hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ

1.6.1. Hệ thống pháp luật Việt Nam về sở hữu trí tuệ

1.6.2. Hệ thống pháp luậtquốc tế về sở hữu trí tuệ

vii

Câu hỏi thảo luận/bài tập

52

53

Chương 2. Bảo hộ quyền tác giả và quyền liên quan

2.1. Bảo hộ quyền tác giả

53

2.1.1. Khái niệm quyền tác giả

53

2.1.2. Khái niệm bảo hộ quyền tác giả

2.1.3. Tác phẩm và các loại hình tác phẩm được bảo hộ

2.1.4. Chủ thể quyền tác giả

57

58

68

2.1.5. Khái niệm tác giả

69

2.1.6. Khái niệm chủ sở hữu quyền tác giả

2.1.7. Nội dung quyền tác giả

73

76

2.1.8. Giới hạn quyền tác giả

79

2.1.9. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả

2.2. Bảo hộ quyền liên quan

84

86

2.2.1. Khái niệm quyền liên quan

86

2.2.2. Nội dung quyền liên quan

88

2.2.3. Giới hạn quyền liên quan

92

2.3. Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan

2.4. Đăng ký quyền tác giả, quyền liên quan

2.5. Chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan

2.5.1. Khái niệm chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan

2.5.2. Chuyển nhượng quyền tác giả, quyền liên quan

2.5.3. Chuyển quyền sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan

Câu hỏi thảo luận/bài tập

95

98

102

104

108

111

115

Chương 3. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp

3.1. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng chế

viii

3.1.1. Khái quát về sáng chế và bảo hộ sáng chế

3.1.2. Điều kiện bảo hộ sáng chế

115

117

3.1.3. Cơ chế bảo hộ và trình tự thủ tục xác lập quyền đối với 122

sáng chế

3.1.4. Thủ tục xử lý đơn và cấp văn bằng bảo hộ sáng chế

131

3.1.5. Nội dung và giới hạn quyền sở hữu công nghiệp đối với 138

sáng chế

3.2. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý

3.2.1. Khái quát chỉ dẫn địa lý và bảo hộ chỉ dẫn địa lý

3.2.2. Điều kiện bảo hộ chỉ dẫn địa lý

148

154

3.2.3. Cơ chế bảo hộ và trình tự, thủ tục xác lập quyền đối với 158

chỉ dẫn địa lý

3.2.4. Nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý 162

3.3. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với bí mật kinh doanh

3.3.1. Khái quát về bí mật kinh doanh và bảo hộ bí mật kinh doanh

3.3.2. Điều kiện bảo hộ bí mật kinh doanh

164

165

166

167

173

3.3.3. Nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với bí mật kinh doanh

3.4. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu

3.4.1. Khái quát về nhãn hiệu và bảo hộ nhãn hiệu

3.4.2. Điều kiện bảo hộ nhãn hiệu

3.4.3. Cơ chế bảo hộ và trình tự thủ tục xác lập quyền đối với 184

nhãn hiệu

3.4.4. Nội dung quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu

3.5. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với tên thương mại

3.5.1. Khái quát về tên thương mại và bảo hộ tên thương mại

3.5.2. Điều kiện bảo hộ tên thương mại

188

190

193

ix

3.5.3. Nội dung quyền đối với tên thương mại

194

195

3.6. Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với kiểu dáng công nghiệp

3.6.1. Khái quát về kiểu dáng công nghiệp và bảo hộ kiểu dáng 195

công nghiệp

3.6.2. Điều kiện bảo hộ

195

3.6.3. Cơ chế bảo hộ và trình tự thủ tục xác lập quyền đối với 197

kiểu dáng công nghiệp

3.6.4. Thẩm định nội dung đơn đăng ký kiểu dáng công nghiệp

3.7. Chuyển giao quyền sở hữu công nghiệp

198

201

206

211

3.7.1. Chuyển nhượng quyền sở hữu công nghiệp

3.7.2. Chuyển quyền sử dụng đối tượng sở hữu công nghiệp

Câu hỏi thảo luận/bài tập

Chương 4. Bảo hộ quyền đối với giống cây trồng

4.1. Khái quát về giống cây trồng mới và bảo hộ giống cây 211

trồng mới

4.1.1. Giống cây trồng mới và bảo hộ giống cây trồng mới

4.1.2. Ý nghĩa của việc bảo hộ giống cây trồng

4.2. Điều kiện được bảo hộ giống cây trồng mới

4.3. Trình tự, thủ tục xác lập quyền đối với giống cây trồng mới

4.3.1. Thẩm định hình thức

211

213

214

215

217

218

219

220

4.3.2. Thẩm định nội dung

4.3.3. Cấp văn bằng bảo hộ

4.4. Quyền và nghĩa vụ của chủ văn bằng bảo hộ giống cây trồng

4.4.1. Quyền của chủ văn bằng bảo hộ giống cây trồng

4.4.2. Nghĩa vụ của chủ bằng bảo hộ giống cây trồng

4.4.3. Nghĩa vụ của tác giả giống cây trồng

x

4.5. Chuyển giao quyền đối với giống cây trồng

4.5.1. Chuyển nhượng quyền đối với giống cây trồng

4.5.2. Chuyển quyền sử dụng giống cây trồng

Câu hỏi thảo luận/bài tập

220

221

223

224

226

Chương 5. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

5.1. Khái niệm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ

5.1.1. Khái niệm hành vi vi phạm pháp luật về sở hữu trí tuệ

5.1.2. Khái niệm hành vi xâm phạm quyền về sở hữu trí tuệ

5.1.3. Phân biệt hành vi vi phạm và hành vi xâm phạm quyền sở 227

hữu trí tuệ

5.2. Thẩm quyền xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

5.3. Xác định hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ

5.3.1. Xác định hành vi xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan

5.3.2. Xác định hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

5.3.3. Xác định hành vi xâm phạm quyền đối với giống cây trồng

5.4. Các biện pháp bảo vệ quyền về sở hữu trí tuệ

5.4.1. Biện pháp tự bảo vệ

228

229

231

237

242

247

251

254

256

5.4.2. Biện pháp dân sự

5.4.3. Biện pháp hành chính

5.4.4. Biện pháp hình sự

5.4.5. Biện pháp tạm dừng làm thủ tục hải quan

Câu hỏi thảo luận/bài tập

PHẦN 2. MỘT SỐ NỘI DUNG CỦA QUYỀN SỞ HỮU TRÍ 263

TUỆ TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC, CAO ĐẲNG

264

Chương 6. Bảo hộ và khai thác quyền tác giả trong các

trường Đại học, Cao đẳng

xi

6.1. Quyền tác giả đối với kết quả nghiên cứu khoa học

6.1.1. Tác giả của kết quả nghiên cứu khoa học

6.1.2. Chủ sở hữu của kết quả nghiên cứu khoa học

264

270

6.1.3. Mối quan hệ giữa tác giả và chủ sở hữu của kết quả 271

nghiên cứu khoa học

6.1.4. Quyền của tác giả và quyền của chủ sở hữu quyền tác giả

272

6.2. Một số kết quả nghiên cứu đặc biệt trong lĩnh vực khoa học 274

giáo dục

6.2.1. Tác phẩm phái sinh

274

276

281

6.2.2. Chương trình máy tính

6.2.3. Quyền tác giả trong môi trường kỹ thuật số

6.3. Chuyển giao tác phẩm đối với kết quả nghiên cứu trong lĩnh 283

vực khoa học giáo dục

6.3.1. Chuyển nhượng tác phẩm đối với kết quả nghiên cứu

6.3.2. Chuyển quyền sử dụng tác phẩm đối với kết quả nghiên cứu

6.4. Xây dựng “tài nguyên giáo dục mở”

283

285

287

288

290

293

295

296

6.4.1. Tầm quan trong của “tài nguyên giáo dục mở”

6.4.2. Lịch sử hình thành “tài nguyên giáo dục mở”

6.4.3. Khái niệm “tài nguyên giáo dục mở”

6.4.4. Nguồn tác phẩm để xây dựng “tài nguyên giáo dục mở”

6.4.5. Hình thức cấp phép xây dựng “tài nguyên giáo dục mở”

Câu hỏi thảo luận/bài tập

Chương 7. Bảo hộ và khai thác quyền sở hữu công nghiệp

trong các trường Đại học, Cao đẳng

7.1. Khái quát về bảo hộ và khai thác quyền đối với sáng chế 296

trong các trường đại học, cao đẳng

xii

7.1.1. Kết quả nghiên cứu khoa học là sáng chế

7.1.2. Các dạng tồn tại của sáng chế

296

289

299

300

302

303

305

306

307

308

310

311

7.1.3. Mối quan hệ giữa tác giả và chủ sở hữu sáng chế

7.2. Đánh giá khả năng bảo hộ sáng chế

7.2.1. Đánh giá tính mới của sáng chế

7.2.2. Đánh giá trình độ sáng tạo của sáng chế

7.2.3. Đánh giá khả năng áp dụng công nghiệp của sáng chế

7.3. Quy trình bảo hộ sáng chế

7.3.1. Quyền nộp đơn yêu cầu bảo hộ sáng chế

7.3.2. Cách lập bản mô tả sáng chế

7.3.3. Thẩm định hình thức đơn yêu cầu bảo hộ sáng chế

7.3.4. Thẩm định nội dung đơn yêu cầu bảo hộ sáng chế

7.4. Chuyển giao sáng chế

7.4.1. Chuyển nhượng sáng chế

7.4.2. Chuyển quyền sử dụng sáng chế

7.5. Bảo hộ và khai thác quyền đối với bí mật kinh doanh

7.5.1. Khái niệm bí mật kinh doanh

7.5.2. Phân tích ngược đối với bí mật kinh doanh

7.6. Bảo hộ và khai thác quyền đối với nhãn hiệu dịch vụ trong 313

lĩnh vực giáo dục, đào tạo

7.6.1. Nhãn hiệu dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo

313

314

7.6.2. Quản lý nhãn hiệu dịch vụ trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo

7.6.3. Quy trình, thủ tục đăng ký bảo hộ nhãn hiệu dịch vụ trong 317

lĩnh vực giáo dục, đào tạo

Câu hỏi thảo luận/bài tập

318

xiii

320

321

322

324

327

Chương 8. Quản lý tài sản trí tuệ

8.1. Khái niệm quản lý tài sản trí tuệ

8.1.1. Tài sản trí tuệ

8.1.2. Quản lý tài sản trí tuệ

8.2. Các phương thức chủ yếu quản lý tài sản trí tuệ

8.2.1. Phát hiện và lập hồ sơ đăng ký xác lập quyền

8.2.2. Xây dựng quy chế hoạt động sở hữu trí tuệ

8.2.3. Tư vấn về sở hữu trí tuệ

8.2.4. Phát hiện và yêu cầu xử lý các hành vi xâm phạm quyền 328

sở hữu trí tuệ

8.3. Các biện pháp chủ yếu khuyến khích hoạt động sở hữu trí tuệ 330

8.3.1. Khuyến khích vật chất

330

331

332

333

8.3.2. Biện pháp khuyến khích tinh thần

8.3.3. Biện pháp khuyến khích tài chính

Câu hỏi thảo luận/bài tập

TÀI LIỆU THAM KHẢO

xiv

PHẦN 1

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG

VỀ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ

1

Chương 1

KHÁI QUÁT VỀ QUYỀN SỞ HỮU TRÍ TUỆ

1. Khái niệm, đặc điểm và bản chất của quyền sở hữu trí tuệ

Trong tiến trình vận động của đời sống xã hội hiện đại, sự phát

triển như vũ bão của KH&CN thế kỷ XXI đã có tác động sâu rộng, mãnh

liệt và trực tiếp hơn bao giờ hết với tốc độ và chất lượng tăng trưởng kinh

tế - xã hội, tốc độ gia tăng của cải vật chất và các giá trị tinh thần cho xã

hội loài người. Tài sản trí tuệ - tài sản dựa trên tri thức cũng vì vậy mà

trở nên đặc biệt quan trọng trong cấu trúc tài sản của mỗi quốc gia và

doanh nghiệp, mỗi cá nhân và tổ chức. Đây là “động lực mới tạo nên sự

thịnh vượng trong xã hội đương thời”¹.

Cơ chế bảo hộ SHTT với nội dung cơ bản là coi các kết quả của

hoạt động sáng tạo khoa học, công nghệ và nghệ thuật là các tài sản trí

tuệ và các quyền về tài sản này phải được pháp luật thừa nhận và bảo vệ,

đã trở thành một công cụ đắc lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế và cải

thiện đời sống vật chất, tinh thần cho quảng đại quần chúng nhân dân.

Đặc biệt, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập, vấn đề bảo hộ SHTT

trở thành vấn đề trung tâm trong các quan hệ kinh tế quốc tế, là yếu tố then

chốt trong hoạch định chiến lược, chính sách phát triển của các quốc gia.

Bảo hộ SHTT vừa xuất phát từ nhu cầu tự thân của các nền kinh tế

trong quá trình phát triển, vừa là một đòi hỏi mang tính toàn cầu, bắt

buộc khi tham gia các quan hệ kinh tế quốc tế và hội nhập. Đối với Việt

Nam, việc thiết lập một hệ thống bảo hộ SHTT hữu hiệu là một trong số

các yếu tố quan trọng quyết định thành công của quá trình hội nhập kinh

tế quốc tế và gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Đồng thời,

góp phần thúc đẩy hoạt động nghiên cứu sáng tạo và đổi mới trong nước,

khuyến khích cạnh tranh và lành mạnh hóa thị trường, từ đó hỗ trợ đắc

lực cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại

hóa đất nước.

1

Theo nhận định của Tổng Giám đốc Tổ chức SHTT thế giới (WIPO) Kamil Idris tại

tác phẩm SHTT một công cụ đắc lực để phát triển kinh tế (bản dịch tiếng Việt 2004).

2

1.1.1. Khái niệm quyền sở hữu trí tuệ

Quyền SHTT có thể được hiểu theo hai phương diện:

- Phương diện khách quan: Quyền SHTT là tổng hợp các quy

phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình

xác lập và khai thác, sử dụng và định đoạt các đối tượng SHTT.

- Phương diện chủ quan: Quyền SHTT là tập hợp các quyền và

nghĩa vụ cụ thể của các cá nhân, tổ chức là chủ thể của quyền SHTT.

1.1.2. Đặc điểm của quyền sở hữu trí tuệ

Kết quả nghiên cứu về SHTT trong nước và nước ngoài cho thấy,

có nhiều phương pháp và cách thức tiếp cận khác nhau khi phân tích về

đặc thù và bản chất của quyền SHTT. Tuy nhiên, nhìn một cách tổng thể,

có thể tóm lược chung các đặc điểm cơ bản nhất của quyền SHTT như

sau:

1.1.2.1. Đặc điểm về căn cứ phát sinh, xác lập quyền

Quyền SHTT chỉ được coi là hợp pháp khi được phát sinh hoặc xác

lập theo đúng các quy định của pháp luật về điều kiện và thời điểm phát

sinh quyền. Theo căn cứ phát sinh quyền, pháp luật các nước thường

phân định cơ chế điều chỉnh khác nhau đối với hai nhóm quyền SHTT

chủ yếu sau:

- Nhóm quyền phát sinh một cách tự nhiên: Quyền SHTT tự động

phát sinh hoặc được xác lập cùng với sự ra đời của tài sản trí tuệ (đối

tượng SHTT) mà không cần phải tiến hành bất kỳ thủ tục pháp lý nào tại

cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Thời điểm phát sinh quyền SHTT đồng

thời với thời điểm phát sinh đối tượng SHTT. Khi xảy ra tranh chấp, chủ

sở hữu quyền phải tự chứng minh quyền của mình bằng cách đưa ra các

chứng cứ về mối liên hệ giữa bản thân và đối tượng quyền. Chính vì đặc

thù này mà mặc dù có cơ chế tự động phát sinh quyền, pháp luật các

nước vẫn dành nhiều quan tâm quy định về các thủ tục, trình tự đăng ký

đối tượng tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như một khuyến cáo có

lợi và không bắt buộc đối với các chủ thể quyền), vì khi xảy ra tranh

chấp, chứng chỉ đăng ký do cơ quan này cấp sẽ là một bằng chứng quan

trọng làm căn cứ xác nhận mối quan hệ giữa chủ thể và đối tượng quyền.

3

Nhóm quyền SHTT phát sinh một cách tự nhiên, bao gồm: quyền

tác giả, quyền liên quan tới quyền tác giả (quyền đối với các tác phẩm

văn học, nghệ thuật, khoa học; các cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình;

chương trình phát sóng; tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa)

và một số ít các quyền SHCN (quyền đối với tên thương mại, bí mật kinh

doanh và nhãn hiệu nổi tiếng).

Theo quy định tại Điều 6 Luật SHTT 2005, căn cứ phát sinh, xác

lập quyền SHTT đối với các quyền thuộc nhóm này như sau:

Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được

thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung,

chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công

bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký.

Quyền liên quan phát sinh kể từ khi cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi

hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được

mã hóa được định hình hoặc thực hiện mà không gây phương hại đến

quyền tác giả.

Quyền SHCN đối với tên thương mại được xác lập trên cơ sở sử

dụng hợp pháp tên thương mại đó.

Quyền SHCN đối với bí mật kinh doanh được xác lập trên cơ sở có

được một cách hợp pháp bí mật kinh doanh và thực hiện việc bảo mật bí

mật kinh doanh đó.

Quyền SHCN đối với nhãn hiệu nổi tiếng được xác lập trên cơ sở

sử dụng, không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký.

- Nhóm quyền phát sinh trên cơ sở đăng ký: Quyền SHTT chỉ phát

sinh hoặc được xác lập trên cơ sở đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm

quyền theo thủ tục, trình tự luật định. Ngược lại với nhóm trên, ở đây,

quyền SHTT không tự động phát sinh mà theo cơ chế quyền chỉ được

trao khi đã tiến hành một số thủ tục pháp lý nhất định. Cơ quan nhà nước

có thẩm quyền sẽ xem xét đơn đăng ký theo trình tự, thủ tục và tiêu

chuẩn do pháp luật về SHTT quy định. Nếu đáp ứng các yêu cầu luật

định, chủ thể quyền (có thể là tổ chức hoặc cá nhân) sẽ được cấp một

chứng chỉ (văn bằng bảo hộ) với ý nghĩa thừa nhận, xác nhận tổ chức, cá

nhân đó có quyền đối với đối tượng SHTT trong thời hạn và phạm vi

4

tương ứng. Các quyền SHTT đối với các đối tượng SHTT được xác lập

theo chứng chỉ (văn bằng bảo hộ) được cấp.

Nhóm quyền SHTT phát sinh theo cơ chế này bao gồm phần lớn

các quyền SHCN (quyền đối với sáng chế/giải pháp hữu ích, kiểu dáng

công nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa

lý) và quyền đối với giống cây trồng.

Theo quy định tại Điều 6 Luật SHTT 2005, căn cứ phát sinh, xác

lập quyền SHTT đối với các quyền thuộc nhóm này như sau:

Quyền SHCN đối với sáng chế/giải pháp hữu ích kiểu dáng công

nghiệp, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, nhãn hiệu (trừ nhãn hiệu

nổi tiếng), chỉ dẫn địa lý được xác lập trên cơ sở quyết định cấp văn bằng

bảo hộ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo thủ tục đăng ký quy

định tại Luật SHTT hoặc công nhận đăng ký quốc tế theo quy định của

Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Quyền đối với giống cây trồng được xác lập trên cơ sở quyết định

cấp Bằng bảo hộ giống cây trồng của cơ quan nhà nước có thẩm quyền

theo thủ tục đăng ký.

1.1.2.2. Đặc điểm về nội dung quyền

Như trên đã đề cập, khái niệm quyền SHTT trong phạm vi hẹp có

thể được hiểu là quyền sở hữu đối với tài sản trí tuệ. Theo chế định về tài

sản và quyền sở hữu của Bộ luật Dân sự 2015 quy định, quyền sở hữu

bao gồm ba quyền năng cơ bản là quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và

quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu. Tuy nhiên, khác với các tài sản

thông thường, nội dung quyền sở hữu đối với tài sản trí tuệ có những

điểm đặc thù sau:

- Quyền SHTT là một loại quyền sở hữu nhưng các quyền năng chủ

yếu tập trung vào quyền sử dụng và quyền định đoạt.

Bản chất của các đối tượng SHTT - tài sản trí tuệ là vô hình, nên

việc nắm giữ, quản lý nó là không thể thực hiện được một cách bình

thường như các dạng tài sản hữu hình khác. Đặc tính vô hình và chức

năng thông tin - tri thức cho phép loại đối tượng SHTT này có khả năng

di động một cách không có giới hạn và đồng thời hiện diện ở nhiều nơi

5

nên việc thực hiện quyền năng chiếm hữu dạng tài sản này là không thể

và không có ý nghĩa.

Mặt khác, tài sản trí tuệ là kết quả của hoạt động sáng tạo. Đặc tính

sáng tạo và đổi mới của dạng tài sản này đòi hỏi con người luôn phải tìm

tòi, khám phá, làm chủ các thông tin và tri thức liên quan. Việc độc

quyền chiếm giữ tài sản trí tuệ sẽ làm cản trở nhu cầu phát triển của xã

hội và kìm nén hoạt động sáng tạo. Cần lưu ý rằng, để kiểm soát quyền

năng chiếm hữu cần giữ bí mật đối với tài sản trí tuệ, nhưng điều này lại

mâu thuẫn với các quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản trí tuệ. Các

đối tượng SHTT chỉ có giá trị và mang lại lợi ích nếu được khai thác, sử

dụng, chuyển giao, nhưng chính các hoạt động này lại bộc lộ bản chất

của tài sản trí tuệ. Ngược lại, việc giữ bí mật bản chất tài sản trí tuệ cũng

đồng nghĩa với việc không thể sử dụng tài sản trí tuệ đó. Như vậy, đối

với quyền SHTT, quyền năng chiếm hữu không thể cùng đồng thời tồn

tại và thực hiện song song với các quyền năng sử dụng và định đoạt.

- Quyền sử dụng là quyền độc quyền của chủ sở hữu tài sản trí tuệ.

Trong quyền SHTT, quyền sử dụng các đối tượng SHTT hay tài

sản trí tuệ về bản chất được hiểu là quyền độc quyền của chủ sở hữu

trong việc sử dụng; đồng thời, cho phép hoặc ngăn cấm người khác sử

dụng các đối tượng, tài sản trí tuệ của mình. Tùy thuộc vào bản chất của

mỗi loại đối tượng SHTT, nội dung và khái niệm quyền năng sử dụng

này cũng chứa đựng các nội hàm khác nhau. Trong lĩnh vực quyền tác

giả và quyền liên quan, sử dụng tác phẩm có thể được hiểu gồm các hành

vi làm tác phẩm phái sinh; biểu diễn tác phẩm trước công chúng; sao

chép tác phẩm; phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm;

truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng các phương tiện kỹ thuật khác

nhau; cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình

máy tính... Trong khi đó, trong lĩnh vực SHCN, việc sử dụng sáng chế có

thể bao gồm các hành vi khai thác, ứng dụng vào sản xuất, lưu thông,

nhập khẩu sản phẩm được sản xuất theo sáng chế...; việc sử dụng nhãn

hiệu có thể gồm các hành vi gắn nhãn hiệu lên sản phẩm, trưng bày,

quảng cáo, tàng trữ, bán, nhập khẩu sản phẩm mang nhãn hiệu…

Cần lưu ý rằng, trong các nội dung quyền của quyền sử dụng đối

6

tượng SHTT, một số quyền có thể được chuyển giao, để thừa kế (thường

là các quyền vật chất, quyền mang tính chất tài sản), trong khi một số

quyền khác thì chỉ thuộc về một chủ thể duy nhất mà không thể chuyển

giao hoặc thừa kế (quyền tinh thần, quyền nhân thân phi tài sản).

1.1.2.3. Đặc điểm về giới hạn quyền

Một trong những nguyên tắc điều chỉnh đặc thù của pháp luật về

SHTT là bảo đảm sự cân bằng các lợi ích trong xã hội, cụ thể là bảo đảm

nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa cá nhân (chủ sở hữu) với cộng đồng (xã

hội) để tạo động lực thúc đẩy phát triển hoạt động nghiên cứu sáng tạo,

sản xuất, kinh doanh, hướng tới mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và

tinh thần cho quảng đại công chúng và toàn xã hội.

Vì lẽ đó, chủ sở hữu quyền SHTT có thể bị giới hạn quyền (hạn chế

quyền) một cách hợp lý, ở một số phạm vi, phạm trù nhất định theo quy

định của pháp luật. Cụ thể là:

- Giới hạn về không gian (lãnh thổ) được bảo hộ (chủ thể quyền chỉ

được thực hiện quyền của mình trong phạm vi lãnh thổ nhất định theo

quy định của luật quốc gia hoặc các Điều ước quốc tế mà quốc gia đó là

thành viên);

- Giới hạn về thời hạn được bảo hộ (về nguyên tắc, quyền SHTT

được bảo hộ có thời hạn; sau thời hạn bảo hộ, toàn xã hội có thể tiếp cận,

khai thác, sử dụng, ứng dụng các tài sản trí tuệ. Từ đó, thúc đẩy và tạo

điều kiện cho các hoạt động nghiên cứu sáng tạo khoa học, công nghệ và

nghệ thuật mới);

- Giới hạn bởi quyền hoặc lợi ích chính đáng của người khác

(quyền của người sử dụng trước đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp;

quyền sao chép, trích dẫn hợp lý tác phẩm cho mục đích nghiên cứu,

giảng dạy…);

- Giới hạn bởi lợi ích của cộng đồng (một số đối tượng SHTT

không được bảo hộ nếu trái với lợi ích và trật tự xã hội, vi phạm nguyên

tắc nhân đạo hoặc phương hại cho quốc phòng, an ninh quốc gia; chủ sở

hữu có thể bị buộc phải chuyển quyền sử dụng đối tượng SHCN - li xăng

không tự nguyện - để đáp ứng các nhu cầu cấp thiết của xã hội, cộng đồng);

7