Học tập chuyển hóa và một số gợi ý về sự vận dụng vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam hiện nay
VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
Review Article
Transformative Learning and Suggestions for Its Application
in Current Educational Practices in Vietnam
Ngo Vu Thu Hang*
Faculty of Primary Education, Hanoi National University of Education,
136 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Received 14 January 2019
Revised 24 January 2019; Accepted 19 March 2019
Abstract: This paper presents basic theoretical knowledge on a perspective of
transformative learning. It focuses on the definition, principles, characteristics of
transformative learning, and possiblities to apply it into teaching and learning practices in
Vietnam. Alternatives to innovate traditional learning approaches towards a
transformative learning approach are also proposed with suggestions for the application
of open-ended learning tasks. To effectively apply the transformative learning perspective
in schools, there is a need of more applied research in which integrated approaches and
cooperation among researchers from various majors are emphasized.
Keywords: Transformative learning, integrated, teaching and learning, education.
*
_______
* Corresponding author.
E-mail address: hangnvt@hnue.edu.vn
30
VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
Học tập chuyển hóa và một số gợi ý về sự vận dụng
vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam hiện nay
Ngô Vũ Thu Hằng*
Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,
136 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 14 tháng 01 năm 2019
Chỉnh sửa ngày 24 tháng 01 năm 2019; Chấp nhận đăng ngày 19 tháng 3 năm 2019
Tóm tắt: Bài viết trình bày một số vấn đề lí luận về quan điểm học tập chuyển hóa, tập
trung vào làm sáng tỏ định nghĩa, nguyên lí, đặc điểm và sự vận dụng quan điểm này
trong giáo dục STEAM. Bài viết cũng cho thấy sự vận dụng khả thi quan điểm này vào
trong thực tiễn dạy học ở nhà trường phổ thông, cách tiếp cận có thể thay thế lối dạy học
truyền thống vốn nặng tính dập khuôn, máy móc và đóng kín, khó có thể phát triển năng
lực ở người học. Để vận dụng hiệu quả quan điểm này vào trong hoạt động giáo dục và
dạy học ở Việt Nam hiện nay, tác giả bài viết khuyến nghị cần có sự phối hợp giữa các
nhà khoa học trong những nghiên cứu liên ngành mà ở đó, các bài học được xây dựng gắn
với những câu chuyện, tình huống mở, chứa đựng những xung đột mà để giải quyết
chúng, học sinh không những cần có kiến thức, kĩ năng của nhiều lĩnh vực mà còn cần có
sự cân nhắc những giá trị đạo đức để từ đó xác định được những thái độ, hành vi phù hợp
cho bản thân mình.
Từ khóa: Học tập chuyển hóa, tích hợp, dạy học, giáo dục.
1. Mở đầu *
Quan điểm học tập chuyển hóa
(transformative learning) đang ngày càng thu
hút sự quan tâm, chú ý của nhiều nhà khoa học,
giáo dục trên thế giới. Đây là một quan điểm
giáo dục cởi mở, giàu tính thực tiễn, gắn liền
với niềm tin cho rằng hoạt động học tập cần
phải xuất phát từ nhu cầu của thực tiễn trong
bối cảnh cụ thể của nó và cuối cùng là phải
quay trở lại phục vụ thực tiễn. Quan điểm học
tập chuyển hóa phát triển dựa trên cái nhìn biện
chứng về thế giới, về thực tiễn cuộc sống. Nói
một cách khác, chính việc nhìn nhận thế giới và
thực tiễn trong một chỉnh thể vận động, toàn
diện đã thúc đẩy sự ra đời của quan điểm học
tập có tính biện chứng và thực dụng này. Trong
khi đó, thực tiễn hiện nay được thừa nhận đó là
thực tiễn của thời kì phát triển vượt bậc của
khoa học công nghệ, thời kì của cuộc Cách
_______
* Tác giả liên hệ.
31
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
32
mạng Công nghiệp lần thứ tư, thời kì của nhiều
thay đổi và biến động diễn ra một cách nhanh
chóng, không ngừng. Đó còn là thực tiễn của sự
đa dạng và phức tạp, với nhiều sự va chạm,
mâu thuẫn, xung đột giữa các giá trị mà nếu
như không có đủ kiến thức, kĩ năng thiết yếu,
con người khó có thể thích ứng, làm chủ, để từ
đó có thể mang lại những đóng góp phù hợp
cho cộng đồng chung. Quan điểm học tập
chuyển hóa cổ vũ cho sự phát triển và ứng dụng
các cách tiếp cận giáo dục tích hợp, đa chiều,
liên ngành, đặc biệt là giáo dục STEM và
STEAM đang ngày càng nhận được nhiều sự
ủng hộ hiện nay.
Trên thế giới, quan điểm học tập chuyển
hóa đã và đang ngày càng được đẩy mạnh trong
nghiên cứu và ứng dụng vào trong hoạt động
dạy học tại các nhà trường phổ thông. Tuy
nhiên ở Việt Nam, quan điểm này vẫn chưa
thực sự được phổ biến, khái niệm học tập
chuyển hóa vẫn còn khá mới mẻ với nhiều
người, cho dù dạy học theo cách tích hợp, thể
hiện rõ nhất qua các hoạt động giáo dục STEM
và STEAM, đã trở nên quen thuộc hơn. Việc
thiếu vắng những nghiên cứu lí luận, đầy đủ về
quan điểm học tập chuyển hóa có thể phần nào
hạn chế việc có được những kiến thức nền tảng,
vững chắc để trên cơ sở đó có được sự thực
hành, vận dụng hợp lí, hiệu quả các cách tiếp
cận giáo dục, dạy học tích hợp. Trong phạm vi
bài viết này, tác giả muốn giới thiệu rõ hơn về
quan điểm học tập này, cụ thể đó là làm sáng tỏ
định nghĩa, nguyên lí, đặc điểm, và sự ảnh
hưởng của nó vào trong các hoạt động dạy học
ở nhà trường phổ thông. Để thực hiện điều đó,
tác giả đã tiến hành các hoạt động hồi cứu, tổng
hợp và phân tích các nghiên cứu sâu và rộng
của các nhà khoa học giáo dục trên thế giới và ở
trong nước. Trên cơ sở đó, tác giả đi đến những
đề xuất, khuyến nghị cho việc vận dụng quan
điểm này vào Việt Nam nhằm nâng cao chất
lượng giáo dục, dạy học ở nhà trường phổ
thông hiện nay.
2.1.1. Định nghĩa
Khái niệm học tập chuyển hóa bắt đầu được
xuất hiện vào những năm cuối 1970, gắn với
tên tuổi của nhà khoa học giáo dục Jack
Merizow. Khái niệm này tập trung vào việc
nhìn nhận quá trình học tập là sự diễn tiến
chuyển hóa của 3 khía cạnh: tâm lí - nhận thức -
hành vi. Theo đó, HTCH được hiểu là quá trình
người học tích cực tham gia vào hoạt động xem
xét, chiêm nghiệm, đánh giá lại những trải
nghiệm mình đã thực hiện để từ đó đi đến
những thay đổi sâu sắc trong suy nghĩ và hành
vi ở bản thân mình, từ đó có sự vận dụng phù
hợp vào trong thực tiễn. Sự thay đổi đó là kết
quả đến từ hoạt động xác định lại các giá trị
trong mối quan hệ có chứa đựng sự xung đột
giữa chúng, đòi hỏi người học cần phải có sự
nhìn nhận, phản ánh, phân tích, đánh giá một
cách thấu đáo các vấn đề đang tồn tại. Quan
điểm học tập chuyển hóa, do đó, được cho là có
sự kế thừa và phát triển dựa trên quan điểm
giáo dục kiến tạo xã hội và quan điểm giáo dục
thực dụng gắn liền với tên tuổi của các nhà giáo
dục như John Dewey, Jean Piaget và Lev
Vygotsky [1]. Theo đó, quan điểm này chú
trọng sự tác động, ảnh hưởng của hoạt động học
đến thực tế, tập trung trả lời cho câu hỏi Học để
làm gì? hơn là Học để biết gì?. Nói cách khác,
quan điểm học tập chuyển hóa coi trọng yếu tố
động của hoạt động học, theo triết lí nhìn nhận
các thực thể trong thế giới trong một sự vận
động đa dạng và ảnh hưởng lẫn nhau. Nó nhấn
mạnh đến yếu tố chức năng “giáo dục” của giáo
dục. Chức năng của giáo dục không phải chỉ là
đào tạo ra con người có hiểu biết. Chức năng
của giáo dục, hiểu một cách sâu xa, phải hướng
đến sự tác động mang tính cải thiện tích cực của
con người đối với thế giới, với thực tiễn, làm
cho thế giới, thực tiễn ngày một tốt đẹp hơn.
Theo quan điểm đó, giáo dục phải đào tạo ra
được những con người có khả năng đóng góp,
xây dựng, mang lại những giá trị thiết thực cho
cuộc sống. Muốn như vậy, đòi hỏi bản thân
người học cần được giáo dục, dạy học theo cách
phù hợp để có thể hình thành được khả năng
xác định đúng đắn những giá trị và theo đuổi
những giá trị ấy cho một tương lai bền vững,
lâu dài.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Khái niệm học tập chuyển hóa
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
33
Với việc hiểu về hoạt động học như thế,
quan điểm HTCH rõ ràng cho thấy nó có sự
khác biệt rất lớn so với các quan điểm học tập
trước đây, vốn tập trung chủ yếu vào kiến thức
và hoạt động lĩnh hội, ghi nhớ kiến thức, chỉ
nhằm giải quyết vấn đề Học để biết cái gì?. Sự
tập trung vào kiến thức ở thể tĩnh như vậy đã
dẫn đến sự thực hành lối dạy học nhồi nhét kiến
thức diễn ra khá phổ biến, biến học sinh trở
thành một cỗ máy ghi nhớ và học thuộc lòng,
và sự vận dụng, đóng góp vào trong thực tế khi
các em bước vào cuộc sống thực gặp nhiều khó
khăn, trở ngại do nhận thức, tư duy thiếu sự linh
hoạt, thiếu biện chứng trong việc xem xét, nhìn
nhận, đánh giá các vấn đề, hiện tượng gặp phải.
2.1.2. Nguyên lí
Học tập chuyển hóa bao hàm sự thay đổi
lớn trong nhận thức, cảm xúc và hành vi, dẫn
đến sự chuyển hóa dần trong lối sống và hoạt
động mà ở đó thể hiện sự thấu hiểu bản thân
bên trong và các đối tượng bên ngoài. Theo
Charles Taylor [2], nhà giáo dục đương đại
người Australia, học tập chuyển hóa gồm có 5
nguyên lí sau:
(1) Tự học tập văn hóa (Cultural-self
learning): Theo đó, việc học tập nhằm giúp
người học có sự hiểu biết đầy đủ hơn về thế
giới quan, đặc biệt là các giá trị, cảm xúc, tư
tưởng tồn tại trong cả tiềm thức lẫn nhận thức
của bản thân, những yếu tố mà tạo nên thói
quen tư duy, suy nghĩ, hình thành nên thực thể
cá nhân và chi phối các hành vi nội tâm bên
trong cũng như những hành vi xã hội bên ngoài.
Nói ngắn gọn, việc học phải giúp người học
hiểu rõ về bản thân mình đầu tiên.
(2) Học tập quan hệ (Relational learning):
Học tập để hiểu và đề cao giá trị của việc kết
nối với thế giới tự nhiên, với những suy nghĩ, tư
tưởng văn hóa, và với những sự tồn tại khác
biệt. Nói ngắn gọn, học tập giúp phát triển lòng
khoan dung đối với người khác và với cả
tự nhiên.
với thế giới tự nhiên, với những sự khác biệt về
văn hóa ra sao. Nói ngắn gọn, học tập gắn với
sự nhìn nhận, đánh giá lại những niềm tin cá
nhân và niềm tin xã hội.
(4) Học tập tầm nhìn và đạo đức (Ethical
and visionary learning): Học tập phải gắn liền
với mong muốn về một thế giới tốt đẹp và cần
có sự hình dung, mường tượng ra thế giới đó
như thế nào.
(5) Học tập thực hành (Practical learning):
Học tập phải giúp người học nhận ra thế giới tốt
đẹp mà mình mong muốn và nhận ra rằng thế
giới ấy là khả thi, từ đó họ thấy được sự cần
thiết phải đóng góp, cống hiến để làm cho thế
giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn, xác định
được những gì mình có thể làm để góp phần
vào việc thực hiện điều đó. Nói ngắn gọn, học
tập phải giúp người học làm nên sự thay đổi,
khác biệt.
Năm nguyên lí trên đã cho thấy rõ đặc điểm
của học tập chuyển hóa. Đó là về một hoạt động
học có tính phức hợp, kết nối biện chứng, gắn
với suy xét, thực hành và hướng đến sự phát
triển bền vững của cá nhân người học và của
cộng đồng xã hội nói chung.
2.2. Giáo dục tích hợp - sự vận dụng quan điểm
học tập chuyển hóa
Giáo dục tích hợp là một cách tiếp cận sư
phạm hiện đại, ở đó người học cần huy động
mọi nguồn lực để giải quyết một tình huống
phức hợp có vấn đề nhằm phát triển các năng
lực và phẩm chất cá nhân. Giáo dục tích hợp có
tác dụng phát triển năng lực của người học về
các mặt phương pháp, thái độ, kĩ năng, trí tuệ,
tình cảm, giúp tận dụng vốn kinh nghiệm của
người học, thiết lập mối quan hệ giữa các mảng
kiến thức, kĩ năng và phương pháp của nhiều
môn học. Ngoài ra, nó được cho là có thể tinh
giản kiến thức, tránh sự lặp lại ở các môn học
nhưng lại giúp học sinh hiểu sâu được vấn đề
của bài học.
Giáo dục tích hợp có thể được thực hiện
bằng nhiều cách. Một trong những cách phổ
biến và đang ngày càng được thúc đẩy hiện nay
là hoạt động giáo dục STEAM. Giáo dục
STEAM được cho là sự mở rộng, phát triển của
giáo dục STEM. STEAM là cách viết tắt của
(3) Học tập phản biện (Critical learning):
Học tập để hiểu rằng sức mạnh của kinh tế, tổ
chức trong lịch sử đã cấu tạo nên thực thể văn
hóa, xã hội như thế nào (đặc biệt là tầng lớp,
chủng tộc, giới, và thế giới quan khoa học hiện
tại…), chúng chi phối thực tại và mối quan hệ
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
34
các chữ cái Science (khoa học), Technology (kĩ
thuật - công nghệ), Engineer (cơ khí), Arts (Mĩ
thuật), và Mathematics (toán học). Giáo dục
STEAM nhằm giúp phát triển ở học sinh các
kiến thức, kĩ năng của đa dạng lĩnh vực, gắn
liền với các môn Khoa học, Kĩ thuật - Công
nghệ, Mĩ thuật và Toán học ở nhà trường phổ
thông. Yếu tố mĩ thuật (Arts) trong giáo dục
STEAM được nhiều người ngầm hiểu như
chính là hoạt động thẩm mĩ, sáng tạo được thêm
vào trong giáo dục STEM. Nói cách khác, giáo
dục STEAM chính là một dạng hoạt động trải
nghiệm sáng tạo mà qua đó học sinh thực hiện
các hành vi học tập của mình để nhằm chiếm
lĩnh kiến thức, kĩ năng và phát triển các yếu tố
thuộc về thái độ, cảm xúc. Giáo dục STEAM
gắn liền với các hoạt động học tập theo dự án,
học tập dựa trên vấn đề, giải quyết các vấn đề
phức hợp, học sinh được thu hút vào các hoạt
động học tập, thực hiện cá hoạt động tìm tòi,
khám phá trong một chương trình tích hợp
nhiều môn học.
Giáo dục STEAM là sự thể hiện rõ ràng cho
quan điểm học tập chuyển hóa với cái nhìn biện
chứng về thế giới, xem xét các đối tượng, sự vật
trong một mối quan hệ chặt chẽ, kết nối với
nhau, không có sự tách rời cơ học. Nói cách
khác, các kiến thức ở trong nội tại mỗi môn học
đều có sự liên quan hay mối quan hệ với các
kiến thức ở các môn học khác. Cách tiếp cận
học tập thông qua giáo dục STEAM sẽ giúp cho
học sinh có được những khối kiến thức toàn
diện hơn khi nhận ra được mối quan hệ của các
kiến thức thuộc khoa học, kĩ thuật - công nghệ,
cơ khí, mĩ thuật và toán học trong quá trình các
em khám phá, chiếm lĩnh tri thức. Hơn thế, với
cách tiếp cận tích hợp và hướng tới sự chuyển
hóa, giáo dục STEAM được cho là còn góp
phần thúc đẩy sự sáng tạo, thẩm mĩ, đạo đức và
ngôn ngữ ở học sinh.
của đời sống thực được mang vào trong lớp
học, đòi hỏi các em phải tham gia vào quá trình
ra quyết định mà ở đó có sự cân nhắc đến
những yếu tố đạo đức và đưa ra được những lời
giải thích phù hợp [2]. Ví dụ, “câu chuyện” đó
có thể là về một bữa tối ở một gia đình, mọi
người cùng nhau bàn luận có nên ăn cà chua đã
bị biến đổi gen hay không [2]; đó có thể là câu
chuyện bàn luận về sự tồn tại của những chiếc
cối xay gió: nên hay không khi mà chúng là
nguyên nhân của việc chim chết hàng loạt vào
mùa di cư tránh rét; Câu chuyện bàn luận về
việc xăm hình ở giới trẻ - nên hay không, vì
sao; Câu chuyện về môi trường liên quan đến
việc sử dụng nhựa, nilon trong sự cân nhắc lợi,
hại… Với những câu chuyện ấy được mang
vào lớp học, học sinh không chỉ biết được điều
gì đang diễn ra ở thế giới bên ngoài mà quan
trọng hơn, thông qua việc khám phá tri thức ở
các môn học, các em có thể đưa ra những quyết
định phù hợp cho những suy nghĩ, hành vi tiếp
theo của mình, ý thức được rõ ràng hơn trách
nhiệm của mình đối với bản thân và với cộng
đồng nói chung.
Với cách tiếp cận tích hợp sâu sắc và giàu
tính thực tiễn như vậy, giáo dục STEAM và
quan điểm học tập chuyển hóa hoàn toàn phù
hợp với quan điểm của UNESCO về giáo dục.
Đó là hướng đến một nền giáo dục làm thay đổi
thế giới vì một sự phát triển bền vững [3]. Cụ
thể, giáo dục phải giúp thu hút người trẻ tham gia
vào những cuộc tranh luận mà qua đó họ tự hình
thành và thực hiện được những cam kết đạo đức
liên quan đến những vấn đề môi trường, chính trị,
văn hóa, xã hội, kinh tế…, làm họ thay đổi giá trị
và niềm tin một cách tích cực và hướng đến một
cuộc sống chung tốt đẹp hơn.
2.3. Vận dụng quan điểm học tập chuyển hóa
vào Việt Nam
Quan điểm học tập chuyển hóa thông qua
cách tiếp cận giáo dục STEAM gắn liền với với
việc tổ chức, xây dựng những “câu chuyện”,
tình huống, bối cảnh để dạy học. Những câu
chuyện ấy, tình huống ấy phải chứa đựng những
mâu thuẫn, xung đột đạo đức. Nó phải giúp
khắc họa tính cách của nhân vật trung tâm -
chính là học sinh với những tình huống, vấn đề
2.3.1. Vấn đề bất cập trong dạy học ở phổ
thông tại Việt Nam
Việt Nam đang tiến hành công cuộc đổi mới
chương trình giáo dục một cách toàn diện, theo
hướng phát triển năng lực ở người học [4].
Những vấn đề bất cập của chương trình giáo
dục trước đây và hiện hành đã được nhiều nhà
khoa học, giáo dục chỉ ra. Cụ thể, một nghiên
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
35
cứu trường hợp gắn với môn khoa học ở tiểu
học của Ngô Vũ Thu Hằng và cộng sự [5] đã
cho thấy hoạt động giáo dục và dạy học ở tiểu
học đang tồn tại những vấn đề như sau:
i. Hoạt động học tập trung chủ yếu vào việc
tái hiện và ghi nhớ thông tin, dữ liệu rời rạc;
ii. Học sinh phụ thuộc vào giáo viên và sách
giáo khoa;
vào yêu cầu đầu ra như hiện nay đã cho thấy sự
coi trọng tính thực tế trong dạy học, đòi hỏi
giáo dục và dạy học phải giúp học sinh có thể
vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thái độ vào
trong thực tế để thay đổi bản thân mình, đóng
góp cho cộng đồng chung. Định hướng như vậy
hoàn toàn phù hợp với quan điểm học tập
chuyển hóa.
iii. Kiến thức được truyền thụ một chiều và
áp đặt từ phía giáo viên;
iv. Học sinh chưa có sự phát huy các giá trị
cá nhân trong giờ học;
v. Lớp học thiếu sự bình đẳng, dân chủ
trong quá trình tương tác giữa giáo viên và
học sinh.
Bản chất của thực tiễn là đa dạng và luôn
thay đổi. Do đó, trong giáo dục, cách dạy học
giáo điều, áp đặt là không phù hợp với thực
tiễn. Giáo viên cần chấp nhận, ghi nhận sự khác
biệt trong quan điểm, suy nghĩ của học sinh dựa
trên những câu trả lời hợp lí được các em đưa
ra. Thước đo cuối cùng không phải là đáp án
cứng nhắc, tĩnh tại trên giấy mà chính là tính
tích cực trong sự vận động của tư duy, suy nghĩ
mà học sinh đạt được, trong thái độ, hành vi mà
học sinh thực hiện được. Vì chỉ khi học sinh có
được sự phát triển trong tư duy thì khi ấy các
em mới có được sự phát triển lâu dài về sau, các
em mới có thể tự học, tự đào tạo mình sau khi
rời ghế nhà trường. Để thực hiện được điều đó,
các bài học, bài tập không nên tập trung hướng
vào sự tái hiện kiến thức hay đưa ra những vấn
đề, tình huống đóng với những đáp án cứng
nhắc bám theo cách đánh giá đúng - sai. Thay
vào đó, bài học, bài tập nên có độ mở nhất định,
ở đó học sinh dùng kiến thức như một công cụ
trong quá trình học tập khám phá tri thức mới.
Khi ấy, học tập có thể giúp học sinh là chính
mình, thể hiện được chính mình, phát triển năng
lực của cá nhân mình.
Kết quả này thống nhất với nhiều báo cáo
phản ánh thực trạng dạy học nhồi nhét, chủ yếu
tập trung vào kiến thức lí thuyết, thiếu sự vận
dụng và tính thực tế; học vẹt, học bằng cách ghi
nhớ vẫn được coi trọng. Tại các nhà trường,
cách đánh giá vẫn tập trung vào kiến thức, vào
kết quả, đáp án cuối cùng. Đánh giácơ học theo
tiêu chí “đúng - sai”, “đủ - thiếu” vẫn là chủ
yếu. Đây được cho là một trong những nguyên
nhân dẫn đến tình trạng học sinh gian lận trong
thi cử, thể hiện qua việc phao thi vẫn còn được
sử dụng khá phổ biến trong các kì thi; tình trạng
học thêm, dạy thêm vẫn chưa thể dẹp bỏ triệt để
[6]. Bản thân nhiều nhà quản lí giáo dục, nhà
khoa học, sư phạm cũng như nhiều người dân
trong xã hội đều chưa thật sự hài lòng với tình
trạng giáo dục hiện tại và thể hiện mong muốn
có những đổi mới mạnh mẽ hơn trong giáo
dục [7].
Dưới đây là một số ví dụ cụ thể trong môn
văn thể hiện rõ ràng sự khác biệt giữa cách tiếp
cận đóng truyền thống và cách tiếp cận mở theo
quan điểm học tập chuyển hóa.
2.3.2. Vận dụng quan điểm học tập chuyển
hóa vào đổi mới hoạt động dạy học tại nhà
trường phổ thông
Vấn đề đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
đã được thông qua tại Hội nghị lần thứ 8 Ban
Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt
Nam (khóa XI). Mục tiêu đổi mới giáo dục là
nhằm góp phần chuyển nền giáo dục nặng về
truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát
triển toàn diện cả về phẩm chất, năng lực, và
phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.
Yêu cầu về đầu ra cũng được chú trọng hơn,
thay vì chỉ tập trung vào số lượng mà bỏ lơi
chất lượng như trước đây. Việc đặt trọng tâm
* Ví dụ 1: Miêu tả về Hà Nội. Theo cách
tiếp cận truyền thống, giáo viên sẽ có xu hướng
ra một đề bài “đóng” là “Em hãy tả lại vẻ đẹp
của Hà Nội” và yêu cầu học sinh miêu tả những
vẻ đẹp Hà Nội. Khi ấy buộc tất cả học sinh sẽ
phải ca ngợi Hà Nội với những vẻ đẹp của nó,
cho dù có thể có em sẽ không nghĩ như vậy. Kết
quả là sẽ có nhiều bài văn giống nhau, cùng một
ngôn ngữ, cùng một cảm xúc, dù thực tế không
như vậy. Theo cách tiếp cận mở của quan điểm
học tập chuyển hóa, giáo viên sẽ xây dựng một
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
36
đề bài “mở” hơn, chẳng hạn hãy viết về Hà Nội
trong mắt em. Khi ấy, giáo viên có thể khuyến
khích học sinh miêu tả về Hà Nội và nói lên
những suy nghĩ, cảm nhận riêng của mình, qua
đó học sinh có dịp bày tỏ những mong muốn về
Hà Nội dựa trên cả cảm xúc và tư duy phản
biện được phát triển từ sự suy xét thực tế. Với
yếu tố riêng được đẩy mạnh như vậy, học sinh
sẽ có được những bài văn khác nhau về cùng
một đối tượng, rất thú vị, chẳng hạn như
dưới đây:
vị khách du lịch không thể bỏ qua. Tiến vào
Hồ Gươm, chúng ta sẽ thấy những hàng cây
xanh râm mát. Đi sâu vào bên trong, ta sẽ
thấy chiếc cổng dẫn vào cầu Thê Húc. Cầu
Thê Húc cong như một con tôm. Đứng trên
cầu, ta có thể nhìn thấy tháp Rùa cổ kính đã
lâu năm. Ở nơi đó, ta cũng có thể quan sát
toàn bộ mặt hồ. Đi thêm vài mét nữa, ta sẽ
tới đền Ngọc Sơn. Xung quanh đền có rất
nhiều cây cối, hoa cỏ. Đền Ngọc Sơn là một
di tích đặc biệt của Việt Nam, tồn tại trên
500 năm rồi. Ngôi đền được sơn màu đỏ, lợp
mái ngói âm dương trông rất đẹp. Trong đền
có bàn thờ thần Kim Quy rất lớn.
HÀ NỘI TRONG MẮT EM
Bài văn 1
Địa điểm em thích nhất ở Hà Nội là công
viên giải trí. Trẻ em rất thích chơi ở đây.
Công viên giải trí có hàng cây lộc vừng với
những tán hoa rủ xuống trông như những
chùm pháo nhỏ.
Hà Nội có các mùa với những vẻ đẹp rất đặc
trưng. Vào những tháng hè, xung quanh phố
Hai Bà Trưng, Bà Triệu, cây phượng nở hoa
đỏ thắm như lửa, rực cháy trên cành cây
xanh đỏ. Tiếng ve kêu inh ỏi. Những tháng
mùa thu, ở Hà Nội, lá cây rơi như mưa, tạo
cảm giác lãng mạn tới cho em. Những tháng
mùa đông lạnh giá, mọi người khoác lên
mình những chiếc áo xanh, đỏ, tím, vàng
rất đẹp.
Mặc dù đã đi bốn phương trời nhưng em
không thể nào quên nơi chôn rau cắt rốn của
mình. Đó là Hà Nội, trái tim của Việt Nam.
Hà Nội là nơi em sinh ra và lớn lên. Dù có ở
đâu đi chăng nữa, em vẫn cảm nhận được
trong từng mạch máu của mình tình yêu đối
với Hà Nội. Em yêu rất nhiều thứ ở đây. Đầu
tiên là Hồ Gươm. Đó là nơi có tháp Rùa nhỏ
bé nằm giữa hồ. Rồi có cả đền Ngọc Sơn cổ
kính đã được xây cách đây hơn 200 năm.
Cầu Thê Húc đỏ như sơn duyên dáng trên
mặt hồ. Với những hàng cây xanh và to, nó
đã trở thành một chiếc ô khổng lồ để che cho
mọi người giữa trời nắng. Nơi đây có rất
nhiều người không thân thiện nhưng cũng có
nhiều người hiền lành, tốt bụng. Con người ở
đây rất năng động và hoạt bát. Về đêm, tiếng
ồn ào vẫn không ngớt. Cho nên việc tắc
đường không còn gì là xa lạ cả. Em thích
nhất là những khu công viên. Nơi ấy có
nhiều cây xanh và những chú chim sẻ trò
chuyện suốt ngày dài ở đó.
Hà Nội với những mùa đi qua để lại
trong em rất nhiều cảm xúc. Em rất yêu
Hà Nội!
Hồ Nguyễn Quỳnh Trang - Học sinh lớp 4
Bài văn 3
Hà Nội trong mắt em rất xấu.
Người Hà Nội rất mất vệ sinh. Người thì vứt
rác ra đường. Người thì cắt lá. Người thì
khạc nhổ bừa bãi. Những danh lam thắng
cảnh bây giờ đang xuống cấp trầm trọng. Hồ
Gươm thì cụ rùa chết, nước thì đục. Cầu Thê
Húc thì bạc màu sơn. Những hàng cây thì
trụi trơ lá. Đường phố mù mịt khói xe... Con
người Hà Nội thì rất mất ý thức, hay nói tục,
không thân thiện. Khuôn mặt mọi người
Em yêu Hà Nội vô cùng. Hà Nội sẽ mãi là
một phần máu thịt trong em.
Ngô Bảo Diệp - Học sinh lớp 4
Bài văn 2
Trong mắt em, Hà Nội là Thủ đô đẹp nhất!
Đẹp nhất nơi đây là Hồ Gươm, là nơi những
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
37
thường lộ vẻ cáu kỉnh.
chức thi kén rể làm gì. Ông ấy là nguyên
nhân gây ra chiến tranh...
Sinh viên 4: Em không thích Thuỷ Tinh. Em
thấy anh ta là người tiểu nhân. Không ăn
được thì đạp đổ... Không lấy được thì thôi,
gây ra bao đau khổ cho người khác.
Giáo viên: Còn công chúa Mị Nương thì sao?
Sinh viên 5: Em không thích Mị Nương, gió
chiều nào xoay chiều đó, không có chính
kiến, mờ nhạt. Sống phụ thuộc, dựa dẫm...
Sinh viên 6: Em lại thích Mị Nương. Em
nghĩ cô ấy có hiếu với cha, nghe lời cha,
cũng vì vận mệnh của đất nước...
Mặc dù vậy, Hà Nội vẫn có nhiều cái hay.
Những người bạn thân ở đây luôn sát cánh
bên em, cùng em trải nghiệm những kỉ niệm
vui buồn. Em nhớ những lần đi chơi Vinpearl
Water Park, bọn em chơi rất vui. Sau đó bọn
em còn đi ăn những món ngon như mì Ý,
pizza... Ăn xong, chúng em chào tạm biệt
nhau trên những con phố nhỏ. Mặc dù Hà
Nội đang xuống cấp nhưng em vẫn có những
người bạn tốt ở bên.
Em mong Hà Nội sẽ đẹp hơn, mọi người
không chửi bậy, ít hơn nữa những khuôn mặt
cáu kỉnh. Em mong Hà Nội có nhiều danh
lam thắng cảnh hơn nữa.
Nhiều học sinh lớn lên sau này đều thừa
nhận họ từng là nạn nhân của cách dạy học
truyền thống có tính dập khuôn máy móc, đóng
kín trong các nhà trường phổ thông. Cách dạy
học đó khiến học sinh bị chi phối nhiều bởi áp
lực điểm số gắn với những cách đánh giá bám
theo chuẩn tập trung vào những đáp án cứng
nhắc. Với môn Văn, điều này đã gây ra hiện
tượng học sinh phải làm theo văn mẫu, học
thuộc lòng văn mẫu để trả bài giáo viên, tránh
bị điểm thấp. Với môn Đạo đức, Giáo dục Công
dân, học sinh có thể ghi nhớ và tái hiện đúng
các kiến thức lí thuyết về giá trị, phẩm chất tốt
đẹp nhưng lại chưa thể có sự điều chỉnh phù
hợp, tạo ra sự thay đổi bản chất trong nhận thức
và hành vi . Cách dạy học áp đặt, một chiều, với
nội dung dạy học riêng rẽ, tách rời không thúc
đẩy hoạt động lập luận, phản biện đã dẫn đến
hậu quả học sinh không được phát triển tư duy
phản biện, tư duy sáng tạo và các giá trị cá nhân
- những yếu tố quan trọng bậc nhất trong sự
hình thành năng lực con người và có ý nghĩa to
lớn đối với sự phát triển của nhân loại. Những
gì học sinh học được khá xa rời thực tế cuộc
sống và do đó các em khó có thể vận dụng,
chuyển hóa chúng vào thực tế cuộc sống của
bản thân sau khi rời nhà trường. Điều này thống
nhất với nhận định của nhiều nhà khoa học,
giáo dục cho rằng học sinh Việt Nam thường
lúng túng, bị động khi thực sự bước vào cuộc
sống của một người trưởng thành.
Lương Minh Anh - Học sinh lớp 4
Ví dụ 2: Truyện “Sơn Tinh - Thủy Tinh”.
Theo cách tiếp cận truyền thống, học sinh
thường được giáo viên yêu cầu phân tích câu
chuyện theo hướng ca ngợi Sơn Tinh, được
hiểu như là nhân vật chính diện, đại diện cho
bên Thiện. Tuy nhiên, theo cách tiếp cận mở
của quan điểm học tập chuyển hóa, học sinh sẽ
được khuyến khích bày tỏ những suy nghĩ riêng
của mình về các nhân vật trong truyện và lựa
chọn một nhân vật nào đó để ủng hộ, ca ngợi,
như được thể hiện trong trích đoạn hội thoại
giữa giáo viên và sinh viên sư phạm trong một
giờ học dưới đây:
Giáo viên: Ngày xưa phân tích chuyện Sơn
Tinh - Thuỷ Tinh, các em ca ngợi ai?
Cả lớp: Sơn Tinh ạ.
Giáo viên: Thế cô hỏi thật, em thích nhân vật
nào nhất truyện? Vì sao?
Sinh viên1: Em thích Thuỷ Tinh. Vì anh ta
yêu rất mãnh liệt, quyết không từ bỏ. Rất
điên. Em không thích Sơn Tinh vì được nhà
vua thiên vị, ưu ái quá.
Sinh viên 2: Em lại thích vua Hùng, vì biết
nhìn xa trông rộng. Ông đã chọn Sơn Tinh
rồi nên mới yêu cầu lễ vật như thế. Làm lãnh
đạo phải có tầm nhìn chiến lược...
Sinh viên 3: Em lại không thích vua Hùng,
bất công với Thuỷ Tinh. Nếu đã như vậy, tổ
N.V.T. Hang / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 30-38
38
3. Kết luận
Tài liệu tham khảo
[1] Ngô Vũ Thu Hằng, Sự phát triển của quan điểm
Bài viết đã trình bày một số vấn đề cơ bản
về học tập chuyển hóa, bao gồm đặc điểm,
nguyên lí, tác dụng và khả năng vận dụng của
nó vào trong hoạt động giáo dục, dạy học ở
trường phổ thông. Với những giá trị nổi bật mà
học tập chuyển hóa có thể mang lại, tác giả
khuyến nghị cần có thêm nhiều hơn nữa những
nghiên cứu ở Việt Nam, đặc biệt là những
nghiên cứu cụ thể về sự vận dụng quan điểm
này vào trong hoạt động thiết kế chương trình,
bài học với sự chú trọng xây dựng các tình
huống có vấn đề, chứa đựng những xung đột
mà để giải quyết chúng, học sinh cần có sự tìm
tòi, sử dụng, liên hệ kiến thức, kĩ năng của
nhiều môn học, hình thành nên những giá trị
đạo đức phù hợp, tích cực. Để thực hiện được
điều đó, sự phối hợp nghiên cứu giữa các nhà
khoa học giáo dục là cần thiết. Do đó, những
nghiên cứu mang tính liên ngành, liên môn cần
được thúc đẩy nhiểu hơn để có thể tạo ra được
những bài học có cơ sở khoa học vững chắc,
tiến bộ, giúp học sinh có thể chuyển hóa được
các giá trị học được từ trong lớp ra ngoài
cuộc sống.
kiến tạo xã hội về giáo dục: Nhìn từ mối liên hệ
với sự phát triển của khoa học thời kì Khai sáng ở
châu Âu, Tạp chí Khoa học, Đại học Sư phạm Hà
Nội.
63(5)
(2018)
146-152.
[2] C. Taylor, ST2EAM education in the
Anthropocene: Countering the Dark Side of
STEM. Presented at International Conference
“The 5th International ASEAN Comparative
Educational Research Network and The 1st
International Annual Meeting on STEM
Education, 14th - 15th Khon Kaen, Thailand, 2018.
[3] United Nations, Transforming our world: the 2030
Agenda for sustainable development. Retrieved
[4] Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự thảo Chương trình
giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể, 2017.
[5] N.V.T. Hằng, M. Meijer, A.M.W. Bulte, A. Pilot,
The implementation of a social constructivist
approach in primary science education in Confucian
heritage culture: the case of Vietnam, Cultural
Studies of Science Education. 10(3) (2015) 665-693.
DOI: 10.1007/s11422-014-9634-8.
[6] Tran Thu Ha & Trudy Harpham, Primary
education in Vietnam: Extra classes and
outcomes, International Education Journal, 6(5),
(2005) 626-634.
Lời cảm ơn
[7] Nguyen Quang Kinh, Nguyen Quoc Chi, Education
in Vietnam: Development history, challenges and
solutions. In An African Exploration of the East
Asian Education Experience, Edited by Birger
Fredriksen and Tan Jee Peng, The World Bank,
Washington, D. C, 2008.
Nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ Phát
triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia
(NAFOSTED) trong đề tài mã số
503.01-2017.01
G
kl
9 trang
16/04/2022
4140
Bạn đang xem tài liệu "Học tập chuyển hóa và một số gợi ý về sự vận dụng vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam hiện nay", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- hoc_tap_chuyen_hoa_va_mot_so_goi_y_ve_su_van_dung_vao_thuc_t.pdf
