Cái đẹp trong hình tượng nghệ thuật với vấn đề giáo dục thẩm mĩ
CAÁI ÀEÅP TRONG HÒNH TÛÚÅNG NGHÏÅ THUÊÅT
VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÁO DUÅC THÊÍM MÔ
.
Àùång Thõ Minh Tuêën*
rong cuöåc söëng àúiâ thûúâng, tûâng giúâ,
tûâng phutá con ngûúiâ khöng khi naâo rúâi
cuãa yá niïåm, cuãa viïåc Chuáa trúâi taåo ra thïë giúái.
Coân nhûäng ngûúâi theo chuã nghôa duy têm chuã
quan thò khùnè g àõnh caái àeåp coá töìn taåi trong xaä
höåi nhûng nguöìn göëc cuaã noá laâ do tònh caãm chuã
quan cuãa con ngûúâi taoå ra. Noá khöng gùæn gò vúái
thûåc tiïnî lao àöång cuaã con ngûúâi. Trong khi àoá,
caác nhaâ duy vêåt chuã nghôa laåi nïu lïn nhûäng
luêån àiïím khùèng àõnh möåt caách kiïn quyïët caái
àeåp laâ thuöåc tñnh vöën coá cuãa baãn thên sûå vêåt
hiïån thûåc.
Tuy nhiïn, trûúác khi coá triïët hoåc Maác ra àúâi,
nhûäng quan niïåm vïì caái àeåp trong lõch sûã tû tûúãng
thêím mô nhòn chung coá sûå sai lêìm vaâ phiïën diïån
vïì thïë giúiá quan. Khöng thïí coá caái àepå bùæt nguöìn
tûâ "Thûúång àïë", "yá niïåm tuyïåt àöië " hay nhûäng
caãm xuác hoaân toaân chuã quan. Sûå tòm kiïëm caái
àeåp úã "Thûúnå g àïë", "yá niïåm tuyïåt àöië " hay nhûäng
caãm xuác caá nhên chuã quan khöng phaiã laâ sûå tòm
kiïëm khoa hoåc. Caái àepå gùæn vúái "Thûúång àï"ë ,
"yá niïåm tuyïåt àöëi" khöng phaãi laâ caái àeåp chên
chñnh vò "thûúång àïë" laâ saãn phêím khi con ngûúâi
chûa thûåc sûå laâm chuã cacá qui luêåt cuaã thïë giúái;
vaâ "yá niïmå tuyïåt àöië " cuäng chó laâ sûå tha hoaá vïì
tinh thêìn cuãa con ngûúiâ . Nhûäng camã xuác chuã
quan cuãa caá nhên coá thïí àûúåc duâng àïí àaánh giaá
caái àeåp nhûng sûå àaánh giaá êëy vïì banã chêët phaãi
àûúåc khacá h quan hoaá. Caác chuã thïí thêím mô coá
Tkhoãi caái àeåp. ÚÃ àêu, caái àeåp cuäng laâm
chuêín cho caác giaá trõ. Trong bêët cûá lônh vûåc naâo
con ngûúâi cuäng coá khatá voång vûún túái caái àepå .
Caái àeåp töìn taåi vúái tû caách laâ möåt thûåc thïí sinh
àöång biïíu tûúång cho möåt giaá trõ àaáp ûáng nhu
cêìu khaát voång söëng cuaã con ngûúâi. Àoá laâ khaát
voång chinh phuåc tûå nhiïn, caãi taåo tûå nhiïn, caãi
taåo xaä höåi nhùçm hûúáng túái möåt cuöåc söëng àêìy
àuã vaâ hoaân thiïån nhêët.
Trong doâng chaãy mïnh möng cuaã lõch sûã tû
tûúãng thêím mô nhên loaiå tûâ thúâi cöí àaåi cho àïën
hiïån àaåi, tûâ phûúng Àöng sang phûúng Têy, coá
nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì caái àeåp àaä àûúåc
hònh thaânh vaâ phaát triïín vúái àêìy àuã sûå phong
phuá vaâ àa daång cuãa noá. Trong ào,á coá ba quan
niïåm cú baãn laâ quan niïåm cuãa chuã nghôa duy
têm khaách quan, quan niïåm cuãa chuã nghôa duy
têm chuã quan vaâ quan niïåm cuãa chuã nghôa duy
vêåt.
Cuâng àûáng trïn lêåp trûúâng cuãa chuã nghôa duy
têm nhûng nhûäng ngûúiâ theo chuã nghôa duy têm
khaách quan thò thöëng nhêët quan niïåm mô hoåc
cuãa mònh vúái caác quan niïåm thêìn bñ vïì nguöìn
göëc vuä truå, caái khúãi àiïím cuãa nhên sinh. Hoå cho
rùçng caái àeåp xuêët hiïån nhû laâ kïët quaã hoaân thiïån
* HVCH chuyïn ngaânh Triïtë hoåc (khoáa 2006 - 2009).
36♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
tònh caãm, thõ hiïëu, yá thûác thêím mô riïng nhûng
têët caã chuáng àïìu khöng taách rúâi cuöåc söëng. Do
àoá, caái àeåp hoaân toaân laâ nhûäng khoaái caãm vö tû,
thuêìn tuyá tiïn nghiïåm laâ phi lõch sûã vaâ thiïëu cú
súã khoa hoåc.
Ngay caã nhûäng quan niïåm caái àeåp töìn taåi
khaách quan cuãa chuã nghôa duy vêtå trûúác Maác
cuäng chûa hoaân toaân húåp lñ. Chuã nghôa duy vêåt
trûúác Maác chó dûâng laåi úã tñnh vêåt chêët cuãa caái
àeåp, cho nïn hoå khöng thïí giaãi thñch àûúåc rùçng
rêët nhiïìu daång vêåt chêtë töìn taåi nhûng khöng àeåp
maâ coân rêët xêëu.
söëng xaä höiå . Nghôa laâ, thöng qua hoatå àöång thûåc
tiïîn, con ngûúâi taåo ra thûúác ào xaä höåi cho caái
àeåp. Nhû vêyå , caái àeåp thuêìn tuyá coá yá nghôa thûåc
thïí khöng töìn taåi tûå noá vaâ tûå thên vùæng boáng con
ngûúâi. Caiá àeåp laâ caái àeåp cuãa con ngûúâi, do con
ngûúâi vaâ vò con ngûúâi. Caái àeåp khöng hïì coá taác
duång àöëi vúái con vêåt. Vò vêåy, caái àeåp laâ möåt
phaåm truâ giaá trõ thuöcå vïì con ngûúâi vaâ mang
tñnh xaä höiå . Noá chó àûúcå nhêån thûcá vaâ àaánh giaá
búãi con ngûúâi vaâ caác thûúác ào xaä höåi cuãa con
ngûúâi. Con ngûúâi vïì nguyïn tùæc laâ hoaåt àöång
theo qui luêtå cuãa caái àeåp. Caái àepå trong cuöåc
söëng con ngûúâi nhû laâ khöng khñ vaâ aánh saáng
thiïëu no,á con ngûúiâ khöng thïí coá niïìm tin; xa
rúâi noá, con ngûúâi trúã nïn cö àún; chöëng laåi noá,
con ngûúâi trúã nïn heân haå. Caái àepå laâm phong
phuá àúâi söëng têm höìn tònh caãm cuaã con ngûúâi
vaâ xaä höåi. Caái àeåp laâ khaát voång, laâ khaã nùng
vûún túái, khaã nùng laâm chuã cuãa con ngûúâi. Vúái
tû caách laâ möåt phaåm truâ mô hoåc, caiá àeåp khöng
chó khaái quaát caác hiïnå tûúång sinh àöång vaâ maâu
sùæc bïn ngoaâi cuãa sûå vêtå maâ noá conâ khaái quaát sûå
nhêån thûác sêu röång cuaã con ngûúâi vaâ khaã nùng
saáng taåo cuãa con ngûúâi ra möåt thïë giúái tûúng tûå
khaác úã mûcá cao hún. Cacá khaái quatá cuãa caái àeåp
trúã thaânh hïå chuêín soi roåi vaâ laâm cho caác phaåm
truâ khaác nûúng tûåa. Caái bi laâ caái àepå bõ huyã hoaiå ,
caái haâi laâ caái lïåch laåc khoãi caái àepå bõ phaát hiïån
bêët ngúâ, caiá cao caã laâ caái àeåp úã tranå g thaái huâng
vô, lúán lao. Caái àeåp vúiá tû caách laâ möåt phaåm truâ
mô hoåc cú banã laâ sûå thönë g nhêët giûaä nöåi dung vaâ
hònh thûác. Noá khöng phaiã laâ caái sùné coá maâ phaãi
thöng qua lao àöång, con ngûúâi caãi taoå thiïn nhiïn
vaâ biïën thiïn nhiïn thaânh caái àeåp.
Sûå ra àúâi cuãa chuã nghôa Maác laâ cuöåc caách
maång vô àaåi trong caác khoa hoåc xaä höåi. Vúái sûå
xuêët hiïån cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ
chuã nghôa duy vêåt lõch sûã, möåt thúiâ àaåi múái àaä
bùæt àêìu trong sûå phaát triïín cuãa tri thûác nhên loaåi.
Caái múái cuãa triïët hocå Maác - Lïnin so vúái toaân
böå caác hïå thöëng triïët hocå trûúác àoá laâ àaä vêån duång
quan àiïím thûåc tiïîn àïí xem xeát moiå vêën àïì cuãa
triïët hoåc trong àoá coá nhûäng vêën àïì vïì mô hoåc.
Quan àiïím thûåc tiïîn cuaã chuã nghôa Maác àaä giaãi
thñch àuáng àùæn vaâ khoa hoåc sûå xuêët hiïån cuãa caác
hiïån tûúång cuãa thïë giúiá àêìy maâu sùcæ phong phuá
vaâ khaã nùng nhêån thûcá àûúåc noá khöng cêìn àïën
nhûäng bñ êín cuãa phepá tiïn nghiïmå hay sûå tha
hoaá tinh thêìn cuãa "yá niïåm tuyïåt àöië ". Theo quan
àiïím cuãa mô hoåc Maác - Lïnin, caái àeåp naãy sinh
tûâ thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi - thûåc tiïîn lao àöång
saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët. Trong hoatå àöång thûåc
tiïîn, con ngûúâi caãi taåo tûå nhiïn àöìng thúâi caãi taåo
chñnh baãn thên mònh. Chñnh tûâ thûåc tiïîn xaä höåi
àoá, con ngûúâi phaát hiïnå ra caác quan hïå thêím mô
cuãa mònh. Thûåc tiïîn lao àöång àùåt ra cho con
ngûúâi nhûäng nhu cêìu phong phuá vïì caiá àeåp. Cuâng
vúái sûå phaát triïín cuaã caác giaác quan, sûå phong
phuá cuãa tònh caãm àûúåc hònh thaânh. Vúái tû caách
laâ cêìu nöëi giûäa con ngûúâi vúái àúâi söëng, giûäa
hiïån thûåc àúâi söëng vúiá chuã thïí, caác giaác quan
àem laåi sûå phong phuá vïì tònh caãm vaâ laâm phong
phuá hún caác quan hïå thêím mô. Quaá trònh hoaåt
àöång thêím mô laâ quaá trònh àöëi tûúång hoaá caác lûåc
lûúång baãn chêët cuãa con ngûúâi vaâ cuäng laâ quaá
trònh hònh thaânh nhûäng khña caånh khaác nhau cuãa
chuã thïí thêím mô.Thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn,
hoaåt àöång thêím mô, àöëi tûúång trúã thanâ h àöëi tûúång
thêím mô, chuã thïí trúã thaânh chuã thïí thêím mô vaâ
quan hïå thêím mô àûúåc xaä höåi hoaá. Nhúâ àoá, caái
àeåp coá nhûäng chuêín mûåc khaách quan trong àúâi
Nhû vêåy, caiá àeåp laâ mötå phaåm truâ giaá trõ chûá
khöng phaãi laâ möåt phaåm truâ thûåc thï.í Caác giaá trõ
hònh thanâ h khöng phaiã do àaánh giaá chuã quan
cuãa möîi caá nhên maâ laâ do thûåc tiïnî xaä höåi. Do
àoá, chuã thïí thêím mô laâ chuã thïí xaä höåi mang trong
mònh noá sûå phong phuá cuãa caác quan hïå xaä höåi.
Mô hoåc Macá - Lïnin cho rùçng caái àeåp coá quan
hïå àïën cacá tònh caãm caá nhên nhûng yá thûác thêím
mô naây khöng thïí taách rúâi caác hoanâ caãnh, caác
àiïìu kiïnå xaä höåi. Vò vêåy, caái àepå mang trong
mònh noá àúiâ söëng xaä höiå . Noá laâ mötå giaá trõ xaä
höåi töìn taiå thûåc tïë chûá khöng phaãi laâ möåt baãn thïí
hû aão.
Roä raâng, caái àeåp khöng chó do yïuë töë khaách
quan qui àõnh mùåc duâ noá töìn taåi khaách quan.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦37
Trong noá coá sûå kïët húpå giûäa yïëu töë khaách quan
vaâ yïëu töë chuã quan. Coá thïí noái, caiá àeåp laâ sûå
töíng húåp, taác àöång qua laåi giûäa àöië tûúång thêím
mô vaâ chuã thïí thêím mô taåo nïn hûná g thuá phöí
biïën cho chuã thïí tûâ tñnh hònh tûúång, tñnh toaân
veån, tñnh cên xûáng, haâi hoaâ. Hònh tûúång haâi hoaá
laâ möåt trong nhûäng àùcå trûng chuã yïëu cuãa caái
àeåp búãi noá laâ sûå töíng húåp caác taác àöång qua laåi
giûäa caác giaá trõ vaâ caác phaãn giaá trõ taåo thaânh möåt
xu hûúáng phaát triïín gùnæ boá vúái mötå quaá trònh
hoaân thiïån, vúái sûå phaát triïín toaân diïån cuãa cuöåc
söëng vaâ con ngûúâi. Haâi hoaâ laâ yïëu töë têåp trung
nhêët taåo nïn caái àeåp. Noá coá nghôa laâ sûå tûúng
húåp thöëng nhêët giûäa nhûäng caái khacá nhau àa hònh,
àa daång àöìng thúâi laâ sûå thöëng nhêët vaâ àêëu tranh
giûäa caác mùåt àöëi lêåp. Sûå haâi hoaâ phaát triïín àïën
mûác cao bao haâm trong mònh noá sûå vêån àöång,
àêëu tranh cuãa caái àöëi lêåp, bao hamâ caã sûå khöng
àöëi xûáng, khöng trêåt tûå, khöng xacá àõnh. Chñnh
àiïìu àoá laâm cho caái àeåp luön luön hiïnå diïån trûúác
con ngûúâi vúái möåt tó lïå nhêët àõnh, êní chûáa trong
noá nhûäng àiïìu bñ êín, kò diïåu. Haâi hoaâ khöng chó
laâ dêëu hiïåu thuêìn tuyá hònh thûác maâ coân laâ möåt
tiïu chñ rêët quan troång vïì nöåi dung cuãa caái àeåp.
Sûå haâi hoaâ coá thïí coá trong möåt hiïån tûúång tûå
nhiïn, xaä höåi hay tinh thêìn. Noá coá thïí laâ quan hïå
giûäa tûå nhiïn vaâ con ngûúâi riïng biïåt, giûäa tûå
nhiïn vaâ xaä höåi noái chung cuäng coá thïí haâm nghôa
möåt giaá trõ naây hay giaá trõ khaác. Vò vêåy, caái àeåp
gùæn boá mêåt thiïët vúái caiá thêåt, caái töët vaâ caái coá
ñch. Caác giaá trõ naây hoaâ quyïån vaâo nhau laâm
hònh thaânh nïn hïå chuêín Chên - Thiïån - Mô àöëi
vúái cuöåc söëng con ngûúâi.
Caái àeåp laâ möåt phaåm truâ giaá trõ vaâ laâ giaá trõ
cao nhêët trong hïå thöëng giaá trõ maâ con ngûúâi coá
vaâ hûúáng túái.Trong ào,á caái àeåp trong hònh tûúnå g
nghïå thuêåt laâ giaá trõ mang tñnh àùåc trûng nhêët vaâ
sêu sùæc nhêët. Nghïå thuêåt laâ thïë giúái cuãa caái àeåp.
Khaác vúái caái àeåp trong thiïn nhiïn laâ caái àeåp
phong phuá vúái caác yïëu töë sûác söëng cuãa tûå nhiïn
tham gia vaâo chuêín thêmí mô cuãa con ngûúâi, gúåi
múã caác khaã nùng saáng taåo cuãa con ngûúâi; vaâ
khaác vúái caái àeåp trong xaä höåi laâ caái àeåp gùæn liïìn
vúái thûåc tiïîn lao àöång cuãa con ngûúâi, gùæn vúái
tònh caãm chñnh trõ, àaåo àûác cuãa con ngûúâi. Caái
àeåp trong nghïå thuêåt laâ sûå taái hiïån, sûå phaãn aánh
möåt caách saáng taåo caiá àeåp trong thiïn nhiïn vaâ
trong cuöåc söëng xaä höåi bùçng nhûäng taiâ nùng tuyïåt
vúâi cuãa ngûúâi nghïå sô. Khi phaãn aná h caái àeåp
trong thiïn nhiïn vaâ trong xaä höåi vaoâ trong nghïå
thuêåt, bùnç g hoaåt àönå g lao àöång vaâ taâi nùng cuãa
mònh, ngûúiâ nghïå sô khöng àún thuêìn truyïìn àaåt
maâ coân böåc löå úã àoá thaiá àöå söëng cuaã mònh. Caái
thuêìn tuyá cuãa tûå nhiïn, cuãa cuöåc söëng êëy àaä ài
vaâo caác tacá phêím nghïå thuêåt lúán cuãa nhên loaåi
vaâ mang yá nghôa xaä höiå sêu sùæc. Noá khöng thïí
töìn taåi trong nghïå thuêtå nïëu thiïëu caãm xuác cuãa
con ngûúâi. Chñnh con ngûúâi àaä thöíi höìn vaâo cho
caái àeåp êyë trong cacá taác phêím nghïå thuêåt cuãa
mònh. Giaá trõ cuãa nghïå thuêåt àûúåc ào bùçng sûác
söëng maâ noá mang laåi cho cuöåc àúâi.
Neát àùåc trûng cuãa caái àeåp trong nghïå thuêåt laâ
tñnh àiïín hònh cuãa noá àûúåc thïí hiïån thöng qua
hònh tûúång nghïå thuêåt. Hònh tûúång nghïå thuêåt
laâ linh hönì cuãa caái àepå trong nghïå thuêåt. Hònh
tûúång nghïå thuêåt nhiïuì têìng, nhiïuì lúáp, mang
tñnh gúåi mú,ã gùæn liïìn vúái moåi chiïìu sêu thùèm
vöën chûa àûúåc yá thûác roä raâng vaâ mang tñnh khaát
voång cùng thùèng àang yïu cêìu giaãi àaáp. Nghïå sô
saáng taåo ra taác phêím laâ àïí nhêån thûcá vaâ cùæt nghôa
àúâi söëng, àïí thïí hiïån tû tûúãng vaâ tònh caãm cuãa
mònh, giuáp cho con ngûúiâ thïí nghiïmå yá võ cuãa
cuöåc àúâi vaâ hiïíu àûúåc nhûäng quan hïå coá yá nghôa
muön maâu, muön veã cuaã baãn thên vaâ thïë giúái
xung quanh. Nhûng khaác vúái nhaâ khoa hoåc, nghïå
sô khöng diïnî àaåt trûåc tiïëp yá nghô vaâ tònh caãm
bùçng khaái niïåm trûâu tûúång, bùçng àõnh lñ, bùçng
cöng thûác maâ bùçng hònh tûúång nghïå thuêåt. Nghôa
laâ, bùçng cacá h laâm söëng laåi möåt caách cuå thïí, caãm
tñnh nhûäng sûå viïåc, nhûnä g hiïån tûúnå g laâm ta suy
nghô vïì tñnh cacá h vaâ söë phêån, vïì cuöåc söëng, vïì
con ngûúâi... Do àoá, hònh tûúång nghïå thuêåt laâ khaách
thïí àúâi sönë g àûúåc nghïå sô taái hiïån möåt caách saáng
taåo trong nhûäng taác phêmí nghïå thuêtå . Giaá trõ trûåc
quan àöåc lêåp laâ àùåc àiïím quan tronå g cuãa hònh
tûúång nghïå thuêåt. Noá laâm cho ngûúiâ ta coá thïí
ngùæm nghña, thûúãng thûcá . Àoá coá thïí laâ möåt àöì
vêåt, möåt phong caãnh thiïn nhiïn hay möåt sûå kiïån
xaä höåi àûúcå caãm nhêån vaâ caã con ngûúâi, têåp thïí
ngûúâi vúái nhûäng chi tiïtë biïíu caãm phong phu.á ..
Hònh tûúång nghïå thuêåt taái hiïån cuöåc söëng
nhûng khöng phaãi sao cheáp y nguyïn nhûäng hiïån
tûúång coá thêåt maâ laâ taiá hiïån coá choån loåc, saná g
taåo thöng qua trñ tûúãng tûúång vaâ taâi nùng cuãa
nghïå sô lamâ cho caác hònh tûúång truyïìn àûúåc êën
tûúång sêu sùæc tûâng lamâ cho ngûúâi nghïå sô day
dûát, trùn trúã cho ngûúiâ khaác. Hònh tûúång nghïå
thuêåt vûâa coá giaá trõ thïí hiïån nhûäng netá cuå thïí, caá
38♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
biïåt, khöng lùåp laåi, vûaâ coá khaã nùng khaái quaát,
laâm böåc löå àûúåc baãn chêtë cuãa möåt sûå vêåt naâo àoá
trong thiïn nhiïn, möåt quaá trònh naâo àoá trong
àúâi söëng xaä höåi theo quan niïåm cuãa nghïå sô.
Hònh tûúång nghïå thuêåt khöng phaãi phaãn aánh
nhûäng khaách thïí thûåc taiå tûå noá maâ phaãn aánh toaân
böå möëi quan hïå söëng àönå g giûäa chuã thïí vaâ khacá h
thïí. Ngûúâi ta khöng chó thûúãng thûcá bûác tranh
hiïån thûåc maâ coân thûúnã g thûác caã taâi nùng vaâ sûå
suy tû cuãa ngûúâi nghïå sô êín trong bûác tranh êëy
thöng qua hònh tûúång nghïå thuêåt.
Nhû vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt
chûáa àûång nhûäng neát chuã yïëu vaâ àùåc sùæc cuãa caái
àeåp khaách quan ngoaâi cuöåc söëng. Noá bao quaát
àûúåc caã tñnh thúâi gian, tñnh khöng gian, àuác ruát
ra tûâ tñnh thúâi sûå lêîn tñnh truyïìn thönë g thuöåc vïì
baãn chêët xaä höåi cuãa con ngûúâi. Caiá àeåp trong
hònh tûúång nghïå thuêåt khöng phaãi laâ caái àeåp cuãa
hònh thûác maâ noá coân laâ sûå thöëng nhêtë biïån chûná g
giûäa nöåi dung àeåp vaâ hònh thûác àepå . Hònh tûúnå g
nghïå thuêåt àeåp luön coá nöåi dung phong phuá vaâ
hònh thûác hêëp dêîn, chûaá àûång nhûäng khaát voång
khöng gò saánh nöií cuãa con ngûúâi.
Quaá trònh chuyïín hoaá caái àeåp trong cuöåc söëng
thaânh caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt mong
tñnh àöåc àaáo vaâ mêu thuêîn. Cuöåc söëng bao giúâ
cuäng phong phuá, àa daång hún nghïå thuêåt vaâ nghïå
thuêåt thò bao quaát hún, sêu sùæc hún cuöåc söëng
rêët nhiïìu. Caác nghïå sô khi xêy dûång hònh tûúång
nghïå thuêåt cêìn phaãi coá möåt trònh àöå söëng khaái
quaát rêët cao. Vò vêåy, caái àeåp trong hònh tûúång
nghïå thuêåt laâ sûå taái hiïnå àúâi söëng hiïån thûåc möåt
caách àöåc àaáo gùæn liïìn vúái nhûäng mûcá àöå ûúác lïå
trïn cú súã trònh àöå söëng khaái quaát cao cuãa ngûúâi
nghïå sô. Nhúâ àoá, caái àeåp trong hònh tûúång nghïå
thuêåt trúã nïn sêu sùæc hún vaâ hoaân thiïån hún so
vúái caái àeåp trong cuöcå söëng, trong thiïn nhiïn
vaâ trong xaä höåi. Caái àeåp trong hònh tûúång nghïå
thuêåt coá tñnh ûúác lïå cao. Nhúâ ûúác lïå maâ caái àeåp
trong cuöåc söëng àûúåc phaãn aánh trong hònh tûúång
nghïå thuêåt caâng trúã nïn nöíi bêåt hún, dïî nhêån
thêëy hún, thuá võ hún vaâ do àoá tñnh mô caãm sêu
sùæc hún. Caái àeåp trong cuöåc söëng thò phong phuá,
àa daång, huâng vô, mïnh möng coân caiá àeåp trong
hònh tûúång nghïå thuêåt laâ caái àeåp cö àoång, coá
cûúâng àöå cao. Trong hònh tûúång nghïå thuêåt, caái
àeåp hoaâ quyïån vúái caái thêåt, caái töët vaâ caái coá ñch
úã mûác àöå àiïín hònh. Do àoá, noá trúã nïn sêu sùæc
hún vaâ hoaân thiïån hún so vúái caái àepå trong cuöåc
söëng vaâ noá mang laåi möåt giaá trõ nhû möåt chónh
thïí tinh thêìn toaân venå . Chñnh vò vêåy, caái àeåp
trong hònh tûúång nghïå thuêåt khöng chó goáp phêìn
àõnh hûúáng töët àeåp cho haânh àöång cuãa con ngûúâi
maâ coân coá nhiïåm vuå xêy nïn ngöi nhaâ têm höìn
cuãa möîi con ngûúâi; lamâ cho têm hönì con ngûúâi
phong phuá hún, mô camã hún, nhên vùn hún; laâm
cho möîi con ngûúâi söëng thoaãi maái vaâ tûå do trong
ngöi nhaâ cuãa mònh àùtå trong khöng gian trong
laânh vaâ thiïån camã cuãa toaân xaä höiå .
Nhiïåm vuå àoá khiïën caiá àeåp trong hònh tûúång
nghïå thuêåt gùæn kïët chùtå cheä vúái giaáo duåc thêím
mô. Phaát triïín, hoaân thiïån con ngûúiâ laâ nhu cêìu
tûå thên, phöí quaát nhêët vaâ cao nhêët cuaã con ngûúâi.
Phaát triïní hoaân thiïnå con ngûúâi theo quan àiïím
nhên baãn laâ con ngûúâi àûúcå phaát triïní toaân diïnå ,
haâi hoaâ caã vïì thïí chêët lêîn tinh thêìn vúái thïí - àûác
- trñ - mô. Trong àoá, mô laâ thaânh töë sau cuâng, cao
nhêët, quan troång nhêët trong cêëu truác cuãa con
ngûúâi phatá triïín toaân diïån - haâi hoaâ. Nïëu thûâa
nhêån caái àeåp laâ möåt chónh thïí toanâ veån thò nhu
cêìu thêím mô cuäng laâ mötå nhu cêìu toanâ veån, hoaân
thiïån. Do àoá, noá nùçm úã têìng cao trong àúâi söëng
tinh thêìn cuãa con ngûúiâ . Coá thïí noái, nhu cêìu
thêím mô laâ nhu cêìu ngûúiâ nhêët.Vûún túái caái àeåp
laâ nhu cêìu cuâng baãn chêtë , cuâng chiïuì vúái lñ tûúnã g
phaát triïín vaâ hoanâ thiïån con ngûúâi.
Giaáo duåc thêím mô vïì baãn chêët laâ böìi dûúäng
loâng khao khaát àûa caái àeåp vaâo cuöcå söëng, taåo
nïn sûå haâi hoaâ giûäa xaä höåi - con ngûúiâ - tûå nhiïn,
nêng cao nùng lûåc caãm thuå vaâ saná g taåo úã con
ngûúâi, lamâ cho con ngûúiâ àûúåc phatá triïín möåt
caách haâi hoaâ trong moåi hoaåt àöång lao àöång cuäng
nhû nghó ngúi, trong quan hïå gia àònh cuäng nhû
xaä höåi.
Giaáo duåc khoa hoåc seä phaát triïní trñ tuïå caá
nhên; giaáo duåc chñnh trõ seä phaát triïní yá thûác chñnh
trõ, lêåp trûúâng tû tûúãng...; giaáo duåc luêåt phaáp seä
phaát triïní caá nhên vúiá tû caách laâ möåt cöng dên;
giaáo duåc àaåo àûác seä phaát triïín nhên phêím, nhên
caách con ngûúâi... Têët nhiïn, trong caác lônh vûåc
riïng reä àoá bao giúâ cunä g haâm chûaá caác yïëu töë
thêím mô úã caác mûác àöå khaác nhau. Tuy vêåy, nïëu
giaáo duåc bùçng caác böå phêån riïng reä thò chuã thïí
thêím mô seä bõ haån chïë vaâ phiïën diïnå . Muöën con
ngûúâi àaåt àïën sûå phaát triïín toaân veån vaâ hoaân
thiïån phaiã giaáo ducå töíng húåp. Trong àoá, giaáo
duåc thêím mô laâ loaåi giaoá duåc coá hiïuå quaã rêët lúán
àöëi vúái sûå phaát triïín con ngûúâi toanâ veån. Giaáo
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦39
duåc thêím mô seä taác àöång vaâ laâm phatá triïín haâi
hoaâ caác mùåt thïí chêët, tinh thêìn, trñ tuïå vaâ taâi
nùng cuãa con ngûúâi bïn caånh sûå phatá triïín cuãa
têët caã caác lônh vûåc tri thûác khaác.
nhûäng nhu cêìu vaâ nhûnä g khaã nùng caãm nhêån
thêím mô cuaã con ngûúiâ . Thïë giúái cacá hònh tûúång
nghïå thuêtå laâ thïë giúiá sinh àöång vaâ sêu sùæc cuãa
caái töët, caái àeåp. Thïë giúái caác hònh tûúång nghïå
thuêåt laâ sûå biïíu hiïån têåp trung, àêyì àuã caác quan
hïå thêím mô cuãa con ngûúiâ àöëi vúái thïë giúái khacá h
quan. Vò vêåy, hoaâ mònh vaoâ thïë giúái cuãa caác hònh
tûúång nghïå thuêåt, söëng vúái noá, àùåc biïåt laâ tham
gia vaâo caác hoaåt àöång saná g taåo nghïå thuêåt, saáng
taåo ra caác hònh tûúång nghïå thuêåt laâ biïån phaáp töët
nhêët àïí phaát huy caác tû chêët, nùng khiïëu thêím
mô cuãa con ngûúâi, hònh thaânh vaâ phaát triïín úã
con ngûúâi tri thûác thêmí mô, vùn hoaá thêím mô, vaâ
seä trúã thanâ h nhûäng chuã thïí thêím mô thûåc sûå.
Nghïå thuêtå àeåp laâ nghïå thuêåt xêy dûång àûúåc
nhûäng àiïní hònh phong phuá. Sûác maånh kò diïåu
cuãa nghïå thuêåt maâ caác hònh thaái yá thûác xaä höåi
khaác khöng coá àoá laâ sûác maånh do hònh tûúång
nghïå thuêåt taác àöång. Hònh tûúång nghïå thuêåt giöëng
nhû möåt thaãm bùng trún, phêìn khöng lúán thò nöíi
lïn, phêìn chuã yïëu thò chòm úã dûúái. Hònh tûúång
nghïå thuêtå àeåp taác àönå g vaâo tiïmì thûác cuãa con
ngûúâi, bùæt con ngûúâi caãm tiïëp, haát tiïpë , veä tiïëp...
Hònh tûúång nghïå thuêtå cung cêëp cho con ngûúâi
nhûäng xung àöång, nhûnä g kinh nghiïåm thêím mô
àïí tham gia taåo lêåp caiá múái. Vúái tû caách nhû
möåt haåt muöëi ngêëm caã àaåi dûúng, möåt viïn ngoåc
huát caã aánh saáng bêìu trúiâ , hònh tûúång nghïå thuêåt
àeåp laâ sûå thu nhoã bao khaát voång cao àeåp cuãa
nhên loaåi. Vò vêåy, hònh tûúång nghïå thuêåt coá giaá
trõ biïíu camã cao vaâ coá sûác lan toaã röång lúán. Noá
trúã thaânh caái coá khaã nùng to lúán trong sûå taác
àöång túái tû tûúãng, tònh caãm cuãa chuã thïí thêím
mô, laâm cú súã cho sûå hònh thaânh thõ hiïëu thêím
mô laânh manå h, hûúáng túái möåt lñ tûúãng thêím mô
trong saáng, tûâ àoá vûún túái möåt cuöåc söëng cao
àeåp. Sûác maånh cuãa nghïå thuêåt chên chñnh, cuãa
caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt laâ úã chöî noá
àêëu tranh, phêën àêëu cho caái àeåp vaâ vò caái àeåp,
noá nïu lïn khaát voång thiïët tha cuaã nhûäng con
ngûúâi chên chñnh, hûúáng hoå ài túái mötå cuöåc söëng
àeåp vaâ cao caã.
Giaáo duåc thêím mô coá muåc àñch riïng cuãa noá
nhùçm taåo nïn möåt kho taâng kiïën thûác thêím mô
giuáp con ngûúâi traánh khoiã moåi hoaåt àönå g tûå phaát,
tiïën túái nhûäng hoaåt àönå g tûå giaác trong thûúãng
thûác, àaánh giaá vaâ saná g taåo trong moåi lônh vûåc
cuöåc söëng. Giaáo duåc thêím mô laâ nêng cao nùng
lûåc thêím mô úã möîi ngûúiâ , trong àoá coá viïåc böìi
dûúäng caác caãm xuác thêím mô, thõ hiïëu thêím mô
vaâ lñ tûúãng thêím mô àïí con ngûúâi coá thïí phên
biïåt raåch roâi caái cuä - caiá múái, caái xêuë - caái àeåp.
Möîi sûå vêåt, möîi hiïån tûúång àïìu coá caác thuöåc
tñnh baãn chêët cuãa noá. Baãn chêët cuaã caái xêëu bao
giúâ cuäng mang caái phaãn giaá trõ, ài ngûúåc vúái caái
àeåp. Nhû vêåy, muåc tiïu cuãa giaáo ducå thêím mô laâ
chuã àöång xêy dûång nhûnä g thõ hiïuë thêím mô àepå ,
laâm cho têm höìn möîi ngûúâi caâng phong phuá vaâ
tïë nhõ, nhuêìn nhuåy hún vïì tònh caãm cuäng nhû
hûúáng túái viïåc böìi dûúnä g lñ tûúãng thêím mô, taåo
thaânh möåt nùng lûåc thêím mô coá hoaâi baäo, coá
khaát voång vûún túái caái hoaân thiïån, goáp phêìn vaåch
trêìn nhûäng hònh thûác tönì taåi cuãa caiá xêëu trong
têët caã nhûäng daång biïuí hiïån tinh vi cuãa noá vaâ
thuác àêíy caái àeåp tiïën lïn.
Giaáo duåc thêím mô coá thïí thöng qua lao àöång,
bùçng lao àöång vaâ trong lao àöång. Giaáo duåc thêím
mô cuäng coá thïí bùçng chñnh nhûäng hònh mêîu trong
àúâi söëng xaä höåi. Tuy nhiïn, giaáo duåc thêím mô
bùçng nghïå thuêåt, thöng qua caái àepå trong hònh
tûúång nghïå thuêåt laâ phûúng tiïån giaáo duåc thêím
mô coá taác duång cao nhêët.
Caác taác phêím nghïå thuêåt coá nöiå dung töët,
caác hònh tûúång nghïå thuêåt àeåp coá taác duång nêng
cao sûå giaác ngöå lñ tûúnã g, böìi dûúnä g khaã nùng
thûúãng thûác vaâ sûå saáng taåo caái àeåp cho con ngûúâi,
thuác àêíy caác hoaåt àönå g lao àöång vò Töí quöëc, vò
cöång àöìng, cuãng cöë niïìm tin vaâo cuöåc söëng,
hûúáng dêîn dû luêån têåp thïí àêëu tranh chöëng caái
xêëu, ca ngúåi vaâ uãng höå caái àeåp, thucá àêíy nhûäng
àöång cú saáng taåo vaâ thûác tónh nhûnä g niïìm thöng
caãm sêu xa traân àêìy chuã nghôa nhên àaåo trong
caác quan hïå xaä höåi.
"Con ngûúiâ vïì baãn tñnh laâ möåt nghïå sô, úã
àêu hoå cunä g mong muönë mang caái àeåp vaâo àúâi
söëng cuãa mònh" (M. Goocki). Saáng taoå vaâ thûúãng
thûác caái àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt chñnh
laâ sûå thïí hiïån mong muönë àoá cuãa con ngûúâi maånh
meä nhêët. Tuy nhiïn, àïí mong muöën àoá trúã thaânh
hoaåt àöång tûå giaác, con ngûúâi cêìn àïën sûå àõnh
Nghïå thuêtå laâ haåt nhên cuãa àúâi söëng thêím mô
vaâ hònh tûúång nghïå thuêtå laâ biïíu hiïån têåp trung
nhêët cuãa nghïå thuêåt.Trong hònh tûúång nghïå thuêåt
chûáa àûång nhûäng àùåc tñnh, nhûäng phêím chêët,
40♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
hûúáng cuãa giaáo duåc thêím mô. Vaâ nhû vêåy, caái
àeåp trong hònh tûúång nghïå thuêåt gùæn kïët vúái giaáo
duåc thêím mô laâ têët yïuë nhû chñnh qui luêåt vêån
àöång cuãa caái àeåp trong cuöåc söëng cuaã con ngûúâi.
TAÂI LÏÅU THAM KHAÃO
1. IU. Böreáp, 1974, Nhûäng phaåm truâ mô hoåc cú baãn, Trûúâng Àaåi hoåc Töíng húåp xuêët baãn, Haâ Nöåi.
2. Vuä Thõ Kim Dung, 2001, Vïì caác chuêín mûåc àaánh giaá giaá trõ thêím mô, Taåp chñ Triïët hoåc, Söë 3.
3. Àöî Huy, Vuä Troång Dung, 2002, Giaáo trònh mô hoåc Maác - Lïnin, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi.
4. Àöî Huy, 1984, Caái àeåp - Möåt giaá trõ, Nxb. Thöng tin lñ luêån, Haâ Nöåi.
5. Nguyïîn Vùn Huyïn (cb), 1997, Vùn hoaá thêím mô vaâ sûå phaát triïín con ngûúâi Viïåt Nam trong thïë kó múái, Viïån Vùn
hoaá vaâ Nxb. Vùn hoaá thöng tin, Haâ Nöåi.
6. Lï Thõ Hûúâng, 2002, Mêëy vêìn àïì nhu cêìu thêím mô hiïån nay, Tc. Triïët hoåc, Söë 11.
7. Lï Àònh Luåc, 2002, Tñnh saáng taåo cuãa caãm thuå thêím mô, Tc. Triïët hoåc, Söë 4.
8. Àaâo Duy Thanh, 2000, Àaánh giaá nghïå thuêåt - Hïå chuêín phöí biïën cuãa hoaåt àöång àaánh giaá thêím mô, Tc. Triïët hoåc,
Söë 4.
9. Vuä Minh Têm, 1993, Caái àeåp nghïå thuêåt vaâ àúâi söëng xaä höåi, Tc. Triïët hoåc, Söë 12.
10. Trêìn Tuyá, 1996, Tiïëp cênå giaáo duåc thêím mô tûâ phûúng diïån khöng gian vaâ thúâi gian cuãa hònh tûúnå g nghïå thuêtå ,
Tc. Triïët hoåc, Söë 3.
11. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toanâ têåp, T.3, Nxb. Chñnh trõ quöcë gia, Haâ Nöåi, 2000.
12. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toanâ têåp, T.13, Nxb. Chñnh trõ quöcë gia, Haâ Nöåi, 1993.
13. C. Maác - Ph. Ùngghen, Toanâ têåp, T.42, Nxb. Chñnh trõ quöcë gia, Haâ Nöåi, 2000.
14. M. Rö-den-tan vaâ P. I-u-din (cb), Tûâ àiïín triïtë hoåc, Phan Ngoåc dõch, Nxb. Sûå thêåt, Haâ Nöåi, 1976.
SUMMARY
ARTISTIC BEAUTY
VERSUS AESTHETIC EDUCATION
B.A. Àùång Thõ Minh Tuêën
Art is the world of beauty; it's the reflection of creation of beauty in nature and
society by means of the great talent of artists. The specific feature of beauty in art is its
symbols expressed via artistic image which is the soul of beauty in art. Artistic images
are of many layers, suggestive and connected with all kinds of fathomless dimension
not readily in clear cognition, full of aspiration and in demand of an answer.
Aesthetic education by means of the beauty in artistic image is most effective. The
beauty in artistic image advocates people to form the right ideas and good emotion
toward a good life.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦41
6 trang
16/04/2022
3220
Bạn đang xem tài liệu "Cái đẹp trong hình tượng nghệ thuật với vấn đề giáo dục thẩm mĩ", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- cai_dep_trong_hinh_tuong_nghe_thuat_voi_van_de_giao_duc_tham.pdf
