Báo cáo kỹ thuật của Ủy hội sông Mê Công - Những vực sâu là nơi cư trú vào mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Ủy hội sông Mê Công
Những vực sâu là nơi cư trú vào mùa khô
của cá ở lưu vực sông Mê Công
Báo cáo kỹ thuật của Ủy hội sông Mê Công
No. 4
Tháng 4 năm 2002
Báo cáo này do Chương trình nghề cá Ủy hội sông Mê Công thực hiện
theo yêu cầu của Ban tư vấn kỹ thuật về Quản lý nghề cá hạ lưu sông Mê Công
1
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Ủy hội sông Mê Công
Xuất bản tại Phnôm Pênh tháng 4 năm 2002
Tiêu đề dùng khi trích dẫn:
Poulsen, Anders, Ouch Poeu, Sintavong Viravong, Ubolratana Suntornratana & Nguyen Thanh Tung.
2002. Deep pools as dry season fish habitats in the Mekong Basin. MRC Technical Paper No. 4,
Mekong River Commission, Phnom Penh. 22 pp. ISSN: 1683-1489
Người dịch: Nguyễn Quốc Ân
Những ý kiến và giải thích trong báo cáo là của tác giả,
nó không phản ánh quan điểm của Ủy hội sông Mê Công.
Người hiệu đính tiéng Anh: Ann Bishop
Mekong River Commission
P.O. Box 1112, 364 M.V. Preah Monivong Boulevard
Phnom Penh, Cambodia
Điện thoại: (855-23) 720-979 Fax: (855-23) 720-972
E-mail: mrcs@mrcmekong.org
Website: www.mrcmekong.org
2
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Lời cảm ơn
Báo cáo này được thực hiện nhờ sự giúp đỡ về tài chính của chính phủ Đan Mạch (thông qua
DANIDA), dưới sự bảo trợ của dự án Đánh giá nghề cá (AMFC) thuộc Chương trình nghề cá của Ủy
hội sông Mê Công (MRC) và theo yêu cầu của Ban tư vấn kỹ thuật (TAB) của chương trình nghề cá
MRC. Ban này gồm các thành viên của Cục nghề cá Cam-pu-chia, Trung tâm Nghiên cứu nguồn lợi
thủy sinh vật (LARReC) Cộng hòa dân chủ Nhân dân Lào, Cục nghề cá Thái Lan và Bộ Thủy sản Việt
Nam.
Các tác giả bày tỏ lòng cảm ơn các cán bộ Cục nghề cá Cam-pu-chia, LARReC của CHDCND Lào,
Cục nghề cá Thái lan và Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 2 (RIA2) thành phố Hồ Chí Minh (Viet
Nam) đã góp phần vào việc hoàn chỉnh thông tin sinh thái suốt lưu vực sông Mê Công. Sau cùng, các
tác giả rất cảm ơn bà con ngư dân dọc sông Mê Công đã cung cấp những kiến thức cơ bản cho báo cáo
này.
Tư liệu về nhóm công tác nghiên cứu các loài cá cỡ lớn sông Mê Công
Ban tư vấn Kỹ thuật về quản lý nghề cá (TAB) của Ủy hội sông Mê Công (MRC)
được thành lập vào tháng 6 năm 2000. Ban này tư vấn cho chương trình nghề cá
của MRC về các vấn đề kỹ thuật liên quan đến việc quản lý nghề cá lưu vực sông
Mê Công. Trong cuộc họp đầu tiên đã xác định được 5 vấn đề lớn. Trong số đó
có vấn đề sau:
Deep Pools in the Mekong River
Những vực sâu ở sông Mê Công, đặc biệt là ở phía Bắc và Nam thác
Khôn được coi là rất quan trọng đối với việc bảo vệ nguồn lợi rất nhiều
loài cá sông Mê Công. Trong nhiều trường hợp nó được bảo vệ bởi luật
cấm khai thác của nhà nước. Nhưng cưỡng chế thi hành một cách hiệu
quả là việc rất khó khăn. Phía Cam-pu-chia báo cáo rằng phần biên giới
Cam-pu-chia có tới hơn 100 vực sâu. Phía Lào cũng cho biết không ít hơn
70 vực sâu nằm bên phía lãnh thổ Lào. Tuy nhiên đặc điểm những nơi cư
trú vực sâu này hiện chưa được rõ và cần được làm rõ. Đồng quản lý có
lẽ là giải pháp thích hợp để quản lý và ngăn chặn các vấn đề xảy ra.
Mọi người đã đồng ý rằng Chương trình nghề cá của MRC (hợp phần
Quản lý khai thác cá Cam-pu-chia, hợp phần đánh giá nghề cá sông Mê
Công) sẽ tiến hành nghiên cứu chức năng các vực sâu ở sông Mê Công.
Bộ phận quản lý nghề cá thuộc ban thư ký MRC có thể sẽ tạo cơ hội tìm
nguồn tài trợ quốc tế cho việc phát triển hệ thống đồng quản lý.
3
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Mục lục
Tóm tắt...........................................................................................................................................5
1. Giới thiệu ...........................................................................................................................................7
1.1. Thế nào là vực sâu?...............................................................................................................7
1.2 Thông tin đại thể về vực sâu..................................................................................................8
2. Sông Mê Công ..................................................................................................................................... 9
2.1 Khu vực có vực sâu ở dòng chính sông Mê Công ................................................................ 9
2.1.1 Kra-chiê – Stung Treng............................................................................................9
2.1.2 Thác Khôn................................................................................................................9
2.1.3 Phía Bắc Lào............................................................................................................11
2.1.4 Toàn lưu vực............................................................................................................11
2.1.5
Cá heo (cá đen phin)...............................................................................................12
2.2 Khu vực có vực sâu ở các chi lưu.........................................................................................12
2.3. Tài liệu thủy văn...................................................................................................................13
3. Thảo luận ...........................................................................................................................................14
4. Đề xuất................................................................................................................................................15
5. Tài liệu tham khảo.............................................................................................................................16
6. Phụ lục ...............................................................................................................................................18
4
Tóm tắt
Sông Mê Công là con sông điển hình có vùng ngập phụ thuộc vào khí hậu gió mùa ở Đông Nam Á.
Đây là một hệ thống sông vận động theo mùa, mùa lũ từ tháng năm đến tháng mười, mùa khô từ tháng
mười một đến tháng tư. Nhịp gió mùa là động lực hoạt động của hệ thống tạo nên một vùng ngập rộng
lớn liền với sông hàng năm theo mùa. Vùng ngập là vùng rất giàu dinh dưỡng cung cấp thức ăn cho
nhiều loài cá, trong khi đó sông chủ yếu là nơi ẩn náu về mùa khô.
Cũng như nhiều con sông còn hoang sơ và ít bị điều chỉnh khác, sông Mê Công là con sông mang tính
đa dạng, dọc theo chiều dài của sông đặc tính môi trường thay đổi khác nhau. Một số đoạn sông độ sâu
không khác nhau, trong khi đó một số đoạn lại có nhiều đá ngầm, đá cuội, thay đổi từ các ngầm nông
đến vực sâu. Vực sâu giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với hệ sinh thái sông Mê Công bởi vì nó là nơi
cư trú của rất nhiều loài cá trong mùa khô. Khi mùa khô đến, mực nước sông Mê Công giảm xuống do
vậy nơi cư trú của cá ở vùng ngập không còn nữa. Vì thế cá rút về những nơi sâu hơn ở sông và tụ tập ở
đó đến đầu mùa lũ sau. Vì thế cho dù cá sinh trưởng chủ yếu ở vùng ngập nhưng vực sâu lại giữ tầm
quan trọng không kém vì nó duy trì tính nguyên vẹn và sức sản xuất của cả hệ thống. Báo cáo này tập
trung thảo luận về vực sâu và vai trò của nó đối với sinh thái nghề đánh cá lưu vực sông Mê Công.
Một số đoạn nhất định dòng chính sông Mê Công phân bố khá nhiều vực sâu. Quan trọng nhất là đoạn
phía Bắc Cam-pu-chia từ Kra-chiê đến Stung Treng. Dọc theo đoạn này đã phát hiện 58 vực sâu nơi mà
một số lượng lớn loài cá tụ tập ở đó vào mùa khô. Một số vực còn là nơi cư trú của cá đen-phin sông
(Orcaella brevirostris).
Khu vực xung quanh thác Khôn trên biên giới giữa 2 nước Cam-pu-chia và Lào cũng có nhiều vực sâu.
Một số vực đã được các làng lân cận coi như khu bảo tồn cá (FCZ) từ hàng chục năm nay. Khu bảo tồn
này được xây dựng dựa trên cơ sở kiến thức của địa phương cho rằng đây là nơi cư trú quan trọng của
cá đặc biệt là vào mùa khô. Việc thành lập những khu bảo tồn này được coi như là có ảnh hưởng tốt đến
nghề khai thác cá khu vực lân cận.
Trên toàn lưu vực, nhiều đoạn sông cũng được phát hiện có nhiều vực sâu phân bố. Ngoài đoạn sông từ
Kra-chiê đến Stung-treng đã nói đến ở trên (là khu vực phân bố vực sâu quan trọng nhất của sông Mê
Công), đoạn sông từ Sa-van-na-khệt đến thác Khôn và đoạn từ Xay-ya-bu-ri đến Luông-pra-bang cũng
khá quan trọng. Một số đoạn sông khác cũng được xác định có số ít vực sâu. Những đoạn sông từ Viên-
chăn/ Nọng-khai đến Pắc-san/Bung Khan và quan trọng hơn cả là từ Kra-chiê xuống đến đồng bằng
sông Cửu long.
Vực sâu cũng tồn tại ở một số nhánh chính của sông Mê Công. Ở một số sông nhánh có đập chắn ngang
(như sông Sê-san và sông Thê-un) một số vực sâu đã bị bồi lắng do chế độ thủy văn thay đổi. Ở một số
khu vực nơi cư trú vực sâu và cá sống ở đó trên thực tế đã biến mất.
Sự cách nhau về mặt không gian giữa nơi ẩn náu mùa khô và nơi kiếm ăn, sinh đẻ vào mùa lũ bắt buộc
nhiều loài cá ở dòng chính sông Mê Công phải di cư. Những di chuyển này có thể chia làm 3 dạng: (1)
Ở phần dưới của lưu vực cá di chuyển giữa vực sâu nơi ẩn áu mùa khô đoạn Kra-chiê – Stung Treng
5
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
đến nơi cư trú vùng ngập vào mùa lũ phía Nam Cam-pu-chia (kể cả Sông Tông-lê Sáp và Biển Hồ) và
đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam (2) Đoạn sông phía trên, cá di chuyển giữa những vực sâu
dòng chính sông Mê Công đến những vùng ngập của các chi lưu chính như sông Mun/Chi và sông
Song-khram ở Thái lan và sông Xê-Bang-phai, Hin-boun ở Lào. (3) Phần trên nhất, từ cửa sông Lô-ây
trở lên, sông Mê Công trở nên con sông miền núi điển hình chạy len lỏi giữa các khe núi dốc nên rất ít
vùng ngập. Ở đoạn này, cá di chuyển chủ yếu từ những vực sâu ở Xay-ya-bu-ry/Luông-pra-bang đến
các nơi đẻ ở thượng nguồn. Thí dụ rõ ràng nhất về kiểu di cư này là sự di chuyển của cá tra dầu
(Pangasianodon gigas), và loài anh em cỡ nhỏ hơn với nó: cá vồ cờ (Pangasius sanitwongsei).
Để tiến hành nghiên cứu vực sâu trong tương lai, những điều dưới đây cần được cân nhắc:
1. Cần xem vực sâu như một phần trong tổng thể hệ sinh thái mà không coi nó như nơi cư trú cô
lập của cá (cần tiếp cận hệ sinh thái).
2. Do vực sâu là nơi ẩn náu của phần lớn cá trong mùa khô, cho nên nó tạo điều kiện để tiến hành
quản lý.
3. Vấn đề vực sâu sẽ phải được liệt vào trong quá trình đánh giá ảnh hưởng của môi trường trong
tương lai.
4. Trước khi tiến hành hoạt động nghiên cứu vực sâu cần phải thảo luận và định ra mục tiêu và
các vấn đề ưu tiên.
5. Kiến thức hiện nay về sự tồn tại và vị trí của các vực sâu cần phải kết hợp với tài liệu hiện tại
về thủy văn của lưu vực.
6
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Giới thiệu
1
Sinh thái nghề cá lưu vực sông Mê Công có mối liên hệ mật thiết với và ảnh hưởng bởi đặc điểm hình
thái và thủy văn của lưu vực. Một trong những động lực chính của quá trình sinh thái nghề cá là sự cách
ly vật lý giữa nơi cư trú chủ yếu mùa mưa và mùa khô. Vùng ngập rộng lớn ở hạ lưu sông Mê Công là
nơi cư trú và vỗ béo cực kỳ quan trọng đối với đa số các loài cá khai thác chủ yếu. Tuy nhiên, khi mức
nước rút xuống vào cuối mùa mưa thì cá có thể tìm được nơi ẩn náu thích hợp vào mùa khô cũng quan
trọng không kém. Nhìn chung, nơi cư trú mùa khô đi cùng với lòng sông chính và những thủy vực có
nước thường xuyên trong vùng ngập (như hồ, đầm).
Ở dòng chính, một số đoạn có thể là nơi cư trú tốt về mùa khô so với các đoạn khác. Đặc biệt, trong
thời gian này hàng năm cá sẽ tập trung những nơi sâu hơn cả của sông. Những chỗ sâu này thường được
gọi là vực sâu, từ mà hiện nay được sử dụng ngày càng nhiều trong sinh thái nghề cá sông Mê Công.
Ban tư vấn kỹ thuật (TAB) thuộc chương trình nghề cá Ủy hội sông Mê Công (MRC) nhận thức được
tính quan trọng của vực sâu như là nơi cư trú quan trọng của cá trong mùa khô nên đã khuyến nghị tiến
hành đánh giá hiểu biết hiện tại về các vực sâu trên sông Mê Công.
Báo cáo này đánh giá kiến thức hiện tại và thông tin có thể liên quan đến vực sâu làm nơi ẩn náu mùa
khô trên sông Mê Công. Đồng thời thảo luận các gợi ý để quản lý chúng.
1.1
Thế nào là vực sâu?
Như đã nói ở trên, điểm đặc biệt của vực sâu liên quan chủ yếu đến chức năng sinh thái của chúng là
nơi cư trú vào mùa khô của cá (ngoài ra có một số loài sống cả đời ở đấy). Nơi ẩn náu mùa khô như vậy
tồn tại ở cả trong sông lẫn thủy vực có nước thường xuyên ở vùng ngập, nhưng trong báo cáo này chỉ
đề cập đến vực sâu ở sông. Cần phải nói thêm rằng nơi ẩn náu mùa khô ở vùng ngập cũng quan trọng
không kém gì ở sông và không thể bị bỏ qua.
Đối với nghề cá từ "vực" thường liên quan với hệ thống bãi và vực, ở đoạn trên thượng nguồn nơi có
nhiều núi non hệ thống này là những bãi đá ngầm nông liền với vực sâu. Đoạn sông này có đặc điểm là
nước chảy nhanh và cuộn qua những khúc sông có nhiều gềnh, đảo đá, đá cuội (Welcomme 1985).
Người ta đã xác định được nhiều dạng vực khác nhau theo đặc tính vật lý và thủy văn (Welcomme
1985). Ở phần hạ lưu của sông thì nước chảy chậm, đáy cát hoặc đáy bùn (Welcomme, 1985), vực được
xác định bởi sự khác biệt nông và sâu. Về tổng thể, những từ này được xác định dựa trên đặc tính hình
thái và thủy văn.
Căn cứ vào mục đích của báo cáo này chúng tôi xác định khái niệm vực sâu dựa trên mức độ quan
trọng của sinh thái nghề cá hơn là về mặt đặc tính hình thái thủy văn của nó. Vì vậy việc thống kê số
7
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
lượng vực sâu thì tiêu chuẩn đầu tiên là đặc tính sinh thái của nó. Đặc tính vật lý (như hình thái, thủy
văn) cũng quan trọng vì nó có thể ảnh hưởng hưởng đến chức năng sinh thái của vực thí dụ như loài cá
nào cư trú loại vực sâu nào nhưng là tiêu chuẩn hàng thứ hai. Nói cách khác, một khi đã xác định nơi
cư trú về mùa khô của một số loài nhất định thì số liệu về hình thái (như thủy văn) và số liệu về thủy
văn lại trở nên vô cùng quan trọng để phân loại các nơi cư trú theo quan điểm sinh thái.
Dựa vào những cân nhắc ở trên và mục tiêu của báo cáo này thì vực sâu là một khu vực tương đối sâu
của sông là nơi cư trú về mùa khô cho một số loài cá quan trọng. Vực sâu cũng có thể là bãi đẻ của một
số loài cá.
Một điểm chú ý nữa cần phải nhấn mạnh trong phần này là do nhu cầu phân loại của con người, việc
xác định luôn nảy sinh nguy cơ về sự cô lập và cắt đứt mối quan hệ. Điều này có thể trở nên phản tác
dụng, đặc biệt trong phạm trù sinh thái sông, bởi vì cho dù nhiều điểm cư trú được xác định trong cùng
một hệ thống nhưng chúng lại là những bộ phận liên hệ với nhau trong hệ thống mà chúng hoạt động.
Vì thế, khi xác định vực sâu chúng ta phải đồng thời nhận rõ phần quan trọng nhất của định nghĩa liên
quan đến vai trò tổng hợp của nó trong tổng thể hệ sinh thái của lưu vực.
1.2
Thông tin khái quát về vực sâu
Tầm quan trọng nơi cư trú của cá về mùa khô đã được nhìn nhận từ lâu (Welcomme 1985; Bayley and
Petrere 1989, Hoggarth et al. 1999). Welcomme (1985) miêu tả các loài cá từ vùng ngập quay trở lại
dòng chính vào mùa khô và ở lại trên đường đi tùy theo độ sâu, chất đáy và thực vật che phủ ở chỗ đó.
Sự di chuyển này diễn ra trong phạm vi ngắn hay dài tùy thuộc vào khả năng tìm được nơi cư trú thích
hợp vào mùa khô.
Những cá sống ở vực sâu trong thời gian mùa khô sống tách riêng theo tập tính sinh thái từng loài.
Welcomme (1985) phân biệt 3 tập hợp cá chính sống ở vực sâu theo đặc tính sinh thái như sau :
1) Tập hợp cá sống tầng mặt gồm những loài cá cỡ nhỏ, thân trắng bạc, dáng thuôn, miệng hướng
lên trên.
2) Tập hợp cá sống tầng giữa gồm những loài sống tầng giữa, cỡ trung bình hoặc lớn hơn thân
thuôn, miệng cuối, và
3) Tập hợp cá sống tầng đáy có màu nâu đất, lưng xám, miệng vị trí dưới.
Cho dù nó rất quan trọng, nhưng hiện nay có rất ít thông tin về chức năng sinh thái của vực sâu ở những
sông quan trọng như sông Mê Công. Ở Băng-la-desh, việc xác định nơi bảo vệ về mùa khô của sông
trong đó có vực sâu được coi như biện pháp quan trọng nhằm duy trì tính bền vững nghề đánh cá ở
vùng ngập (Hoggarth et al. 1999).
Truyền thuyết của ngư dân ở sông Pa-ra-na River cho rằng những loài cá nheo lớn tụ tập ở những vực
sâu nhất định của sông (Welcomme 2001, thông tin cá nhân). Thông tin có tính truyền thuyết tương tự
như vậy có ở sông A-ma-zon và sông Ô-ri-nô-cô. Ở sông Ni-giê ngư dân cho rằng cá rô phi sông Nin
và cá nheo sống ở các vực sâu đặc biệt là trong mùa khô. fishers claim that Nile perch and catfish stay
in deep pools of the river channels, especially during low water. Cần nhắc lại, những thông tin như thế
này chưa bao giờ được đăng chính thức (Welcomme 2001, thông tin cá nhân).
8
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Sông Mê Công
2
2.1.
Những vùng có vực sâu ở sông Mê Công
Mấy năm gần đây, thông tin về vực sâu trên sông Mê Công cũng đã được thu thập lại. Những thông tin
này tập trung vào 2 khu vực chính là: 1) Đoạn sông chính thuộc tỉnh Kra-chiê và Stung-treng miền Bắc
Cam-pu-chia; 2) Khu vực thác Khôn thuộc tỉnh Cham-pat-sắc, miền Nam nước Cộng hòa dân chủ
nhân dân Lào (Lao PDR).
2.1.1. Kra-chiê - Stungtreng
Hill & Hill (1994) liệt kê danh sách 28 vực sâu là nơi cư trú mùa khô quan trọng của cá ở tỉnh Kra-chiê,
Bắc Cam-pu-chia (xác định dựa vào phỏng vấn ngư dân địa phương này). Hai người này còn cho rằng
“những hố sâu ở dòng chính sông Mê Công là nơi kiếm mồi đầu tiên cũng như nơi cư trú mùa khô của
cá nheo lớn và cá chép” (page 74).
Danh sách các vực sâu đã được bổ sung lên đến 58 vực, trong đó 39 vực ở tỉnh Kra-chiê và 19 vực
thuộc tỉnh Stung-treng (Vannaren & Kin 2000; xem bảng 1 phụ lục).
Những nơi cư trú vực sâu quan trọng không những đối với duy trì nghề khai thác cá bền vững thuộc 2
tỉnh mà còn quan trọng đối với nghề cá cả nước Cam-pu-chia và đồng bằng sông Cửu Long của Việt
Nam. Rất nhiều loài cá đẻ trứng ở những vực sâu này, cá bột và cá giống của chúng trôi xuôi về vùng
ngập hạ lưu miền Nam Cam-pu-chia và Việt Nam.
Một số loài cá quan trọng sử dụng vực sâu làm nơi cư trú thí dụ như sau: Boesemania microlepis,
Mystus wyckioides, Chitala ornata, Micronema apogon, Pangasianodon hypophthalmus, Cirrhinus
microlepis, Probarbus jullieni, Catlocarpio siamensis, kể cả loài cá tra dầu nổi tiếng (Pangasianodon
gigas).
Vannaren và Kin (2000) đề xuất ngoài việc tiếp tục những nghiên cứu liên quan vực sâu cần tiến hành
áp dụng đồng quản lý đối với những nơi cư trú vực sâu quan trọng này.
2.1.2. Thác Khôn
Trong suốt thập kỷ qua khu vực thác Khôn thuộc miền Nam nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào đã
và đang được tiến hành nghiên cứu về mặt sinh thái và nghề cá. Vì thế cho nên thác Khôn là một trong
những nơi thuộc sông Mê Công được miêu tả tốt nhất về mặt sinh thái nghề cá.
Roberts và Baird (1995) dựa vào kết quả phỏng vấn ngư dân địa phương đã liệt kê 7 vực quanh thác
Khôn và xác định nó là nơi cư trú quan trọng của cá như sau:
9
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
ꢀ
ꢀ
Boong Pba Gooawng: là nơi kiếm ăn quan trọng của cá heo Orcaella brevirostris, nơi đẻ trứng
của cá Boesemania microlepis và cá Catlocarpio siamensis.
Boong Pba Jook: nơi đẻ trứng của cá Hypsibarbus sp. và cá Boesemania microlepis. Cá heo
sống ở đây từ tháng 11 đến tháng 12.
ꢀ
ꢀ
ꢀ
Boong Hin Sang
Boong Ken
Boong Pba Leum: có thể là nơi đẻ trứng của cá Pangasius sanitwongsei (loài này được báo cáo
là xuất hiện trên mặt nước ở đây trong tháng 6-7).
ꢀ
ꢀ
Những vực sâu phía dưới Tam Ee Daeng và Gawng Nyai: là nơi cư trú quan trọng của cá nheo
Micronema apogon và Bagarius yarelli.
Hin Dta Moon: loài Pangasius macronema cư trú ở nơi này (nó nằm gần cửa sông Hoo Sa-
hong, là đường di cư quan trọng của cá P. macronema).
Từ danh sách trên ta thấy rõ là các vực sâu khác nhau có các loài cá khác nhau cư trú. Một số vực thậm
chí mang tên chính những loài cá này, thí dụ: Boong pba gooawng (có nghĩa là vực cá goawng
"Boesamania microlepis") hay Boong pba leum (vực cá leun “Pangasius sanitwongsei”). Có thể giả
thiết rằng sự khác biệt như vậy là do sự khác nhau về đặc tính vật lý và sinh thái giữa các vực tạo nên.
Để tiến hành việc phân loại các vực sâu trong tương lai điều quan trọng là phải xác định được những
chỉ tiêu then chốt về mặt sinh thái và vật lý quyết định chức năng của vực mà từ đó quyết định loài cá
nào cư trú ở đấy.
Gần kề với thác Khôn, huyện Không, tỉnh Chăm-pát-sắc phía nam Lào có một chương trình đồng quản
quản lý liên quan đến việc xây dựng khu bảo tồn cá (FCZs) được thiết lập ở 59 làng trong thời gian từ
năm 1993 đến năm 1997 (Baird et al. 1998). Những khu bảo tồn cá này liên quan nhiều đến các vực sâu
thuộc dòng chính sông Mê Công. Theo người dân ở đây chúng là nơi cư trú quan trọng của cá về mùa
khô (Baird et al. 1998). Những loài cá được coi là có lợi nhờ vào những khu bảo tồn (FCZ) này như là:
Morulius chrysophekadion, Morulius barbatula, Chitala blanchi, Chitala ornata, Micronema
micronema, Micronema apogon, Belodontichthys dinema, Hemisilurus mekongensis, Boesemania
microlepis, Labeo erythropterus, Cosmochilus harmandi, Hypsibarbus malcolmi, Probarbus jullieni (or
spp.), Gyrinocheilus pennocki, Amphostistius laosensis (or spp.), Bagarius yarrelli (or spp.), Pangasius
conchophilus, Pangasius pleurotaenia, Mystus nemurus và Mystus wyckioides. Những loài cá này chủ
yếu là cá không di cư. Tuy nhiên, những loài cá di cư cũng được cho rằng cũng có lợi nhờ các khu bảo
tồn ấy (Baird et al. 1998).
Baird et al. (1998) còn liệt kê một số chỉ tiêu có thể dùng làm tiêu chuẩn để phân loại những nơi cư trú
đặc biệt ở sông Mê Công. Những chỉ tiêu đó là: độ sâu, lưu tốc, vật bám, độ dốc, có gần rừng ngập
nước không, và cuối cùng là sự hiện diện các vật thể bên trong nơi cư trú (như gốc cây, đá ngầm). Theo
người dân địa phương thì độ sâu là tiêu chuẩn quan trọng nhất để cân nhắc trước tiên. Baird và Flaherty
(1999) tiếp tục xác định tiêu chuẩn nơi cư trú và quả quyết rằng "chỉ tiêu về nơi cư trú và những yếu tố
môi trường khác là yếu tố quyết định đối với việc tăng số lượng các loài cá ở những khu bảo tồn".
10
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Tính hiệu quả của các khu bảo tồn (FCZ) đã được đánh giá dưới sự bảo trợ của Trung tâm Nghiên cứu
nguồn lợi thủy sản (LARReC) của Lào. Công tác đánh giá sơ bộ dựa trên kết quả phỏng vấn người dân
địa phương tham gia vào chương trình FCZ vừa mới kết thúc (Chomchanta et al. 2000). Đa số người
dân ủng hộ chương trình FCZ, và một trong những nguyên nhân làm cho đàn cá tăng lên là do các FCZ
trở thành nơi cư trú vực sâu về mùa khô của rất nhiều loài cá (Chomchanta et al. 2000, trang 13). Tất cả
có 24 loài (hoặc giống) đã tăng về số lượng nhờ các FCZ. Những loài này bao gồm cả hai nhóm sống
tương đối cố định (như Boesemania microlepis, Chitala blanchi và Chitala ornata), và nhóm cá di cư
(như Pangasius conchophilus, Pangasius macronema, Probarbus jullieni và Cirrhinus microlepis).
Loài cá mà suốt đời nó liên quan tới vực sâu ở dòng chính của sông là B. microlepis. Loài này nằm
trong danh sách các loài cá (ở trên) chủ yếu được lợi nhờ các khu bảo tồn gần thác Khôn và đã được
nghiên cứu cặn kẽ. Có 7 vực sâu được xác định là nơi đẻ quan trọng của loài B. microlepis (Baird et al.
1999). Mặt khác đây là loài sống tương đối cố định. Có thể cá B. microlepis sống dựa vào những loài cá
thường xuyên di cư đến đây và là một thành phần trong phổ thức ăn của nó vào thời gian nhất định
trong năm. Người dân địa phương coi nó như "anh thợ săn" (Baird et al. 1999; Poulsen và Valbo-
Jørgensen 2000).
Loài Hypsibarbus malcolmi thuộc họ cá chép cũng đẻ trứng ở một số vực trong thời gian mùa khô
(Baird và Phylavanh 1999). Một trong những vực gần thác Khôn cũng được biết là bãi đẻ của cả hai
loài cá này.
2.1.3. Miền Bắc Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào
Cho dù công việc quản lý nguồn lợi thủy sản hiện nay liên quan đến đồng quản lý đều tập trung ở khu
vực quanh thác Khôn, hệ thống quản lý này cũng còn có ở một số nơi khác trong lưu vực. Trong quá
trình điều tra nghề đánh cá tỉnh Luông-pra-bang của Lào có đến 37% số làng đến điều tra báo cáo rằng
họ có khu vực bảo tồn cá ở gần làng. Những khu bảo tồn này chủ yếu là trùng với những vực sâu của
sông, mà người ta tin rằng đó chính là bãi đẻ quan trọng của cá (Sjørslev 2000).
2.1.4. Toàn lưu vực
Một trong những nguồn thông tin chủ yếu về sinh thái của nơi cư trú vực sâu là cư dân gần đó. Rất
nhiều ngư dân địa phương đánh cá trên sông hàng ngày và họ đã nắm được kiến thức tỉ mỉ về môi
trường nơi ấy. Trong quá trình điều tra dọc sông Mê Công lần này do chương trình nghề cá của Ủy ban
sông Mê Công tiến hành*, hiểu biết của người dân địa phương suốt đoạn sông hạ lưu đã được thu thập.
Cho dù vực sâu trong quá trình phỏng vấn không được nhắc đến một cách đặc biệt thì đã có hơn 200
bản ghi chép nói đến vực sâu là nơi cư trú quan trọng của một số loài cá (Bảng 2; Hình 1).
Những loài cá có đặc tính sinh thái khác nhau sử dụng vực sâu làm nơi cư trú mùa khô được trình bày ở
bảng 2. trong danh sách này có rất nhiều loài cá di cư mạnh như cá thuộc họ Pangasiidae và họ cá chép
như Probarbus sp., Catlocarpio siamensis, Cirrhinus microlepis và Cyclocheilichthys enoplos, cũng có
những loài sống tương đối cố định như Chitala ornata, Wallago attu, Mastacembelus armatus and
Bagarius yarelli.
Nơi cư trú vực sâu thường được nhắc đến là trạm ở làng San-đan, huyện Sam-bo tỉnh Kra-chiê của
Cam-pu-chia. Có tới 22 loài cá được coi là sử dụng vực sâu làm nơi cư trú mùa khô. Trong số 22 loài cá
này có rất nhiều cá di cư như 10 loài trong họ Pangasiidae, loài Probarbus jullieni và Probarbus
labeamajor, Henicorhynchus sp., Cirrhinus microlepis, Cyclocheilichthys enoplos, Paralaubuca typys,
11
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Morulius chrysophekadion và Botia modesta. Những loài sống cố định ở trạm này là loài Chitala
ornata, Boesemania microlepis và Bagarius yarelli.
Một trạm ở đảo Không gần thác Khôn báo cáo rằng có 12 loài sống ở vực sâu. Còn ở huyện Phon-thong
tỉnh Cham-pát-sắc của Lào và bản Đôn-cao tỉnh Luông-pra-bang có 10 loài cá cư trú. Bảng 3 phụ lục
trình bày tên các loài cá sống trong 4 vực sâu này.
Điểm nổi bật nhất từ bảng 3 là có rất ít loài trùng lặp sống trong 4 vực sâu này. Không có một loài nào
xuất hiện ở cả 4 vực. Chỉ có 2 loài là Pangasius bocourti và Micronema sp. thấy sống ở 3 vực. Một
điểm lý thú nữa là 2 vực ở gần nhau là Ban-Khanh-Gneir, huyện Phon-thong và Ban-Sên-Tay, huyện
Muang-khong, cả hai đều thuộc tỉnh Cham-pat-sắc của Lào không có loài trùng lặp. Sự ít trùng lặp này
có thể do sự tổng hòa các yếu tố về vị trí địa lý và môi trường sinh thái khác nhau của mỗi vực tạo nên.
Ngoài việc xác định những đoạn sông có nhiều vực sâu quan trọng, quá trình nghiên cứu còn xác định
một số đoạn sông có rất ít vực sâu. Hai đoạn như vậy là: 1) đoạn hạ lưu từ Kra-chiê phía Bắc đến đồng
bằng sông Cửu Long ở phía Nam; 2) Đoạn trung lưu của sông từ sông Lô-ây ở phía Bắc đến Thà-
khếch/Nakhon-phanom ở phía Nam.
Thực tế một số đoạn sông của sông Mê Công có nhiều vực sâu trong khi nhiều đoạn khác lại tương đối
ít có thể ảnh hưởng đến quá trình tiến hóa sinh thái của cá sông Mê Công (xem phần thảo luận sau).
Nhìn chung mọi người tin rằng cá tra dầu (Pangasianodon gigas) cư trú ở vực sâu trong mùa khô. Ngư
dân tỉnh Xay-a-bu-ri của Lào tin rằng vực sâu gần bản Mường-liap là nơi cư trú của cá tra dầu trong
mùa khô. Ngư dân tỉnh Bô-keo gần biên giới giữa Thái Lan, Lào và My-an-mar cũng tin rằng cá tra dầu
mà họ đánh được là đến từ tỉnh Xay-a-bu-ri (Bouakhamvonsa 2001, thông tin cá nhân).
Davidson (1975) trong báo cáo về cá tra dầu mà người Lào gọi là "Pa bấc" đánh được vực sâu gần bản
Ang cách Viêng-chăn khoảng 50 km về phía thượng lưu. Nghề đánh cá này đi theo một lễ hội truyền
thống cầu cúng thần sông (lễ này được Giles miêu tả tỉ mỉ năm 1935). Davidson khi viết quyển sách
của mình nói rằng lễ hội này đã không tồn tại.
2.1.5. Cá heo
Cá heo sông Mê Công (Orcaella brevirostris) là một trong những loài vật dễ thấy ở sông Mê Công,
đồng thời nó cũng là loài dễ bị nguy cơ nhất. Tuy cá heo không phải và cũng không thể coi nó là nguồn
lợi cá nhưng sinh thái của nó liên quan chặt chẽ đến sinh thái của cá sông Mê Công, và nó phụ thuộc
sâu sắc vào vực sâu để tồn tại (Baird and Mounsouphum 1997).
Phân bố của cá heo trên sông Mê Công chỉ hạn chế trong đoạn từ Kra-chiê ở phía Nam đến thác Khôn ở
phía Bắc. Cũng còn thấy nó ở đoạn hạ lưu sông Sê-san. Như đã nói ở trên đoạn sông này là đoạn sông
có nhiều điểm cư trú vực sâu quan trọng của cá ở sông Mê Công. Đây không phải là sự trùng khớp vì cá
heo luôn sống ở vực sâu, mà là nơi mà nó thường di chuyển theo những đàn cá di cư để săn mồi (Baird
and Mounsouphum, 1997).
Nếu không có nơi cư trú vực sâu và không có cá ở đấy chắc cũng không có cá heo ở sông Mê Công.
2.2
Vùng có vực sâu thuộc các chi lưu
Có rất ít thông tin về vực sâu trong các chi lưu của sông Mê Công.
12
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Do sự tồn tại của vực sâu mà ở một số đoạn trên sông Nậm Thà huyện Nà-li miền Bắc Lào trở nên điểm
khai thác cá quan trọng so với cả một vùng địa lý rộng lớn. Sự quản lý theo tập quán của người dân địa
phương đã có từ lâu nhằm bảo vệ nguồn lợi cá (Viravong 2001, thông tin cá nhân).
Trên sông Sê-san, một số vực sâu quan trọng trong vài năm gần đây đã trở nên nông hơn do lượng phù
sa tích tụ tăng lên do có đập Ya-ly phía thượng nguồn (phòng thủy sản tỉnh Ra-ta-na-ki-ri, Cam-pu-
chia, 2000). Thí dụ như trong vòng 3 năm trở lại đây một vực ở huyện Vo-en-say độ sâu của nó đã giảm
từ 7-8m xuống chỉ còn 0,5m. Từ đó rất nhiều loài cá đã giảm hoặc hoàn toàn không còn xuất hiện ở khu
vực này. Trong số những loài cá đó bao gồm cá Pangasius krempfi, Pangasius conchophilus, Pangasius
polyuranodon, Pangasius larnaudiei, Belodonthichthys dinema and Micronema micronema. (phòng
thủy sản tỉnh Ra-ta-na-ki-ri, Cam-pu-chia, 2000, trang 26).
Tình trạng tương tự cũng đã được báo cáo đối với sông Thê-un ở Lào do đập Thê-un _ Hin-bun gây nên
(Terry Warren 2000, thông tin cá nhân).
2.3.
Tài liệu thủy văn
Cuối cùng, cần phải nhìn nhận một loại thông tin quan trọng khác, cho dù nó không liên quan đến vực
sâu theo quan điểm nghề cá. Đó là Bản đồ thủy văn hạ lưu sông Mê Công do Ủy ban sông Mê Công ấn
hành. Tài liệu này có thể rất quan trọng để thống kê và phân loại một số khu vực cho là là nơi cư trú
vực sâu của cá. Tập bản đồ này miêu tả toàn bộ phần hạ lưu sông Mê Công hiện đang lên khuôn in và
có thể ra mắt với kỹ nghệ số hóa vào đầu năm 2003.
13
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Thảo luận
3
Sự hiện diện của vực sâu trên sông Mê Công và vị trí địa lý của chúng liên quan đến đặc tính sống của
cá là một trong những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến sinh thái của cá ở sông Mê Công. Thí dụ, những
chỗ có nhiều vực sâu (và nơi không có vực sâu cũng quan trọng không kém) có thể là một trong những
yếu tố tác động tới tập quán di cư của phần lớn các loài cá. Ba hệ thống di cư chủ yếu của cá thuộc
dòng chính sông Mê Công đã được xác định (Coates et al. 2000). Vị trí địa lý mỗi đoạn sông chính
chứa tương đối nhiều số lượng vực sâu có thể là một trong những nhân tố ảnh hưởng tới quá trình tiến
hóa của 3 hệ thống di cư này. Hệ thống di cư hạ lưu sông (tức là đoạn dưới thác Khôn) trên cơ bản là sự
di cư giữa nơi cư trú vực sâu quan trọng về mùa khô ở phía Bắc (Kra-chiê _ Stung-treng) và nơi cư trú
kiếm mồi vào mùa lũ ở phía Nam (miền Nam Cam-pu-chia, đồng bằng sông Cửu Long, sông Tông-lê-
sáp). Điều này một lần nữa nhấn mạnh đến tầm quan trọng của quan điểm cho rằng vực sâu là phần
không thể tách rời của hệ thống di cư lớn.
Vực sâu ở đoạn giữa sông Mê Công (tức là từ thác Khôn đến sông Lô-ây) chủ yếu là nơi cư trú mùa
khô cho cá sống ở các sông nhánh chính mà mùa lũ thì sống ở vùng ngập của các con sông này.
Khu vực tương đối ít vực sâu đoạn giữa Tha-khek và cửa sông Lô-ây có thể là một trong những lý do
làm ngăn cách rõ ràng giữa hệ thống di cư thượng lưu bên trên Lô-ây với hệ thống di cư trung lưu nằm
giữa thác Khôn và sông Lô-ây.
Từ những thông tin hiện có có thể thấy vực sâu được một số lượng lớn các loài cá có đặc tính sinh thái
khác nhau sử dụng. Hai loài cá một loài sống tương đối cố định như cá đù (Boesemania microlepis) và
một loài di cư nhiều như cá bông lau (Pangasius krempfi) cũng sử dụng vực sâu này. Điều này có thể
quan trọng đối với việc lựa chọn biện pháp quản lý trong tương lai bới vì khi bắt đầu vào việc quản lý
có thể đồng thời quản lý cả đàn cá địa phương và đàn cá di cư đến (có nghĩa là đàn cá xuyên biên giới).
Điều rất lý thú là chỉ có một thông tin về vực sâu trong hệ thống sông nhánh của lưu vực sông Mê Công
liên quan đến việc bồi lấp vực do sự hiện diện của đập thủy điện phía thượng lưu gây nên (phòng thủy
sản, tỉnh Ra-ta-na-ki-ri, Cam-pu-chia,2000; Terry Warren 2000, thông tin cá nhân). Đương nhiên đây là
vấn đề cần thiết phải đưa vào công tác đánh giá tác động môi trường (EIAs) và đánh giá ảnh hưởng
nghề cá (FIAs) trong tương lai khi cân nhắc các dự án quản lý nước. Thí dụ, bất kỳ sự bồi lắng vực sâu
nào ở khu vực Kra-chiê - Stung-treng đều gây ảnh hưởng tiềm tàng đến nghề cá của toàn thể lưu vực.
Ảnh hưởng của nó có thể bằng, thậm chí nghiêm trọng hơn so với những gì thường nói về sự ngăn trở
đường cá di cư của các con đập.
14
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Đề xuất
4
Hiểu biết về vực sâu ở lưu vực sông Mê Công hiện nay cung cấp những chỉ số chắc chắn về mức độ
quan trọng loại hình cư trú này đối với nghề cá và đối với tổng hòa hệ sinh thái của sông Mê Công.
Mục đích chủ yếu của báo cáo là khái quát lại những hiểu biết đó. Vì vậy báo cáo muốn dùng như một
công cụ cho các cuộc thảo luận tiếp tục về sự cần thiết và những ưu tiên dành cho sự liên quan đến nơi
cư trú vực sâu. Những đề cập dưới đây có thể xem như điểm khơi mào cho cuộc thảo luận này.
1) Bất kỳ một công việc gì trong tương lai liên quan đến vực sâu cần phải xem như "tiếp cận hệ thống"
tức là vai trò của vực sâu như thành tố tổng hợp trong một hệ thống lớn cần được nhìn nhận và ưu
tiên. Nói cách khác những hoạt động nghiên cứu và quản lý liên quan đến vực sâu cần phải dựa trên
mức độ quan trọng của nó đối với cả hệ thống sinh thái chứ không phải chỉ đối với riêng vùng ấy.
2) Việc đầu tiên cần tiến hành làm đối với vực sâu là thống kê các vùng có vực sâu quan trọng trong
toàn lưu vực (chú ý: không cần chi tiết đến từng vực). Việc này trong chừng mực nào đó đã bắt đầu
rồi, nhưng cần thiết phải có những nghiên cứu tỷ mỉ và tập trung hơn nhằm xác định những khu vực
dùng làm nơi ẩn náu mùa khô quan trọng trên toàn lưu vực (tiến hành thông qua phỏng vấn cư dân
và ngư dân địa phương). Sau khi đã xác định được những khu vực có vực sâu quan trọng thì dùng
Bản đồ vùng hạ lưu sông Mê Công để phân loại dựa trên đặc tính thủy văn của chúng.
3) Vì chức năng của vực sâu là "nơi cư trú chìm" trong suốt mùa khô cho nên có cơ hội tiến hành
quản lý về môi trường lành mạnh và tình hình nghề cá trong tương lai. Tuy nhiên, những chỉ số
đúng đắn dùng trong chương trình quản lý như vậy cần được xác định.Thảo luận về tập trung vào
loại chỉ tiêu nào và sử dụng biện pháp gì phải là hoạt động chủ yếu liên quan đến việc quản lý vực
sâu trong thời gian tới.
4) Nghiên cứu tiếp về chức năng sinh thái và tính đặc biệt của vực sâu có thể cần được thúc đẩy. Tuy
nhiên, điều quan trọng là phải thảo luận các vấn đề ưu tiên trước khi bắt đầu các dự án nghiên cứu
đặc biệt và không có sự phối hợp.
5) Các cuộc thảo luận về vấn đề các vực sâu đưa vào chương trình đánh giá tác động môi trường
(EIAs) và đánh giá ảnh hưởng đối với nghề cá (FIAs) của các dự án quản lý nước trong tương lai
như thế nào cần được bắt đầu ngay.
15
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Tài liệu tham khảo
5
Baird, I. G. & B. Mounsouphum. 1997. Distribution, mortality, diet and conservation of Irrawaddy
dolphins (Orcaella brevirostris Gray) in Lao PDR. Asian Marine Biology, 1997. 14: 41-48.
Baird, I. G. & M. S. Flaherty. 1999. Fish conservation zones and indigenous ecological knowledge in
southern Laos: a first step in monitoring and assessing effectiveness. Technical Report.
Environmental Protection and Community Development in the Siphandone Wetland,
Champasak Province, Lao PDR.
Baird, I. G. & B. Phylaivanh. 1999. Observations of vocalasations of spawning Hypsibarbus malcolmi
(Smith 1945) in southern Lao PDR below the Khone Falls. Technical Report. Environmental
Protection and Community Development in the Siphandone Wetland, Champasak Province,
Lao PDR.
Baird, I. G., V. Inthaphaysi, P. Kisouvannalath, B. Vongsenesouk & B. Phylaivanh. 1999. The setting
up and the initial results of a villager based system for monitoring fish conservation zones in
the Mekong River, Khong District, Champassak Province, Southern Lao PDR. Technical
Report. Environmental Protection and Community Development in the Siphandone Wetland,
Champasak Province, Lao PDR.
Baird, I. G., P. Kisouvannalath, V. Inthaphaysi & B. Phylaivanh. 1998. The potential for ecological
classification as a tool for establishing and monitoring fish conservation zones in the Mekong
River. Technical Report No. 2. Environmental Protection and Community Development in the
Siphandone Wetland, Champasak Province, Lao PDR.
Chomchanta, P., P. Vongphasouk, S. Chanrya, C. Soulignavong, B. Saadsy & T. J. Warren. 2000. A
preliminary assessment of the Mekong Fishery Conservation Zones in the Siphandone area of
Southern Lao PDR, and recommendations for further evaluation and monitoring. LARReC
Technical Paper No. 0001. The Living Aquatic Resources and Research Center, Vientiane.
Coates, D., A. F. Poulsen & S. Viravong. 2000. Governance and trans-boundary fish stocks in the
Mekong River Basin. Paper presented at the 3rd Technical Symposium of the MRC Fisheries
Programme, Phnom Penh, 2000.
Davidson, A. 1975. Fish and fish dishes of Laos. Imprimerie Nationale, Vientiane
Fisheries Office, Ratanakiri Province. 2000. A study of the downstream impacts of the Yali Dam in the
Sesan River Basin in Ratanakiri Province, Northeast Cambodia. Report prepared in cooperation
with the Non-Timber Forest Products (NTFP) Project, Ratanakiri Province, Cambodia.
Giles, F. H. 1935. An account of the ceremonies and rites performed when catching the Pla Buk.
Journal of the Siam Society, 1935. 28: 91-113.
16
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Hill, M. T. & S. A. Hill. 1994. Fisheries ecology and hydropower in the Mekong River: An evaluation
of run-of-the-river projects. Mekong Secretariat, Bangkok.
Hoggarth, D. D.; V. J. Cowan, A. S. Halls, M. Aeron-Thomas, J. A. McGregor, C. A. Garaway, A. I.
Payne & R. L. Welcomme. 1999. Management guidelines for Asian floodplain river fisheries.
Part 1: A spatial, hierarchical and integrated strategy for adaptive co-management. Part 2:
Summary of DfID research. FAO Fisheries Technical Paper No. 384/1 & 384/2. Rome.
Poulsen, A. F. & J. Valbo-Jørgensen (Editors). 2000. Fish migrations and spawning habits in the
Mekong mainstream – a survey using local knowledge. AMFC Technical Report. Mekong
River Commission, Vientiane.
Roberts, T. R. & I. G. Baird. 1995. Traditional fisheries and fish ecology on the Mekong River at
Khone Waterfalls in southern Laos. Natural History Bulletin Siam Society, 1995. 43: 219-262
Sjørslev, J. (Editor). 2000. A fisheries survey of Luang Prabang Province, Lao PDR. AMFC Technical
Report. Mekong River Commission, Vientiane.
Vannaren, C. & S. Kin. (2000). Fisheries preservation in the Mekong River pools in Stung Treng and
Kratie Provinces. Technical Report. Department of Fisheries, Phnom Penh.
Welcomme, R. L. 1985. River fisheries. FAO Fisheries Technical Paper No. 262, Rome.
17
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Phụ lục
Bảng 1 Danh sách các vực sâu ở tỉnh Kra-chiê và Stung-treng, Cam-pu-chia
Chiều dài
Chiều rộng
Chiều sâu
Nº
Tên vực
Vị trí
m
m
m
1
Pras-song
300
40
10
Kra-chiê
2
Phsot
800
500
1000
800
600
2000
300
200
800
80
100
50
40
40
40
40
40
40
50
50
50
50
40
35
35
35
200
150
20
18
12
"
3
Chroy Ban Tay
Pak Vek
P. Prasop
4
15
Sam Bo
5
Ba Rang Kor
Yav
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
10-12
15
6
7
Ton Song Tlak
A Chan
15-40
15
8
9
Pras Tho Vea Lech
Pras Tho Vea Thom
Kos Tbal
15
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
10
10
Chab Chnot
Pro Cheav
Chroy Sam Yong
Pra
800
500
400
1000
1500
800
1000
500
200
150
1000
350
200
500
200
300
1500
400
1500
70
1500
1500
1500
400
300
700
100
800
15
15
15
25
Kul Pram Bay Chrong
Kos Dam Bong
Kandor Moui Roi
Damrei -Boengcha
Ksach Mkak
Ksach Svay
Pras Tho Vea Keth
Ka Peang-Sbeu
Chrok Tea
15
20
40
30
10
150
250
150
150
200
50
40
20
20
20
10
10
15
30
50
20
15
15
25
15
20
15
10
10
Kampong Phnov
Ta Chan
Yay Mao
Sa Kangkep
Kos Kgner
50
200
500
40
Srer Korki
Tro Lok
Pras Theart
500
30
40
50
Ver Val
Kul Runtas
Kos Thnot
Kos Preng
150
100
50
Kantoy Kos Preng
Smar Kos Riel
Kantoy Kosrongeav
150
18
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Stung-Treng : 19 vực
Chiều
Chiều dài
Chiều sâu
Nº
Tên vực
Kambor
Voen Kong
O Svay
Svay
Kaing Cham
Bong Kok
Thnong
Kaing Kombot
Treng
rộng
Vị trí
Thala
m
m
m
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
500
100
40-60
30-50
20
"
"
"
"
1000
400
1200
500
300
1000
700
450
400
250
800
2000
80
300
200
500
200
100
600
300
300
200
100
200
200
30
30-50
40
25
Siem Bok
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
"
20-40
25
30
Sre Po
Phsot
20-30
20-25
20-30
30-60
15-20
20-30
15-25
30
Ba Pheap
Chro Long
Kos TaKe
Thkong 'Preng'
Siam Bok
Thmor Thom
Kos Damloung
Tong Deng
200
300
200
60
150
60
50
50
15
15-20
1000
200
Theo:
Van-na-ren và Kin 2000.
19
Những vực sâu là nơi cư trú mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công
Bảng 2
Danh sách các loài cá sử dụng vực sâu làm nơi cư trú mùa khô theo số lượng các báo cáo
Tên la tinh
Tên Việt Nam
Số báo cáo
Cá cườm
Chitala ornata
12
10
10
10
9
9
9
8
7
7
7
7
7
6
6
6
6
6
6
6
6
5
5
5
4
4
4
3
3
3
3
3
3
3
3
Cá tra chuột
Cá thiểu
Cá leo thường
Cá chạch sông
Cá trèn
Cá dảnh xám
Cá ét mọi
Cá chiên lớn
Cá sắt sọc
Heligophagus waandersi
Paralaubuca typus
Wallago attu
Mastacembelus armatus
Micronema sp.
Puntioplites falcifer
Morulius chrysophekadion
Bagarius yarelli
Pangasius macronema
Pangasius polyuranodon
Probarbus jullieni
Probarbus labeamajor
Cyclocheilichthys enoplos
Hampala dispar
Hampala macrolepidota
Henicorhynchus siamensis
Pangasianodon hypophthalmus
Pangasius conchophilus
Pangasius krempfi
Pangasius pleurotaenia
Catlocarpio siamensis
Chitala blanchi
Pangasius larnaudiei
Barbodes gonionotus
Notopterus notopterus
Pangasius bocourti
Boesemania microlepis
Botia modesta
Cá dứa
Cá trà sóc thường
Cá trà sóc môi
Cá cóc thường
Cá ngựa xám
Cá ngựa nam
Cá trôi mương xiêm
Cá tra
Cá hú
Cá bông lau
Cá tra sông
Cá hô
Cá cườm trắng
Cá vồ đốm
Cá mè vinh thường
Cá thác lác
Cá ba sa
Cá đù vây nhỏ
Cá heo vạch
Cá trôi duồng
Cá duồng Nam
Cá lăng
Cirrhinus microlepis
Cosmochilus harmandi
Hemibagrus nemurus
Pangasius sanitwongsei
Pangasius siamensis
Wallago leeri
Cá vồ cờ
Cá sắt sọc
Cá leo le
Cá lai man-côn-mi
Hypsibarbus malcolmi
2
20
Tải về để xem bản đầy đủ
23 trang
02/04/2022
3080
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Báo cáo kỹ thuật của Ủy hội sông Mê Công - Những vực sâu là nơi cư trú vào mùa khô của cá ở lưu vực sông Mê Công", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- bao_cao_ky_thuat_cua_uy_hoi_song_me_cong_nhung_vuc_sau_la_no.pdf
