Báo cáo Chuyên đề Kinh nghiệm quốc tế và các đề xuất sửa đổi khung pháp lý về định giá rừng tại Việt Nam

B Á O C Á O C H U Y Ê N Đ Ề

Kinh nghiệm quốc tế và các đề xuất sửa đổi

khung pháp lý về định giá rừng tại Việt Nam

Vũ Tấn Phương

Phạm Thu Thủy

Lê Ngọc Dũng

Đào Thị Linh Chi

BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ 168

Kinh nghiệm quốc tế và các đề xuất sửa đổi

khung pháp lý về định giá rừng tại Việt Nam

Vũ Tấn Phương

Viện Khoa Học Lâm Nghiệp Việt Nam

Phạm Thu Thủy

CIFOR

Lê Ngọc Dũng

CIFOR

Đào Thị Linh Chi

CIFOR

Tổ chức Nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc tế (CIFOR)

Báo cáo chuyên đề 168

Nội dung trong ấn phẩm này được cấp phép bởi giấy phép Tài sản sáng tạo công cộng quốc tế 4.0 (CC BY

4.0), http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/

ISBN 978-602-387-052-3

DOI: 10.17528/cifor/006404

Phương VT, Phạm TT, Lê ND và Đào TLC. 2017. Kinh nghiệm quốc tế và các đề xuất sửa đổi khung pháp lý về định giá rừng

tại Việt Nam. Báo cáo chuyên đề 168. Bogor, Indonesia: CIFOR.

Ảnh chụp bởi Manuel Boissiere/CIFOR.

CIFOR

Jl. CIFOR, Situ Gede

Bogor Barat 16115

Indonesia

T +62 (251) 8622‑622

F +62 (251) 8622‑100

E cifor@cgiar.org

cifor.org

Chúng tôi xin cảm ơn các nhà tài trợ đã hỗ trợ cho nghiên cứu này thông qua việc đóng góp vào quỹ của CGIAR. Xin xem

danh sách các nhà tài trợ: http://www.cgiar.org/about‑us/our‑funders/

Tất cả các quan điểm thể hiện trong ấn phẩm này là của các tác giả. Chúng không nhất thiết đại diện cho quan điểm của

CIFOR, các cơ quan chủ quản của tác giả hay của các nhà tài trợ cho ấn phẩm này.

Mục lục

Các từ viết tắt

Lời cảm ơn

Tóm tắt

v

vii

viii

1 Giới thiệu

1

3

2 Phương pháp

3 Kết quả

5

16

3.1 Bài học kinh nghiệm quốc tế

3.2 Định giá rừng ở Việt Nam

4 Các khuyến nghị chính sách và các tác động tiềm năng

4.1 Các khuyến nghị chính sách

32

33

34

4.2 Đề xuất cải thiện thực hiện định giá rừng hiện nay

4.3 Tác động tiềm năng của sửa đổi chính sách định giá rừng

4.4 Lồng ghép DVMT vào quản lý rừng quốc gia

5 Kết luận

35

Tài liệu tham khảo

Phụ lục

36

39

iv

Danh mục hình, bảng và hộp

Hình

1

2

3

4

Khung đánh giá tổng giá trị kinh tế của rừng

7

25

26

Khó khăn của địa phương trong thực hiện định giá rừng

Nhu cầu định giá rừng cho các mục đích kinh doanh và quản lý rừng

Ý kiến về các giá trị của rừng trong định giá rừng

Bảng

1

2

3

4

5

Số lượng người tham vấn ở ái Nguyên và anh Hóa

3

15

20

23

27

Các ưu tiên và phương pháp định giá DVMT

Các văn bản pháp luật liên quan đến định giá rừng

Một số văn bản địa phương liên quan đến giá rừng

Đánh giá của các bên liên quan về triển khai định giá rừng

Hộp

1

Ví dụ từ châu Âu

10

11

2

Châu Âu- Nghị quyết H1 “Những hướng dẫn chung cho quản lý rừng

bền vững ở châu Âu”

3

4

Biên bản ghi chép của Nhà Trắng về DVMT tháng 10 năm 2015 được ký bởi Tổng thống 13

Sự công nhận dịch vụ môi trường rừng trong luật pháp quốc gia/khu vực. Sự tham

khảo cơ chế PES trong luật pháp quốc gia – trường hợp nghiên cứu tại châu Âu

Đấu giá (trích dẫn trực tiếp từ tài liệu và hướng dẫn của ICRAF)

14

16

5

v

Các từ viết tắt

BV&PTR

BTTN

BĐKH

CO₂e

Bảo vệ và phát triển rừng

Bảo tồn thiên nhiên

Biến đổi khí hậu

Khí các bon níc tương đương

Khí các bon níc

CO₂

CDM

CIFOR

CVM

Cơ chế phát triển sạch

Tổ chức Nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc tế

Phương pháp lượng giá ngẫu nhiên

Công ty lâm nghiệp

CTLN

DLST

DVMT

DVMTR

ĐDSH

ĐGR

Du lịch sinh thái

Dịch vụ môi trường

Dịch vụ môi trường rừng

Đa dạng sinh học

Định giá rừng

FAO

Tổ chức Nông lương Liên Hiệp Quốc

Đánh giá tài nguyên rừng

Tổ chức Hợp tác phát triển Đức

Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu

Tổ chức Nông Lâm ế giới

Khí nhà kính

FRA

GIZ

IPCC

ICRAF

KNK

LSNG

Lâm sản ngoài gỗ

NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông tôn

PES

Chi trả dịch vụ môi trường

PRA

Đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia

NN&PTNT Nông nghiệp và Phát Triển Nông ôn

NORAD

TCM

Cơ quan Hợp tác Phát triển Na Uy

Chi phí du lịch

UNFCCC

USD

Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về biến đổi khí hậu

Đô la Mỹ

vi

UBND

VQG

Ủy ban nhân dân

Vườn Quốc Gia

Sẵn lòng chi trả

WTP

WTA

Sẵn lòng chấp nhận

vii

Lời cảm ơn

Báo cáo này được thực hiện với sự hỗ trợ kỹ thuật và

tài chính của Tổ chức nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc

tế (CIFOR) từ dự án “Từ nghiên cứu biến đổi khí

hậu tới hành động trong bối cảnh quản trị đa cấp:

Xây dựng kiến thức và năng lực trên cấp độ cảnh

quan” do Bộ Môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học,

Xây dựng và an toàn hạt nhân (BMUB), Cơ quan

hợp tác và Phát triển Na Uy (Norad), Ủy ban Châu

Âu (EU), Chương trình nghiên cứu của CGIAR về

Rừng, Cây và nông lâm kết hợp (CRP-FTA). Báo

cáo này được hoàn thành với sự hỗ trợ của rất nhiều

người đã tham gia và đóng góp cho báo cáo.

trong quá trình thu thập số liệu, khảo sát tại thực địa

và tham vấn với các bên liên quan.

Xin cảm ơn sự hợp tác của Sở Nông nghiệp và Phát

triển Nông thôn tỉnh ái Nguyên, Ủy ban nhân dân

huyện Võ Nhai tỉnh ái Nguyên, Sở Nông nghiệp và

Phát triển Nông thôn tỉnh anh Hóa, Vườn Quốc

gia Ba Vì và Vườn quốc gia Bến En, anh Hóa về các

giúp đỡ và phối hợp trong quá trình khảo sát và tham

vấn tại thực địa.

Chúng tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Sở

Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Chi cục lâm

nghiệp, chi cục kiểm lâm các tỉnh: Hà Giang, Cao

Bằng, Phú ọ, Bắc Giang, Bắc Ninh, Quảng Ninh,

ái Bình, Hà Nam, anh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh,

Quảng Bình, Bạc Liêu, Kiên Giang, An Giang, Bến

Tre, Cà Mau, Sóc Trăng, Tiền Giang, Vĩnh Long, Gia

Lai, Đắc Nông, Đắc Lắc, Phú Yên, Ninh uận, Bình

Phước và thành phố Hồ Chí Minh; các vườn quốc gia

Xuân ủy, Xuân Sơn, Tam Đảo, Cúc Phương, Bến

En, Cát Tiên, Bạch Mã, Côn Đảo, Phong Nha – Kẻ

Bàng, Vũ Quang, Kon Ka Kinh, Chư Ya Sin và Yok

Đôn; các KBTTN và KDTTN, gồm Nam Ka, Easô,

KBTTN Văn hóa Đồng Nai, Mường Nhé, Ngọc

Linh và Ban quản lý rừng đặc dụng Du Già về sự hỗ

trợ quý báu trong quá trình thu thập thông tin về hiện

trạng định giá rừng tại địa phương.

Xin trân trọng cảm ơn sự hợp tác và các đóng góp

của của các nhà quản lý, các chuyên gia, các nhà khoa

học và các tổ chức trong quá trình hội thảo tham

vấn. Cảm ơn sự hỗ trợ của bà Vũ ị Hiền - Trung

tâm Nghiên cứu và Phát triển vùng cao và bà Lương

ị Trường - Trung tâm Vì sự phát triển bền vững

miền núi trong quá trình thực hiện tham vấn tại

các tỉnh ái Nguyên và anh Hóa. Chúng tôi

cũng xin chân thành cảm ơn ông Rachmat Mulia

(ICRAF) và bà Grace Wong (CIFOR) cũng đã đóng

góp những ý kiến quý báu cho báo cáo này.

Chúng tôi xin gửi làm cảm ơn trân trọng tới ông

Phạm Hồng Lượng, bà Vũ Lê Lương, ông Trần Ngọc

Bình và bà Nguyễn ị Hạnh về sự giúp đỡ hiệu quả

viii

Tóm tắt

chính sách lâm nghiệp để khuyến khích việc sử

dụng rừng đa mục đích và các chủ rừng cần được

khuyến khích hoặc thậm chí đền bù để cung cấp

và đảm bảo việc sử dụng rừng đa mục đích; (iii)

định giá dịch vụ môi trường cần được dựa trên

cả phương pháp tính toán khoa học và tham vấn

cộng đồng về vai trò và tác động của dịch vụ môi

trường đến việc sử dụng đất hiện tại và tương lai

cũng như sinh kế địa phương (iv) việc xem xét sự

hài hòa giữa các dịch vụ môi trường khác nhau

quan trọng hơn đánh giá kinh tế của từng dịch vụ

đơn lẻ.

Báo cáo này được xây dựng nhằm tổng hợp các bài

học kinh nghiệm quốc tế về chính sách định giá

rừng, đánh giá hiện trạng thực hiện xác định giá

rừng theo quy định tại Luật BV&PTR 2004 và đề

xuất các sửa đổi trong dự thảo Luật Bảo vệ và Phát

triển rừng sẽ được trình vào năm 2017. Báo cáo

được xây dựng dựa trên số liệu thu thập được từ: (1)

nghiên cứu và phân tích các tài liệu và văn bản pháp

luật liên quan đến định giá rừng của thế giới cũng

như tại Việt Nam; (2) phiếu điều tra với 27 tỉnh, 13

VQG và 6 khu BTNN trên cả nước; (3) phỏng vấn

sâu với 90 cán bộ đến từ các bên liên quan gồm cơ

quan quản lý, các vườn quốc gia, khu bảo tồn, ủy ban

nhân dân huyện, sở Nông nghiệp và Phát triển nông

thôn, các công ty tư nhân thuê rừng kinh doanh du

lịch sinh thái (3 ở cấp trung ương; 48 ở cấp tỉnh, 34

ở cấp huyện; 5 ở cấp xã và 3 ở cấp thôn). Có hơn 24

văn bản pháp luật liên quan được rà soát và phân

tích, đồng thời có 46 phiếu hỏi được các tỉnh, VQG

và KBTTN phản hồi. Dưới đây trình bày các phát

hiện chính về kinh nghiệm quốc tế, kết quả phân

tích các văn bản pháp luật về xác định giá rừng,

thực trạng định giá rừng và các đề xuất sửa đổi Luật

BV&PTR liên quan đến định giá rừng

• Định giá dịch vụ môi trường rừng trong chính

sách lâm nghiệp cần dựa trên 4 nguyên tắc chính:

(i) Các dịch vụ môi trường cần được đánh giá

thông qua góc nhìn đa mục đích và với cả giá trị

từ gỗ và ngoài gỗ và trong bối cảnh sự đóng góp

của rừng và các ngành lâm nghiệp để tăng trưởng

xanh (ii) định giá dịch vụ môi trường rừng cần

phải được gắn vào các chính sách lâm nghiệp để

khuyến khích việc sử dụng rừng đa mục đích và

các chủ rừng cần được khuyến khích hoặc thậm

chí đền bù để cung cấp và đảm bảo việc sử dụng

rừng đa mục đích; (iii) định giá dịch vụ môi

trường cần được dựa trên cả phương pháp tính

toán khoa học và tham vấn cộng đồng về vai trò

và tác động của dịch vụ môi trường đến việc sử

dụng đất hiện tại và tương lai cũng như sinh kế

địa phương (iv) việc xem xét sự hài hòa giữa các

dịch vụ môi trường khác nhau quan trọng hơn

đánh giá kinh tế của từng dịch vụ đơn lẻ.

Kinh nghiệm quốc tế trong việc lồng ghép định giá

rừng vào chính sách

• Định giá dịch vụ môi trường rừng giúp cho các

nhà hoạch định chính sách tối ưu hóa việc đầu

tư rừng, tối ưu dịch vụ từ rừng và giá trị dịch vụ

môi trường của hệ sinh thái rừng, điều chỉnh tài

khoản nguồn tài nguyên rừng trong tài khoản

quốc gia.

ực trạng thực hiện định giá rừng ở Việt Nam:

• Luật BV&PTR 2004 lần đầu tiên đưa ra các

khái niệm về giá rừng, giá trị quyền sử dụng

rừng, quyền sở hữu rừng và giá rừng (Điều 1).

Tuy nhiên, khái niệm về giá rừng dựa trên giá trị

quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng là khái

niệm hẹp và chỉ bao gồm các lợi ích trực tiếp từ

việc sử dụng lâm sản theo quy định hiện hành.

Khái niệm này chưa tiếp cận theo quan điểm tổng

• Lồng ghép định giá dịch vụ môi trường rừng

trong chính sách lâm nghiệp cần dựa trên 4

nguyên tắc chính: (i) Các dịch vụ môi trường cần

được đánh giá thông qua góc nhìn đa mục đích

và xem xét cả giá trị từ gỗ và ngoài gỗ và nhìn từ

bối cảnh sự đóng góp của rừng và các ngành lâm

nghiệp để tăng trưởng xanh (ii) định giá dịch

vụ môi trường rừng cần phải được gắn vào các

ix

tiết (62% ý kiến); (2) Chưa rõ về phương pháp

định giá rừng (21% ý kiến); (3) iếu kinh phí

thực hiện (56%) và (4) iếu năng lực thực hiện

(48%). Kết quả khảo sát và tham vấn tại các tỉnh

cũng khẳng định nhu cầu cao về thực hiện định

giá rừng cho các mục đích giao dịch và quản

lý rừng. Trong đó, cho thuê môi trường rừng

(63-100%); đền bù khi thu hồi, chuyển đổi rừng

(chiếm 67-78% ý kiến); đền bù rừng do hành vi

phá hoại rừng (59-85%) và xác định giá trị tài sản

(50-69%).

giá trị kinh tế của rừng, do đó các giá trị DVMT

của rừng chưa được đề cập trong giá rừng. Các

quy định về giá rừng đề cập đến việc ban hành

nguyên tắc và phương pháp xác định giá rừng,

hình thành giá rừng và trách nhiệm thực hiện xác

định giá rừng (Điều 33); các quy định về đấu giá

quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu rừng (Điều

34) và giá trị quyền sử dụng rừng, quyền sở hữu

rừng khi Nhà nước giao rừng (Điều 35).

• Khung pháp lý về định giá rừng đã được quy định

tại Nghị định số 48/2007/NĐ-CP và ông tư

só 65/2008/TTLT-BNN-BTC. Đây là 2 văn bản

pháp lý quy định nguyên tắc và phương pháp xác

định giá các loại rừng. Trên cơ sở này, Ủy ban

nhân dân các tỉnh chịu trách nhiệm xây dựng và

ban hành khung giá rừng trên địa bàn tỉnh phục

vụ công tác quản lý và kinh doanh rừng.

• Tổ chức thực hiện và giám sát định giá rừng chưa

được quan tâm đúng mức ở cả cấp trung ương và

địa phương. Tại trung ương, chưa có Bộ phận đầu

mối theo dõi và giám sát về định giá rừng. Các

thông tin liên quan đến định giá rừng ở cấp Bộ là

rất ít và không được tổng hợp.

• Các ý kiến phản hồi và tham vấn về định giá rừng

cho rằng việc định giá rừng cần dựa trên quan

điểm xem xét toàn diện giá trị của rừng. Các giá

trị cần tính toán bao gồm việc xác định giá trị sử

dụng trực tiếp (chiếm 81 - 85% ý kiến); tiếp đến

là xác định các giá trị gián tiếp hay giá trị DVMT

rừng (83-100%) và giá trị văn hóa lịch sử (44-

69%). Trong các loại giá trị này thì giá trị DVMT

và văn hóa, lịch sử được đánh giá cao tại các

VQG khảo sát. Số liệu cũng cho thấy nhận thức

về giá trị của rừng, đặc biệt là các giá trị gián tiếp

đã có những thay đổi đáng kể.

• Triển khai thực hiện định giá rừng ở địa phương

chưa nhận được sự quan tâm đúng mức. Khảo sát

44 tổ chức (26 tỉnh, 14 VQG và 4 khu BTTN)

cho thấy có chỉ 15 đơn vị đã tiến hành định giá

rừng và ban hành khung giá rừng. Tuy nhiên,

khung giá rừng chủ yếu đề cập đến giá trị lâm sản

và mức độ chi tiết của khung giá rừng là rất khác

nhau. Ngoài ra việc áp dụng khung giá rừng do

tỉnh đưa ra cũng gặp nhiều khó khăn bao gồm:

(1) khung giá được ban hành không thể hiện

được giá trị của rừng tại thời điểm ban hành do

việc ban hành văn bản thường ra chậm từ 1-2

năm so với báo cáo đề xuất khung giá; (2) các

cơ quan áp dụng tính giá rừng dựa trên các định

mức về giá do Sở tài chính đưa ra và chưa phản

ánh thị trường;

• Công khai khung giá rừng và đấu giá các loại rừng

khá hạn chế. Khung giá rừng chủ yếu được hình

thành thông qua các cơ quan quản lý Nhà nước,

do đó giá rừng có thể sẽ không phản ánh đúng

quy luật thị trường. Tuy nhiên, việc áp dụng cơ

chế thị trường trong xác định giá rừng, đặc biệt

là rừng đặc dụng và rừng phòng hộ đang gặp khó

khăn do hạn chế thị trường trao đổi và quyền sử

dụng rừng.

Kết quả tham vấn trực tiếp tại tỉnh anh Hóa và

ái Nguyên phản ánh khá tương đồng với kết quả

khảo sát ở các tỉnh. Những phát hiện chính qua quá

trình tham vấn tại cấp tỉnh, huyện, xã bao gồm:

• Các thuận lợi trong việc định giá rừng: các địa

phương cho rằng định giá rừng sẽ làm rõ hơn vai

trò của ngành lâm nghiệp đối với nền kinh tế

quốc gia dựa trên xem xét, đánh giá giá trị toàn

diện của rừng đối với đời sống và bảo vệ môi

trường. Định giá rừng là nhu cầu thực tiễn hiện

nay, nhằm thúc đẩy kinh doanh môi trường rừng,

phát triển du lịch sinh thái, góp phần phát triển

kinh tế xã hội.

• Quan điểm về giá trị rừng tại cấp cơ sở: Hiện

nay giá trị rừng chưa được xem xét một cách đầy

đủ do chỉ tính đến các giá trị lâm sản. Giá trị đền

bù do phá hoại rừng hoặc chuyển đổi rừng mới

chỉ dựa trên giá trị đầu tư như cây giống, công

chăm sóc, bảo vệ, vv. và chưa bao gồm các giá trị

môi trường của rừng.

• Hướng dẫn, quy định về việc thực hiện định

giá rừng: Các hướng dẫn mới chỉ đưa ra các

phương pháp xác định giá rừng dựa trên giá trị

lâm sản và chưa đề cập đến phương pháp lượng

giá giá trị môi trường. Các hướng dẫn chưa chi

tiết dẫn đến việc thực hiện khó khăn, đặc biệt

các quy định về xác định giá đền bù rừng do các

• Các đơn vị được khảo sát và tham vấn đều cho

rằng khó khăn trong việc triển khai định giá rừng

ở địa phương là: (1) thiếu văn bản hướng dẫn chi

x

• Cần quy định về định giá rừng, trong đó

định giá rừng là yêu cầu bắt buộc cung cấp

cơ sở về tổng giá trị kinh tế của rừng và là

một trong các cơ sở quan trọng để xác định

giá rừng cho các hoạt động giao dịch, kinh

doanh rừng và quản lý lâm nghiệp. Trách

nhiệm và nhiệm vụ của các bên liên quan

như Bộ NN&PTNT, UBND các tỉnh và các

chủ rừng trong hoạt động định giá rừng cần

được làm rõ.

• Cần quy định chi tiết (phương pháp, trình

tự thực hiện, trách nhiệm các bên liên quan,

vv) về xác định giá các loại rừng cho các hoạt

động kinh doanh rừng (DLST, nghỉ dưỡng,

vv) và giá các loại rừng liên quan đến quản lý

lâm nghiệp (đền bù do chuyển đổi rừng, xâm

hại rừng, thuế, phí). Đối với hoạt động kinh

doanh rừng và thị trường giao dịch sẵn có thì

cần tuân thủ nguyên tắc thị trường trong xác

định giá rừng (thông qua đấu giá công khai).

Với các loại hoạt động quản lý lâm nghiệp

(tính tiền đền bù, thuế, phí, vv.) thì cần xác

định giá dựa trên xem xét tổng giá trị kinh

tế của rừng và do các cơ quan có thẩm quyền

quyết định.

hành vi chuyển đổi rừng, phá hoại rừng, vv. Cộng

đồng địa phương không được tham gia vào quá

trình định giá rừng. Các thủ tục phê duyệt khung

giá rừng tại địa phương khá phức tạp và đôi khi

chậm, dẫn đến khung giá rừng chưa phản ánh

theo giá thị trường. Tại các địa phương, chưa quy

định rõ nguồn kinh phí và các quy định về định

mức cụ thể cho định giá rừng. Chưa có chính

sách hỗ trợ khối tư nhân trong việc thuê rừng.

• Về năng lực thực hiện định giá rừng: Năng lực

của các sở, ngành tại địa phương và các chủ rừng

liên quan đến triển khai định giá rừng là khá hạn

chế. Định giá rừng là vấn đề phức tạp, đòi hỏi

nhiều chuyên ngành như lâm nghiệp, kinh tế,

môi trường, vv.

Trên cơ sở tham vấn, các địa phương đề xuất một số

nội dung sau liên quan đến việc cải thiện định giá

rừng ở địa phương:

• Quan niệm về giá trị của rừng: Cần được xem

xét toàn diện trên quan điểm bao gồm các giá trị

lâm sản, môi trường, văn hóa và xã hội. Việc định

giá rừng là cần thiết để xác định giá rừng cho các

hoạt động giao dịch, kinh doanh rừng và các hoạt

động quản lý lâm nghiệp.

• Cần quy định về hoạt động theo dõi, giám

sát và công khai các kết quả về định giá rừng.

eo dõi, giám sát cần được thiết kế đồng bộ,

từ trung ương đến địa phương với phân công

trách nhiệm vụ rõ ràng.

• Tổ chức thực hiện: Xác định giá rừng cần tuân

thủ nguyên tắc thị trường. Trong quá trình xây

dựng giá không nên cố định một mức giá mà nên

mở. Ngoài bộ NN và PTNT, UBND các tỉnh

thành phố trực thuộc trung ương giám sát và còn

phải cho người dân có rừng giám sát việc định

giá định kỳ. Cần quy định rõ định giá rừng do

ai thực hiện? Ai đánh giá? Ai cấp kinh phí thực

hiện định giá rừng. Các cơ quan quản lý cần ban

hành giá sàn làm cơ sở xác định giá theo cơ chế

thị trường. Ngoài ra, cần tập trung xây dựng năng

lực cho các địa phương về định giá rừng và nên có

bộ phận chức năng tư vấn về định giá rừng. Cần

minh bạch hóa thông tin về định giá rừng như

các văn bản hướng dẫn, công khai giá rừng tại địa

phương, vv.

Đề xuất nâng cao hiệu quả thực hiện định giá

rừng tại địa phương

• Xây dựng các hướng dẫn chi tiết về định giá

rừng, bao gồm hướng dẫn về tổ chức thực

hiện, định mức liên quan đến thực hiện,

phương pháp, đặc biệt quan tâm đến các

phương pháp xác định giá trị môi trường

rừng, xác định giá rừng cho các mục đích cho

thuê rừng, đền bù rừng;

• Xây dựng năng lực cho các bên liên quan

bao gồm các cơ quan quản lý tại địa phương,

các chủ rừng là các tổ chức, các tổ chức phi

chính phủ.

• Hỗ trợ các địa phương xây dựng lộ trình và

triển khai định giá rừng, bao gồm xác định

các khu vực ưu tiên cần định giá; tư vấn về

định giá rừng, vv.

Đề xuất sửa đổi Luật BV&PTR về định giá rừng

• Cần làm rõ khái niệm giá trị của rừng và giá rừng.

Khái niệm về giá trị của rừng cần được tiếp cận

theo quan điểm tổng giá trị kinh tế để phản ánh

đầy đủ, khách quan và toàn diện các lợi ích kinh

tế trực tiếp và gián tiếp mà rừng mang lại. Khái

niệm đúng về giá trị của rừng sẽ quyết định đến

các vấn đề liên quan khác như phương pháp xác

định tổng giá trị kinh tế của rừng.

• Xây dựng cơ sở dữ liệu về định giá rừng phục

vụ hoạt động theo dõi, giám sát và công khai

kết quả định giá rừng tại các địa phương.

1 Giới thiệu

ực hiện quy định của Luật BV&PTR, Nghị định

số 48/2007/NĐ-CP của Chính phủ về nguyên

tắc và phương pháp xác định giá các loại rừng được

ban hành năm 2007. Tiếp đến, ông tư liên tịch

số 65/2008/TTLT-BNN-BTC về hướng dẫn thực

hiện và Nghị định 48/2007/NĐ-CP về nguyên

tắc và phương pháp xác định giá các loại rừng được

ban hành vào năm 2008. Đây là hai văn bản pháp lý

cao nhất hướng dẫn thực hiện xác định giá các loại

rừng ở Việt Nam. Các văn bản này cung cấp khá chi

tiết các nguyên tắc, phương pháp và tổ chức thực

hiện định giá rừng ở cấp trung ương và cấp tỉnh. Ba

phương pháp xác định giá rừng và các điều kiện áp

dụng được quy định, gồm phương pháp thu nhập,

phương pháp chi phí và phương pháp so sánh.

Sau hơn 10 năm thực hiện Luật BV & PTR và hơn

8 năm thực hiện Nghị định số 48 và ông tư 65

về xác định giá rừng cho các hoạt động kinh doanh

rừng và quản lý lâm nghiệp, đến nay chưa có một

báo cáo chính thức nào về đánh giá kết quả thực

hiện định giá rừng. Báo cáo này là sản phẩm đầu ra

của dự án “Từ nghiên cứu biến đổi khí hậu tới hành

động trong bối cảnh quản trị đa cấp: Xây dựng kiến

thức và năng lực trên cấp độ cảnh quan” do CIFOR

tổ chức thực hiện tại Việt Nam. Mục đích của báo

cáo này là rà soát lại các bài học kinh nghiệm quốc tế

về định giá rừng trên thế giới, rà soát chính sách về

định giá rừng ở Việt Nam, xác định các thuận lợi và

khó khăn trong việc thực hiện chính sách định giá

rừng và đưa ra các khuyến nghị cho việc sửa đổi Luật

Bảo vệ và Phát triển rừng 2004.

Sau hơn 10 năm triển khai Luật BV&PTR và hơn 7

năm triển khai 48/2007/NĐ-CP và ông tư liên

tịch số 65/2008/TTLT-BNN-BTC về xác định giá

rừng đã nảy sinh nhiều bất cập và hạn chế. Những

vấn đề này bao gồm quan điểm và khái niệm về giá

trị của rừng và giá rừng khá hẹp; công tác định giá

rừng ở địa phương diễn ra khá chậm và chưa đáp ứng

yêu cầu thực tiễn. Một trong các nguyên nhân hạn

chế tiến độ thực hiện định giá rừng nhằm thúc đẩy

các nhu cầu về giao dịch trong lâm nghiệp và quản lý

rừng là các quy định pháp lý và hướng dẫn chưa đáp

ứng được yêu cầu trong tình hình mới.

Luật BV&PTR 2004 là văn bản pháp lý cao nhất

liên quan đến quản lý và phát triển rừng ở Việt Nam.

So với Luật BV&PTR 1991, Luật BV&PTR 2004

đã đề cập đến khái niệm về giá rừng và ứng dụng giá

rừng trong quản lý lâm nghiệp và các giao dịch liên

quan đến hoạt động sản xuất và quản lý trong lâm

nghiệp. Khái niệm về giá rừng đề cập trong Luật

BV&PTR gắn liền với quyền sử dụng rừng đối với

rừng tự nhiên do Nhà nước quản lý và quyền sở

hữu rừng sản xuất là rừng trồng. eo đó hai loại

giá trị rừng được định nghĩa là giá trị quyền sử dụng

rừng và giá trị quyền sở hữu rừng trồng là rừng sản

xuất. Giá rừng trên cơ sở đó được xác định trên cơ

sở giao dịch giá trị quyền sử rừng, giá trị quyền sở

hữu rừng trồng, hoặc được Nhà nước quyết định.

Luật BV&PTR 2004 cũng quy định rõ về giá rừng,

thẩm quyền xác định và ứng dụng giá rừng trong các

giao dịch và quản lý hoạt động lâm nghiệp như cho

thuê rừng kinh doanh du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng,

tính tiền sử dụng rừng, tiền bồi thường thiệt hại,

vv. (Điều 33, 34 và 35 Luật BV&PTR 2004). Một

yêu cầu quan trọng của Luật BV&PTR (Điều 33) là

“Chính phủ quy định nguyên tắc và phương pháp

xác định giá các loại rừng (khoản 1, Điều 33).

Hiện nay, cho thuê môi trường rừng, đặc biệt là ở các

khu rừng đặc dụng để kinh doanh du lịch sinh thái,

nghỉ dưỡng là đòi hỏi cấp bách của thực tiễn trong

tiến trình phát triển ngành lâm nghiệp nhằm khai

thác các giá trị tiềm năng của rừng, đặc biệt là các

giá trị dịch vụ môi trường rừng. Tuy nhiên chưa có

quy định cụ thể về định giá rừng và xác định giá rừng

cho hoạt động kinh doanh du lịch dẫn đến việc triển

khai cho thuê rừng còn nhiều bất cập.

Trong những năm gần đây Chính phủ đã ban hành

hàng loạt các văn bản luật và dưới luật nhằm tạo

2 | Vũ Tấn Phương, Phạm Thu Thủy, Lê Ngọc Dũng và Đào Thị Linh Chi

ra hành lang pháp lý quan trọng thúc đẩy việc sử

dụng có hiệu quả và bền vững nguồn tài nguyên

rừng và đất rừng, trong đó có một số định hướng

đối với hoạt động cho thuê môi trường rừng, kinh

doanh DLST, nghỉ dưỡng. Bên cạnh đó, quá trình

đổi mới các lâm trường quốc doanh cũng đặt ra

các yêu cầu về xác định giá trị của rừng và coi rừng

là một loại tài sản có thể sử dụng để góp vốn, thế

chấp. Một điều quan trọng khác là giá trị của các hệ

sinh thái rừng đang được xem xét đưa vào hệ thống

thống kê quốc gia nhằm làm rõ giá trị của rừng

không chỉ là các giá trị sử dụng trực tiếp, mà quan

trọng hơn là các giá trị môi trường. Trong bối cảnh

biến đổi khí hậu, các hệ sinh thái rừng cũng đóng

vai trò quan trọng không thể thay thế trong việc

giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy

nhiên những giá trị này vẫn chưa được nhìn nhận

một cách đầy đủ. Tương tự, cùng với sự phát triển

kinh tế, xã hội, các giá trị của rừng về văn hóa, tín

ngưỡng, lịch sử cũng cần được đánh giá một cách

thỏa đáng.

Với những bất cập và những vấn đề mới nảy sinh

trong quá trình thực hiện Luật BV&PTR 2004 nói

chung và xác định giá rừng nói riêng, Luật BV&PTR

2004 dự kiến sẽ được xem xét và điều chỉnh trong

thời gian tới. Nhằm hỗ trợ việc chỉnh sửa và hoàn

thiện các nội dung liên quan đến định giá rừng và

xác định giá rừng nhằm tạo cơ sở pháp lý tốt hơn

cho các hoạt động giao dịch, kinh doanh rừng và

quản lý lâm nghiệp, báo cáo này được cấu trúc thành

6 phần. Sau phần giới thiệu này chúng tôi sẽ trình

bày về phương pháp nghiên cứu tại phần 2 và các

bài học kinh nghiệm quốc tế tại phần 3. Phần 4 sẽ

trình bày về kết quả rà soát các văn bản chính sách

hiện hành về định giá rừng tại Việt Nam cũng như

những khó khăn và thuận lợi trong quá trình thực

hiện tại địa phương. Phần 5 sẽ thảo luận các khuyến

nghị về sửa đổi chính sách. Chúng tôi kết thúc bài

viết này với một vài khuyến nghị thiết thực cho các

nhà hoạch định chính sách ở Việt Nam trong việc

lồng ghép định giá dịch vụ môi trường rừng vào Luật

BV&PTR sắp tới.

2 Phương pháp

Nghiên cứu này áp dụng nhiều phương pháp nghiên

cứu tổng hợp, bao gồm nghiên cứu tài liệu thứ cấp,

sử dụng bảng hỏi để thu thập thông tin, phỏng vấn,

hội thảo tham vấn và chuyên gia.

Chi cục Kiểm lâm các tỉnh Hà Giang, Cao Bằng,

Phú ọ, Bắc Giang, Bắc Ninh, Quảng Ninh, ái

Bình, Hà Nam, anh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh,

Quảng Bình, Bạc Liêu, Kiên Giang, An Giang,

Bến Tre, Cà Mau, Sóc Trăng, Tiền Giang, Vĩnh

Long, Gia Lai, Đắc Nông, Đắc Lắc, Phú Yên, Ninh

uận, Bình Phước và thành phố Hồ Chí Minh;

13 vườn quốc gia, gồm Xuân ủy (Nam Định),

Xuân Sơn (Phú ọ), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Cúc

Phương (Ninh Bình), Bến En (anh Hóa), Cát

Tiên (Đồng Nai), Bạch Mã (ừa iên Huế),

Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu), Phong Nha – Kẻ

Bàng (Quảng Bình), Vũ Quang (Hà Tĩnh), Kon

Ka Kinh (Gia Lai), Chư Ya Sin (Đắc Lắc) và Yok

Đôn (Đắc Lắc); và 6 khu bảo tồn thiên nhiên, khu

bảo tồn thiên nhiên văn hóa, gồm Nam Kar (Đắc

Lắc), Easô (Đắc Lắc), KBTTN Văn hóa Đồng Nai

(Đồng Nai), Mường Nhé (Điện Biên), Ngọc Linh

(Kon Tum) và Ban quản lý rừng đặc dụng Du Già

(Hà Giang).

Nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Nghiên cứu các tài liệu

thứ cấp bao gồm hai bước là rà soát các tài liệu liên

quan và nghiên cứu sâu các tài liệu đến định giá rừng

và xác định giá rừng ở cả trong nước và quốc tế.

Các tài liệu rà soát và nghiên cứu gồm các văn bản

pháp luật (Luật, Nghị định, Quyết định của ủ

tướng, ông tư và các văn bản của các tỉnh) và các

tài liệu khoa học (bài báo, báo cáo, vv.). Qua rà soát

đã xác định 24 văn bản pháp luật liên quan trực tiếp

đến định giá rừng ở Việt Nam và các hoạt động liên

quan đến đến các giao dịch rừng (cho thuê rừng,

tính tiền sử dụng rừng, tiền bồi thường, vv.), trong

đó bao gồm 2 Luật, 4 Nghị định, 4 Quyết định của

ủ tướng Chính phủ, 3 ông tư và 11 văn bản

của tỉnh (nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh và

quyết định của UBND các tỉnh).

am vấn các bên liên quan: am vấn các bên

liên quan về thực trạng định giá rừng các các đề

u thập thông tin của các tỉnh thông qua bảng

hỏi: Phiếu hỏi được thiết kế nhằm thu thập nhanh

các thông tin liên quan đến thực hiện định giá rừng

và xác định giá rừng ở các tỉnh. Nội dung phiếu

phỏng vấn tập trung vào các vấn đề:

• ực trạng thực hiện định giá rừng và xác định

giá rừng

Bảng 1. Số lượng người tham vấn ở Thái Nguyên

và Thanh Hóa

TT Cấp

tham

VQG Thanh

Thái

Nguyên

Tổng

Ba Vì

Hóa

vấn

• Các giá trị của rừng được xem xét trong quá trình

định giá rừng

1

2

Cấp tỉnh

7

0

16

8

25

26

48

34

• Phương pháp xác định giá rừng và xác định giá

rừng

• Các khó khăn và thách thức về định giá rừng

• Các ưu tiên trong việc định giá rừng

Cấp

huyện

3

4

Cấp xã

0

5

3

0

5

3

Cấp

thôn

bản

Các bảng hỏi được gửi đến các Sở NN & PTNT các

tỉnh, các vườn quốc gia và khu bảo tồn. Tổng cộng

có 46 tổ chức trả lời phiếu phỏng vấn, trong đó có

27 phiếu từ Sở NN & PTNT, Chi cục Lâm nghiệp,

Tổng cộng

7

32

51

90

4 | Vũ Tấn Phương, Phạm Thu Thủy, Lê Ngọc Dũng và Đào Thị Linh Chi

xuất sửa đổi Luật BV & PTR liên quan đến định

giá rừng và xác định giá rừng được thực hiện bởi 2

tổ chức phi chính phủ: Trung tâm nghiên cứu và

phát triển vùng cao và Trung tâm Vì sự Phát triển

bền vững miền núi tại ái Nguyên, anh Hóa và

Vườn Quốc Gia Ba Vì. Các kết quả tham vấn cung

cấp bổ sung các thông tin đầu vào cho việc đề xuất

các sửa đổi Luật BV & PTR về định giá rừng và giá

rừng. Tổng số người tham vấn ở địa phương là 90

người (bảng 1).

báo cáo liên quan; phân tích và tổng hợp

các thông tin phản hồi trong các phiếu hỏi

của các tổ chức; phân tích các ý kiến và đề

xuất về kết quả tham vấn các bên liên quan

và tổng hợp, đánh giá và xây dựng báo cáo và

các đề xuất về sửa đổi Luật BV & PTR 2004.

Hội thảo tham vấn: 6 hội thảo tham vấn

được tổ chức tại 2 tỉnh ái Nguyên và

anh Hóa và 1 hội thảo quốc gia được tổ

chức tại Hà Nội nhằm chia sẻ các kết quả

nghiên cứu và lấy ý kiến đóng góp của các

bên có liên quan.

Phương pháp chuyên gia: Sử dụng trong phân tích,

đánh giá và tổng hợp các văn bản pháp luật và các

3 Kết quả

3.1 Bài học kinh nghiệm quốc tế

thiết và quan trọng của định giá dịch vụ môi trường

rừng, vẫn còn thiếu sự lồng ghép vấn đề này trong

khuôn khổ pháp lý. Hơn nữa, mặc dù có một số

lượng lớn các kết quả nghiên cứu trước đây đã đánh

giá giá trị của dịch vụ môi trường rừng, hầu hết

chúng chủ yếu tập trung vào gỗ và thị trường hàng

hóa trong một hệ sinh thái rừng ở mức độ rời rạc

trong khi giá trị cảnh quan, loài và mức độ di truyền

vẫn còn chưa được xem xét. êm vào đó, không

phải tất cả DVMTR đều có thể được định lượng và

thành tiền, ví dụ như như giá trị văn hóa, xã hội hoặc

bảo tồn đa dạng sinh học cho thế hệ tương lai. Hơn

nữa, những nghiên cứu định giá này đã không được

phân tích dựa theo chiều kích không gian bằng các

phương pháp sử dụng GIS/công nghệ viễn thám.

Định giá dịch vụ môi trường rừng giúp ích cho các

nhà hoạch định chính sách vì nó sẽ giúp¹:

• cung cấp cơ chế cho các công cụ chính sách (công

cụ dựa vào thị trường),

• hỗ trợ phân bổ nguồn lực tài chính công cho việc

bảo vệ rừng và môi trường.

• lồng ghép sự sẵn sàng chi trả của cộng đồng

tới ngành lâm nghiệp và các dự án bảo vệ

môi trường,

• ưu tiên các dự án phát triển lâm nghiệp và

môi trường

• tối ưu hóa đầu tư rừng, tối ưu hóa các hàng hóa

từ rừng và giá trị dịch vụ môi trường của hệ sinh

thái rừng, hạch toán giá trị tài nguyên rừng trong

hệ thống tài khoản quốc gia.

• ước tính phần đóng góp của các ngành lâm

nghiệp đến GDP một cách tương thích với hệ

thống tài khoản quốc gia và được thu thập và

nhìn nhận bởi các cơ quan thống kê.

• ước tính phần đóng góp của hệ thống sinh thái

rừng đến các ngành khác. Sự đóng góp này có

thể được đo lường bằng phần trăm GDP. Những

đóng góp gián tiếp của hệ sinh thái rừng có thể

có lợi cho các ngành nông nghiệp, năng lượng

và du lịch. Lợi ích và chi phí được ẩn trong tổng

GDP nhưng có thể “hình dung” được. Việc này

nói chung tương thích với Hệ thống tài khoản

Quốc gia.

• Sự đóng góp của các dịch vụ môi trường rừng

khác (đa dạng sinh học, hấp thụ cacbon…) có

đem lại giá trị kinh tế nhưng không tương thích

với Hệ thống tài khoản quốc gia.

Mục đích của phần này là cung cấp cho các nhà

hoạch định chính sách một cái nhìn thực tế và

những bài học kinh nghiệm về cách tích hợp định

giá dịch vụ môi trường rừng trong chính sách lâm

nghiệp. Trong bài viết này, trước tiên chúng tôi rà

soát và xác định các nguyên tắc chính trong việc lồng

ghép định giá dịch vụ môi trường rừng vào các chính

sách lâm nghiệp và các khuôn khổ pháp lý khác. Sau

đó chúng tôi xem xét lại những thách thức trong việc

hoạch định các chính sách định giá dịch vụ rừng và

cách các nước trên thế giới đã tích hợp những chủ đề

này như nào trong khuôn khổ pháp luật của họ. Một

phần giới thiệu ngắn gọn về các kỹ thuật định giá

khác nhau và các phương pháp cũng được trình bày

trong bài viết này như một nguồn tài liệu tham khảo

cho các nhà hoạch định chính sách.

Trong bài viết này, chúng tôi chủ yếu tập trung xem

xét khung pháp lý lâm nghiệp quốc gia trong định

giá dịch vụ môi trường rừng ở Mỹ và các nước châu

Âu. Điều này là do định giá dịch vụ môi trường rừng

được đề cao trong lĩnh vực chính sách ở các quốc

gia này từ những năm 1990. Nhiều chính sách và

hướng dẫn được phát triển bởi cơ quan lâm nghiệp

ở các nước này từ thời điểm đó cung cấp cho chúng

Mặc dù những nhà hoạch định chính sách ở những

nước đang phát triển và ở Việt Nam đã thấy sự cần

1

Định giá kinh tế của dịch vụ môi trường rừng ở Malaysia.

Awang Noor Abd. Ghani. Cục Lâm nghiệp. Đại học Putra

6 | Vũ Tấn Phương, Phạm Thu Thủy, Lê Ngọc Dũng và Đào Thị Linh Chi

ta những bài học kinh nghiệm quí báu về cả nguyên

tắc chính sách cơ bản và triển khai thực tế. Do hệ

sinh thái rừng, điều kiện chính sách – xã hội, năng

lực kỹ thuật và tài chính của các bên liên quan ở Việt

Nam là khác so với các nước châu Âu và Mỹ, bài viết

của chúng tôi tập trung vào nguyên tắc cho thiết kế

chính sách hơn là những bước triển khai thực tế và

chi tiết.

giá rừng chỉ được xây dựng trên định nghĩa rất hạn

hẹp về lợi ích kinh tế. Các nhà kinh tế có xu hướng

chỉ tính đến các giá trị của các hệ sinh thái rừng như

nguyên liệu và các sản phẩm hữu hình có thể tiêu thụ

được trên thị trường. Trong khi đó, các giá trị gián

tiếp khác của rừng chưa được đánh giá và đưa vào thị

trường trao đổi do chúng thường được coi là các “sản

phẩm công cộng”.

3.1.1 Những nguyên tắc của định giá DVMTR

trong khung pháp lý tại EU và Mỹ

eo quá trình phát triển, quan điểm về giá trị của

rừng đã có những đánh giá và nhìn nhận một cách

toàn diện hơn. Khái niệm về tổng giá trị kinh tế

(TEV) được đưa ra vào năm 1990 (Pearce, 1990)

và sau đó tiếp tục được phát triển (Pearce, 1991a,

1991b; 1994). Khái niệm về tổng giá trị kinh tế và

khái niệm này đã trở thành khuôn mẫu để đánh giá

và xác định các lợi ích của rừng. ay vì chỉ chú trọng

đến các giá trị sử dụng trực tiếp của rừng, các giá trị

phi thị trường được tạo ra bởi các chức năng sinh thái

của rừng đã được xem xét và đánh giá. eo đó, xem

xét và xác định tổng giá trị của rừng thì phải xem xét

toàn bộ giá trị của rừng, các dòng dịch vụ môi trường

và các đặc tính của toàn bộ hệ sinh thái như một thể

thống nhất. Tổng giá trị kinh tế của rừng được mô tả

như hình 1. eo đó, tổng giá trị của rừng bao gồm

giá trị sử dụng trực tiếp và giá trị chưa sử dụng. Trong

mỗi giá trị này, các khái niệm của các loại giá trị được

hiểu như sau:

• Giá trị sử dụng trực tiếp (Direct Use Value –

DUV): Bao gồm giá trị của những nguyên liệu thô

và những sản phẩm vật chất được lấy ra từ rừng

và sử dụng trực tiếp trong các hoạt động sản xuất,

tiêu dùng và mua bán của con người như gỗ, củi,

lâm sản ngoài gỗ, vật liệu gen, vv.

• Giá trị sử dụng gián tiếp (Indirect Use Value

– IUV): Là giá trị kinh tế của các dịch vụ môi

trường và chức năng sinh thái mà rừng tạo ra như

duy trì và điều tiết nguồn nước, hạn chế lũ lụt,

kiểm soát xói mòn, hấp thụ các bon, điều hòa khí

hậu, bảo tồn ĐDSH, vv.

• Các giá trị lựa chọn (Option Value – OP): Là

những giá trị chưa được biết đến của nguồn gien,

các loài động vật hoang dã trong rừng và các chức

năng sinh thái rừng khi chúng được đưa vào ứng

dụng trong lĩnh vực giải trí, dược phẩm, nông

nghiệp, trong tương lai.

• Các giá trị để lại (Bequest Value – BV): Là những

giá trị trực tiếp hoặc gián tiếp mà các thế hệ sau có

cơ hội được sử dụng.

• Các giá trị tồn tại (Existence Value – EV): Là giá

trị nội tại đi kèm với sự tồn tại của các loài trong

rừng và hệ sinh thái rừng mà không kể đến việc

sử dụng trực tiếp như ý nghĩa về văn hoá, lịch sử,

thẩm mỹ, di sản, kế thừa, vv.

Từ những năm 1990, các quốc gia thành viên châu

Âu đã nhấn mạnh giá trị dịch vụ môi trường rừng

trong chiến lược phát triển, chính sách sử dụng đất

và chính sách lâm nghiệp của họ. Do định giá rừng

và dịch vụ môi trường yêu cầu tính toán đầy đủ từ

nhiều nhân tố và thường yêu cầu sự điều phối liên

ngành và liên bộ, chính phủ các nước châu Âu và Mỹ

chỉ đặt ra nguyên tắc bao quát về việc hoạch định

chính sách và khuôn khổ pháp lý chứ không chi tiết

hóa cụ thể từng hạng mục. Mặc dù các nước này có

khác nhau về sự ưu tiên đối với môi trường, xã hội và

chính trị, những nguyên tắc chung sau đây đều được

đề cập trong chính sách định giá rừng của họ.

Nguyên tắc 1: dịch vụ môi trường cần được định giá

thông qua góc nhìn về khả năng sử dụng đa mục đích,

xem xét cả gỗ và giá trị ngoài gỗ và trong bối cảnh

đóng góp của rừng và ngành lâm nghiệp cho tăng

trưởng xanh

Quan điểm truyền thống và phương pháp định giá

hiện nay thường tập trung vào giá trị gỗ của rừng

trong khi giá trị ngoài gỗ như văn hóa, xã hội và vẻ

đẹp cảnh quan thường bị bỏ qua. Các nhóm xã hội

khác nhau sẽ nhìn nhận giá trị của rừng khác nhau,

tại thời điểm và bối cảnh khác nhau. Những giá trị

ngoài gỗ đóng vai trò quan trọng trong sự bền vững

của cảnh quan cho cả thế hệ hiện tại và tương lai và

thường tạo nên động lực mạnh mẽ và sự sẵn sàng cho

người dân địa phương trong việc bảo tồn rừng.

Các giá trị ngoài gỗ đóng vai trò quan trọng trong sự

bền vững của cảnh quan cho cả thế hệ môi trường

sống, đóng góp vào sự phát triển bền vững của mỗi

quốc gia và sự tồn tại của trái đất. Rừng không chỉ

cung cấp nguyên liệu như gỗ, củi, lâm sản ngoài gỗ

cho một số ngành sản xuất mà quan trọng hơn là

các lợi ích của rừng trong việc duy trì và bảo vệ môi

trường, đó là điều hoà khí hậu, hạn chế xói mòn và

bồi lắng, bảo vệ bờ biển, điều tiết nguồn nước và

hạn chế lũ lụt. Tuy nhiên, một trong những nguyên

nhân cố hữu trong việc hạ thấp giá trị của rừng là do

Kinh nghiệm quốc tế và các đề xuất sửa đổi khung pháp lý về định giá rừng tại Việt Nam

|

7

Tống giá trị kinh tế

(Total economic value - TEV)

Giá trị sử dụng

(Use value - UV)

Giá trị chưa sử dụng

(Non use value - NUV)

Giá trị sử dụng

trực tiếp

(Direct use value - (Indirect use value -

DUV) AUV)

Giá trị sử dụng

gián tiếp

Giá trị lựa chọn

(Option value -

OV)

Giá trị để lại

(Bequest value - (Existence value -

BV) EV)

Giá trị tồn tại

Hình 1. Khung đánh giá tổng giá trị kinh tế của rừng

Khái niệm này đang được sử dụng ở nhiều quốc

gia nhằm làm rõ hơn giá trị của rừng. Có rất nhiều

nghiên cứu về lượng giá giá trị của rừng theo quan

điểm tổng giá trị kinh tế. Ngoài giá trị sử dụng trực

tiếp của rừng, các giá trị gián tiếp của rừng cũng rất

đa dạng và phụ thuộc vào địa điểm cụ thể. Land-Mill

và Porras (2002) đã rà soát các nghiên cứu trên toàn

cầu về giá trị của rừng. Nghiên cứu đã chia ra các

loại giá trị gián tiếp của rừng và tỷ lệ giá trị của nó

trong tổng giá trị kinh tế của rừng như sau: (1) Giá

trị phòng hộ đầu nguồn (liên quan đến chức năng

sinh thái của rừng là kiểm soát xói mòn đất, duy trì

và điều tiết nguồn nước) chiếm 21%; (2) Giá trị hấp

thụ các bon và điều hòa khí hậu chiếm 27%; (3) Giá

trị cảnh quan cho tham quan, dịch lịch, nghỉ dưỡng

chiếm 17%; (4) Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học

chiếm 25%; (5) Các giá trị khác chiếm 10%.

lòng chảo gây ra thiệt hại cho các công trình thuỷ lợi,

ước tính khoảng 4USD/ha/năm (Cruz et al, 1988;

Bishop, 1995) và các hồ nhân tạo ước tính lên tới 6

tỷ USD/năm (Mahmood, 1987). Trong khi đó, nếu

được rừng bảo vệ, lợi ích về chống xói mòn, rửa trôi,

kiểm soát dòng chảy có thể lên tới 80 USD/ha/năm

(Cruz et al, 1988; Bishop, 1995). Các nhà khoa học

Trung Quốc cho rằng giá trị của rừng trong phòng

hộ đầu nguồn là rất lớn. Hàng năm giá trị của rừng

trong bảo vệ cố định đất là 11,5 tỷ NDT (khoảng

1,4 tỷ USD); bảo vệ độ phì đất là 226,6 tỷ NDT

(khoảng 28 tỷ USD); phòng chống lũ lụt là 78,5 tỷ

NDT (khoảng 9,8 tỷ USD) và tăng nguồn nước là

93,6 tỷ NDT (khoảng 11,6 tỷ USD).

Trong thời gian qua, các giá trị phòng hộ đầu nguồn

của rừng đã bước đầu được thương mại ở một số

quốc gia thông qua các cơ chế khác nhau, như chi trả

dịch vụ môi trường rừng. Ở khu vực Châu Á, số liệu

thống kê năm 2013 cho thấy có 175 chương trình

đang được triển khai liên quan đến thương mại giá

trị phòng hộ đầu nguồn với tổng số tiền giao dịch là

11,5 tỷ USD trên diệc tích rừng là 339,6 triệu ha.

Giá trị phòng hộ đầu nguồn: Nhiều nghiên cứu

đã khẳng định vai trò to lớn của rừng trong việc

phòng hộ đầu nguồn. Các chức năng này bao gồm

giữ đất – và do đó kiểm soát xói mòn và quá trình

lắng đọng bùn cát; điều tiết dòng chảy hạn chế lũ lụt,

cung cấp nguồn nước, kiểm soát chất lượng nước,

vv. Việc mất đi lớp rừng che phủ có thể dẫn đến hậu

quả nghiêm trọng nếu diễn ra việc khai thác gỗ bừa

bãi hoặc sử dụng đất không hợp lý (Hamilton và

King, 1983). Lượng giá giá trị của rừng trong phòng

hộ đầu nguồn cũng đã được nghiên cứu. Giá trị của

rừng trong hạn chế xói mòn là rất đáng kể. Xói mòn

đất ở nơi phát rừng làm rẫy cao gấp 10 lần ở những

khu vực có rừng tự nhiên. Song song với quá trình

xói mòn là sự tích tụ chất lắng đọng tại các vùng

Giá trị hấp thụ các bon, điều hòa khí hậu: Biến đổi

khí hậu đang là thách thức môi trường trong thế

kỷ 21. ực vật sống mà chủ yếu là các hệ sinh thái

rừng giữ lại và tích trữ, hay hấp thụ cácbon trong

khí quyển. Vì thế sự tồn tại của thực vật có vai trò

đáng kể trong việc chống lại hiện tượng ấm lên toàn

cầu. ỏa thuận Paris đạt được tại COP21 một lần

nữa khẳng định tầm quan trọng không thể thay thế

của các hệ sinh thái rừng trong việc giảm nhẹ và

8 | Vũ Tấn Phương, Phạm Thu Thủy, Lê Ngọc Dũng và Đào Thị Linh Chi

thích ứng với BĐKH. Giá trị hấp thụ CO₂của các

khu rừng tự nhiên nhiệt đới khoảng từ 500 – 2.000

USD/ha và giá trị này với rừng ôn đới được ước tính

ở mức từ 100 – 300 USD (Zhang, 2000). Giá kinh

tế về giá trị hấp thụ CO₂ở rừng Amazon được ước

tính là 1.625USD/ha/năm, trong đó rừng nguyên

sinh là 4.000 – 4.400 USD/ha/năm, rừng thứ sinh

là 1.000 – 3.000 USD/ha/năm và rừng thưa là 600

– 1.000 USD/ha/năm (Bann, 1997). Xét trên phạm

vi toàn cầu, số liệu thống kê năm 2003 cho thấy

lượng các bon lưu giữ trong rừng là khoảng 800 –

1.000 tỷ tấn. Trong một năm rừng hấp thu khoảng

100 tỷ tấn khí các bon níc và thải ra khoảng khoảng

80 tỷ tấn oxy (Phạm Xuân Hoàn 2005). Nếu quy

đổi thành tiền theo cơ chế phát triển sạch thì giá

trị cố định/lưu trữ các bon của rừng là từ 14.680 –

18.350 tỷ USD và hàng năm giá trị hấp thu khí các

bon níc là khoảng 1.835 tỷ USD (ước tính theo giá

5USD/tấn CO₂).

lưu ý rằng điểm cốt lõi là người được hưởng lợi phải

là nguời sống trong khu rừng hay người sử dụng rừng;

nguồn thu từ du lịch thường rơi vào túi các nhà tổ

chức du lịch, những người không sống trong hay sống

gần khu vực rừng và thậm chí có thể không phải là

người bản xứ; bản thân du lịch cũng phải “bền vững”,

phải giới hạn lượng khách tối đa có thể vào khu rừng.

Về nguyên tắc, bất kỳ khu rừng nào có thể tới được

bằng đường bộ hay đường sông đều có giá trị du lịch.

Các nghiên cứu về giá trị cảnh quan du lịch của các

khu vực có rừng nhiệt đới đã được tiến hành. Một

số khu vực du lịch sinh thái thu hút một lượng lớn

khách du lịch và do đó có giá trị kinh tế tính trên mỗi

hecta rất cao. Tuy nhiên khó có thể đưa ra một con

số giá trị tiêu biểu bởi giá trị thay đổi theo khu vực và

tuỳ thuộc vào từng điều kiện cụ thể. Ví dụ, tính toán

giá trị du lịch giải trí hàng năm ở Trung Quốc cho

thấy giá trị này là khoảng 220,9 - 10.564,4 NDT/

ha (tương đương 27,6 – 1.320 USD/ha). Trong năm

1996, British Columbia chi tiêu khoảng 1.9 tỷ USD

cho các hoạt động du lịch sinh thái, đóng góp cho

ngành thuế của địa phương là 116 triệu USD (Canada

Environment, 1996). Cơ chế chi trả cho dịch vụ giải

trí và du lịch ở Châu âu và Bắc Mỹ được xác định theo

mức “Bằng lòng chi trả - WTP (Willingness To Pay) với

mức giá từ 1-3USD/người/lần (Pearce và Pearce, 2001).

Liên quan đến giá trị này Simon (2009) cho rằng giá trị

du lịch giải trí của rừng ở Đức được xác định là khoảng

2.2 tỷ USD/năm.

Chi trả cho dịch vụ hấp thụ các bon chủ yếu được

thực hiện dựa trên Công ước khung của liên hiệp

quốc về biến đổi khí hậu, cụ thể là 3 cơ chế quy định

tại Nghị định thư Kyoto, bao gồm: cơ chế phát triển

sạch (CDM), cơ chế đồng thực hiện (JI) và cơ chế

buôn bán quyền phát thải (ET). ị trường thương

mại các bon gồm thị trường bắt buộc như thị trường

buôn bán phát thải EU, New South Wales, Chicago

Climate Exchange, Bắc Mỹ và thị trường các bon tự

nguyện. ương mại các bon trong lâm nghiệp (gồm

các dự án trồng rừng hấp thụ các bon, phục hồi rừng,

giảm phát thải do mất rừng, suy thoái rừng) cũng

tăng lên nhanh chóng trong giai đoạn 2006 – 2013.

Giá trị thương mại các bon trong lâm nghiệp tăng

từ khoảng 82 triệu USD (khối lượng thương mại là

khoảng 6 triệu tấn CO₂) vào năm 2006 lên 897 triệu

USD (khối lượng tín chỉ các bon thương mại là 134

triệu tấn CO₂) vào năm 2012. Trong 3 năm gần đây

(2010 -2012), đơn giá bán tín chỉ các bon ít biến

động, với 5,6 USD/tấn CO2 năm 2010; 6,4 USD/

tấn CO₂năm 2011 và 6,7 USD/tấn CO₂năm 2012

(Molly et al, 2013; Allie và Ruef 2016). Các cơ chế

thương mại giá trị hấp thụ các bon của rừng đã được

thực hiện kể từ khi Nghị định thư Kyoto ra đời vào

năm 1997. Gần đây các cơ chế tài chính mới như

REDD+ thông qua Chương trình UN-REDD và

Quỹ đối tác các bon lâm nghiệp (FCPF) đã và đang

được thực hiện ở nhiều quốc gia.

Giá trị bảo tồn đa dạng sinh học: Rừng được coi

là sinh cảnh cực kỳ quan trọng xét về mặt đa dạng

sinh học mà chúng sở hữu. Lấy số lượng loài làm ví

dụ minh chứng cho tính đa dạng sinh học, số lượng

sinh vật được mô tả lên đến tổng cộng khoảng 1,75

triệu loài, và người ta phỏng đoán rằng con số này

chỉ là 13% con số tổng thực tế. Có nghĩa là số loài

thực tế có lẽ là 13,6 triệu. Bao nhiêu trong tổng số

này trú ngụ ở các cánh rừng trên thế giới vẫn là điều

chưa được biết đến. Wilson (1992) cho rằng có lẽ

một nửa trong số các loài được biết đến sống ở rừng

nhiệt đới, và WCMC (1992) phỏng đoán rằng đa

số các loài sẽ tiếp tục được khám phá sống ở các khu

rừng nhiệt đới.

Sự cần thiết phải hiểu những giá trị của rừng xuất

phát từ tỷ lệ ước tính diện tích rừng bị mất và giá trị

đa dạng sinh học trong khi vẫn còn nhiều tranh cãi,

mối quan hệ loài-diện tích – dự đoán số loài bị mất

dựa trên diện tích bị mất - cho thấy mức mất lên đến

con số hàng nghìn mỗi năm. Tổ chức lương thực

thế giới (FAO 2012), ước tính khoảng 24% các loài

Giá trị cảnh quan cho du lịch và giải trí: Du lịch sinh

thái đang ngày càng phát triển và là biện pháp sử dụng

rừng nhiệt đới không cần khai thác nhưng lại đem

lại giá trị kinh tế cao và đầy tiềm năng. Tuy nhiên cần