Yếu tố ảnh hưởng đến khả năng vận dụng phương pháp kế toán ABC: Nghiên cứu trường hợp các doanh nghiệp Việt Nam
K I N H T Ế
X Ã H Ộ I
YẾU T Ố ẢN H HƯ Ở N G Đ ẾN K HẢ N Ă NG V Ậ N D Ụ N G
P H Ư ƠN G PH ÁP K Ế TOÁN A BC: N GH I Ê N C
Ứ
U
TR Ư Ờ N G H Ợ P CÁ C D OA N H NGH IỆ P V I Ệ T NA M
FA C T ORS AF F EC T I NG T H E ABILI T Y T O AP P L Y TH E A B C AC C OU NT I NG M E T HO D :
A C A SE ST UD Y I N V IE T N A M E SE E N T E R P R I S ES
1 *
N g u yễ n L a S oa
1 . G I Ớ I TH I Ệ U
TÓ M T Ắ T
N gh i ê n cứ u n à y đá n h g i á cá c y ếu tố
th àn h cô n g ph ư ơn g ph á p K ế to á n ch i p h í d ựa tr ê n h o
th u th ập từ n h à qu n t r ị c á c c ấp c ủa 1 6 2 d o an h n g h iệ p là k h á c h à n g c ủ a c á c
d oan h n g h iệp k iể m t oá n độ c l ập . Áp d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u đ ịn h l ư ợ n g,
đ á n h g i á t h ực t r n g ph â n b ổ ch i p h í t i cá c d o an h n g h i ệp h i ện n a y v à c á c y ế u tố
n h h ư ở n g đến k h n ă n g v ận dụ n g th à n h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC . K ết
n g h i ê n c ứu đã ch o t h ấy, n h à q u n tr ị ch ư a th ự c s ự h à i lò n g v ớ i p h ư ơ n g ph á p
i ở c á c d o a n h n g h i ệp ; k h n ă n g v ận dụn g t h à n h c ô n g
p h ư ơ n g ph á p k ế t oá n A BC ch ịu
d oan h ; ( ii ) N gu ồ n l ực t ài ch í n h ; ( iii) Tr ì n h độ n g u ồ n n h â n l ực; ( iv ) Đ ặc điể m s
xu ất k in h do an h ; ( v ) Đ ặc điể m tổ ch ức q u n l ý v à ( v i) V ă n h o á d o an h n g h iệp. T r ê n
cơ s ở k ết qu n g h i ê n c ứu , t á c g i đ ề x u ất m ộ t s ố k h u y ến n g h ị g i ú p c á c do an h
n g h iệp v ận d ụn g t h àn h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n AB C, n â n g c a o l ợ i th ế c n h
T oà n c ầu h o á , h ộ i n h ập k i n h tế q u ố c tế v à tự d o h ó a
th ư ơ n g m ạ i đ ã v à đ a n g là x u th ế c ủ a n ề n k i n h tế th ế g i ớ i
đ ư ơ n g đ ạ i. Qu á tr ìn h h ộ i n h ậ p n g à y c à n g sâ u , r ộ n g v à h iệ u
q u ả c ủ a Việ t N a m v ớ i k in h tế th ế g iớ i đ ã đ e m l ại n h ữ n g
th à n h tự u to l ớ n c h o đ ất n ư ớ c n ó i c h u n g c ũ n g n h ư c á c
d o a n h n g h iệ p n ó i r iê n g . D o a n h n g h iệ p Việ t N a m c ó n h iề u
c ơ h ộ i h ơ n đ ể th a m g ia v à o th ị t r ư ờ n g to à n c ầu , h ộ i n h ậ p
sâ u h ơ n v à o th ị trư ờ n g tà i c h ín h th ế g iớ i , t iế p c ậ n v ớ i c á c
ả
n h h ư ở n g đến k h
ả n ă n g v ận dụn g
ạ
t độ n g ( ABC ) . D ữ l iệu đư ợ c
ả
ạ
ạ
ả
ả
q u
ả
ả
p h â n b ổ ch i ph í h i ện t
ạ
ả
ả
n h h ưở n g b ở i sá u y ếu tố : ( i) Ch i ến l ư ợ c k in h lu ồ n g v ố n đ ầu tư n ư ớ c n g o à i. T u y n h iê n , m ứ c đ ộ c ạ n h
ả
n
tra n h n g à y c à n g g a y g ắ t h ơ n , c á c d o a n h n g h i ệ p k h ô n g c h ỉ
c ạ n h tra n h v ớ i n h a u ở tro n g n ư ớ c m à c ò n c ạn h t ra n h v ớ i
c á c d o a n h n g h iệ p n ư ớ c n g o à i. T r ư ớ c b ố i c ả n h đ ó , th ô n g t i n
ả
ả
ả
ạ
K T QT CP đ ó n g v a i trò q u a n t r ọ n g , là c ô n g c ụ c h ủ yế u g iú p
tr an h tr o n g x u th ế h ộ i n h ập.
n h à q u ả n trị th ự c h iệ n c á c c h ứ c n ă n g đ iề u h à n h , k iể m so á t
v à r a q u y ế t đ ịn h c h o c á c h o ạ t đ ộ n g h iệ n th ờ i c ủ a d o a n h
T ừ k h o á : c h i ph í; ph ư ơ n g ph á p k ế to á n A BC ; qu ả n tr ị c h i ph í ; Vi ệt N a m
n g h i ệ p , đ ồ n g th ờ i t h iế t l ậ p c ă n c ứ k h o a h
đ ộ n g tr o n g tư ơ n g la i.
ọ c c h o c á c h o ạt
A B S T RA CT
T h e s t u d y w a s co n du ct ed fo r th e p u rpo se o f ev a lu a tin g f a cto rs a ffec ti n g th e
ab ili ty t o s u cces s f u lly a pply th e AB C a cco u n ti n g m eth o d s . D a ta w ere c oll ec t ed
f ro m m an a g er s a t 1 62 co m p a n i es b ei n g cli en t s o f i n d epe n d en t a u di t or s . B as i n g
on q u an ti t ati v e re se a rch m e th o d , th e c u rr en t st a te o f co s t a llo ca ti o n an d f ac to r s
af fe ctin g t h e a b i li ty t o s u c ces sfu l ly a p ply th e AB C a cco u n t i n g m e th o d w e r e
i n v e s tig a ted. T h e re su lt s i n di ca te th a t m an a g ers a re n o t re a lly sa t i sf i ed w i th t h e
cu r r en t co s t a llo c a tio n m et h o d s. I n a d d i tio n , th e a b i li ty to su c ces sfu l ly ap pl y t h e
AB C ac co u n ti n g m et h o d i s in flu en ce d b y si x f a cto rs : ( i) b u si n es s st ra t egy of t h e
en te rp r i s e; ( ii ) F in an ci al re so u rces o f th e en t erpr i se ; ( i ii) Q u a li fi ca t i o n of h u m a n
r es o u r ce; ( iv ) Bu s i n es s ch ar a cteri st i cs o f th e en t erpr i se; ( v ) Or ga n i z at i on an d
m an a g em en t ch a r a cteri s t i cs o f th e en t erpr i se; ( v i) Co r p o r a te cu ltu r e. T h r o u gh
f in d in gs , s o m e re com m en d a tio n s a re g i v en to i m pro v e th e a b ili ty to su c c es s fu ll y
ap p ly th e A BC a cco u n t i n g m eth od i n th e fu t u re, h elp i n g V i etn a m es e fi r m s to
en h an ce th ei r co m pe t i tiv e ad v a n t a g e in th e in teg ra ti o n t ren d .
N h ư v ậy , th ô n g ti n K T Q T CP là m ộ t t r o n g n h ữ n g “v ũ k h í ”
q u a n tr n g , g iú p d o a n h n g h i ệ p tạ o đ ư ợ c l ợ i th ế c ạ n h t ra n h
ọ
tro n g t h ờ i k ỳ h ộ i n h ậ p . D o đ ó , á p l ự c đ ặ t r a c h o k ế toá n
tro n g v iệ c c u n g c ấp c á c t h ô n g t in c h i p h í h ữ u íc h , xá c đ ị n h
đ ú n g v à đ ầ y đ ủ c h i p h í s ả n x u ấ t n g à y c à n g t r ở n ê n t h i ế t
yế u . T rư ớ c t ìn h h ìn h đ ó , n h i ề u d o a n h n g h iệ p đ ã v à đ a n g
triể n k h a i v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A B C b ở i t ín h ư u
v iệ t c ủ a p h ư ơ n g p h á p n à y . T u y n h iê n , m ứ c đ ộ th à n h c ô n g
k h i v ận d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n à y v à o th ự c tế ở c á c d o a n h
n g h i ệ p c ó s ự k h á c n h a u tư ơ n g đ ố i. Ch ín h v ì v ậy , n g h iê n c ứ u
n à y đ ư ợ c th ự c h iệ n v ớ i m ụ c đ í c h x e m x é t , đ á n h g iá c á c y ế u
tố ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g
p h á p k ế to á n A BC, từ đ ó , đ ề x u ấ t đ ị n h h ư ớ n g v à m ộ t s ố g i ả i
p h á p n h ằ m h o à n th i ệ n c ô n g tá c K T QT CP n ó i c h u n g v à v i ệ c
v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC n ó i riê n g .
K e y w o r ds: cos ts ; A BC ac c o u n t i n g m eth od s; c ost m a n a g e m en t; Vi et n a m
1
K h oa K ế t oá n -K i ể m t oá n , Đ
ạ
i h ọ c Cô n g n g h iệp H à N ộ i
E-m ai l: s o an gu y en 3 1 0 3 8 3 @ g m a i l.co m
N gà y n h ận b ài : 1 0 /0 1 /2 0 1 8
N gà y n h ận b ài sử a s au ph n b iện : 1 1 / 0 5 / 20 1 8
N gà y ch ấp n h ận đ ăn g : 1 5 /0 6 / 20 1 8
2 . C Ơ S Ở L Ý TH U Y Ế T V À G I Ả TH U Y Ế T N G H IÊ N C
Ứ U
*
C ơ s ở l ý t h u yế t
Cá c q u a n đ iể m n g h iê n c ứ u v ề p h ư ơ n g p h á p k ế toá n
A BC đ ề u c h o rằ n g , p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC n h ấ n m ạ n h
đ ế n c á c h o ạ t đ ộ n g n h ư là n h ữ n g đ ố i tư ợ n g tậ p h ợ p c h i p h í
c h ủ yế u . Ch i p h í c á c h o ạt đ ộ n g n à y sa u đ ó s ẽ đ ư ợ c p h â n b ổ
c h o n h ữ n g đ ố i tư ợ n g t ín h g i á th à n h th e o s ố lư ợ n g c á c h o ạ t
đ ộ n g m à đ ố i tư ợ n g đ ã s ử d ụ n g ( Os e ifu a h , 2 0 1 4 ) . Ph ư ơ n g
p h á p k ế to á n A BC k h ắ c p h ụ c đ ư ợ c n h ư ợ c đ iể m c ủ a p h ư ơ n g
ả
C H VI Ế T T Ắ T
AB C : A ctiv i ty B a sed Co s ti n g ( K ế to á n ch i p h í dự a tr ê n h o
K T QT C P : K ế t oá n qu n tr ị ch i p h í
Ữ
ạ
t độ n g)
ả
5 2
Tạ p c h í K HO A H ỌC & C ÔN G N GHỆ ● S ố 4 6 . 2 0 1 8
EC O NO M ICS- SO C IETY
p h á p t í n h g iá t r u y ề n th ố n g , c u n g c ấ p t h ô n g t i n li n h h o ạ t v à
h ữ u í ch h ơ n c h o c á c n h à q u ả n trị r a q u yế t đ ị n h . Ph ư ơ n g
p h á p k ế t o á n A B C k h ô n g c h ỉ h ư ớ n g đ ế n m ụ c t iê u t ín h
n g h i ệ p m à c ò n c h ịu ả n h h ư ở n g tro n g m ộ t b ố i c ả n h xã h ộ i
c h u n g , li ê n q u a n đ ế n c á c c h ế đ ộ , c h ín h sá c h h iệ n h à n h v à
g iả i q u yế t c á c m ố i q u a n h ệ v ớ i n g ư ờ i l a o đ ộ n g tron g d oa n h
c h ín h x á c g iá t h à n h đ ể c u n g c ấ p th ô n g t i n c h o k ế to á n t à i n g h i ệ p . Vì v ậy , m ụ c tiê u c ủ a d o a n h n g h iệ p đ ặ t r a p h ả i n ằ m
c h ín h m à c ò n đ ặ t r a m ụ c t i ê u c u n g c ấ p t h ô n g t i n c h i p h í tro n g m ụ c t iê u c h u n g m à x ã h ộ i c h ấ p n h ận đ ư ợ c , đ iề u n à y
c h o c á c n h à q u ản t rị r a q u yế t đ ịn h ( R u h a n i ta v à D a in g , p h ù h ợ p v ớ i x u h ư ớ n g p h á t triể n b ề n v ữ n g v à l ợ i ích c ủ a
2 0 0 6 ) . M ặ c d ù , c ó k h á n h i ề u ư u đ iể m v ư ợ t trộ i so v ớ i d o a n h n g h i ệ p p h ả i g ắn v ớ i l ợ i íc h c h u n g c ủ a x ã h ộ i. Cũ n g
p h ư ơ n g p h á p t ru y ề n th ố n g , tu y n h iê n , t h ự c tế c h o th ấ y , th e o lý th u y ế t n à y , k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g
m ứ c đ ộ t h à n h c ô n g c ủ a c á c d o a n h n g h iệ p k h i á p d ụ n g
p h á p k ế to á n A BC c h ịu ả n h h ư ở n g b ở i c á c y ế u tố : q u y ề n l ự c
p h ư ơ n g p h á p n à y c h ỉ ở m ứ c tư ơ n g đ ố i . Đ ể g iả i t h í c h m ứ c c h ín h tr ị x ã h ộ i, c h ế đ ộ , c h ín h sá c h x ã h ộ i v à p h ư ơ n g th ứ c
đ ộ t h à n h c ô n g k h i v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n à y , tá c g iả l ậ p g iả i q u yế t l ợ i íc h c ủ a n g ư ờ i la o đ ộ n g .
lu ậ n t r ê n c ơ s ở v ậ n d ụ n g c á c lý th u y ế t s au :
L ý t h u yế t b ấ t đ ịn h ( l ý t h u y ế t n g ẫ u n h i ê n ) . T h e o Sp e k l e h ệ c h i p h í - l ợ i ích c h ỉ r a rằ n g , l ợ i ích c ó đ ư ợ c từ v iệ c c á c
(2 0 0 3 ) , c á c yế u tố b ấ t đ ịn h tá c đ ộ n g đ ế n th iế t k ế c ủ a d o a n h th ô n g ti n k ế to á n đ ư ợ c c u n g c ấp p h ải đ ư ợ c x e m xé t tron g
M ối q u a n h ệ g iữ a c h i p h í v à l ợ i n h u ận : L ý th u y ế t q u a n
n g h i ệ p đ ồ n g t h ờ i t á c đ ộ n g đ ế n c á c c ô n g c ụ k ỹ th u ậ t c ủ a k ế m ố i q u a n h ệ v ớ i c h i p h í d ù n g đ ể tạo r a v à c u n g c ấp th ô n g
t o á n q u ả n t rị. N ó i c á c h k h á c , m ộ t h ệ th ố n g k ế to á n q u ản t rị tin đ ó . N h ư v ậy , m ứ c đ ộ v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g
t h í c h h ợ p v ớ i d o a n h n g h i ệ p p h ụ th u ộ c v à o đ ặ c đ iể m
d o a n h n g h iê p v à m ô i trư ờ n g d o a n h n g h iệ p đ ó đ an g h o ạ t k h i th ự c h iệ n p h â n b ổ c h i p h í th e o p h ư ơ n g p h á p k ế toá n
đ ộ n g . Đ iề u n à y c h o th ấ y , k h ô n g th ể x â y d ự n g m ộ t m ô h ìn h A BC m a n g l ại c h o d o a n h n g h iệ p v à x ã h ộ i v à c h i p h í tă n g
k h u ô n m ẫ u v ề v ậ n d ụ n g c á c p h ư ơ n g p h á p k ế to á n c h o t ấ t th ê m m à d o a n h n g h iệ p v à x ã h ộ i p h ả i b ỏ r a k h i v ậ n d ụ n g
p h á p k ế to á n A BC p h ả i đ ư ợ c x e m x é t g iữ a l ợ i í c h tă n g th ê m
c ả c á c d o a n h n g h iệ p . Có n g h ĩ a l à v iệ c l ự a c h
ọ
n v ậ n d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p n à y ( Co v a l e s k i v à c ộ n g s ự , 1 9 9 6 ) .
p h ư ơ n g p h á p k ế t o án A BC đ ạ t h iệ u q u ả p h ả i t h í c h h ợ p v ớ i
từ n g d o a n h n g h i ệ p , v ớ i m ô i t r ư ờ n g b ê n tron g v à b ê n n g o à i
m à d o a n h n g h iệ p đ ó đ a n g h o ạ t đ ộ n g . L ý th u y ế t n à y đ ư ợ c
Tổ n g q u a n n g h iê n c ứ u
Tại c á c q u ố c g i a p h á t triể n , p h ư ơ n g p h á p k ế toá n A B C
đ ã n h ận đ ư ợ c s ự q u a n t â m c ủ a c ả n h à k h o a h ọ c v à n h à
n h iề u h ọ c g iả l ự a c h ọ n k h i n g h i ê n c ứ u v ề c á c y ế u tố b ấ t
q u ản tr ị d o a n h n g h iệ p . L ợ i í c h c ủ a p h ư ơ n g p h á p k ế toá n
A BC v à n h ữ n g tá c đ ộ n g c ủ a n ó đ ố i v ớ i h iệ u q u ả k i n h tế c ủ a
d o a n h n g h i ệ p đ ã th ú c đ ẩ y n h iề u n g h i ê n c ứ u th ự c n g h iệ m
v à đ ư ợ c c o i là m ộ t tro n g n h ữ n g c ô n g c ụ k ế to á n , q u ả n l ý
h iệ u q u ả n h ấ t ở c á c n ư ớ c p h á t tr i ể n ( A h a d i v à A z a r, 2 0 1 6 ) .
N g o à i n h ữ n g n g h iê n c ứ u v ề lý th u y ế t, n g h iê n c ứ u v ề c á c h
th ứ c ứ n g d ụ n g t h ự c tế p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A B C c ủ a
d o a n h n g h iệ p th u ộ c c á c l ĩn h v ự c k h á c n h a u , c á c n g h i ê n
c ứ u v ề yế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g t h à n h
đ ịn h t á c đ ộ n g đ ế n s ự v ậ n d ụ n g v à tr i ể n k h a i p h ư ơ n g p h á p
k ế t oá n A B C v à o d o a n h n g h iệ p , đ iể n h ì n h n h ư : A n d e r so n
(1 9 9 9 ) , K h a l i d ( 2 0 0 5 ) , M a ji d v à A l i ( 2 0 1 3 ) . H ầ u h ế t c á c
n g h iê n c ứ u đ ề u c h o rằ n g m ứ c đ ộ th à n h c ô n g k h i v ậ n d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t oá n A BC v à o c á c d o a n h n g h iệ p k h á c
n h a u t h ì c ó s ự k h á c n h a u , đ ồ n g t h ờ i m ứ c đ ộ th à n h c ô n g k h i
v ậ n d ụ n g v à o m ộ t d o a n h n g h iệ p n h ư n g ở c á c g ia i đ o ạ n
p h á t t r i ể n k h á c n h a u c ũ n g c ó s ự k h á c n h a u . Cá c y ế u tố t á c
đ ộ n g đ ế n m ứ c đ ộ t h à n h c ô n g k h i v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p
k ế t oá n A B C g ồ m : m ô i trư ờ n g k i n h d o a n h , c ô n g n g h ệ , c ơ
c ấ u tổ c h ứ c , c h iế n l ư ợ c v à v ă n h o á c ủ a d oa n h n g h i ệ p .
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c ũ n g đ ư ợ c c á c h ọ c g i ả
q u a n tâ m ( A n g e l o p o u l o s v à Po l la l is , 2 0 1 7 ) , đ iể n h ì n h n h ư :
A n d e r so n ( 1 9 9 9 ) , đ ã tiế n h à n h đ á n h g iá h ệ t h ố n g x á c đ ịn h
c h i p h í th e o h o ạ t đ ộ n g t ại G e n e r a l M o to r , d ữ liệ u p h ỏ n g
v ấ n đ ư ợ c t h u th ập từ 2 1 d o a n h n g h iệ p . Từ đ ó , đ ã c h ỉ ra h a i
n h ó m yế u tố ản h h ư ở n g đ ế n q u á t r ìn h t r iể n k h a i, v ậ n d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC , đ ó là : n h ó m y ế u tố c ó t ín h c h ấ t
tổ c h ứ c ( n h ư : s ự h ỗ trợ c ủ a c á c n h à q u ả n lý c ấ p c a o, s ự b ồ i
d ư ỡ n g , đ à o t ạ o đ ể á p d ụ n g h ệ th ố n g x á c đ ịn h c h i p h í th e o
h o ạ t đ ộ n g ) ; n h ó m y ế u tố c ó tín h c h ấ t b ố i c ả n h ( n h ư : m ứ c
đ ộ c ạ n h tra n h , s ự p h ù h ợ p c ủ a c á c q u y ế t đ ịn h c ủ a n h à
q u ản trị , s ự th íc h n g h i c ủ a h ệ th ố n g h iệ n h à n h ) . K h a l id
( 2 0 0 5 ) , c ũ n g đ ã tiế n h à n h k h ảo sá t c á c d o a n h n g h iệ p s ả n
x u ấ t ở M ỹ , từ đ ó , c h ỉ r a h a i n h ó m y ế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n s ự
th à n h c ô n g c ủ a p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC, đ ó l à : n h ó m y ế u
tố th u ộ c tổ c h ứ c ( n h ư : s ự h ỗ trợ c ủ a n h à q u ả n lý c ấ p c a o,
c h ủ s ở h ữ u k h ô n g p h ả i là k ế to á n , s ự đ à o tạo n h â n v iê n ) ;
n h ó m yế u tố t h u ộ c b ố i c ả n h ( n h ư : t ín h h ữ u ích c ủ a th ô n g
tin c h i p h í, s ự h iệ n d iệ n c ủ a c ô n g n g h ệ th ô n g ti n v à q u y m ô
c ủ a d o a n h n g h iệ p ) . M a j id v à Su la i m a n ( 2 0 0 8 ) , đ ã n g h iê n
c ứ u v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC v à o c á c d o a n h
n g h i ệ p đ a q u ố c g ia ở M a l a y si a , từ đ ó c h ỉ r a n h ữ n g l ợ i íc h
c ủ a v iệ c v ận d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n à y . N g h iê n c ứ u đ ã c h o
L ý t h u yế t đ ạ i d i ệ n c h o rằ n g , q u a n h ệ g iữ a c á c c ổ đ ô n g
v à n g ư ờ i q u ản l ý d o a n h n g h iệ p là q u a n h ệ đ ạ i d iệ n - h a y
q u a n h ệ u ỷ t h á c ( S p e k l e , 2 0 0 3 ) . C ả h a i b ê n đ ề u m u ố n tố i đ a
h ó a l ợ i ích c ủ a m ì n h , d o đ ó , c ó c ơ s ở đ ể tin r ằ n g n g ư ờ i q u ả n
lý d o a n h n g h iệ p s ẽ k h ô n g l u ô n h à n h đ ộ n g v ì l ợ i ích tố t
n h ấ t c h o n g ư ờ i c h ủ , tứ c là c á c c ổ đ ô n g . Từ đ ó , x u n g đ ộ t s ẽ
p h á t s i n h k h i t h ô n g t i n k h ô n g đ ầy đ ủ v à b ấ t c â n xứ n g g i ữ a
c h ủ t h ể v à đ ạ i d iệ n t r on g d o a n h n g h iệ p , v ì c ả h a i b ê n c ó l ợ i
ích k h á c n h a u . D o đ ó , m ứ c đ ộ v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o án A B C s ẽ p h ụ t h u ộ c v à o m ố i q u a n h ệ
g iữ a c h ủ d o a n h n g h iệ p , n h à q u ả n t rị v à n h à đ ầ u tư b ê n
n g o à i , c ụ t h ể n h ư : c ơ c h ế đ ã i n g ộ , c ơ c h ế g iá m sá t, s ự p h â n
q u y ề n .
L ý t h u yế t x ã h ội h ọc tậ p tru n g v à o v iệ c là m th ế n à o đ ể
tổ c h ứ c đ ư ợ c t h à n h l ậ p th ô n g q u a tư ơ n g t á c g iữ a c o n
n g ư ờ i , tổ c h ứ c v à x ã h ộ i . Co v a l e sk i v à c ộ n g s ự ( 1 9 9 6 ) , c h o
rằ n g s ự tồ n tại c ủ a m ộ t tổ c h ứ c yê u c ầ u p h ả i p h ù h ợ p v ớ i
x ã h ộ i v ề h à n h v i c ó th ể c h ấ p n h ậ n đ ư ợ c đ ể đ ạ t h iệ u q u ả
s ản x u ấ t c a o . T h e o đ ó , h iệ u q u ả h o ạ t đ ộ n g c ủ a d o a n h
n g h i ệ p k h ô n g c h ỉ l à v ấn đ ề m a n g tín h n ộ i b ộ c ủ a d o a n h
S ố 4 6 .2 0 1 8 ● Tạ p c h í K HOA HỌC & C Ô N G N GH Ệ
5 3
K I N H T Ế
X Ã H Ộ I
t h ấ y , m ặ c d ù p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC k h ô n g đ ư ợ c s ử
d ụ n g rộ n g r ã i n h ư n g là c ô n g c ụ h ữ u í ch đ ể c ả i th iệ n h i ệ u
d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC v à o c á c l o ạ i
h ìn h d o a n h n g h iệ p k h á c n h a u , tu y n h iê n , c á c n g h iê n c ứ u
q u ả c ủ a d o a n h n g h iệ p . Cá c y ế u tố c ần t h iế t đ ể đ ả m b ả o v ề yế u tố tá c đ ộ n g đ ế n s ự t h à n h c ô n g c ủ a v iệ c v ậ n d ụ n g
v ậ n d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC , đ ó là : c ơ p h ư ơ n g p h á p n à y c h ủ yế u đ ư ợ c th ự c h iệ n ở c á c n ư ớ c p h á t
c ấ u tổ c h ứ c d o a n h n g h iệ p c ần đ ư ợ c th i ế t k ế t h e o m ô h ì n h
triể n , c h ỉ c ó m ộ t s ố n g h iê n c ứ u đ ư ợ c t h ự c h iệ n ở c á c n ư ớ c
n ằ m n g a n g t ro n g đ ó q u y tr ì n h s ả n x u ấ t đ ư ợ c p h â n c h i a đ a n g p h á t triể n v à đ ặ c b iệ t là ở V iệ t N a m . Cá c n g h iê n c ứ u ở
t h à n h c á c h o ạ t đ ộ n g ; n h ữ n g n g ư ờ i n ắm g iữ tr
t ro n g d ự á n A B C p h ả i c ó đ ủ n ă n g l ự c v à h iể u b iế t s â u r ộ n g
ọ
n g trá c h
Việ t N a m v ề v ấn đ ề n à y d ừ n g l ại ở v iệ c đ á n h g iá c ó h a y
k h ô n g m ố i q u a n h ệ tư ơ n g q u a n g iữ a c á c y ế u tố m à c h ư a
v ề c ô n g n g h ệ t h ô n g t i n ; th ô n g ti n c h i p h í v ề c á c h o ạ t đ ộ n g ; đ o lư ờ n g đ ư ợ c m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g c ụ t h ể n h ư th ế n à o.
s ự ủ n g h ộ c ủ a n h à q u ả n t rị v à c á c c ổ đ ô n g . F e i v à I sa ( 2 0 1 0 ) , T rư ớ c x u th ế m ở c ử a v à c ạ n h t r a n h to à n c ầ u , đ ò i h ò i c á c
đ ã c h ỉ r a c á c yế u tố : h à n h v i , tổ c h ứ c v à k ỹ th u ật là n h ữ n g
d o a n h n g h i ệ p V iệ t N a m c ầ n x e m x é t v ậ n d ụ n g c á c p h ư ơ n g
yế u tố c h ín h q u y ế t đ ị n h s ự t h à n h c ô n g c ủ a p h ư ơ n g p h á p th ứ c q u ả n t rị c h i p h í h iệ n đ ại n h ằ m tạ o l ợ i th ế . D o đ ó ,
k ế t o án A B C . N g o à i r a , c á c y ế u tố : v a i t r ò c ủ a v ă n h o á v à c ấ u
t rú c c ủ a tổ c h ứ c c ũ n g ả n h h ư ở n g đ á n g k ể đ ế n k h ả n ă n g
v ậ n d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c ủ a d o a n h
n g h i ê n c ứ u v ề yế u tố tá c đ ộ n g đ ế n s ự th à n h c ô n g c ủ a
p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC ở c á c d o a n h n g h iệ p Việ t N a m l à
th ự c s ự c ầ n th i ế t. V ì v ậ y , n g h iê n c ứ u n à y đ ư ợ c t h ự c h iệ n
n g h i ệ p . U p p i n g v à Ol i v e r ( 2 0 1 1 ) , đ ã th ự c h iệ n k h ảo s á t 7 8 n h ằ m tì m h iể u v à đ á n h g iá m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g c ủ a từ n g
t rư ờ n g đ ạ i h c c ô n g l ập ở Th á i L a n , k ế t q u ả c h o th ấ y yế u tố đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p
4 9 , 2 1 % c á c t r ư ờ n g đ ề u t rả l ờ i “v iệ c v ận d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC, trê n c ơ s ở k ế th ừ a c á c n g h iê n c ứ u trư ớ c đ â y .
ọ
k ế t o án A B C l à c ầ n t h iế t v à m a n g l ạ i h iệ u q u ả t r on g q u ả n t rị
t à i c h í n h ” ; đ ồ n g t h ờ i c ũ n g c h ỉ r a v iệ c th i ế u p h ầ n m ề m th í c h
h ợ p , k h ó t h u t h ậ p d ữ li ệ u v à trì n h đ ộ c ủ a n h â n v i ê n k ế to á n
là r à o c ản c h í n h đ ố i v ớ i v iệ c v ậ n d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g
p h á p k ế t o á n A B C . M a jid v à A li ( 2 0 1 3 ) , đ ã c h ứ n g m in h , n g a y
c ả t ro n g d o a n h n g h iệ p s ả n x u ấ t n h ỏ th ì k h ả n ă n g b ó p m é o
c h i p h í s ản p h ẩ m l à c ó th ậ t n ế u n h ư v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g
p h á p t í n h c h i p h í t ru y ề n th ố n g , v ì v ậ y đ ã đ ề x u ấ t v ậ n d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A B C v à o c á c d o a n h n g h i ệ p s ả n x u ấ t
t h é p ; n g h i ê n c ứ u c ũ n g đ ã c h ỉ r a c á c y ế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n
k h ả n ă n g á p d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC , đ ó là : tỷ
G i ả t h u yế t n g h i ê n c ứu
n g 1 . G i th u y ết n gh i ê n c ứu
B ả
ả
Gi ả
t h u yế t
Mi ê u t ả
K ỳ v ọ n g
M ối l iê n h ệ gi ữ a m ứ c độ ph ứ c t
x u ất k i n h do an h v à k h n ăn g v ậ n dụ n g th àn h c ôn g
ph ư ơn g p h á p k ế to á n AB C
M ối l iê n h ệ gi ữ a m ứ c độ tr ao qu y ền c h o n h à qu
c á c cấp v à k h n ăn g v ận dụ n g th àn h c ôn g ph ư ơn g
ạ p c ủ a đặ c đi ể m s ả n
H
ả
+
+
1
ả
n tr ị
H
2
ả
ph á p k ế to á n AB C
M ối l iệ n h ệ gi ữ a tr ì n h độ n gu ồn n h ân l ự c v à k h ả n ăn g
t rọ n g c h i p h í, q u y t rì n h s ả n x u ấ t, c h ủ n g lo ạ i s ả n p h ẩ m , c á c
H
+
+
+
+
3
v ận dụ n g th àn h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế t oá n A B C
Mối liê n h ệ giữa n guồn lực tài ch ín h của doan h n gh iệp v à
k h n ăn g v ận dụn g th àn h côn g ph ươn g ph á p k ế toá n ABC
M ứ c độ c h i ti ết c ủa c h i ến l ư ợc k i n h do an h v à k h n ăn g
v ận dụ n g th àn h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế t oá n A B C
Vă n h o á h tr ợ tr on g do an h n gh i ệp v à k h n ăn g v ậ n
dụ n g th àn h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC
loại n g u yên liệu đ ầu v à o, th à n h p h ẩm , b án sản p h ẩm tồn k h o.
Ở V iệ t N a m , c á c n g h i ê n c ứ u li ê n q u a n đ ế n p h ư ơ n g p h á p
k ế t o á n A B C c h ủ yế u là n g h i ê n c ứ u v ề lý th u y ế t v à t h ử
n g h i ệ m á p d ụ n g t ạ i m ộ t s ố d o a n h n g h i ệ p . M ộ t s ố n g h i ê n
c ứ u đ iể n h ìn h v ề v ấn đ ề n à y n h ư : A n h ( 2 0 1 2 ) , n g h iê n c ứ u
c ác yế u tố t á c đ ộ n g đ ế n p h ư ơ n g p h á p x á c đ ị n h c h i p h í th e o
h o ạ t đ ộ n g t ro n g c á c d o a n h n g h i ệ p , đ ó là : y ế u tố th u ộ c
h à n h v i v à tổ c h ứ c , y ế u tố c ó t í n h c h ấ t k ỹ t h u ậ t, y ế u t ố
t h u ộ c c ấ u t r ú c d o a n h n g h i ệ p v à y ế u tố th u ộ c v ă n h ó a
d o a n h n g h i ệ p . Tu y n h i ê n , c á c y ế u tố ả n h h ư ở n g tro n g m ô
h ìn h n g h i ê n c ứ u c h ư a đ ư ợ c tá c g iả k iể m đ ịn h đ ể k iể m t r a
m ứ c đ ộ ản h h ư ở n g c ủ a từ n g yế u tố đ ế n v ận d ụ n g th à n h
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC . U y e n ( 2 0 1 6 ) , c ũ n g đ ã
n g h iê n c ứ u c á c y ế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n v iệ c á p d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A B C tron g q u ả n tr ị c h i p h í tạ i c á c
d o a n h n g h i ệ p đ a n g n i ê m y ế t trê n t h ị t r ư ờ n g c h ứ n g k h o á n
V iệ t N a m . N g h iê n c ứ u c ũ n g đ ã c h ỉ r a c á c y ế u tố ả n h h ư ở n g
đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC , đ ó là :
tổ n g d o a n h t h u , s ự đ a d ạ n g c ủ a s ả n p h ẩ m v à c ấu trú c c h i
p h í. T u y n h i ê n , n g h i ê n c ứ u n à y c ũ n g c h ỉ d ừ n g l ạ i ở v iệ c
đ á n h g iá c ó h a y k h ô n g c ó m ố i tư ơ n g q u a n g iữ a c á c y ế u tố
đ ế n k h ả n ă n g v ận d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n
A BC m à c h ư a đ o l ư ờ n g đ ư ợ c v ớ i m ứ c d o a n h th u ở m ứ c n à o ,
c ấ u t rú c c h i p h í v ớ i tỷ l ệ n h ư th ế n à o th ì d o a n h n g h iệ p c ó
t h ể v ận d ụ n g t h à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC.
H
4
ả
ả
H
5
ỗ
ả
H
6
Dự a v à o tổ n g q u a n c á c n g h iê n c ứ u đ ư ợ c trì n h b à y ở
trê n , tá c g i ả tổ n g h ợ p c á c y ế u tố ản h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g
v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c ủ a c á c
d o a n h n g h iệ p V iệ t N a m ( b ả n g 1 ) , c ụ th ể :
Đ ặ c đ iể m s ả n x u ấ t k i n h d oa n h c ủa d oa n h n g h i ệ p :
A n d e r so n ( 1 9 9 9 ) , M a j id v à A l i ( 2 0 1 3 ) , đ ã c h ỉ r a rằ n g d o a n h
n g h i ệ p s ả n x u ất c á c s ản p h ẩ m c ó t ín h c h ất k h á c b iệ t n h a u ,
c h ủ n g lo ạ i s ả n p h ẩ m đ a d ạ n g , k ích t h ư ớ c p h o n g p h ú t h ì
n h u c ầ u th ô n g tin c h i p h í đ ể p h ụ c v ụ c h o k iể m so á t k i n h
d o a n h c ủ a n h à q u ả n tr ị c à n g c a o , c ả v ề s ố lư ợ n g v à c h ất
lư ợ n g . H ơ n n ữ a , q u y tr ìn h s ả n x u ấ t c à n g p h ứ c tạp th ì v iệ c
x á c đ ịn h đ ú n g v à đ ủ c h i p h í p h á t s in h c à n g k h ó . D o đ ó , k ế
to á n c ầ n t ìm đ ế n n h ữ n g c ô n g c ụ tiê n t iế n v à h ữ u ích h ơ n .
Vì v ậ y , k h ả n ă n g v ận d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A B C th à n h
c ô n g ở m ứ c đ ộ c a o h ơ n . Và n g ư ợ c l ạ i, v ớ i d o a n h n g h i ệ p c h ỉ
s ả n x u ấ t m ộ t lo ạ i s ản p h ẩ m , q u y tr ìn h s ản x u ấ t đ ơ n g iản t h ì
k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế toá n A B C
là rất t h ấp . D o đ ó , t á c g i ả đ ư a r a g i ả th u y ế t H 1 : Đ ặ c đ iể m
s ả n x u ấ t k i n h d o a n h c à n g p h ứ c t ạ p th ì k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g
th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c à n g c a o .
N h ư v ậy , m ặ c d ù trê n th ế g i ớ i v à ở Việ t N a m đ ã c ó k h á
n h iề u n g h i ê n c ứ u v ề yế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n
5 4
Tạ p c h í K HO A H ỌC & C ÔN G N GHỆ ● S ố 4 6 . 2 0 1 8
EC O NO M ICS- SO C IETY
A BC. U p p in g v à Ol iv e r ( 2 0 1 1 ) , đ ã x á c đ ịn h c á c y ế u tố th u ộ c
tổ c h ứ c q u ả n lý ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC, g ồ m : q u y m ô v à m ô h ì n h
tổ c h ứ c , s ố c ấp q u ả n tr ị, m ứ c đ ộ u ỷ q u yề n v à trá c h n h iệ m ,
tậ p t r u n g h a y p h â n q u y ề n , s ố lư ợ n g c á c b ộ p h ậ n , m ứ c đ ộ
h iệ n đ ạ i c ủ a t h iế t b ị q u ản l ý h iệ n c ó , s ố lư ợ n g c á c n h â n v i ê n
q u ản tr ị v à g iá m sá t. D o đ ó , g iả th u yế t H 2 n h ư sa u : Tổ c h ứ c
q u ản lý th e o h ìn h th ứ c tr a o q u y ề n c à n g n h iề u c h o n h à
q u ản t rị c á c c ấ p th ì k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g
p h á p k ế to á n A BC c à n g c a o .
Đ ặ c đ iể m t ổ c h ức q u ả n l ý củ a d oa n h n g h i ệ p : A n d e r so n
(1 9 9 9 ) , đ ã c h ỉ r a c á c n h ó m y ế u tố li ê n q u a n đ ế n tổ c h ứ c
q u ả n l ý, g ồ m : s ự h ỗ t rợ c ủ a c á c n h à q u ả n lý c ấ p c a o, s ự b ồ i
d ư ỡ n g , đ à o t ạ o đ ể á p d ụ n g h ệ th ố n g x á c đ ịn h c h i p h í th e o
h o ạ t đ ộ n g ả n h h ư ở n g v à ả n h h ư ở n g m ạn h m ẽ đ ế n s ự
t h à n h c ô n g c ủ a p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A B C. K h a li d ( 2 0 0 5 ) ,
c ũ n g c h ỉ r a rằ n g s ự h ỗ trợ c ủ a n h à q u ả n lý c ấ p c a o , q u á
t rì n h đ à o tạo v à s ự đ ầ y đ ủ c ủ a n g u ồ n l ự c là y ế u tố q u a n
t rọ n g g iả i t h íc h s ự t h à n h c ô n g c ủ a p h ư ơ n g p h á p k ế to á n
A BC . Th e o M a j id v à Su l a i m a n ( 2 0 0 8 ) , c á c y ế u tố t h u ộ c t ổ
c h ứ c ( n h ư : s ự h ỗ t rợ c ủ a q u ả n lý c ấ p c a o, đ à o tạo n h â n v i ê n
h ay c h ủ s ở h ữ u k h ô n g p h ả i là k ế to á n ) ả n h h ư ở n g đ ế n từ n g
g ia i đ o ạ n c ủ a q u á t rì n h ứ n g d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n
Trìn h đ ộ n g u ồn n h ân lự c của d oa n h n g h iệp : A n d e rson
(1 9 9 9 ) , U p p in g v à Oliv e r (2 0 1 1 ) , M aj id v à A li (2 0 1 3 ) , đ ều c h o
rằ n g , tr ìn h đ ộ đ à o tạo của n h à q u ản trị c ác cấp v à đ ặ c b iệ t là
B
ả
n g 2 . T h an g đo l ườ n g cá c k h á i n i ệm n g h i ê n c ứ u
TT
I
N ộ i du n g
Mã h o á
C
Đ ặc đi ể m s ản x u ấ t k i n h doa n h c ủ a doa n h n g h i ệ p
M ứ c độ ph on g ph ú c ủ a s
M ứ c độ k h á c b iệ t g iữ a cá c lo
M ứ c độ ch i ph í s n xu ấ t p h á t si n h ch i ế m tro n g tổ n g ch i ph í
M ứ c độ đa d n g c ủ a ch i ph í p h á t s i n h
M ứ c độ ph ức t p củ a n g u ồ n g ố c p h á t s i n h ch i p h í
Đ ặc đi ể m t ổ ch ứ c qu ả n l ý c ủ a do a n h n g h i ệ p
M ứ c độ h t r ợ của n h à q u n l ý c ấp c a o
M ứ c độ t in tưở n g c ủa ch ủ s ở h ữ u v ớ i n h à qu
M ứ c độ đa d n g c ủ a cá c cấp q u n tr ị
M ứ c độ ph ân qu y ền g iữ a n h à q u n tr ị c á c cấp
M ứ c độ u ỷ qu y ền v à tr á ch n h i ệm ch o n h à qu n tr ị cá c c ấp tr on g d oan h n gh iệ p
Tỷ l ệ n h â n v i ê n q u n l ý , g i á m s á t s o v ớ i tổ n g n h â n v i ê n t ro n g do an h n gh i ệp
T rìn h độ n g u ồ n n h â n l ự c
M ứ c độ đượ c đ ào t o v ề lý th u y ết li ê n q u a n đ ến p h ư ơ n g ph á p k ế to á n AB C
ả
n p h ẩ m s
ả
n xu ất
C 1
C 2
C 3
C 4
C 5
O
O 1
O 2
O 3
O 4
O 5
O 6
N
N 1
N 2
N 3
ạ
i s ả n p h ẩm
ả
ạ
ạ
I I
ỗ
ả
ả
n tr ị cá c c ấp tr on g d oan h n gh iệ p
ạ
ả
ả
ả
ả
I I I
I V
ạ
Ý t h ức h ọ c h ỏ i k i n h n g h i ệ m từ cá c d o a n h n g h iệp ph á t tri ể n
N h ận t h ức v ề tầ m qu a n tr ọ n g c ủa ph ư ơ n g ph á p k ế to á n A B C
N h u cầu v ận d ụ n g th ô n g t i n d o p h ư ơ n g p h á p k ế to á n AB C c u n g c ấp
Ng u ồ n l ự c tà i c h í n h c ủ a do an h n g h i ệ p (P )
N 4
P
K h
K h
K h
K h
ả
ả
ả
ả
n ă n g b ố t rí th ờ i g i a n ch o đà o t
n ă n g cu n g c ấp ch i p h í đ ể th ực h i ện đ à o t
n ă n g đ á p ứ n g v ề p h ần m ềm h tr ợ th ực h i ện
n ă n g đ á p ứ n g v ề n g â n sá ch đ ể th ực h i ện
ạ
o v à đ ào t
ạ
o l
o
ạ
i n h â n v i ê n
P 1
P 2
P 3
P 4
ạ
ỗ
V
Ch i ế n l ư ợ c k in h doa n h c ủ a do a n h n g h i ệ p (S )
M ứ c độ s ẵn s à n g v ớ i ch iến l ư ợ c th a y đổ i cấu trú c ch i p h í , h ư ớ n g v ề đ ịn h ph í
M ứ c độ s ẵn s à n g v ớ i ch iến l ư ợ c p h á t tri ể n c n h tra n h v ề l ợ i th ế
S
S1
S2
ạ
M ứ c độ s ẵn s à n g v ớ i ch iến l ư ợ c p h á t tri ể n m ớ i
S3
VI
V ăn h o á do an h n g h i ệ p
L
M ứ c độ h
M ứ c độ h
ỗ
ỗ
t r ợ của n h à qu
t r ợ l ẫn n h a u g iữ a cá c n h â n v i ê n t ro n g do a n h n gh i ệp
ả
n tr ị cá c cấp v ớ i n h â n v i ê n t ro n g do an h n gh i ệp
L1
L2
Sự đồ n g th u ận v ề m ụ c ti ê u p h á t tri ể n c ủ a do a n h n g h iệp
T â m l ý s ẵn s à n g th a y đ ổ i p h ư ơn g ph á p k ế to á n m ớ i
L3
L4
M ứ c độ t in tưở n g v ớ i cá c q u y ết địn h của n h à qu
ả
n tr ị d o a n h n gh iệ p
L5
VI I K h ả n ăn g v ận dụ n g t h à n h cô n g ph ư ơ n g ph á p k ế t o án A BC
A
K h
K h
K h
K h
K h
ả
ả
ả
ả
ả
n ă n g v ận d ụn g th ô n g ti n ch i p h í để n â n g ca o ch ất lượ n g c á c q u y ết đ ịn h
n ă n g có t h ể n h ận d iện cá c h o t độ n g tro n g do a n h n gh iệp
n ă n g t h ực h i ện t ập h ợ p ch i ph í p h á t si n h t h eo từn g h o t độ n g
n ă n g l ựa ch ọ n ti ê u th ứ c p h â n b ổ ch i p h í của từn g h o t độ n g
n ă n g v ận d ụn g cô n g n gh ệ th ô n g ti n để th ự c h i ện cô n g t á c k ế to á n
A1
A2
A3
A4
A5
ạ
ạ
ạ
(N g u ồ n : Tổ n g h ợ p củ a t á c g i ả )
S ố 4 6 .2 0 1 8 ● Tạ p c h í K HOA HỌC & C Ô N G N GH Ệ
5 5
K I N H T Ế
X Ã H Ộ I
sự h iểu b iết v ề p h ư ơ n g p h á p k ế toá n A BC ản h h ư ở n g m ạn h
p h ư ơ n g p h á p q u ản tr ị h iệ n đ ạ i, đ ặ c b iệ t, n g h i ê n c ứ u h ư ớ n g
m ẽ đ ến k h ả n ăn g v ậ n d ụ n g th à n h cô n g p h ư ơ n g p h á p n à y. đ ế n c á c d o a n h n g h iệ p là k h á c h h à n g c ủ a k iể m toá n đ ộ c
Baju s v à Stasov a (2 0 1 4 ) , cũ n g c h o rằ n g tr ìn h đ ộ củ a n g u ồn
n h â n lực , đ ặc b iệ t là n g u ồn n h â n lực k ế toán tron g d o an h
n g h iệ p sẽ ản h h ư ở n g đ án g k ể đ ến k h ả n ăn g xử lý cá c tìn h
l ậ p . T h ờ i g ia n k h ả o sá t từ th á n g 1 / 2 0 1 7 đ ế n th á n g 3 / 2 0 1 7 .
S ố p h iế u k h ả o sá t p h á t r a là 3 8 5 p h iế u , th u v ề 2 3 6 p h iế u , s ố
p h iế u h ợ p l ệ đ ư ợ c đ ư a v à o n g h iê n c ứ u là 1 6 2 p h iế u . Ph iế u
h u ốn g v ề p h ân tí ch cá c h ệ th ốn g , tá ch b iệt c ác đ ối t ư ợn g c h i k h ả o sá t sơ b ộ đ ư ợ c x â y d ự n g v à g ử i đ ế n đ ố i tư ợ n g k h ảo
p h í t h e o h oạt đ ộn g h ay cá c v ấn đ ề liê n q u an đ ến tí n h ch i p h í sá t t h ô n g q u a ứ n g d ụ n g G o o g le b iể u m ẫ u ( tr u y c ậ p t ạ i:
ch o m ỗ i h oạ t đ ộ n g h oặc p h ân b ổ . Do v ậ y, g iả th u yế t H 3: h tt p s: / /d o c s .g o o g l e .c o m ) .
Tr ìn h đ ộ n g u ồn n h ân lực cà n g cao th ì k h ả n ă n g v ận d ụ n g
th à n h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế toán A BC cà n g cao.
Áp d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n g h iê n cứu đ ịn h lư ợn g , k iể m đ ịn h
th an g đ o v ề đ ộ tin c ậy, đ ộ h ộ i tụ v à đ ộ p h ân b iệ t th ô n g q u a
h ệ số Cron b a ch A lp h a v à p h ân tích yếu tố k h á m p h á (EF A ) .
M ô h ìn h h ồi q u y tu yến tín h đ a b iến (M u ltip le Re g re ssion
A n alysis) đ ư ợc sử d ụ n g đ ể k h ẳn g đ ịn h sự ản h h ư ở n g củ a c ác
yếu tố đ ến k h ả n ă n g v ận d ụn g th à n h cô n g p h ư ơ n g p h á p k ế
toán A BC. K iểm đ ịn h h ệ số h ồi q u y (Coe f ficie n ts) , m ức đ ộ
p h ù h ợp của m ô h ìn h (A d j u ste s R Sq u are , A N OVA ) , h iện
tư ợ n g đ a cộn g tu yến (M u ltip le Collin e a rity) , h iện tư ợn g tự
tư ơ n g q u a n của p h ần d ư (A u toco rre la tion ) đ ư ợc th ực h iện
đ ể xác đ ịn h m ứ c đ ộ ản h h ư ở n g , tín h p h ù h ợp củ a m ô h ìn h
v à x ây d ự n g p h ư ơ n g trìn h h ồ i q u y v ề m ối q u an h ệ g iữ a b iế n
p h ụ th u ộ c v ớ i b iến đ ộc lậ p .
N g u ồn l ự c t à i ch í n h c ủa d o a n h n g h i ệ p : U p p in g v à
O liv e r ( 2 0 1 1 ) , M a j id v à A l i ( 2 0 1 3 ) , c h o r ằ n g đ ể tr i ể n k h a i v ậ n
d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n m ớ i th ì v ấn đ ề v ề tổ c h ứ c lu ấ n
lu yệ n c h o t o à n d o a n h n g h i ệ p p h ả i đ ư ợ c th ự c h iệ n , d o đ ó ,
c ầ n c ó đ ầ y đ ủ n g u ồ n l ự c v ề t h ờ i g i a n , k i n h p h í đ ể t h ự c h iệ n
v iệ c n à y. B aj u s v à S t a so v a ( 2 0 1 4 ) , c h o r ằ n g k h i tiế n h à n h
t riể n k h a i p h â n b ổ c h i p h í th e o p h ư ơ n g p h á p k ế toá n A B C
c ầ n c ó s ự p h â n t í ch đ ịn h lư ợ n g , đ iề u n à y đ ò i h ỏ i p h ả i tr a n g
b ị m á y t í n h đ ể xử l ý, v à p h ầ n m ề m p h ả i đ ư ợ c v iế t r i ê n g c h o
d o a n h n g h iệ p t h e o đ ặc t h ù h o ạt đ ộ n g s ả n x u ấ t k i n h d o a n h .
D o đ ó , g iả t h u yế t H 4 : N g u ồ n l ự c tà i c h í n h c ủ a d o a n h
n g h i ệ p c à n g m ạ n h th ì k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A B C c à n g c a o
4 . K Ế T Q U Ả V À TH Ả O L U Ậ N
4 . 1 . Đ á n h g i á t h ực t r ạ n g c ô n g t á c p h â n b ổ c h i p h í ở c á c
d oa n h n g h i ệ p
Ch iế n lư ợ c k in h d oa n h c ủa d o a n h n g h i ệ p : K h a li d
(2 0 0 5 ) , c h o rằ n g k h i tỷ t rọ n g p h ầ n đ ịn h p h í c h iế m tư ơ n g
B
ả
n g 3. Th ố n g k ê m ô t
Ti ê u t h ứ c
n xu ất
ả m ẫu n gh i ê n c ứ u
đ ố i l ớ n t ro n g tổ n g c h i p h í c ủ a d o a n h n g h i ệ p th ì n h u c ầ u s ử
d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c à n g đ ư ợ c đ ề c a o đ ể đ ả m
b ả o t í n h c h í n h x á c v à h ữ u í c h c ủ a th ô n g ti n c h i p h í c u n g
c ấ p c h o m ụ c t iê u r a q u y ế t đ ịn h . U p p i n g v à O l i v e r ( 2 0 1 1 ) ,
c ũ n g c h o r ằ n g d o a n h n g h iệ p h o ạ t đ ộ n g tron g m ô i trư ờ n g
c ạ n h t ra n h c à n g c a o, c h iế n l ư ợ c tạ o l ợ i th ế c à n g đ ư ợ c c h ú
SL T ỷ l ệ %
Sả
73
35
41
9
45, 0 6
21 , 60
25, 31
5, 56
2, 47
T h ư ơ n g m
Dịc h v ụ
X ây dự n g
ạ i
C ơ c ấu lo ạ i h ì n h c ủa
m ẫu n gh i ê n c ứ u
N ô n g -Lâm -T h u ỷ s
T ổ n g
n l ượ n g s
ả
n
4
t rọ n g t h ì k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế
1 6 2 1 0 0 ,0 0
t o á n A B C c à n g c a o . M a j i d v à A l i ( 2 0 1 3 ) , đ ã c h ỉ r a m ố i li ê n h ệ
m ật t h i ế t g iữ a p h á t tr i ể n c á c s ả n p h ẩ m m ớ i , t h ị trư ờ n g m ớ i
v à n h u c ầ u v ận d ụ n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A B C. D o đ ó , g iả
t h u y ế t H 5 : C h iế n l ư ợ c k i n h d oa n h c à n g đ ư ợ c x â y d ự n g c ụ
t h ể , c h i t iế t , l in h h o ạ t th ì k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A B C c à n g c a o .
S
ả
ả
n xu ấ t, t i ê u th ụ
40
41
43
30
8
24, 69
25, 31
26, 54
1 8, 52
4, 94
C h i p h í n gu y ê n v ật l iệu tr ực tiế p
C h i p h í n h ân cô n g tr ực t i ê p
Số giờ m á y l ao đ ộ n g
Sử dụn g n h i ều h ơ n 1 ti ê u th ứ c
T ổ n g
Ph ân b ổ c h i ph í đ an g s ử
dụ n g ở do an h n gh iệp
1 6 2 1 0 0 ,0 0
V ă n h oá d o a n h n g h i ệ p : A n d e r so n ( 1 9 9 9 ) , B a ju s v à
St a s ov a ( 2 0 1 4 ) , đ ã c h ỉ r a rằ n g c á c b iế n q u a n sá t c ủ a yế u tố
v ă n h o á d o a n h n g h iệ p ( v ă n h oá h ỗ trợ v à v ă n h oá q u ả n lý
t h e o m ụ c t i ê u ) ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC . D o đ ó , g i ả th u y ế t H 6 : C á c
d o a n h n g h iệ p c ó v ă n h oá h ỗ trợ c à n g m ạ n h th ì k h ả n ă n g
v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c à n g c a o .
Rất h ài l ò n g
H ài lò n g
C ần c ả i t iến
K h ôn g h ài l ò n g
4
82
72
4
2, 47
50 , 62
44, 44
2, 47
M ức độ h ài lò n g v ớ i ti ê u
th ứ c p h â n b ổ c h i ph í
đa n g sử dụn g
T ổ n g
1 6 2 1 0 0 ,0 0
K ế t q u ả th ố n g k ê m ô tả m ẫ u n g h iê n c ứ u ( b ả n g 3 ) c h o
th ấ y , l o ạ i h ìn h k in h d o a n h c ủ a c á c d o a n h n g h iệ p t ro n g đ iề u
tra k h ảo sá t, g ồ m : s ả n x u ấ t, t h ư ơ n g m ạ i, d ịc h v ụ , x â y d ự n g ,
n ô n g -lâ m - th u ỷ s ả n , t r o n g đ ó , d o a n h n g h i ệ p s ả n xu ấ t , d ịc h
v ụ v à th ư ơ n g m ạ i c h iế m p h ầ n l ớ n tỷ l ệ tro n g m ẫ u n g h i ê n
c ứ u ( tỷ l ệ tư ơ n g ứ n g l ần l ư ợ t là 4 5 ,0 6 % ; 2 5 , 3 1 % ; 2 1 ,6 0 % ) . V ề
c ơ b ả n , c á c d o a n h n g h iệ p h i ệ n đ a n g s ử d ụ n g m ộ t t iê u t h ứ c
đ ể p h â n b ổ c h o to à n b ộ c h i p h í s ả n x u ất c h u n g p h á t sin h
tro n g k ỳ , n h ư : p h â n b ổ th e o s ả n lư ợ n g s ản p h ẩm s ả n xu ấ t
h o ặ c tiê u t h ụ tro n g k ỳ ( c h iế m 2 4 ,6 9 % ) , p h â n b ổ th e o tổ n g
c h i p h í n g u y ê n v ật li ệ u trự c tiế p p h á t si n h tro n g k ỳ (c h iế m
2 5 ,3 1 % ) , th e o tổ n g c h i p h í n h â n c ô n g trự c t iế p p h á t si n h
3 . PH Ư Ơ N G PH Á P N G H IÊ N CỨ U
Á p d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u đ ị n h t í n h , tá c g iả đ ã
x â y d ự n g t h a n g đ o c á c b iế n đ ư ợc th ể h i ệ n ở b ả n g 2 . Sử
d ụ n g t h a n g đ o L ik e r t 5 đ i ể m ( từ 1 đ iể m tư ơ n g ứ n g v ới m ứ c
đ ộ Rấ t t h ấp c h o đ ế n 5 đ i ể m tư ơ n g ứ n g v ớ i m ứ c đ ộ R ấ t tố t)
đ ể đ o l ư ờ n g đ á n h g iá m ứ c đ ộ th à n h c ô n g k h i v ận d ụ n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A B C.
Á p d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n g h i ê n c ứ u đ iề u t r a , đ ố i tư ợ n g
k h ảo s á t l à c á c g iá m đ ố c tà i c h í n h , k ế to á n trư ở n g v à k ế
t o á n tổ n g h ợ p tạ i c á c d o a n h n g h i ệ p c ó a m h iể u v ề c á c
5 6
Tạ p c h í K HO A H ỌC & C ÔN G N GHỆ ● S ố 4 6 . 2 0 1 8
EC O NO M ICS- SO C IETY
B
ả
n g 5. K ết qu
ả
ph ân tí ch độ ti n c ậy , E F A b iến ph ụ th u ộc
K M O a n d Ba rt l e t t ' s Te s t
t ro n g k ỳ ( c h iế m 2 6 , 5 4 % ) , th e o s ố g iờ m á y l a o đ ộ n g tr o n g k ỳ
(c h iế m 1 8 , 5 2 % ) v à đ ặc b iệ t c ó 8 / 1 6 2 d o a n h n g h iệ p ( c h iế m
4 ,9 4 % ) đ ã s ử d ụ n g n h iề u h ơ n m ộ t t i ê u th ứ c đ ể p h â n b ổ c h i
p h í s ả n x u ấ t c h u n g p h á t si n h tron g k ỳ, v à đ ư ợ c c ă n c ứ l ự a
K a i ser -Mey er -O lk i n M eas u re o f S am p li n g A deq u ac y.
B ar tl ett's T es t of Sph er i c ity A ppr ox . Ch i -S qu a re
0 , 786
1 341 , 258
1 0 5
c h ọ n l à p h ụ t h u ộ c v à n g u ồ n g ố c p h á t s i n h c h i p h í đ ó . K ế t
df
q u ả t h ố n g k ê v ề m ứ c đ ộ h à i lò n g v ớ i tiê u th ứ c p h â n b ổ c h i
p h í đ a n g s ử d ụ n g c h o th ấ y , c ó 4 / 1 6 2 d o a n h n g h iệ p ( c h iế m
2 ,4 7 % ) k h ô n g h à i l ò n g v ớ i p h ư ơ n g p h á p p h â n b ổ c h i p h í
h iệ n tạ i ; c ó 4 4 , 4 4 % d o a n h n g h i ệ p m on g m u ố n đ ư ợ c c ả i
t iế n p h ư ơ n g p h á p m ớ i đ ể đ ả m b ả o đ ộ c h ín h x á c c ủ a t h ô n g
t in c h i p h í .
Si g .
0 , 0 0 0
K ý Tr ọ n g s ố Đ ộ t i n cậ y Ph ư ơ n g
Bi ế n qu an s á t
3
h i ệ u
yế u t ố t ổn g h ợp s a i t ríc h
K h
ả
n ăn g v ậ n dụ n g th ôn g
ti n ch i ph í đ ể n ân g ca o c h ất
l ư ợn g c ủ a cá c q u y ết đị n h
A 1
0 , 795
0 , 80 7
0 , 786
4 . 2 . Đ á n h g i á đ ộ t i n c ậ y v à g i á t r ị c ủa t h a n g đ o
K ế t q u ả p h â n t í c h đ ộ ti n c ậ y c ủ a th a n g đ o (b ả n g 4 )
t h ô n g q u a k iể m đ ịn h C r on b a c h A l p h a 0 6 th a n g đ o b iế n đ ộ c
l ập v ớ i 2 7 b iế n q u a n sá t t r on g m ô h ì n h n g h iê n c ứ u c h o
t h ấ y , c ó 0 2 b iế n q u a n sá t b ị lo ại b ỏ , 2 5 b iế n c ò n l ạ i đ ạ t
c h u ẩ n ; t h a n g đ o b iế n p h ụ t h u ộ c g ồ m 0 5 b iế n q u a n sá t v à
c ả 0 5 b iế n đ ề u đ ả m b ả o đ ộ tin c ậ y . N h ư v ậ y , m ô h ì n h
n g h iê n c ứ u g ồ m 0 6 t h a n g đ o b iế n đ ộ c l ậ p v ớ i 2 5 b iế n q u a n
s á t v à 0 1 t h a n g đ o b iế n p h ụ th u ộ c v ớ i 0 5 b iế n q u a n s á t
đ ư ợ c đ ư a v à o đ ể t h ự c h iệ n p h â n tíc h y ế u tố k h á m p h á ở
b ư ớ c t iế p t h e o . K í ch th ư ớ c m ẫ u n g h iê n c ứ u là 1 6 2 l ớ n h ơ n
n ăm l ầ n s o v ớ i s ố lư ợ n g b iế n q u a n sá t s ử đ ụ n g tro n g
n g h iê n c ứ u , d o đ ó m ẫ u n g h i ê n c ứ u p h ù h ợ p đ ể t h ự c h iệ n
p h â n t í ch y ế u tố k h á m p h á ( N g u y ễ n , 2 0 1 3 ) .
K h
c á c h o
K h n ăn g th ự c h i ện t ập
h ợp c h i ph í ph á t s i n h th eo A 3
từ n g h o t độ n g
K h n ăn g l ự a c h ọ n t iê u
th ứ c ph ân b ổ c h i ph í c ủa A 4
từ n g h o t độ n g
K h n ăn g v ậ n dụ n g c ôn g
ả
n ăn g c ó th ể n h ận di ện
A 2
ạ
t độn g tr on g DN
0 ,81 2
56, 3%
ả
ạ
ả
0 , 81 8
0 ,679
ạ
ả
n gh ệ th ôn g ti n để th ự c A 5
h i ện cô n g tá c k ế to á n
3
Đ ọ c ở Bản g Co m po n e n t Matr ix
B
ả
n g 4 . K ết qu
ả
k i ể m đ ị n h độ t in c ậ y, EF A củ a b i ến độ c l ậ p
Rot a t ed C om po n en t M a tr ix
1
2
Đ ộ t i n cậ y t ổn g h ợp
P h ư ơn g sa i tr í c h
K h á i n i ệ m
B i ến qu a n s át
C om pon e n t
1
2
3
4
5
6
C1
0 , 90 4
0 , 821
0 , 749
0 , 61 9
C3
C4
C5
O1
O2
O4
O5
O6
N1
Đ ặc đ iể m s
ả
n xu ấ t k in h do an h
0 , 735
0 , 782
0 , 736
30 , 0 1 8%
44, 90 0 %
54, 0 27%
0 , 826
0 , 780
0 , 71 2
0 , 70 3
0 , 624
Đ ặc đ iể m tổ ch ứ c qu
ả
n lý
0 , 698
0 , 676
0 , 624
0 , 61 5
N2
N3
N4
P 1
P 2
P 3
P 4
S 1
S 2
S 3
L1
L2
L3
L4
T rì n h độ n gu ồ n n h â n lự c
0 , 771
0 , 743
0 , 70 1
0 , 665
N gu ồ n lự c tà i ch í n h
0 , 697
0 , 667
61 , 972%
68, 628%
0 , 769
0 , 70 3
0 , 60 3
C h i ến l ư ợ c k in h do a n h
0 , 778
0 , 764
0 , 70 4
0 , 685
0 , 60 1
V ăn h o á d oa n h n g h iệp
0 , 71 3
73, 80 6%
L5
1
2
Đ
ọ
c
ở
c
ộ
t
C
r
o
n
b
a
c
k
’
s
A
l
p
h
a
B
ả
n
g
R
e
l
l
a
b
i
l
i
t
y
S
t
a
t
i
s
t
i
c
s
;
Đ
ọ
c
ở
c
ộ
t
C
u
m
u
l
a
t
i
v
e
%
t
h
u
ộ
c
E
x
t
r
a
c
t
i
o
n
S
u
m
o
f
S
q
u
a
r
e
d
L
o
a
d
i
n
g
s
B
ả
n
g
T
o
t
a
l
V
a
r
i
a
n
c
e
E
x
p
l
a
i
n
e
d
S
ố
4
6
.
2
0
1
8
●
T
ạ
p
c
h
í
K
H
O
A
H
Ọ
C
&
C
Ô
N
G
N
G
H
Ệ
5
7
K I N H T Ế
X Ã H Ộ I
B
ả
n g 6 . K ết qu
ả
ph â n tí ch h ồ i q u y tu y ến tí n h đ a b i ến
a
C oe f f ic ie n t s
M o de l
U n s ta n da rdi zed C oe f fi c i en ts
St a n da r diz e d C oef f i ci e n t s
Be t a
T
Si g .
C ol li n e a ri ty S ta ti s ti c s
B
1 , 1 1 9
0 , 257
0 , .23 9
0 , 298
0 , 30 4
0 , 376
0 , 226
S t d. E r ror
0 , 1 21
0 , 0 52
0 , 0 56
0 , 0 51
0 , 0 76
0 , 0 45
0 , 1 26
To le r an ce
VI F
( C on s t an t )
5, 871
3, 962
3, 644
4, 450
4, 1 67
4, 90 9
4, 659
0 , 0 0 0
0 , 0 0 0
0 , 0 0 0
0 , 0 0 1
0 , 0 0 0
0 , 0 0 0
0 , 0 0 2
0 , 291
0 , 31 4
0 , 443
0 , 645
0 , 456
0 , 31 7
0 , 389
1 , 1 84
2, 41 9
1 , 90 1
3, 1 67
4, 234
2, 341
C
O
N
P
S
L
0 , 1 63
0 , 228
0 , 256
0 , 267
0 , 298
1
a.
D epe n de n t V ar iab le: K h ả n ăn g v ậ n dụ n g th à n h c ô n g ph ươn g ph áp k ế to án ABC (A )
b
A N OV A
M o de l
S u m of S qu a res
Df
Me a n Squ a re
1 3, 740
0 , 41 7
F
20 , 549
S i g .
0 , 0 0 0
a
Reg res s i o n
Res i du a l
T o tal
69, 1 39
1 0 2 ,354
1 7 1 ,493
8
69
77
1
a
b
P red ic t or s: (Con s ta n t ) : S XK D (C) , T CQL (O) , TĐ N L (N ) , N L TC (P ) , CL K D(S) , VH DN (L ) ; Depe n de n t V a r ia b le : K h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h áp k ế to á n ABC (A)
c
Mode l Su m m a r y
2
2
M od e l
R
R
A dj u st e d R
S t d. E r ror o f t h e
E st i m a te
C h a n g e S t a t i s ti cs
F C h a n g e df 1
23, 21 6
Wa t s on
2
R C h a n g e
0 , 759
df 2
1 62
Si g .F Ch an g e
a
1
0 ,6 5 8 0 ,7 6 1
P red ict or s: (Con s ta n t ) : S XK D (C) , TCQL (O) , TĐ N (N ) , N L TC( P) , CL K D (S) , VH D N(L )
0 , 738
0 , 49 0 31
8
0 , 0 0 0
1 , 835
c
th a y đ ổ i c ủ a b iế n đ ộ c l ậ p n ế u g ia tă n g s ẽ g iả i th íc h th ê m
đ ư ợ c 7 6 , 1 % b iế n p h ụ th u ộ c . K iể m đ ịn h h iệ n tư ợ n g tự tư ơ n g
q u a n c ủ a p h ầ n d ư ( A u t oc o rr e l a tio n ) c h o k ế t q u ả , s ố q u a n
sá t n = 1 6 2 , t h a m s ố k = 6 , m ứ c ý n g h ĩa 0 ,0 1 ( 9 9 % ) ; th ố n g k ê
K ế t q u ả p h â n t í ch y ế u tố k h á m p h á ( E F A ) c h o b iế n đ ộ c
l ậ p t h ô n g q u a k iể m đ ị n h B a r tle tt v à K M O c h o th ấ y , k i ể m
đ ịn h B ar t l e t t’ s c ó g iá t r ị l à 1 . 3 1 3 , 0 3 8 v ới m ứ c ý n g h ĩa S i g .
b ằ n g 0 , 0 0 0 ( n h ỏ h ơ n 0 , 0 5 ) , b á c b ỏ g i ả th u y ế t c á c b iế n q u a n
D u r b in - W a tso n c h o tr ị s ố th ố n g k ê d ư ớ i d = 1 , 5 4 3 v à trị s ố
L
s át c ủ a b iế n đ ộ c l ậ p k h ô n g tu
̛o ̛n g q u a n v ới n h au tro n g
th ốn g k ê trên d = 1 ,70 8, d = 1 ,70 8 < d = 1 ,835 < (4 - d = 2,292)
U
U
U
tổ n g t h ể . N h u v ậ y , g iả t h u y ế t v ề m ô h ì n h n h â n tố l à k h ô n g
̛
n h ư v ậ y , k h ô n g c ó h iệ n tư ợ n g tự tư ơ n g q u a n g iữ a c á c p h ần
d ư tro n g m ô h ì n h , m ô h ì n h c ó ý n g h ĩa .
p h ù h ợ p s ẽ b ị b á c b ỏ . Đ iề u n à y c h ứ n g tỏ d ữ li ệ u d ù n g đ ể
n g h i ên c ứ u l à h o à n to à n p h ù h ợp . K M O c ó g iá t r ị l à 0 , 7 6 5
( l ớ n h ơ n 0 , 5 ) , k ích t h ư ớ c m ẫ u n g h i ê n c ứ u l à 1 6 2 , d o đ ó d ữ
li ệ u n g h iê n c ứ u p h ù h ợp v ớ i p h â n t í ch E F A . P h â n t íc h y ế u
tố k h á m p h á E FA 0 5 b iế n q u a n sá t c ủ a b iế n p h ụ t h u ộ c
(b ả n g 5 ) c h o t h ấ y , d ữ liệ u n g h i ê n c ứ u h oà n to à n p h ù h ợ p
đ ể t h ự c h iệ n h ồ i q u y tu y ế n tí n h đ a b iế n .
4 . 4 . Th ả o l u ậ n
Qu a t h ự c h iệ n k h ảo s á t, k ế t q u ả p h â n tí c h v ớ i m ẫ u
n g h i ê n c ứ u là 1 6 2 , c ỡ m ẫ u p h ù h ợ p v ớ i y ê u c ầ u đ ặ t r a . P h â n
tíc h d ữ li ệ u m ẫu th u đ ư ợ c đ ã đ iề u c h ỉn h đ ư ợ c c á c b iế n
q u a n sá t c h o n g h iê n c ứ u sa u k h i t h ự c h iệ n đ á n h g iá đ ộ tin
c ậ y c ủ a th a n g đ o b ằ n g h ệ s ố Cro n b a c h A l p h a. K ế t q u ả
p h â n t ích y ế u tố k h á m p h á E F A đ ể đ á n h g iá g iá tr ị h ộ i tụ v à
p h â n b iệ t c ủ a th a n g đ o c h o th ấ y , m ô h ìn h h o à n toà n p h ù
h ợ p đ ể th ự c h iệ n h ồ i q u y tu yế n t ín h đ a b iế n . Cá c b iế n
tro n g m ô h ì n h đ ề u c ó tá c đ ộ n g t ích c ự c v à m ạ n h m ẽ đ ế n
k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế toá n A B C
c ủ a c á c d o a n h n g h iệ p Việ t N a m . Cả sá u g i ả th u yế t n g h iê n
c ứ u H 1 , H 2 , H 3 , H 4 , H 5 , v à H 6 đ ề u đ ư ợ c c h ấ p n h ận . Ph ư ơ n g
trì n h h ồ i q u y ( 1 ) đ ư ợ c tr ìn h b à y n h ư sa u .
4 . 3 . X â y d ựn g v à k i ể m đ ị n h m ô h ìn h h ồ i q u y
K ế t q u ả p h â n t í ch h ồ i q u y t u y ế n tín h đ a b iế n ( b ả n g 6 )
c h o t h ấ y , k iể m đ ịn h h ệ s ố h ồ i q u y Co e f fic ie n ts c h o g i á tr ị t
c ủ a c á c b iế n đ ộ c l ậ p đ ầ y đ ủ , k ịp th ờ i v à t i n c ậ y ( g i á tr ị Si g .
đ ề u n h ỏ h ơ n 0 , 0 5 ) n ê n 0 6 b iế n đ ộ c l ậ p tư ơ n g q u a n v à c ó ý
n g h ĩa v ớ i b iế n p h ụ t h u ộ c ( K h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o án A BC ) v ớ i đ ộ tin c ậ y trê n 9 8 % . K iể m
đ ịn h h iệ n t ư ợ n g đ a c ộ n g tu y ế n ( M u l tip l e Co l li n e a r it y ) c h o
t h ấ y , đ ộ p h ó n g đ ạ i p h ư ơ n g s a i ( VIF ) đ ề u n h ỏ h ơ n 1 0 , v ì v ậ y ,
k h ô n g c ó h iệ n t ư ợ n g đ a c ộ n g tu yế n t r on g m ô h ì n h n g h iê n
c ứ u . K iể m đ ịn h m ứ c đ ộ p h ù h ợ p c ủ a m ô h ì n h ( A d j u s te s R
A = 0 .257* C + 0 .239* O + 0 .298* N + 0 .30 4* P + 0 .367* S + 0 .226* L + 1 .1 1 9 (1 )
N h ư v ậy , t h ô n g q u a k ế t q u ả n g h i ê n c ứ u trê n , k h ẳ n g
Sq u a r e , A N O VA ) c h o th ấy , g i á trị F c ủ a c á c b iế n đ ộ c l ậ p đ ầ y đ ịn h đ ư ợ c rằ n g k h ả n ă n g v ận d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g
đ ủ , k ịp t h ờ i v à t in c ậy ( g i á tr ị Si g . đ ề u n h ỏ h ơ n 0 , 0 5 ) . Biế n
p h ụ th u ộ c đ ư ợ c g iả i th í c h b ở i 0 6 b iế n đ ộ c l ậ p v à s ự b iế n
p h á p k ế to á n A BC c ủ a c á c d o a n h n g h iệ p Việ t N a m c h ịu ả n h
h ư ở n g b ở i 0 6 y ế u tố , m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g c ủ a c á c y ế u tố xế p
đ
ộ
n
g
c
ủ
a
c
á
c
b
i
ế
n
đ
ộ
c
l
ậ
p
(
Đ
ặ
c
đ
i
ể
m
s
ả
n
x
u
ấ
t
k
i
n
h
d
o
a
n
h
,
t
h
e
o
t
h
ứ
t
ự
g
i
ả
m
d
ầ
n
l
ầ
n
l
ư
ợ
t
l
à
:
(
1
)
C
h
i
ế
n
l
ư
ợ
c
k
i
n
h
d
o
a
n
h
Đ ặc đ iể m tổ c h ứ c q u ả n lý , Tr ì n h đ ộ n g u ồ n n h â n l ự c , N g u ồ n
l ự c tà i c h í n h , C h iế n lư ợ c k i n h d o a n h , Vă n h oá d o a n h
n g h i ệ p ) g iả i t h íc h đ ư ợ c 7 3 , 8 % th a y đ ổ i v ề k h ả n ă n g v ậ n
c ủ a d o a n h n g h i ệ p ; ( 2 ) N g u ồ n l ự c tà i c h í n h c ủ a d o a n h
n g h i ệ p ; ( 3 ) T rìn h đ ộ n g u ồ n n h â n l ự c ; ( 4 ) Đ ặc đ iể m s ản xu ấ t
k i n h d o a n h c ủ a d o a n h n g h iệ p ; ( 5 ) Đ ặ c đ iể m tổ c h ứ c q u ả n l ý
d
ụ
n
g
t
h
à
n
h
c
ô
n
g
p
h
ư
ơ
n
g
p
h
á
p
k
ế
t
o
á
n
A
B
C
;
đ
ồ
n
g
t
h
ờ
i
,
s
ự
c
ủ
a
d
o
a
n
h
n
g
h
i
ệ
p
;
(
6
)
V
ă
n
h
o
á
d
o
a
n
h
n
g
h
i
ệ
p
.
5 8
Tạ p c h í K HO A H ỌC & C ÔN G N GHỆ ● S ố 4 6 . 2 0 1 8
EC O NO M ICS- SO C IETY
5 . K Ế T L U Ậ N
Từ k ế t q u ả n g h i ê n c ứ u trê n , đ ể v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o á n A BC , t á c g iả k h u yế n n g h ị c á c d o a n h
n g h i ệ p c ầ n tậ p t r u n g v à o n h ữ n g yế u tố ả n h h ư ở n g đ ế n q u á
t rì n h t h ự c h iệ n p h ư ơ n g p h á p n à y, c ụ th ể n h ư sa u :
3. An gel opo u lo s , M .K . an d Po ll al i s, Y . , (2 0 1 7) . A ctiv i ty Ba s e d C os t i n g ( AB C )
as a to ol fo r Lean T ra n s fo r m ation : T h e C as e of th e G r eek P ow er P u b li c
C or po r at ion (P PC ) . O n l i n e at h tt ps : // m p r a. u b . u n i - m u en ch en .d e/ 7884 8/
4. A n h , N .H . (2 0 1 2) . Di s c u s s th e f ac to rs af fec ti n g th e c ost -o f - ac tiv i ty
m eth odo l ogy u s ed i n c om p an i es . J o u n al of ec on o m ic s an d D ev elo pm en t,
7/ 20 1 2 : 35 -39.
T h ứ n h ấ t , c h i ế n lư ợ c k i n h d oa n h c ủa d oa n h n g h i ệ p
c ó m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g m ạ n h n h ấ t, d o đ ó c ầ n x e m x é t c á c
5. B aj u s , R. an d Sta s ov a , L. , (2 0 1 4) . Im p le m en ta ti o n of th e A B C m o d el i n a
yế u tố n ộ i tạ i ( y ế u tố n à o th ú c đ ẩ y s ự p h á t tr i ể n v à n g ư ợ c C om pan y Dea l i n g W it h E xtr ac ti o n of Raw Ma teri a ls . B u si n es s Ma n a g em en t a n d
l ại) ; c ó c h iế n l ư ợ c h ư ớ n g v ề c ấ u trú c c h i p h í , c h iế n lư ợ c E du c a ti o n , 1 2( 2) : 228-244 .
c ạ n h t r a n h t h e o l ợ i th ế ( v ề g iá , d ịc h v ụ đ i k è m ) , c h iế n lư ợ c
s ản p h ẩ m m ớ i .
6. C ov a les k i , M. A. , Di r s m i th , M. W. , S am u el an d Sa ja y, (1 996) . M an ag er i al
ac co u n ti n g r es ear c h : T h e c on tr i b u ti o n s of or ga n i z ati o n al an d so c i o lo g i c al
th eor i es . J ou r n al o f Ma n ag em en t A cc ou n ti n g Resea rc h ; S ar as o ta 8 (1 996 ) : 1 -35.
T h ứ h a i , n g u ồ n l ự c t à i c h ín h c ủa d oa n h n g h i ệ p c ũ n g
c ó m ứ c đ ộ ản h h ư ở n g đ á n g k ể , v ì v ậy , c ần đ á n h g i á đ ú n g
n ăn g l ự c t à i c h ín h h iệ n tại c ủ a d o a n h n g h iệ p , c h u ẩ n b ị đ ầ y
đ ủ n g u ồ n l ự c v ề k i n h p h í , th ờ i g ia n . K h i th ự c h iệ n p h ư ơ n g
p h á p n à y, c ầ n t h ự c h iệ n p h â n t í ch đ ịn h lư ợ n g , d o v ậ y , p h ả i
t ra n g b ị m á y t í n h v à p h ầ n m ề m p h ù h ợ p v ớ i đ ặ c t h ù k i n h
d o a n h c ủ a d o a n h n g h i ệ p .
7. Fei , Z. Y. an d Is a , C .R. , (2 0 1 0 ) . Fa cto r s In fl u en c i n g A ctiv i ty -B ase d C o st i n g
Su c ces s : A Res ear c h Fr am ew o r k . In ter n at ion al J ou r n al of T ra de, E c on o m ic s an d
Fi n an c e, V ol . 1 , N o. 2, A u gu s t, 20 1 0 : 1 4 4 -1 50 .
8. K h al i d, A . (2 0 0 5 ) . A c tiv i ty -b a s ed c os ti n g i n Sa u d i A ra b i a’ s far g es t 1 0 0
fi r m s i n 2 0 0 3 . J ou r n al of A m er i can A ca dem y of B u si n es s, C am b r i dge , 6 ( 2) : 28 5 -
292 .
T h ứ b a , t rì n h đ ộ n g u ồ n n h â n l ực , đ ặ c đ iể m h o ạ t
đ ộ n g sả n x u ấ t k in h d oa n h , đ ặ c đ iể m t ổ c h ứ c q u ả n l ý v à
v ă n h oá c ủa d o a n h n g h i ệ p c ũ n g l à n h ữ n g y ế u tố ả n h
h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p
k ế t o án A B C. Vì v ậy , k h i v ậ n d ụ n g p h ư ơ n g p h á p n à y , c ầ n c ó
s ự p h â n t í c h , đ á n h g iá c á c y ế u tố đ ó đ ể c ó s ự đ iề u c h ỉn h
h ợ p l ý, đ e m l ạ i h iệ u q u ả c a o n h ấ t c h o d o a n h n g h iệ p .
9. Ma ji d, J .A. an d Su l ai m an , M. , (2 0 0 8) . Im p lem en ta ti on of ac tiv i ty - b ase d
c os ti n g i n Ma la ys i a: A c as e s t u dy of tw o c om - pa n i es . A si an R ev i e w o f
A cc ou n ti n g , 1 6 (1 ) : 39-5 5.
1 0 . Ma ji d, N .A . an d A l i , S. , (2 0 1 3 ) . Fe as i b i l i ty St u dy fo r Im pl e m en tat i o n o f
an A ctiv i ty - B as ed C os ti n g Sy s t em i n A l l oy Ste el In du s tr i es. In ter n atio n al J o u r n al
of Reac h i n Co m m er c e, IT an d M an ag e m en t, 1 0 ( 3) : 96 -1 0 1 .
1 1 . O sei f u ah , E .K ., (2 0 1 4) . A ctiv i ty b a se d c os ti n g (A B C) i n th e p u b l i c
s ecto r: b en efi ts an d c h al l en ges . Pr o b l em s an d P er sp ect i v es i n M an ag em en t,
20 1 4 – C i tes e er
Á p d ụ n g k ế t h ợ p p h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u đ ịn h tí n h v à
đ ịn h l ư ợ n g , n g h iê n c ứ u đ ã p h â n t í ch , đ á n h g iá , đ o lư ờn g
m ứ c đ ộ ả n h h ư ở n g c ủ a c á c y ế u tố đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g
t h à n h c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC , đ ó là : C h iế n lư ợ c
k in h d o a n h c ủ a d o a n h n g h i ệ p ; N g u ồ n l ự c tà i c h ín h c ủ a
d o a n h n g h iệ p ; Tr ì n h đ ộ n g u ồ n n h â n l ự c ; Đ ặ c đ iể m s ả n x u ấ t
k in h d o a n h c ủ a d o a n h n g h i ệ p ; Đ ặ c đ iể m tổ c h ứ c q u ả n lý
c ủ a d o a n h n g h iệ p ; V ă n h o á d o a n h n g h iệ p . Từ k ế t q u ả
n g h iê n c ứ u , t á c g iả đ ã đ ề x u ất m ộ t s ố k h u y ế n n g h ị n h ằ m
h o à n t h iệ n v à t h ú c đ ẩy k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h c ô n g
p h ư ơ n g p h á p k ế t o án A BC c h o c á c d o a n h n g h iệ p V iệ t N a m
t ro n g t ư ơ n g l a i. Tu y n h i ê n , n g h iê n c ứ u c ò n m ộ t s ố h ạ n c h ế
n h ư : m ẫ u n g h i ê n c ứ u ( c h ư a p h ủ đ ề u v à s ố lư ợ n g c h ư a
n h iề u ) , d o đ ó k ế t q u ả n g h i ê n c ứ u su y r a c h o tổ n g th ể c ó đ ộ
t in c ậ y c h ư a c a o , m ứ c đ ộ c á c yế u tố tron g m ô h ì n h n g h iê n
c ứ u g iải t h í c h s ự b iế n đ ộ n g c ủ a k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g t h à n h
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC c h ư a c a o, c h ứ n g tỏ c ò n c ó
c ác yế u tố k h á c ả n h h ư ở n g đ ế n k h ả n ă n g v ậ n d ụ n g th à n h
c ô n g p h ư ơ n g p h á p k ế to á n A BC n h ư n g c h ư a đ ư ợ c đ ư a v à o
m ô h ìn h t r o n g n g h i ê n c ứ u n à y . Đ â y c h í n h là n h ữ n g g ợ i m ở
c h o c á c n g h iê n c ứ u t iế p th e o tr on g t ư ơ n g l a i . / .
1 2. Ru h an i ta, M . an d Da i n g , N . I. , (2 0 0 6) . A ctiv i ty b a se d c os ti n g ( AB C )
ad op tion a m on g m an u fa c tu ri n g or g an i - z ation s - th e c as e o f M alay s i a.
In ter n at ion al J ou r n al o f B u s i n es s an d So c ie ty , 7 (1 ) : 70 -1 0 1 .
1 3. Sp ek l e, R. F. , (2 0 0 3 ) . T ow a rd s a T ra n s ac tion C os t Th eo r y o f
Ma n a ge m en t Co n tr ol . ERI M Rep or t S er i es Refer en c e N o. E RS-20 0 2 -0 6 -F an d A .
1 4. T h o , N .D ., (2 0 1 3) . Ph ư ơn g ph á p n gh i ê n c ứ u k h o a h ọ c tr o n g k in h
do an h : Th i ết k ế v à t h ự c h i ện . N h à x u ất b ả n La o độ n g x ã h ộ i .
1 5. U ppi n g, P. an d O li v er , J ., (2 0 1 1 ) . Fa tor s i n flu r n ci n g m an ag em en t
ac co u n t i n g c h an ge: A c as e of T h a i pu b l ic u n iv er s i ti es . In do n es i a n Man a g e m e n t
an d A cc ou n ti n g Res e ar c h Vo l. 1 0 , N o. 0 2: 1 -22.
1 6. U y en , T .T. , (2 0 1 6) . A s tu dy on th e fa cto rs af fect i n g th e p os si b i li ty o f
ap pl yi n g ac c ou n t i n g m eth od of A BC i n Vi etn a m es e Ph ar m ac eu tic a l C o m p an i e s.
J ou n al of eco n om ic s an d Dev el opm en t, 1 1 / 20 1 6: 9 4 -1 0 3 .
TÀ I LI Ệ U TH A M K H ẢO
1 . A h ad i , A . a n d A z a r, S .F ., ( 20 1 6) . Th e st u dy o f th e p o ssi b i lity of u s i n g
ac tiv i ty -b a s ed co s ti n g s ys t e m ( AB C) ( C a se S t u d y: G en er al D i recto r at e of Roa ds
an d U r b a n Dev elo pm en t o f E a st Aze r b a ij a n P ro v i n ce) . I n ter n a tio n a l A c adem i c
J ou r n a l o f Acco u n t in g an d F i n a n ci a l Ma n a g em en t, Vo l. 3, N o . 6 , 20 1 6: 1 - 8.
2. A n de rs o n , S. W . ( 1 9 99 ) . Th e i m p act o f co n textu a l a n d p ro ce ss fa cto rs on
th e ev alu a t io n o f a ct iv i t y -b a s ed co s ti n g sy st em s. Ac co u n ti n g , Or ga n i z a ti o n s an d
So ci et y, V o lu m e 2 4 , I s s u e 7 , O cto b er 1 9 99 : 52 5 -559 .
S ố 4 6 .2 0 1 8 ● Tạ p c h í K HOA HỌC & C Ô N G N GH Ệ
5 9
8 trang
19/04/2022
760
Bạn đang xem tài liệu "Yếu tố ảnh hưởng đến khả năng vận dụng phương pháp kế toán ABC: Nghiên cứu trường hợp các doanh nghiệp Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- yeu_to_anh_huong_den_kha_nang_van_dung_phuong_phap_ke_toan_a.pdf
