Về người bị buộc tội theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2015

Download

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

VỀ NGƯỜI BỊ BUỘC TỘI THEO QUY ĐỊNH

CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM NĂM 2015

Ngô Văn Vịnh *

Hồ Việt Phương**

*TS. Khoa Luật, Học viện Chính trị công an nhân dân

**Trưởng Công an xã Song Phương, Hoài Đức, Hà Nội

Thông tin bài viết:

Tóm tắt:

Trong phạm vi bài viết này, tác giả trình bày, phân tích làm rõ khái niệm

về người bị buộc tội, một số quyền của người bị buộc tội, chỉ ra những

tồn tại, hạn chế và vướng mắc trong quy định về quyền của người bị

buộc tội trong Bộ luật Tố tụng hình sự (TTHS) năm 2015; trên cơ sở đó,

kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định của Bộ luật TTHS năm 2015

cho phù hợp.

Từ khóa: Người bị buộc tội,

người bị bắt, người bị tạm giữ,

bị can, bị cáo, Bộ luật Tố tụng

hình sự.

Lịch sử bài viết:

Nhận bài

Biên tập

Duyệt bài

: 22/11/2020

: 12/12/2020

: 13/12/2020

Article Infomation:

Abstract:

In the scope of this article, the author provides introduction, analysis

and clariﬁcations of the concept of the accused, some of the rights

of the accused, gives out the shortcomings, limitations and issues in

the regulations on the rights of the accused in the Code on Criminal

Procedure of 2015; on that basis, it is also recommended to improve

a number of provisions of the Code on Criminal Procedure of 2015 as

appropriate.

Keywords: The

accused

persons, the arrests, the

detainees, the defendants, the

defendants, the Code of Criminal

Procedure.

Article History:

Received

Edited

: 22 Nov. 2020

: 12 Dec. 2020

: 13 Dec. 2020

Approved

Thuật ngữ “người bị buộc tội” lần đầu

tiên xuất hiện trong Hiến pháp năm 2013

thông qua quy định tại Điều 31¹. Để cụ thể

hóa quy định về người bị buộc tội trong

Hiến pháp năm 2013, Bộ luật TTHS năm

2015 đã có nhiều quy định cụ thể liên quan

trực tiếp đến người bị buộc tội, trong đó có

việc giải thích thuật ngữ “người bị buộc

tội” và xác định các quyền, nghĩa vụ của

người bị buộc tội.

Trên cơ sở các quy định về người bị

buộc tội trong Bộ luật TTHS năm 2015, tác

1. “Điều 31:

1. Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản

án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

2. Người bị buộc tội phải được Tòa án xét xử kịp thời trong thời hạn luật định, công bằng, công khai. Trường

hợp xét xử kín theo quy định của luật thì việc tuyên án phải được công khai…”.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

giả trao đổi và kiến nghị một số vấn đề cụ

thể sau:

sống xã hội. Trong trường hợp này, người

hoặc pháp nhân thương mại bị tình nghi

thực hiện tội phạm được đặt trong hoàn

cảnh họ bị cơ quan, người có thẩm quyền

dựa vào các căn cứ trên thực tế để xác định

rằng họ là chủ thể đã thực hiện hành vi có

dấu hiệu tội phạm hoặc đã thực hiện hành

vi phạm tội được Bộ luật hình sự quy định.

Không chỉ dừng lại ở đó, người bị buộc tội

phải là người hoặc pháp nhân thương mại

đã bị cơ quan, người có thẩm quyền đưa ra

một quyết định tố tụng cụ thể như: Lệnh

bắt; quyết định tạm giữ; quyết định khởi tố

bị can; quyết định truy tố; quyết định đưa vụ

án ra xét xử… Các quyết định này dù là để

thể hiện việc áp dụng một biện pháp ngăn

chặn, biện pháp cưỡng chế hay là một quyết

định tố tụng được luật định theo các giai

đoạn tố tụng khác nhau thì đều gắn với chủ

thể bị buộc tội và họ có các quyền, nghĩa

vụ, họ trở thành người tham gia tố tụng.

1. Khái niệm người bị buộc tội

Điểm đ khoản 1 Điều 4 Bộ luật TTHS

năm 2015 đã đưa ra giải thích (khái niệm)

về người bị buộc tội như sau: “Người bị

buộc tội gồm người bị bắt, người bị tạm giữ,

bị can, bị cáo”. Có thể thấy, nội hàm của

khái niệm người bị buộc tội mới chỉ dừng

lại ở hình thức liệt kê với tư cách là các chủ

thể tham gia TTHS mà chưa làm rõ được

một cách khái quát nội dung về các thành

tố tạo nên chủ thể đó². Do đó, cần thiết phải

nghiên cứu và tìm ra một khái niệm thống

nhất về người bị buộc tội để có cơ sở xác

định chính xác địa vị pháp lý của họ.

Trước hết, phải khẳng định người bị

buộc tội là người hoặc pháp nhân thương

mại bị tình nghi thực hiện tội phạm³. Tuy

nhiên, họ không phải bị tình nghi thực hiện

tội phạm một cách thiếu căn cứ, mà sự tình

nghi này phải được đặt trong một tiến trình

TTHS theo luật định. Việc tình nghi trong

TTHS khác hẳn với sự ngờ vực hay suy

đoán mang tính chủ quan, cảm tính của cá

nhân con người với con người trong đời

Trở lại cách giải thích thuật ngữ “người

bị buộc tội” tại điểm đ khoản 1 Điều 4 Bộ luật

TTHS năm 2015, có thể thấy người bị buộc

tội chỉ bao gồm người bị bắt, người bị tạm

giữ, bị can, bị cáo. Tác giả cho rằng, phạm vi

những người được xác định là người bị buộc

2. Khái niệm về một số người tham gia tố tụng trong Bộ luật TTHS năm 2015 đã khái quát được nội dung của

các thành tố cấu tạo nên chủ thể đó như: “Bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự” (Khoản 1 Điều

60); “Bị cáo là người hoặc pháp nhân đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử” (Khoản 1 Điều 61); “Bị hại là cá

nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do

tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra” (Khoản 1 Điều 62); “Người làm chứng là người biết được những tình tiết

liên quan đến nguồn tin về tội phạm, về vụ án và được cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng triệu tập đến làm

chứng” (Khoản 1 Điều 66); “Người chứng kiến là người được cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng yêu cầu

chứng kiến việc tiến hành hoạt động tố tụng theo quy định của Bộ luật này” (Khoản 1 Điều 67);…

3. Việc xác định cụ thể người bị buộc tội là người hoặc pháp nhân thương mại còn tùy thuộc vào tư cách tham

gia tố tụng cụ thể của họ trong vụ án. Theo đó, người bị bắt không thể là pháp nhân thương mại vì biện pháp

ngăn chặn không áp dụng đối với pháp nhân thương mại (Bộ luật TTHS năm 2015 chỉ quy định biện pháp

cưỡng chế đối với pháp nhân thương mại mà không quy định áp dụng biện pháp ngăn chặn). Cũng tương tự,

người bị tạm giữ, theo quy định tại khoản 1 Điều 59 Bộ luật TTHS năm 2015, là người bị giữ trong trường

hợp khẩn cấp, bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang, bị bắt theo quyết định truy nã hoặc người phạm tội

tự thú, đầu thú và đối với họ đã có quyết định tạm giữ. Cho nên người bị tạm giữ cũng không thể là pháp nhân

thương mại vì không áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với pháp nhân thương mại. Còn bị can có thể là người

hoặc pháp nhân thương mại (Xem khoản 1 Điều 60 Bộ luật TTHS năm 2015), bị cáo cũng có thể là người hoặc

pháp nhân thương mại (Xem khoản 1 Điều 61 Bộ luật TTHS năm 2015); bởi lẽ, bị can và bị cáo có thể bị áp

dụng hoặc không bị áp dụng biện pháp ngăn chặn.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

tội như vậy là chưa đầy đủ; theo đó, cần bổ

sung thêm cả người bị giữ trong trường hợp

khẩn cấp cũng là người bị buộc tội. Bởi lẽ:

nếu người bị giữ trong trường hợp khẩn

cấp không phải là người bị buộc tội thì quy

định về quyền “Tự bào chữa, nhờ người

bào chữa” mâu thuẫn với quy định về

người bào chữa nêu trên.

Thứ nhất, người bị giữ trong trường

hợp khẩn cấp, dù với tối đa là 12 giờ⁴, nhưng

theo các trường hợp giữ người trong trường

hợp khẩn cấp được quy định tại khoản

1 Điều 110 Bộ luật TTHS năm 2015⁵, thì

người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp là

người đã thực hiện hành vi có dấu hiệu tội

phạm hoặc đã thực hiện hành vi phạm tội

được Bộ luật hình sự quy định.

Do đó, tác giả cho rằng, người bị giữ

trong trường hợp khẩn cấp cũng là người

bị buộc tội. Tóm lại với sự phân tích nêu

trên, có thể hiểu khái niệm người bị buộc tội

như sau: Người bị buộc tội là người hoặc

pháp nhân thương mại mà cơ quan, người

có thẩm quyền, bằng quyết định tố tụng, xác

lập tư cách của họ là người bị giữ trong

trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người

bị tạm giữ, bị can, bị cáo theo quy định của

pháp luật tố tụng hình sự khi có căn cứ cho

rằng họ đã thực hiện hành vi có dấu hiệu tội

phạm, hoặc đã thực hiện hành vi phạm tội.

Thứ hai, Điều 58 Bộ luật TTHS năm

2015 có quy định quyền và nghĩa vụ pháp

lý của người bị giữ trong trường hợp khẩn

cấp và người bị bắt⁶là như nhau. Trong đó,

người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp có

quyền “Trình bày lời khai, trình bày ý kiến,

không buộc phải đưa ra lời khai chống

lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình

có tội”⁷; quyền “Tự bào chữa, nhờ người

bào chữa”⁸. Qua nghiên cứu cho thấy, đây

đều là những quyền rất cơ bản của người

bị buộc tội⁹. Hơn nữa, theo khoản 1 Điều

72 Bộ luật TTHS năm 2015: “Người bào

chữa là người được người bị buộc tội nhờ

bào chữa hoặc cơ quan có thẩm quyền tiến

hành tố tụng chỉ định và được cơ quan,

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tiếp

nhận việc đăng ký bào chữa”. Rõ ràng,

2. Quyền và nghĩa vụ pháp lý của người

bị buộc tội

2.1. Những hạn chế, bất cập

Với cách tiếp cận và quan niệm về

người bị buộc tội nêu trên thì quyền và

nghĩa vụ pháp lý của người bị buộc tội

được thể hiện thông qua quyền và nghĩa vụ

pháp lý của người bị giữ trong trường hợp

khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ,

bị can, bị cáo. Qua nghiên cứu các quyền

và nghĩa vụ này cho thấy một số hạn chế,

bất cập như sau:

4. Xem khoản 4, Điều 110 Bộ luật TTHS năm 2015

5. “Khi thuộc một trong các trường hợp khẩn cấp sau đây thì được giữ người:

a) Có đủ căn cứ để xác định người đó đang chuẩn bị thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc

biệt nghiêm trọng;

b) Người cùng thực hiện tội phạm hoặc bị hại hoặc người có mặt tại nơi xảy ra tội phạm chính mắt nhìn thấy

và xác nhận đúng là người đã thực hiện tội phạm mà xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn;

c) Có dấu vết của tội phạm ở người hoặc tại chỗ ở hoặc nơi làm việc hoặc trên phương tiện của người bị nghi

thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ”.

6. Người bị bắt là người bị buộc tội.

7. Xem điểm d khoản 1 Điều 58 Bộ luật TTHS năm 2015.

8. Xem điểm g khoản 1 Điều 58 Bộ luật TTHS năm 2015.

9. Những người bị buộc tội (người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo) đều có các quyền này. Qua nghiên

cứu các quy định khác của Bộ luật TTHS năm 2015, ngoài người bị buộc tội thì chỉ có người bị giữ trong

trường hợp khẩn cấp mới có những quyền này.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

Thứ nhất, về quyền được thông báo,

giải thích về quyền và nghĩa vụ.

thời điểm giải thích quyền và nghĩa vụ đối

với họ là khi cơ quan, người có thẩm quyền

giao cho họ quyết định khởi tố bị can, quyết

định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can mà

không quy định về việc thông báo quyền và

nghĩa vụ cho bị can.

Đây là quyền được quy định chung đối

với tất cả người bị buộc tội bao gồm quyền

của người bị giữ trong trường hợp khẩn

cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can,

bị cáo. Về thời điểm thông báo, giải thích

quyền và nghĩa vụ đối với từng loại người

bị buộc tội được quy định như sau:

- Đối với người bị bắt trong trường hợp

phạm tội quả tang và người bị bắt theo quyết

định truy nã thì pháp luật TTHS lại không

quy định trực tiếp về thời điểm thông báo,

giải thích về quyền và nghĩa vụ của họ.

Chẳng hạn, đối với người bị bắt trong trường

hợp phạm tội quả tang, Khoản 1 Điều 114

Bộ luật TTHS năm 2015¹³chỉ quy định Cơ

quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ

tiến hành một số hoạt động điều tra phải lấy

lời khai ngay và sau đó phải ra quyết định

tạm giữ hoặc trả tự do cho người bị bắt mà

không đề cập đến việc thông báo, giải thích

quyền và nghĩa vụ của người bị bắt. Tương

tự đối với người bị bắt theo quyết định truy

nã, khoản 2 Điều 114 Bộ luật TTHS năm

2015¹⁴cũng chỉ quy định sau khi lấy lời khai

người bị bắt, Cơ quan điều tra phải thông báo

ngay cho Cơ quan đã ra quyết định truy nã

đến nhận người bị bắt mà không đề cập đến

việc thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ

của người bị bắt.

- Đối với người bị giữ trong trường hợp

khẩn cấp, khoản 3 Điều 110 Bộ luật TTHS

năm 2015 quy định: “Việc thi hành lệnh giữ

người trong trường hợp khẩn cấp phải theo

đúng quy định tại khoản 2 Điều 113 của Bộ

luật này” và theo khoản 2, Điều 113 Bộ luật

TTHS năm 2015 thì: “Người thi hành lệnh,

quyết định phải đọc lệnh, quyết định; giải

thích lệnh, quyết định, quyền và nghĩa vụ của

người bị bắt và phải lập biên bản về việc bắt;

giao lệnh, quyết định cho người bị bắt”. Từ

các quy định trên có thể thấy, Bộ luật TTHS

năm 2015 mới chỉ quy định về việc giải thích

quyền và nghĩa vụ của người bị giữ trong

trường hợp khẩn cấp¹⁰mà không quy định

việc thông báo quyền và nghĩa vụ của họ.

- Đối với người bị tạm giữ, họ được

thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ

khi cơ quan, người có thẩm quyền thi hành

quyết định tạm giữ¹¹.

- Đối với bị cáo, pháp luật TTHS hiện

hành không quy định bị cáo được thông báo,

giải thích về quyền và nghĩa vụ của họ khi

- Đối với bị can, khoản 5, Điều 179

Bộ luật TTHS năm 2015¹²chỉ quy định về

10. Thời điểm giải thích quyền và nghĩa vụ là khi cơ quan, người có thẩm quyền thi hành lệnh giữ người trong

trường hợp khẩn cấp.

11. Khoản 3 Điều 117 Bộ luật TTHS năm 2015 quy định: “Người thi hành quyết định tạm giữ phải thông báo,

giải thích quyền và nghĩa vụ của người bị tạm giữ quy định tại Điều 59 của Bộ luật này”.

12. “Sau khi nhận được quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can hoặc quyết định khởi tố bị can của Viện

kiểm sát, Cơ quan điều tra phải giao ngay quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố

bị can và giải thích quyền, nghĩa vụ cho bị can”.

13. “Sau khi giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người hoặc nhận người bị giữ, bị bắt, Cơ quan điều tra,

cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải lấy lời khai ngay và trong thời hạn 12

giờ phải ra quyết định tạm giữ hoặc trả tự do cho người bị bắt”.

14. “Sau khi lấy lời khai người bị bắt theo quyết định truy nã thì Cơ quan điều tra nhận người bị bắt phải thông

báo ngay cho Cơ quan đã ra quyết định truy nã đến nhận người bị bắt…”.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

được giao quyết định đưa vụ án ra xét xử¹⁵,

mà họ chỉ được biết quyền này ở phần thủ

tục khai mạc phiên tòa¹⁶. Quy định này dẫn

đến tình trạng bị cáo không hiểu rõ được

quyền và nghĩa vụ của mình trước khi mở

phiên tòa; đến khi khai mạc phiên tòa mới

hiểu và đưa ra các yêu cầu thì nhiều trường

hợp không được xem xét giải quyết.

có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định

người bào chữa cho họ trong những trường

hợp luật định.

Thứ ba, về quyền khiếu nại quyết định,

hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm

quyền tiến hành tố tụng của người bị giữ

trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt,

người bị tạm giữ.

Thứ hai, về quyền tự bào chữa, nhờ

người bào chữa.

Theo điểm h khoản 1 Điều 58 Bộ luật

TTHS năm 2015 thì người bị giữ trong

trường hợp khẩn cấp, người bị bắt trong

trường hợp phạm tội quả tang và người

bị bắt theo quyết định truy nã có quyền:

“Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của

cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố

tụng trong việc giữ người, bắt người”. Tuy

nhiên, theo khoản 2 Điều 110 Bộ luật TTHS

năm 2015, những người có thẩm quyền ra

lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp,

ngoài những người có thẩm quyền tiến hành

tố tụng còn có cả người chỉ huy tàu bay, tàu

biển khi tàu bay, tàu biển đã rời sân bay,

bến cảng. Ngoài ra đối với việc bắt người

phạm tội quả tang và bắt người đang bị truy

nã, có rất nhiều chủ thể tham gia vào việc

bắt người như: Người bắt giữ¹⁸; cơ quan

Công an, Viện kiểm sát, Ủy ban nhân dân

nơi gần nhất¹⁹; Cơ quan điều tra nhận người

bị bắt… Như vậy, nếu quy định người bị

bắt trong trường hợp phạm tội quả tang và

người bị bắt theo quyết định truy nã chỉ có

quyền khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng

Theo quy định của Bộ luật TTHS năm

2015, tất cả người bị buộc tội đều có quyền

tự bào chữa, nhờ người bào chữa¹⁷. Tuy

nhiên, khoản 1 Điều 76 Bộ luật TTHS năm

2015 có quy định về việc chỉ định người

bào chữa:

“Trong các trường hợp sau đây nếu

người bị buộc tội, người đại diện hoặc người

thân thích của họ không mời người bào chữa

thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng

phải chỉ định người bào chữa cho họ:

a) Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình

sự quy định mức cao nhất của khung hình

phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình;

b) Người bị buộc tội có nhược điểm về

thể chất mà không thể tự bào chữa; người

có nhược điểm về tâm thần hoặc là người

dưới 18 tuổi”.

Với quy định này có thể thấy, ngoài

quyền tự bào chữa, nhờ người bào chữa thì

người bị buộc tội còn có quyền được cơ quan

15. Khoản 1 Điều 286 Bộ luật TTHS năm 2015 chỉ quy định: “Quyết định đưa vụ án ra xét xử được giao cho

bị cáo hoặc người đại diện của họ; gửi cho người bào chữa, bị hại, đương sự chậm nhất là 10 ngày trước khi

mở phiên tòa…” mà không đề cập đến việc thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ của bị cáo.

16. Khoản 3 Điều 301 Bộ luật TTHS năm 2015 quy định: “Chủ tọa phiên tòa kiểm tra lại sự có mặt của

những người có mặt tại phiên tòa theo giấy triệu tập của Tòa án và kiểm tra lý lịch, phổ biến quyền và

nghĩa vụ của họ”.

17. Xem các điểm g khoản 1, Điều 58; điểm d khoản 2 Điều 59; điểm h khoản 2 Điều 60; điểm g khoản 2 Điều

61 Bộ luật TTHS năm 2015.

18. Theo khoản 1 Điều 111 và khoản 1 Điều 112 Bộ luật TTHS năm 2015 thì bất kỳ ai cũng có quyền bắt người

phạm tội quả tang và người đang bị truy nã.

19. Theo khoản 1 các điều 111, 112 Bộ luật TTHS năm 2015, các cơ quan này phải lập biên bản tiếp nhận và

giải ngay người bị bắt hoặc báo ngay cho Cơ quan điều tra có thẩm quyền.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành

tố tụng trong việc bắt người là chưa đầy đủ.

Đối với người bị giữ trong trường hợp

khẩn cấp, cần bổ sung việc thông báo quyền

và nghĩa vụ của họ. Theo đó, tác giả kiến

nghị sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 113 Bộ

luật TTHS năm 2015 như sau:

Tương tự như vậy, việc quy định người

bị tạm giữ có quyền “Khiếu nại quyết định,

hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm

quyền tiến hành tố tụng về việc tạm giữ”²⁰là

chưa đầy đủ bởi lẽ theo quy định tại khoản

2, Điều 117 Bộ luật TTHS năm 2015²¹thì

những người có thẩm quyền ra quyết định

tạm giữ, ngoài những người có thẩm quyền

tiến hành tố tụng còn có có cả người chỉ huy

tàu bay, tàu biển khi tàu bay, tàu biển đã rời

sân bay, bến cảng.

“Người thi hành lệnh, quyết định phải

đọc lệnh, quyết định; giải thích lệnh, quyết

định, thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ

của người bị bắt và phải lập biên bản về việc

bắt; giao lệnh, quyết định cho người bị bắt”²⁴.

Tương tự như vậy, đối với bị can, cũng

cần bổ sung việc thông báo quyền và nghĩa vụ

của họ; theo đó cần sửa đổi, bổ sung khoản 5

Điều 179 Bộ luật TTHS năm 2015 như sau:

Thứ tư, về quyền đề nghị thay đổi

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

“Sau khi nhận được quyết định phê

chuẩn quyết định khởi tố bị can hoặc quyết

định khởi tố bị can của Viện kiểm sát, Cơ

quan điều tra phải giao ngay quyết định

khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết

định khởi tố bị can và thông báo, giải thích

quyền, nghĩa vụ cho bị can”.

Theo các quy định về người bị buộc tội

trong Bộ luật TTHS năm 2015 (từ Điều 58

đến Điều 61), bị can, bị cáo đều có quyền đề

nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành

tố tụng²², còn người bị giữ trong trường hợp

khẩn cấp, người bị bắt và người bị tạm giữ

không có quyền này. Tuy nhiên, theo Điều

50 Bộ luật TTHS năm 2015 thì người bị tạm

giữ cũng có quyền đề nghị thay đổi người

có thẩm quyền tiến hành tố tụng²³. Như vậy,

có thể thấy sự thiếu thống nhất trong quy

định của pháp luật TTHS về vấn đề này.

Đối với người bị bắt trong trường hợp

phạm tội quả tang và người bị bắt theo quyết

định truy nã, cần bổ sung việc thông báo, giải

thích quyền và nghĩa vụ của họ. Theo đó, tác

giả kiến nghị sửa đổi, bổ sung các khoản 1, 2

Điều 114 Bộ luật TTHS năm 2015 như sau:

2.2. Một số kiến nghị

“1. Sau khi giữ người trong trường hợp

khẩn cấp, bắt người hoặc nhận người bị giữ,

bị bắt, Cơ quan điều tra, cơ quan được giao

nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra

phải lấy lời khai ngay và trong thời hạn 12

giờ phải ra quyết định tạm giữ hoặc trả tự do

Trên cơ sở những hạn chế, bất cập nêu

trên, tác giả kiến nghị sửa đổi, bổ sung một

số vấn đề sau:

Thứ nhất, đối với quyền được thông

báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ.

20. Xem điểm g khoản 2 Điều 59 Bộ luật TTHS năm 2015.

21. “Những người có thẩm quyền ra lệnh giữ người quy định tại khoản 2 Điều 110 của Bộ luật này có quyền

ra quyết định tạm giữ…”.

22. Xem điểm g khoản 2 Điều 60; điểm d khoản 2 Điều 61 Bộ luật TTHS năm 2015.

23. “Điều 50. Người có quyền đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng

1. Kiểm sát viên.

2. Người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự và người đại diện của họ.

3. Người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự”.

24. Việc sửa đổi, bổ sung này đồng thời cũng đảm bảo quyền được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ

của người bị bắt là bị can, bị cáo.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

THỰC TIỄN PHÁP LUẬT

cho người bị bắt. Đối với người bị bắt trong

trường hợp phạm tội quả tang, sau khi bắt

hoặc nhận người bị bắt, trước khi lấy lời khai,

Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm

vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải

thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ của

họ theo quy định tại Điều 58 của Bộ luật này.

2015 cần được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Tự bào chữa, nhờ người bào chữa

hoặc được cơ quan có thẩm quyền tiến hành

tố tụng chỉ định người bào chữa cho họ trong

những trường hợp do Bộ luật này quy định”.

Thứ ba, đối với quyền khiếu nại quyết

định, hành vi tố tụng của cơ quan, người

có thẩm quyền tiến hành tố tụng của người

bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị

bắt, người bị tạm giữ.

2. Sau khi thông báo, giải thích quyền

và nghĩa vụ của người bị bắt theo quyết

định truy nã và lấy lời khai của họ thì Cơ

quan điều tra nhận người bị bắt phải thông

báo ngay cho Cơ quan đã ra quyết định truy

nã đến nhận người bị bắt...”²⁵.

Như đã phân tích, để đảm bảo tính đầy

đủ, cần bổ sung quy định quyền của người

bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị

bắt, người bị tạm giữ trong việc khiếu nại

quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan,

người có thẩm quyền nói chung trong việc

giữ người, bắt người, tạm giữ. Theo đó, tác

giả kiến nghị sửa đổi, bổ sung điểm h khoản

1 Điều 58 Bộ luật TTHS năm 2015 như sau:

Đối với bị cáo, để bảo đảm cho bị cáo

biết và hiểu rõ về các quyền và nghĩa vụ của

mình cần quy định việc thông báo, giải thích

quyền và nghĩa vụ của bị cáo khi giao quyết

định đưa vụ án ra xét xử cho bị cáo. Nói cách

khác, khoản 1 Điều 286 Bộ luật TTHS năm

2015 cần được sửa đổi, bổ sung như sau:

“Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng

của cơ quan, người có thẩm quyền trong

việc giữ người, bắt người”.

“Quyết định đưa vụ án ra xét xử

được giao cho bị cáo hoặc người đại diện

của họ; gửi cho người bào chữa, bị hại,

đương sự chậm nhất là 10 ngày trước khi

mở phiên tòa. Khi giao quyết định đưa vụ

án ra xét xử cho bị cáo phải thông báo, giải

thích quyền và nghĩa vụ của bị cáo theo quy

định tại Điều 61 của Bộ luật này…”.

Tương tự, cần sửa đổi, bổ sung điểm g

khoản 2 Điều 59 Bộ luật TTHS năm 2015

như sau:

“Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng

của cơ quan, người có thẩm quyền về việc

tạm giữ”.

Thứ hai, đối với quyền tự bào chữa,

nhờ người bào chữa.

Thứ tư, đối với quyền đề nghị thay đổi

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Để đảm bảo tính thống nhất, cần bổ

sung quyền được cơ quan có thẩm quyền

tiến hành tố tụng chỉ định người bào chữa

cho người bị buộc tội trong những trường

hợp luật định trong quy định về quyền của

họ. Theo đó, điểm g khoản 1 Điều 58; điểm

d khoản 2 Điều 59; điểm h khoản 2 Điều 60;

điểm g khoản 2 Điều 61 Bộ luật TTHS năm

Để đảm bảo sự thống nhất với quy

định tại Điều 50 Bộ luật TTHS năm 2015

về quyền đề nghị thay đổi người có thẩm

quyền tiến hành tố tụng của người bị tạm

giữ, cần bổ sung quyền “đề nghị thay đổi

người có thẩm quyền tiến hành tố tụng” đối

với người bị tạm giữ trong khoản 2 Điều 59



Bộ luật TTHS năm 2015

25. Có một số ý kiến cho rằng cần phải hiểu việc thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ đối với người bị

bắt trong trường hợp phạm tội quả tang và người bị bắt theo quyết định truy nã được thực hiện khi lấy lời khai

đối với họ. Tuy nhiên, Bộ luật TTHS năm 2015 không quy định về trình tự, thủ tục lấy lời khai đối với người

bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang và người bị bắt theo quyết định truy nã nên không có cơ sở pháp lý

để khẳng định nhận định trên.

Số 03 + 04 (427 + 428) - T2/2021

7 trang yennguyen 20/04/2022 1520

Download

Bạn đang xem tài liệu "Về người bị buộc tội theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam năm 2015", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

File đính kèm:

ve_nguoi_bi_buoc_toi_theo_quy_dinh_cua_bo_luat_to_tung_hinh.pdf