Báo cáo thực tập tốt nghiệp Quyền và nghĩa vụ cha, mẹ với con sau ly hôn theo luật hôn nhân gia đình Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGUYỄN TẤT THÀNH

KHOA LUẬT



BÁO CÁO THỰC TẬP TỐT NGHIỆP

NGÀNH LUẬT KINH TẾ

QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CHA, MẸ VỚI CON

SAU LY HÔN THEO LUẬT HÔN NHÂN GIA

ĐÌNH VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:

ThS. HÀ THU THỦY

Sinh viên thực hiện

NGUYỄN NGỌC TRANG

Mã số SV: 1711546444

Lớp: 17DLK1B

TP.Hồ Chí Minh - 2020

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGUYỄN TẤT THÀNH

KHOA LUẬT



BÁO CÁO THỰC TẬP TỐT NGHIỆP

NGÀNH LUẬT KINH TẾ

QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CHA, MẸ VỚI CON

SAU LY HÔN THEO LUẬT HÔN NHÂN GIA

ĐÌNH VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:

ThS. HÀ THU THỦY

Sinh viên thực hiện

NGUYỄN NGỌC TRANG

Mã số SV: 1711546444

Lớp: 17DLK1B

TP.Hồ Chí Minh – 2020

LỜI CẢM ƠN

Tám tuần thực tập ngắn ngủi là cơ hội cho em tổng hợp và hệ thống hóa lại những

kiến thức đã học, đồng thời kết hợp với thực tế để nâng cao kiến thức chuyên môn.

Tuy chỉ có tám tuần thực tập, nhưng qua quá trình thực tập, em đã được mở rộng

tầm nhìn và tiếp thu rất nhiều kiến thức thực tế. Từ đó em nhận thấy, việc cọ sát

thực tế là vô cùng quan trọng – nó giúp sinh viên xây dựng nền tảng lý thuyết được

học ở trường vững chắc hơn.

Lời cảm ơn đầu tiên xin gửi lời cám ơn chân thành đến Ban giám hiệu trường Đại

học Nguyễn Tất Thành cùng quý thầy/cô khoa Luật đã tận tâm giảng dạy và truyền

đạt những kiến thức, kinh nghiệm quý báu cho em. Đặc biệt, em xin cảm ơn cô Hà

Thu Thủy, người đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành bài báo cáo này.

Em xin gửi đến ban lãnh đạo Cục, các Phòng ban, các cô chú, anh chị trong Cục

Thi Hành án Dân sự TP Hồ Chí Minh – và đặc biệt cảm ơn Chấp hành viên Phan

Thị Soa người hướng dẫn cho em trong suốt quá trình thực tập để em có thể hoàn

thành kỳ thực tập tốt. Cảm ơn đơn vị đã tiếp nhận và nhiệt tình tạo mọi điều kiện

thuận lợi cho em hoàn thành một kỳ thực tập một cách thuận lợi mặc dù còn nhiều

điều thiếu xót.

Vì thời gian và kiến thức còn hạn hẹp nên bài báo cáo không thể tránh khỏi những

thiếu sót, rất mong sự góp ý của quý thầy cô và các bạn, để em rút kinh nghiệm và

hoàn thành tốt hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Ngày ……... tháng ….…. năm 2020

Sinh viên thực hiện

(ký và ghi họ tên)

……………………………………….

i

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

• Họ và tên người nhận xét:…………………………………….…Học vị:……………

NỘI DUNG NHẬN XÉT

…………………………………………………………………………………………...

TPHCM, ngày ….. tháng …. năm 2020

NGƯỜI NHẬN XÉT

………………………………..

ii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................................................................................1

1.Tính cấp thiết của đề tài: ...........................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu:................................................................................................2

3. Đối tượng phạm vi nghiên cứu:................................................................................2

4. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................................2

5. Kết cấu bài báo cáo :..................................................................................................2

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ CƠ QUAN THỰC TẬ P .........................................1

1.1 Khái quát về cơ quan thực tập:..............................................................................1

1.2 Chức năng, nhiệm vụ :.............................................................................................2

CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA

CHA MẸ VỚI CON SAU LY HÔN ............................................................................3

2.1 Khái quát về quyền và nghĩa vụ cha mẹ sau ly hôn :............................................3

2.1.1 Khái niệm quyền và nghĩa vụ cha mẹ với con sau ly hôn: .....................................3

2.1.2. Nguyên tắc xác định quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối vói con sau ly hôn: .......4

2.2. Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau khi ly hôn theo pháp luật Việt

Nam.................................................................................................................................6

2.2.1 Quyền và nghĩa vụ về nhân thân ...........................................................................6

2.2.2 Quyền và nghĩa vụ về tài sản: ..............................................................................11

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VIỆC THỰC HIỆN QUY ĐỊNH VỀ QUYỀN VÀ

NGHĨA VỤ CỦA CHA MẸ VỚI CON SAU LY HÔN VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

.......................................................................................................................................14

3.1. Thực tiễn áp dụng quy định quyền và nghĩa vụ cha mẹ với con sau ly hôn :..14

3.2. Một s ố giải pháp hoàn thiện pháp luậ t ..............................................................14

3.2.1 Giải pháp về mặt lập pháp:..................................................................................14

3.2.2 Giải pháp về vấn đề áp dụng pháp luật và nâng cao ý thức pháp luật:...............15

3.2.3 Giải pháp về mặt kỹ thuật: ...................................................................................17

KẾT LUẬN ..................................................................................................................18

iii

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

HN&GĐ

Hôn nhân và gia đình

Tòa án nhân dân

Toàn án dân sự

TAND

TADS

VKS

Viện Kiểm sát

iv

MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài:

Gia đình và khoa học về gia đình luôn là vấn đề xã hội được tiếp cận và nghiên cứu từ

nhiều góc độ khác nhau. Trên góc độ nghiên cứu luật học, pháp luật hôn nhân gia đình

là một đề tài lớn có ý nghĩa xã hội nhân văn sâu sắc. Ly hôn là một chế định pháp luật;

ly hôn cũng là một vấn đề xã hội. Hậu quả ly hôn sẽ đem lại ảnh hưởng xấu cho gia đình

và xã hội nếu không được giải quyết thấu tình đạt lý. Khoa học pháp lý và những quy

phạm pháp luật cụ thể có giá trị đặc biệt trong việc loại trừ hoặc giảm bớt những hậu

quả xấu do vấn đề ly hôn đặt ra.

Xét về phương diện lịch sử nhà nước và pháp luật, dưới bất kỳ chế độ xã hội nào, Nhà

nước cũng quan tâm đến việc giải quyết việc ly hôn và hậu quả pháp lý của nó. Nhưng

đối với những xã hội khác nhau thì mục đích điều chỉnh của pháp luật đối với vấn đề

hôn nhân và gia đình nói chung cũng như việc ly hôn và giải quyết hậu quả của nó nói

riêng là hoàn toàn khác nhau. Trong thực tế, nhìn chung các vụ kiện về hôn nhân và gia

đình là không đơn giả vì ngoài việc đụng chạm đến quyền lợi thiết thân của các bên

đương sự về mặt vật chất thì vấn đề chủ yếu nhất chính là việc đụng chạm đến tình cảm

của vợ, chồng; giữa cha, mẹ với con cái. Cho nên nếu giải quyết vấn đề này không hợp

tình, hợp lý, không dựa trên nguyên tắc bình đẳng, không làm thỏa mãn đối với các bên

đương sự sẽ dẫn đến việc các bên đương sự phải đi lại kiện tụng nhau nhiều lần, mất

nhiều thời gian, cuộc sống không ổn định sẽ làm ảnh hưởng không nhỏ đến lợi ích của

cá nhân cũng như lợi ích chung của xã hội không những thế còn gây nên tình trạng mất

đoàn kết giữa các bên đương sự.

Vì vậy, trong quá trình xem xét, giải quyết vấn đề quyền và nghĩa vụ nuôi con của cha

mẹ sau ly hôn theo luật hôn nhân gia đình Việt Nam thì Tòa án ngoài việc phải tiến hành

điều tra, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng của các bên đương sự, của con cái thì cần phải

phải nắm vững tình hình tài sản, tình trạng cụ thể của gia đình mới có thể ra quyết định

đúng đắn trong mỗi bản án của mình. Trong giai đoạn hiện nay, việc giải quyết đúng

đắn, công bằng hậu quả pháp lý của các vụ việc ly hôn nói chung cũng như vấn đề quyền

và nghĩa vụ của cha mẹ sau ly hôn nói riêng của nó có một ý nghĩa đặc biệt to lớn. Về

mặt lý luận - nó củng cố vững chắc chế độ một vợ một chồng, tự nguyện, tiến bộ góp

1

phần khẳng định các nguyên tắc: Nguyên tắc bình đẳng giữa vợ và chồng, nguyên tắc

bảo đảm quyền lợi của người vợ và con chưa thành niên, nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và

trẻ em theo Luật Hôn nhân gia đình năm 2000. Về mặt thực tiễn nó đảm bảo sự công

bằng về lợi ích cũng như quyền và nghĩa vụ của các bên đương sự đặc biệt là đối với bà

mẹ và trẻ em.

Với mong muốn nhỏ bé nhằm góp phần làm sáng tỏ về mặt lý luận vấn đề quyền và

nghĩa vụ của cha, mẹ với con sau khi ly hôn trên cơ sở các quy định của pháp luật Việt

Nam, tôi xin chọn đề tài: "Quyền và nghĩa vụ của cha, mẹ với con sau ly hôn theo luật

hôn nhân gia đình Việt Nam" làm báo cáo thực tập.

2. Mục đích nghiên cứu:

Mục đích nghiên cứu đề tài là làm rõ cơ sở lý luận của Luật hôn nhân gia đình Việt Nam

về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau ly hôn. Đánh giá thực trạng, đề xuất một

số phương hướng giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường hiệu quả điều chỉnh của

pháp luật hôn nhân gia đình về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau khi ly hôn

cũng như đảm bảo quyền lợi chính đáng của vợ chồng trong việc nuôi dưỡng, chăm sóc

con.

3. Đối tượng phạm vi nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu vấn đề quyền và nghĩa vụ của cha

mẹ với con sau ly hôn theo quy định của pháp luật hôn nhân gia đình Việt Nam hiện

hành, thực trạng thực hiện quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau ly hôn.

Phạm vi nghiên cứu: Đề tài hướng tới nghiên cứu về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với

con sau ly hôn trong luật hôn nhân gia đình Việt Nam hiện hành và các văn bản liên

quan.

4. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp duy vật biện chứng,

phương pháp duy vật lịch sử, phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh, logic học và xã

hội học … để làm rõ nội dung các vấn đề cần nghiên cứu của đề tài nhằm đảm bảo tính

khoa học.

5. Kết cấu bài báo cáo:

Ngoài phần mở đầu, kết thúc và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài gồm

3 chương:

Chương 1: Tổng quan về cơ quan thực tập.

2

Chương 2: Những vấn đề lý luận về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau ly hôn.

Chương 3: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng các quy định hiện hành về quyền

và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau khi ly hôn và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật.

3

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN VỀ CƠ QUAN THỰC TẬP

1.1 Khái quát về cơ quan thực tập:

1.1.1 Vài nét sơ lược về Cục thi hành án dân sự TP.HCM:

Địa chỉ: 372A Nguyễn Văn Lượng, Phường 16, Quận Gò Vấp, TP.HCM.

Điện thoại: 08.39893919; Fax: 08.39893918.

Email: hochiminh@moj.gov.vn

Cục Thi hành án dân sự có vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn; Theo quy định tại

Nghị định số 74/2009/NĐ-CP ngày 09 tháng 9 năm 2009 của Chính phủ quy định chi

tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thi hành án dân sự về cơ quan quản lý

thi hành án dân sự, cơ quan thi hành án dân sự và công chức làm công tác thi hành án

dân sự, Cục Thi hành án dân sự có vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ

chức như sau:

1.Cục Thi hành án dân sự tỉnh là cơ quan trực thuộc Tổng cục Thi hành án dân sự, thực

hiện chức năng thi hành án dân sự, có nhiệm vụ giúp Tổng Cục trưởng Tổng cục Thi

hành án dân sự quản lý một số mặt công tác tổ chức, cán bộ của cơ quan thi hành án dân

sự địa phương và thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

2.Cục Thi hành án dân sự tỉnh có các phòng chuyên môn trực thuộc.

3.Cục Thi hành án dân sự tỉnh có Cục trưởng đồng thời là Thủ trưởng cơ quan thi hành

án dân sự; Phó Cục trưởng đồng thời là Phó Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự;

Chấp hành viên sơ cấp; Chấp hành viên trung cấp; Chấp hành viên cao cấp; Thẩm tra

viên thi hành án; Thẩm tra viên chính thi hành án; có thể có Thẩm tra viên cao cấp thi

hành án; Thư ký thi hành án và công chức khác.

4.Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự tỉnh chịu trách nhiệm trước Tổng Cục trưởng

Tổng cục Thi hành án dân sự và trước pháp luật về toàn bộ hoạt động của Cục Thi hành

án dân sự tỉnh. Phó Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự tỉnh chịu trách nhiệm trước Cục

trưởng Cục Thi hành án dân sự tỉnh và trước pháp luật về lĩnh vực công tác được phân

công phụ trách.

5.Cục Thi hành án dân sự tỉnh chịu sự chỉ đạo của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh theo quy

định tại Điều 173 Luật Thi hành án dân sự, có trách nhiệm báo cáo với Ủy ban nhân dân

cùng cấp về chủ trương, biện pháp tăng cường công tác thi hành án dân sự trên địa bàn

1

và thực hiện báo cáo công tác thi hành án dân sự trước Hội đồng nhân dân cùng cấp theo

quy định của pháp luật.

1.1.2 Cơ cấu tổ chức Cục thi hành án dân sự TP.HCM:

Cục Thi hành án dân sự TP. Hồ Chí Minh hiện có 04 lãnh đạo gồm 01 Cục trưởng và

04 Phó Cục trưởng, với 06 phòng chuyên môn tham mưu trực tiếp cho lãnh đạo Cục

cùng 19 Chi cục THADS quận và 05 Chi cục THADS huyện, có trách nhiệm tổ chức thi

hành các bản án, quyết định theo quy định của Luật Thi hành án dân sự.

1.2 Chức năng, nhiệm vụ:

Là một trong số 06 phòng chuyên môn thuộc Cục Thi hành án dân sự TPHCM, Phòng

Kiểm tra, Giải quyết khiếu nại, tố cáo có chức năng tham mưu, giúp Cục trưởng thực

hiện công tác kiểm tra; Thẩm tra hồ sơ thi hành án; Tiếp dân; Xử lý đơn thư, giải quyết

khiếu nại, tố cáo về thi hành án dân sự; tham mưu công tác phòng, chống tham nhũng

trong ngành Thi hành án dân sự thành phố; Trả lời kháng nghị, kiến nghị của VKSND

và tổng hợp, báo cáo công tác bồi thường nhà nước.

2

CHƯƠNG 2

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA

CHA MẸ VỚI CON SAU LY HÔN

2.1 Khái quát về quyền và nghĩa vụ cha mẹ sau ly hôn:

2.1.1 Khái niệm quyền và nghĩa vụ cha mẹ với con sau ly hôn:

Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con có thể được tiếp cận dưới góc độ một bộ

phận đặc thù quyền con người trong lĩnh vực gia đình và dưới góc độ các quyền và nghĩa

vụ dân sự.

Trong số các quyền con người mà các văn bản luật quốc tế nêu trên có đề cập đến thì

quyền liên quan đến cha mẹ, con cũng là một nội dung cơ bản và nhận được sự quan

tâm của nhiều quốc gia thành viên. Tại khoản 1, Điều 9 công ước quốc tế về quyền trẻ

em có quy định: Các quốc gia thành viên phải bảo đảm rằng trẻ em không bị tách khỏi

cha, mẹ trái với ý muốn của họ , trừ trường hợp do các cơ quan có thẩm quyền quyết

định với sự thẩm định của Tòa án rằng theo pháp luật và các thủ tục áp dụng thì việc

tách khỏi cha mẹ như vậy là cần thiết cho lợi ích tốt nhất của trẻ em. Quyết định này có

thể là cần thiết trong những trường hợp đặc biệt như trẻ em bị cha mẹ lạm dụng hay bỏ

mặc, hoặc khi cha mẹ sống ly thân và cần có một quyết định về nơi cư trú của trẻ em.

Để có thể đưa ra khái niệm về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con thì trước hết

chúng ta cần tìm hiểu rõ nội dung của thuật ngữ “nghĩa vụ” và “quyền”. Theo như từ

điển luật học, “Quyền là khái niệm khoa học pháp lý dùng để chỉ những điều mà pháp

luật công nhận và bảo đảm thực hiện đối với cá nhân, tổ chức để theo đó cá nhân, tổ

chức được hưởng, được làm, được đòi hỏi mà không ai được ngăn cản, hạn chế”¹, còn

“Nghĩa vụ là việc phải làm theo bổn phận của mình”². Pháp luật quy định về nghĩa vụ

và quyền của cha mẹ đối với con dựa trên những chuẩn mức về đạo đức có nền tảng

xuất phát từ những yếu tố: tình cảm, huyết thống, nuôi dưỡng, tuy nhiên vẫn phải bảo

đảm theo một quy tắc thống nhất và theo sự điều chỉnh của pháp luật Việt Nam.

Từ những phân tích trên, chúng ta có thể hiểu quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con

như sau: “Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con là tổng hợp những quy định mà

pháp luật cho phép cha, mẹ được hưởng, được làm, được đòi hỏi, bên cạnh đó còn là

¹Từ điển luật học, Trang 648

²Từ điển luật học, Trang 560

3

những điều bắt buộc cha mẹ phải thực hiện cho con vì lợi ích của con, bao gồm cả nghĩa

vụ và quyền về nhân thân lẫn tài sản.

2.1.2. Nguyên tắc xác định quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối vói con sau ly hôn:

Ly hôn là một vấn đề xã hội được quan tâm ở hầu hết các quốc gia giới. Đây là vấn đề

không mới nhưng luôn nhức nhối bởi những hậu quả nặng nề mà nó để lại. Ly hôn làm

chấm dứt quan hệ vợ chồng, nhưng quan hệ cha mẹ đối với con thì không thay đổi mà

chỉ đặt ra vấn đề giải quyết giao con cho ai trực tiếp nuôi dưỡng và việc cấp dưỡng nuôi

con như thế nào. Những vấn đề này phải được giải quyết xuất phát từ góc độ bảo vệ

quyền trẻ em, đồng thời bảo vệ quyền của cha mẹ.

- Nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và trẻ em: Trong xã hội xưa và nay, người phụ nữ góp

một vai trò vô cùng quan trọng, vai trò đó thể hiện ngay trong gia đình, họ vừa là

người vợ, người mẹ, người con dâu trong gia đình. Họ còn có vai trò lớn với xã hội

đó là người lao động trong xã hội, vì vậy người phụ nữ không chỉ có vai trò quan

trọng trong gia đình mà còn đối với cả xã hội. Dưới chế độ cũ, quyền yêu cầu ly hôn

và những quyền lợi của phụ nữ sau khi ly hôn bị hạn chế bởi mối quan hệ “bất bình

đẳng”, duy trì chế độ gia trưởng. Người phụ nữ sau khi ly hôn phải gắng chịu hậu

quả vô cùng lớn về nhân thân và tài sản, hầu như những quyền lợi của họ mặc nhiên

không được công nhận. Đến Luật Hôn nhân và gia đình từ năm 1986, năm 2000 và

năm 2014 các quy định bảo vệ người phụ nữ khi ly hôn dần được hoàn thiện và ghi

nhận trong Luật.

Không chỉ đề cao vai trò của người phụ nữ và pháp luật bảo vệ quyền lợi của họ khi ly

hôn mà đối tượng trẻ em và quyền trẻ em cũng là nội dung được ưu tiên hàng đầu khi

giải quyết các trường hợp ly hôn. Trẻ em là hạnh phúc của gia đình là tương lai của đất

nước, là lớp người kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nếu không được sự

quan tâm của xã hội, sự bảo vệ của pháp luật thì những mầm non của hôm nay không

thể trở thành những công dân có ích cho xã hội mai sau. Những đứa trẻ có cha mẹ ly

hôn phải chịu thiệt thòi so với các bạn bè đồng lứa, hơn nữa chúng còn chưa thể tự lo

cho mình được, vì vậy cần có sự quan tâm đặc biệt tới đối tượng này. Không phải ngẫu

nhiên mà nguyên tắc " Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ phụ nữ, trẻ

em ... " được đưa vào trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật hôn nhân, gia đình.

Và ngay cả cha mẹ - là những bậc sinh thành của trẻ, khi có hành vi vi phạm nghiêm

trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con cũng sẽ bị hạn chế quyền

4

của mình. Đặc biệt, nhà làm luật còn dự liệu cả những trường hợp sau ly hôn, trẻ phải ở

với bố dượng hay mẹ kế, để hạn chế tối đa vấn đề bạo lực, bạo hành gia đình, gây ảnh

hưởng xấu đến đời sống tâm sinh lý của trẻ , tại Điều 79 Luật HNGĐ 2014 “Cha dượng,

mẹ kế có quyền và nghĩa vụ trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con riêng của

bên kia cùng sống chung với mình theo quy định tại các điều 69, 71 và 72 của Luật này”

hay “Bố dượng, mẹ kế và con riêng của vợ hoặc chồng không được ngược đãi hành hạ,

xúc phạm nhau”. Những quy định này dựa trên nền tảng đạo đức xã hội mang tính truyền

thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam, đồng thời xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ quyền

lợi cho trẻ em.

-

Nguyên tắc bình đẳng giữa vợ và chồng: Khi ly hôn, người cha và người mẹ hay

chính là vợ và chồng đều có cơ hội ngang nhau trong việc được trực tiếp nuôi dưỡng,

chăm sóc con . Theo đó, vợ chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, quyền và

nghĩa vụ của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con nếu không thỏa thuận được thì mới

cần đến sự can thiệp từ tòa án. Ngoài ra, vợ, chồng còn bình đẳng trong quyền thăm

nom con sau ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền thăm nom con, không

ai được cản trở người đó thực hiện quyền thăm nom con của mình, và bình đẳng

trong quyền yêu cầu thay đổi người người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, tức là

sau khi ly hôn, nếu phát hiện người cha ( hoặc người mẹ ) đang trực tiếp nuôi con

không bao đảm quyền lợi về mọi mặt của con thì người kia có quyền yêu cầu Tòa án

quyết định việc thay đổi người trực tiếp nuôi con để bảo đảm lợi ích cho con. Ví dụ

như trường hợp con sau khi ly hôn được sống với mẹ nhưng khi mẹ tái hôn thì bố

dượng thường xuyên hành hạ, đánh đập con riêng của vợ ảnh hưởng không tốt đến

tâm lý đứa trẻ, lúc này người bố của đứa trẻ có quyền yêu cầu thay đổi trực tiếp

quyền nuôi con.

- Nguyên tắc tôn trọng quyền của cha, mẹ: Theo nguyên tắc, quyền cha, mẹ là

quyền tuyệt đối.

Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ sau ly hôn thực chất là chúng ta đặt quyền và nghĩa vụ

trong một quan hệ pháp luật cụ thể đó là quan hệ pháp luật hôn nhân gia đình, hay chính

là giải quyết mối quan hệ vợ chồng trong vấn đề con cái sau khi ly hôn. Trong quan hệ

này quy định những việc bố mẹ được phép làm trong giới hạn quyền làm cha, làm mẹ

của mình như quyền được quản tài sản riêng của con chưa thành niên, quyền chăm sóc,

nuôi dưỡng hay quyền thăm nom. Đồng thời họ cũng phải thực hiện những nghĩa nhất

5

định như nghĩa vụ bồi thường thiệt hại do con chưa thành niên gây ra, nghĩa vụ cấp

dưỡng nuôi con ... Trong số các quyền hay nghĩa vụ đó có những nội dung vừa là quyền

và cũng vừa là nghĩa vụ, nó thể hiện được quan hệ qua lại, tương hỗ của hai yếu tố này,

đồng thời cũng phần nào phản ánh được tính chất riêng biệt và đặc thù của quan hệ pháp

luật hôn nhân gia đình; mặc dù là quan hệ pháp luật điều chỉnh nhưng vẫn mang trong

đó yếu tố đạo đức và truyền thống dân tộc.

2.2. Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ với con sau khi ly hôn theo pháp luật Việt Nam

2.2.1 Quyền và nghĩa vụ về nhân thân

Sau khi ly hôn, người trực tiếp nuôi dưỡng, giáo dục con là người cùng sống với con

trong một ngôi nhà, vì vậy họ không bị hạn chế quyền của cha mẹ đối với con. Họ là

người có thể theo dõi con hàng ngày, thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình một

cách thường xuyên, liên tục. Hơn nữa, họ là người đã được xác định là người có thể nuôi

dưỡng, giáo dục con tốt hơn người kia, nên những nghĩa vụ và quyền mà hai vợ chồng

đã từng thực hiện trước đây vẫn được giao cho họ. Đó là những nghĩa vụ và quyền như

trực tiếp chăm sóc, dạy dỗ con, đại diện cho con trước pháp luật, quản lý tài sản của con

…

Quyền trực tiếp nuôi dưỡng con:

Vấn đề trao quyền trực tiếp nuôi dưỡng con cho ai luôn là một nội dung quan trọng trong

các vụ án ly hôn, có ý nghĩa quyết định đối với cuộc sống và tương lai của các con. Bởi

vì, người trực tiếp nuôi con là người cùng sống với con trong một mái nhà, có ảnh hưởng

sâu sắc đến sự phát triển về nhân cách, trí tuệ, thể chất của trẻ. Một quyết định sai lầm

khi giao con cho người kia nuôi có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng không thể

khắc phục được. Vì vậy, dù việc giao con cho ai nuôi dưỡng, giáo dục trực tiếp là sự

thỏa thuận của cha mẹ hay quyết định của Tòa án thì đều phải được xem xét một cách

toàn diện và cẩn trọng, phải đảm bảo được lợi ích tốt nhất cho con cái. Khoản 2 Điều 81

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: “Vợ, chồng thỏa thuận người trực tiếp

nuôi con, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; nếu không thỏa

thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền

lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ bảy tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của

con”.³

³Quốc hội (2014), Luật Hôn nhân và gia đình, Hà Nội

6

Việc xác định quyền lợi về mọi mặt của con phải căn cứ vào hoàn cảnh của người trực

tiếp nuôi con. Quyền lợi về mọi mặt của con không chỉ là đáp ứng những nhu cầu tối

thiểu mà còn bao gồm những điều kiện cần thiết cho sự phát triển về thể chất và trí tuệ

của con. Tuy nhiên, vẫn còn có trường hợp cả cha và mẹ không ai có đủ tư cách hoặc

điều kiện để được thực hiện quyền trực tiếp nuôi con thì có thể giao con cho một người

khác nuôi dưỡng. Người đó có thể là ông bà, cô, dì, chú, bác hoặc là anh, chị, em đã

thành niên... của đứa trẻ, có điều kiện bảo đảm cuộc sống ổn định cho các em. Miễn sao

quyền lợi của những đứa con được bảo vệ toàn diện nhất. Tất nhiên là nghĩa vụ của cha

mẹ đối với con cái cũng không vì thế mà mất đi.

Nghĩa vụ và quyền chăm sóc, nuôi dưỡng con:

Điều 15 Luật Trẻ em năm 2016 quy định: "Trẻ em có quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng

để phát triển toàn diện”. Khoản 1, Điều 71 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy

định: "Cha mẹ có nghĩa vụ và quyền cùng nhau chăm sóc, nuôi dưỡng con chưa thành

niên hoặc con đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng

lao động và không có tài sản để tự nuôi mình".

Khi vợ chồng ly hôn, họ không thể cùng nhau thực hiện việc chăm sóc, nuôi dưỡng con

như lo cho con từng bữa ăn, giấc ngủ được mà quyền và nghĩa vụ này được thực hiện

bởi người trực tiếp nuôi con. Người không trực tiếp nuôi con không thể thực hiện việc

này ,họ chỉ có thể thực hiện một cách gián tiếp qua việc thăm nom và cấp dưỡng nuôi

con. Như vậy, dù không cùng chung sống nhưng nghĩa vụ chăm sóc, giáo dục con vẫn

được đặt ra cho cả hai người. Tuy nhiên, việc chăm lo cho cuộc sống hằng ngày của con

thuộc nghĩa vụ của người trực tiếp nuôi con.

Nghĩa vụ và quyền giáo dục con:

Khoản 1 Điều 72 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: "Cha mẹ có nghĩa vụ

và quyền giáo dục con, chăm lo và tạo điều kiện cho con học tập”. Điều này cũng phù

hợp với quy định của Luật Trẻ em năm 2016, theo khoản 1, Điều 16: "Trẻ em có quyền

được giáo dục, học tập để phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của bản

thân."

Giáo dục trẻ em không chỉ là nghĩa vụ của cha mẹ mà nó là sự phối hợp chặt chẽ giữa

gia đình, nhà trường và xã hội, theo Luật Trẻ em 2016: "Cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo

dục, gia đình, cá nhân có trách nhiệm bảo đảm thực hiện quyền và bổn phận của trẻ

7

em; hỗ trợ, tạo điều kiện để trẻ em thực hiện quyền và bổn phận của mình theo quy định

của pháp luật; phối hợp, trao đổi thông tin trong quá trình thực hiện."⁴

Tuy nhiên, khi cha mẹ ly hôn có rất nhiều nguyên nhân ảnh hưởng đến việc học tập của

các con. Trước hết, đó là sự thay đổi về tâm lý, tính cách, tinh thần học tập và rèn luyện.

Không ít các em rơi vào tình trạng mặc cảm, xấu hổ với bạn bè, thầy cô nên không muốn

đến lớp và thường xuyên trốn học. Việc thay đổi trường lớp cũng có thể xảy ra và để

làm quen được với môi trường mới cũng có thể làm việc học tập bị gián đoạn. Trẻ rất

khó hòa nhập vì sợ mọi người biết về hoàn cảnh gia đình mình. Việc học tập bị gián

đoạn, sa sút sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của các em sau này. Vì vậy, khi giao con

cho người nuôi dưỡng phải cân nhắc kỹ tới việc học tập của trẻ. Và vai trò của người

trực tiếp nuôi con trong việc động viên, quản lý con trong học tập, rèn luyện là rất quan

trọng.

Quyền đại diện cho con:

Theo Luật HN&GĐ năm 2014 quy định: "Cha mẹ là người đại diện theo pháp luật của

con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự, trừ trường hợp

con có người khác làm giám hộ hoặc có người khác đại diện theo pháp luật"⁵.

Đại diện là việc một người nhân danh người khác xác lập, thực hiện giao dịch dân sự

trong phạm vi thẩm quyền đại diện. Theo quy định của pháp luật dân sự thì cha mẹ là

người đại diện đương nhiên cho con chưa thành niên, con đã thành niên nhưng mất năng

lực hành vi dân sự, trừ một số trường hợp. Khi cha mẹ ly hôn mà có con thuộc đối tượng

cần phải chăm sóc nuôi dưỡng thì người trực tiếp nuôi con cũng đồng thời là người đại

diện theo pháp luật của con nếu họ đủ điều kiện. Để đảm bảo quyền lợi của con, pháp

luật quy định những trường hợp mà cha mẹ không được đại diện cho con.

Quyền và nghĩa vụ thăm nom, chăm sóc con:

Điều 82 Luật HN&GĐ 2014 quy định: "Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con

có quyền, nghĩa vụ thăm nom con; mà không ai được cản trở".

Thăm nom con là một quyền cơ bản đối với người không trực tiếp nuôi con. Pháp luật

quy định quyền này là rất hợp lý và có ý nghĩa với cả người con lẫn người không được

trực tiếp nuôi con. Đối với người con, khi không cùng được sống với cha hay với mẹ là

một thiệt thòi không gì bù đắp nổi. Bởi vì chúng chỉ mới là những đứa trẻ rất ngây thơ

⁴khoản 2, Điều 9, Quốc Hội (2016), Luật Trẻ em, Hà Nội

⁵khoản 1, Điều 73, Quốc Hội (2014), Luật HN&GĐ, Hà Nội

8

và có quyền được sống trong gia đình hạnh phúc có cả cha và mẹ. Nhưng dù không

muốn, đứa trẻ chỉ được sống với một người. Ở lứa tuổi đang cần sự dỗ dành, chăm chút

của mẹ, sự dạy dỗ, dìu dắt của cha lại phải sống với một người chắc chắn trong tâm hồn

trẻ sẽ có sự thiếu hụt và lệch lạc. Và không ít trẻ em đã lâm và tình trạng rụt rè, thiếu tự

tin, không hòa nhập được với các bạn bè cùng lứa. Vì vậy, pháp luật quy định cho người

không được trực tiếp nuôi con có quyền và nghĩa vụ thăm nom con đã bù đắp được phần

nào sự thiếu hụt, trống trải đó. Quy định này của pháp luật đã tạo điều kiện cho con cái

được hưởng tình yêu thương, chăm sóc của cả cha và mẹ, tạo cơ hội cho con cái được

thường xuyên gặp gỡ, tiếp xúc với người cha hoặc người mẹ không sống bên cạnh mình.

Đối với người không trực tiếp nuôi con thì quyền thăm nom con đã phần nào làm vơi đi

nỗi buồn và nhớ con, làm giảm bớt đi cảm giác day dứt khi vì mình mà con cái phải

sống trong cảnh thiếu thốn tình cảm. Khi được thăm nom con, họ có thể biết được tình

hình cuộc sống và học tập của con mình, có thể tâm sự và giúp con giải quyết những

vấn đề nhạy cảm mà người trực tiếp nuôi con mình không làm được… Đây cũng là một

cơ sở pháp lý để họ thực hiện quyền của mình. Tuy nhiên, dù thế nào thì quyền thăm

nom chỉ được duy trì và tôn trọng nếu như xuất phát từ lợi ích của con cái.

Quyền thăm nom con là một quyền nhân thân của người không trực tiếp nuôi con vì vậy

không ai được cản trở họ. Người trực tiếp nuôi con và những người khác có nghĩa vụ

tôn trọng quyền này. Để đảm bảo cho quyền thăm nom của người không trực tiếp nuôi

con được thực hiện một cách thuận lợi, và cũng là để bảo vệ quyền lợi của con, Nghị

định số 167/2013/NĐ-CP đã có quy định:

"Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 300.000 đồng đối với hành vi ngăn

cản quyền thăm nom, chăm sóc giữa ông, bà và cháu; giữa cha, mẹ và con, trừ trường

hợp cha mẹ bị hạn chế quyền thăm nom con theo quyết định của tòa án; giữa vợ và

chồng; giữa anh chị em với nhau.”⁶

Tuy nhiên pháp luật cũng quy định rõ: "Trong trường hợp người không trực tiếp nuôi

con lạm dụng việc thăm nom để cản trở gây ảnh hưởng xấu đến việc trông nom, chăm

sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con, thì người trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu Tòa án hạn

chế quyền thăm nom con của người đó"⁷

⁶Điều 53 Nghị định số 167/2013/NĐ-CP

⁷Khoản 3, Điều 82 Luật HN&GĐ 2014

9

Như vậy, thăm nom con không chỉ là quyền mà còn là nghĩa vụ của những người không

trực tiếp nuôi con. Đây là điểm khác biệt giữa Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 và

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 vì Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 chỉ quy

định thăm nom con là quyền của người không trực tiếp nuôi con. Sở dĩ có quy định khác

như vậy có lẽ là nhà làm luật đã dựa vào thực tế. Người cha, người mẹ cần phải có trách

nhiệm đối với con, họ vừa coi đó là quyền lợi của mình và cũng là tốt cho con cái, vừa

phải coi đó là một nghĩa vụ bắt buộc phải thực hiện để bảo đảm quyền lợi toàn diện của

con cái. Tuy nhiên, việc pháp luật quy định đây là một nghĩa vụ thì phải quy định chế

tài xử phạt. Nhưng hiện nay vẫn chưa có chế tài xử phạt liên quan tới việc thực hiện

nghĩa vụ thăm nom của cha mẹ khiến cho rất nhiều phụ huynh coi thường việc thăm

nom con cái của mình khiến cho ảnh hưởng rất nhiều tới tâm lý trẻ em.

Nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con:

Nuôi con là trách nhiệm của cha mẹ, không phụ thuộc vào cha mẹ có quan hệ hôn nhân

hay đã chấm dứt quan hệ hôn nhân hoặc không có quan hệ hôn nhân. Khi ly hôn, vợ

chồng không cùng sống chung trong một căn nhà, không thể cùng nhau chăm sóc, dạy

dỗ và lo toan cho con cái mà việc trực tiếp thực hiện trách nhiệm này thuộc về một

người. Với việc phải làm quen với cuộc sống mới lại một mình nuôi con, người trực tiếp

nuôi con sẽ gặp nhiều khó khăn nếu như người không trực tiếp nuôi con không chia sẻ

gánh nặng này. Nếu như thăm nom con là sự bù đắp cho con những thiếu thốn về mặt

tình cảm thì cấp dưỡng nuôi con là sự đóng góp để đảm bảo cho con sự đầy đủ tối thiểu

về mặt vật chất. Vì vậy, Điều 82 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: "Khi

ly hôn, cha mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con".

Như vậy, khác với việc thăm nom con, luật quy định cấp dưỡng là một nghĩa vụ của

người không trực tiếp nuôi con. Sau khi ly hôn, quan hệ pháp lý giữa cha mẹ và con vẫn

không hề thay đổi. Vì vậy, cấp dưỡng nuôi con là một nghĩa vụ hiển nhiên. Người không

trực tiếp nuôi con dù muốn hay không đều phải thực hiện trách nhiệm của mình. Nếu

như pháp luật không thể dùng các biện pháp cưỡng chế để buộc họ thực hiện nghĩa vụ

về mặt tình cảm thì ngược lại, pháp luật có thể quy định những biện pháp để họ thực

hiện những nghĩa vụ về mặt vật chất. Có thể người không trực tiếp nuôi con sẽ cấp

dưỡng do bị dùng các biện pháp cưỡng chế nhưng dù sao thì mục đích của việc cấp

dưỡng vẫn đạt được.

10

Khi ly hôn, việc chăm sóc con sẽ dồn lên vai một người, vì vậy việc nuôi dưỡng con sẽ

gặp nhiều khó khăn so với trước đây. Do đó, sự đóng góp vật chất để nuôi con là rất cần

thiết. Đó không chỉ là để duy trì cuộc sống ổn định cho con mà còn thể hiện trách nhiệm

của cha mẹ. Vì vậy, đây không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi của người không

trực tiếp nuôi con. Người trực tiếp nuôi con không thể vì hết tình cảm với người không

trực tiếp nuôi con hay vì tự ái mà để cho những đứa con phải chịu thiệt thòi, thiếu thốn.

Người không trực tiếp nuôi con cũng không thể viện lý do người kia có đầy đủ điều kiện

để nuôi con mà trốn tránh nghĩa vụ của mình. Bởi vì nuôi con không chỉ là nghĩa vụ

pháp lý mà còn là trách nhiệm của cha mẹ.

2.2.2 Quyền và nghĩa vụ về tài sản:

Quyền quản lý tài sản riêng của con:

Theo Điều 75 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định:"con có quyền có tài sản

riêng". Tài sản riêng của con là để phục vụ cuộc sống hiện tại và tương lai sau này của

con, vì vậy, người trực tiếp nuôi con thường là người có trách nhiệm quản lý tài sản đó.

Tuy nhiên, nếu con đã đủ 15 tuổi trở lên thì có quyền tự mình hoặc nhờ người khác quản

lý tài sản riêng của mình. Cha mẹ không có nghĩa vụ phải quản lý tài sản riêng cho con

trong trường hợp này. Nếu người con có yêu cầu cha mẹ quản lý thì khi đó nó trở thành

một quyền mà không phải là một nghĩa vụ của cha mẹ. Vì vậy, trong trường hợp con đủ

15 tuổi trở lên có tài sản riêng mà không yêu cầu cha mẹ, cụ thể là người trực tiếp nuôi

con quản lý thì người đó cũng không có quyền đơn phương buộc con để mình quản lý

số tài sản đó. Nếu người con đó dưới 15 tuổi hoặc mất năng lực hành vi dân sự thì việc

quản lý tài sản của con sẽ là quyền và nghĩa vụ của cha mẹ - người trực tiếp nuôi con.

Ở độ tuổi dưới 15 hoặc mất năng lực hành vi dân sự thì con không thể quyết định được

vấn đề quản lý tài sản riêng của mình một cách chính xác và đúng đắn. Vì vậy, là người

sinh thành, nuôi dưỡng con, cha mẹ là người thích hợp nhất để làm nhiệm vụ này. Tuy

nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt thì quyền này không thuộc về cha mẹ. Đó là

trường hợp con được tặng cho hoặc thừa kế theo di chúc của người khác mà người đó

lại chỉ định một người khác cha mẹ quản lý số tài sản đó. Cha mẹ phải tôn trọng ý nguyện

của người để lại tài sản cho con mình.

Theo Bộ luật Dân sự năm 2015 thì trong quá trình quản lý tài sản của con, nếu con dưới

15 tuổi thì cha mẹ có quyền định đoạt tài sản của con nhưng phải vì lợi ích của con và

nếu con đã đủ 7 tuổi trở lên thì cha mẹ phải xem xét nguyện vọng của con. Trường hợp

11