Tóm tắt Luận án Luận án Nghiên cứu xu hướng nhập khẩu thuốc và một số yếu tố ảnh hưởng giai đoạn 2006-2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

Chu Quốc Thịnh

NGHIÊN CỨU

XU HƯỚNG NHẬP KHẨU THUỐC

VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG

GIAI ĐOẠN 2006-2014

CHUYÊN NGÀNH: TỔ CHỨC QUẢN LÝ DƯỢC

MÃ SỐ: 62.72.04.12

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC

Hà Nội, năm 2017

Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Dược Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trương Quốc Cường

PGS. TS. Nguyễn Thị Thái Hằng

Phản biện 1: …………………………………..

…………………………………..

Phản biện 2: …………………………………..

…………………………………..

Phản biện 3: …………………………………..

…………………………………..

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá cấp Trường

họp tại …………………………………………………….

vào hồi ..…...giờ……..ngày….…tháng……năm……

Có thể tìm hiểu thêm tại: Thư viện Quốc gia Việt Nam

Thư viện Trường Đại học Dược HN

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nhu cầu sử dụng thuốc của Việt Nam ngày càng tăng cao, tiền

thuốc bình quân đầu người tăng gần 6 lần sau 15 năm từ 2000-2014,

trong khi đó, công nghiệp dược trong nước mới chỉ chiếm 45% trong

tổng chi phí thuốc và đang có xu hướng bị thay thế bởi thuốc nhập

khẩu do năng lực cạnh tranh kém, thể hiện sự trùng lắp về dạng bào

chế và các nhóm thuốc, không tận dụng hết năng lực sản xuất nhà

máy. Sự phụ thuộc của ngành Dược vào thuốc nhập khẩu là một

trong những nguyên nhân khiến cho chi phí tiền thuốc bình quân trên

đầu người trong tổng chi y tế của Việt Nam năm 2009 ở mức cao gần

2 lần so với trung bình của các quốc gia Châu Á và cao trên 3 lần so

với trung bình của các quốc gia châu Âu.

Để giảm gánh nặng của chi tiêu cho thuốc, Bộ Y tế luôn luôn

nhấn mạnh mục đích của việc nhập khẩu là nhập khẩu bổ sung các

thuốc trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng chưa

đáp ứng đủ nhu cầu điều trị (nhập khẩu bổ sung) và nhập khẩu thay

thế các thuốc sản xuất trong nước không có lợi bằng nhập khẩu (nhập

khẩu thay thế). Để đạt được mục tiêu này, cần phải có các bằng

chứng rõ ràng để hỗ trợ cho các nhà hoạch định chính sách trong việc

xây dựng các chính sách nhằm điều tiết hoạt động nhập khẩu thuốc.

Đề tài được thực hiện với các mục tiêu:

1. Phân tích xu hướng nhập khẩu thuốc vào Việt Nam giai đoạn

2006-2014.

2. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến xu hướng nhập khẩu

thuốc vào Việt Nam giai đoạn 2006-2014.

Từ đó đề xuất một số giải pháp, khuyến nghị nhằm quản lý tốt

hơn việc nhập khẩu thuốc và góp phần nâng cao việc đáp ứng nhu

cầu tiêu thụ thuốc của ngành công nghiệp dược Việt Nam.

1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN

1.1. Thực trạng nhập khẩu thuốc của Việt Nam

Tiền thuốc bình quân đầu người của Việt Nam tăng 6 lần sau 15

năm từ 5,40 USD/người năm 2006 lên 32,22 USD/người năm 2014.

Mặc dù xét về mặt số lượng, thị phần thuốc sản xuất trong nước tại

Việt Nam đang ở mức cao nhất (74%) nếu so sánh với các quốc gia

trong khu vực Đông Nam Á (Malaysia: 45%, Thailand: 72%,

Indonesia: 70%, Philippines: 57%) nhưng xét về mặt giá trị, tỷ trọng

thuốc sản xuất trong nước thấp hơn và đang có xu hướng bị thay thế

bởi thuốc nhập khẩu; ngành công nghiệp dược trong nước đang thể

hiện sự trùng lắp về dạng bào chế và nhóm thuốc (tập trung vào

nhóm thuốc thông thường, dạng bào chế đơn giản), nhà máy trong

nước vẫn chưa được sử dụng hết công suất thiết kế (mới đạt khoảng

47%). Bối cảnh này dẫn đến việc nhập khẩu thuốc của Việt Nam là

điều tất yếu và cần thiết.

Việt Nam là quốc gia nhập siêu với khoảng hơn 50% thuốc thành

phẩm và 90% nguyên liệu dùng để sản xuất trong nước phải nhập

khẩu. Thuốc nhập khẩu bao phủ tất cả các nhóm tác dụng dược lý,

trong đó tỷ trọng SĐK của nhóm thuốc chống nhiễm khuẩn-ký sinh

trùng chiếm tỷ lệ cao nhất là 28,89%; tiếp theo là nhóm thuốc tim

mạch (7,05%), nhóm thuốc tác động lên dạ dày-ruột (6,68%). Về vấn

đề vi phạm chất lượng của thuốc nhập khẩu đang là vấn đề đáng báo

động, trong đó theo báo cáo của Cục Quản lý Dược, từ năm 2011 đến

tháng 7/2014, hai quốc gia Ấn Độ và Hàn Quốc có tỷ lệ thuốc vi

phạm chất lượng nhiều nhất (chiếm 73,78% và 11,59% tổng số 164

lô thuốc nhập khẩu vi phạm chất lượng). Điều này đặt ra cho các nhà

quản lý cần có các biện pháp để hạn chế nhập khẩu các thuốc từ các

quốc gia này.

2

1.2. Chính sách quản lý nhập khẩu thuốc tại Việt Nam

Kể từ khi gia nhập chính thức Tổ chức thương mại thế giới

(WTO) vào tháng 11/2006, chính sách quản lý nhập khẩu thuốc của

Việt Nam đã có những điều chỉnh nhất định để có thể vừa đảm bảo

mục đích của việc nhập khẩu (nhập khẩu bổ sung những mặt hàng

trong nước không sản xuất được hoặc không đủ nhu cầu; hoặc nhập

khẩu thay thế các mặt hàng trong nước sản xuất kém hiệu quả, không

có lợi bằng nhập khẩu) vừa phải cân đối một cách hợp lý việc bảo hộ

thị trường nội địa, đồng thời vẫn phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản

của hệ thống thương mại theo quy định của WTO.

Chính sách quản lý nhập khẩu thuốc tại Việt Nam được tóm tắt

trong sơ đồ sau:

Tác động lên

thương nhân

Chính sách

Hàng rào kỹ

thuật

Chính sách

quản lý nhập

khẩu thuốc

thuế

Chính sách

phi thuế quan

Hạn chế số

lượng

Thương mại

tạm thời

Hành chính

Hình 1.1: Các chính sách quản lý nhập khẩu thuốc tại Việt Nam

1.3. Tổng quan về phương pháp phân tích xu hướng

Trong lĩnh vực y tế, mục tiêu cơ bản của phân tích xu hướng là để

dự báo cho sự thay đổi của sự kiện/hiện tượng, chẳng hạn như chi

tiêu cho thuốc, cho y tế trong tương lai. Các phương pháp sau đây

thường được áp dụng:

3

1.3.1. Mô tả chuỗi số thời gian

Mô tả chuỗi thời gian sử dụng các chỉ số như: giá trị trung bình

qua thời gian; lượng tăng (giảm) tuyệt đối liên hoàn, lượng tăng

(giảm) tuyệt đối định gốc, lượng tăng (giảm) tuyệt đối trung bình; tốc

độ phát triển liên hoàn, tốc độ phát triển định gốc, tốc độ phát triển

trung bình, tốc độ tăng (giảm) liên hoàn, tốc độ tăng (giảm) định gốc,

tốc độ tăng (giảm) trung bình. Sau đó, sử dụng các chỉ số này để dự

báo cho các giá trị trong tương lại, với giả định các chỉ số này ít có

sự thay đổi trong giai đoạn tiếp theo.

1.3.2. Sử dụng các mô hình xu hướng

Đối với mô hình xu hướng đơn biến, có 3 mô hình phổ biến

thường được sử dụng bao gồm mô hình xu hướng tuyến tính (linear

trend model); xu hướng lũy thừa (exponential trend model) và xu

hướng bậc hai (quadratic trend model). Bên cạnh đó, mô hình tự

tương quan (AR–autoregressive model), trung bình động (MA–

moving average) và ARIMA cũng là các mô hình xu hướng đơn biến

thường được nhắc đến.

Đối với mô hình xu hướng đa biến, người ta cũng sử dụng hồi

quy tuyến tính (linear regression), mô hình vector tự hồi quy VAR

(vector autoregressive model) hay Mô hình vector hiệu chỉnh sai số

VEC (vector error correction).

1.3.3. Một số phân tích đặc thù khác

Ngoài các phương pháp trên, phân tích chuỗi số thời gian theo

giai đoạn (interrupted time series analysis) là một trong các phương

pháp phân tích phổ biến trong các nghiên cứu liên quan đến y dược

để đánh giá tác động của một can thiệp/chính sách đối với chuỗi số

thời gian. Để có thể áp dụng phương pháp này, chuỗi thời gian cần

tối thiểu 9 quan sát và kiểm định điểm gãy (chow test) phải cho kết

4

quả ý nghĩa. Trong các nghiên cứu về sử dụng thuốc, mô hình hồi

quy từng phần (segmented regression model) là cách tiếp cận thống

kê hay được sử dụng do phù hợp với dữ liệu có số lượng quan sát

nhỏ để lượng giá các thay đổi về xu hướng (trend) và mức độ (level)

tiêu thụ thuốc.

1.4. Các nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam

Hầu hết các nghiên cứu về xu hướng thuốc nhập khẩu thuốc trên

thế giới đều nằm trong các nghiên cứu về thị trường thuốc nói chung.

Ngay cả các nghiên cứu với trọng tâm là thuốc nhập khẩu thì các kết

quả cũng được so sánh, bàn luận với các dữ liệu của thuốc sản xuất

trong nước, để từ đó có cái nhìn tổng quát về thị trường dược phẩm.

Các phân tích này đều đưa ra dự báo cho nền công nghiệp dược.

Các nghiên cứu về xu hướng tiêu thụ thuốc hay chi tiêu cho thuốc

trên thế giới cũng đã chỉ ra mối liên quan giữa các yếu tố thuộc về

kinh tế, xã hội (như: tổng sản phẩm quốc dân (GDP), chỉ số giá tiêu

dùng (CPI), kỳ vọng sống khi sinh, dân số, cấu trúc dân số, chất

lượng cuộc sống, sự thay đổi công nghệ kỹ thuật, hành vi sử dụng

thuốc…); các yếu tố thuộc về bệnh tật (tỷ lệ hiện mắc, tỷ lệ mới mắc,

tỷ lệ chết, tỷ lệ tử vong…) và các yếu tố thuộc về chính sách có ảnh

hưởng với xu hướng tiêu thụ, chi tiêu cho thuốc nói chung và thuốc

nhập khẩu nói riêng.

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG & PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Thiết kế nghiên cứu: phân tích dọc sử dụng bộ số liệu hồi cứu,

kết hợp định tính và định lượng theo 2 giai đoạn. Trong đó giai đoạn

1 là nghiên cứu định lượng nhằm phân tích xu hướng nhập khẩu, giai

đoạn 2 kết hợp định tính và định lượng nhằm phân tích một số yếu tố

ảnh hưởng đến xu hướng nhập khẩu

2.2. Nghiên cứu định lượng

5

- Đối tượng nghiên cứu: toàn bộ số liệu về thuốc, được quy đổi theo

tên hoạt chất, nhập khẩu vào Việt Nam từ năm 2006 đến năm 2014,

trừ các hoạt chất thuộc nhóm đông y, sinh phẩm chẩn đoán invitro,

dịch chạy thận nhân tạo.

- Thời gian và địa điểm nghiên cứu: từ tháng 12/2010 đến tháng

12/2016 tại Hà Nội, Việt Nam.

- Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu toàn bộ, gồm:

Năm

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Số hoạt

chất

997 1049 1181 1247 1226 1059 1063 1059 1056

- Thu thập số liệu: dựa trên mẫu trích xuất số liệu được thiết kế sẵn

trên định dạng excel do Tổng cục Hải quan cung cấp, bổ sung trường

thông tin “hoạt chất”. Gắn các mã: ATC từ bậc 1 đến bậc 5; thuốc

mang tên gốc/tên thương mại; thuốc thuộc/không thuộc Danh mục

thuốc thiết yếu; mã quốc gia xuất xứ (nhóm 1: thuốc sản xuất tại các

nước tương tự Việt Nam về tiêu chuẩn chất lượng và trình độ công

nghệ sản xuất; nhóm 2: thuốc sản xuất tại các nước này có nguyên

tắc, tiêu chuẩn thực hành tốt sản xuất thuốc cao hơn các nhà máy tại

Việt Nam). Thu thập các biến số bổ sung về dân số, cơ cấu dân số, kỳ

vọng sống khi sinh, GDP, CPI, tỷ lệ hiện mắc, tỷ lệ chết do bệnh từ

năm 2006 đến năm 2014 từ các nguồn báo cáo chính thống.

- Nhập liệu, quản lý số liệu: Số liệu định lượng sau khi thu thập

được làm sạch, nhập vào máy tính với phần mềm Excel và được xử

lý bằng phần mềm STATA 10.0.

- Phân tích số liệu:

+ Tính toán các chỉ số: liều DDD/DID thuốc nhập khẩu/sản xuất

trong nước; kim ngạch nhập khẩu (KNNK), KNNK bình quân đầu

người, KNNK hiệu chỉnh lạm phát, tỷ lệ KNNK/DDD giữa thuốc

xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 và nhóm 2.

6

+ Sử dụng các chỉ số mô tả chuỗi số thời gian (tốc độ tăng tổng và

tốc độ tăng trung bình năm), mô hình đơn biến hồi quy tuyến tính

y=at+b để phân tích xu hướng nhập khẩu thuốc vào Việt Nam.

+ Sử dụng mô hình phân tích xu hướng đa biến để phân tích các yếu

tố thuộc về kinh tế, xã hội, bệnh tật và năng lực sản xuất trong nước

đến xu hướng nhập khẩu thuốc theo các bước như sơ đồ:

Biến có đặc tính không dừng

Đồng liên kết ở cùng cấp (biến

gốc hoặc cùng ở sai phân bậc 1)

Định lượng mối liên hệ ngắn/dài hạn

Có

Không

Không có đồng liên kết

Có đồng liên kết

Mô hình VAR

Mô hình VEC

Kiểm định nhân quả Granger

+ Sử dụng mô hình hồi quy từng phần (segmented regression

model) để phân tích ảnh hưởng của yếu tố chính sách:

2.3. Cấu phần nghiên cứu định tính

7

- Đối tượng nghiên cứu: bao gồm 4 nhóm đại diện cho: nhà hoạch

định chính sách; chuyên gia; doanh nghiệp dược, bệnh viện.

- Địa điểm và thời gian nghiên cứu: từ tháng 10/2016-12/2016 tại

thành phố Hà Nội, Việt Nam.

- Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu có chủ đích, mỗi

nhóm 2 người như sau:

Stt Nhóm

Đối tượng cụ thể

1.

2.

3.

Nhà hoạch định

chính sách

Chuyên gia

1 lãnh đạo Cục quản lý Dược

1 lãnh đạo cấp phòng

1 chuyên gia dược

1 chuyên gia kinh tế y tế

Doanh nghiệp

Bệnh viện

1 lãnh đạo doanh nghiệp nhập khẩu thuốc

1 lãnh đạo văn phòng đại diện của công ty

dược đa quốc gia

1 lãnh đạo khoa dược bệnh viện trung ương

1 lãnh đạo khoa dược bệnh viện tỉnh/thành phố

4.

- Phương pháp thu thập: Phỏng vấn sâu đối tượng dựa trên Bộ câu

hỏi hướng dẫn phỏng vấn sâu dành cho từng nhóm đối tượng. Mỗi

cuộc phỏng vấn sâu kéo dài từ 45 đến 90 phút, thông tin được ghi

chép hoặc ghi âm tuỳ thuộc vào yêu cầu của đối tượng.

- Thu thập, quản lý và phân tích số liệu: Tiến hành gỡ băng thu các

cuộc phỏng vấn sâu, tổng hợp các thông tin đã ghi chép. Các thông

tin dược mã hóa, dãn nhãn và làm sạch. Các thông tin sau khi được

mã hóa được phân tích theo chủ đề.

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Xu hướng nhập khẩu thuốc thành phẩm vào Việt Nam

3.1.1. Tình hình nhập khẩu thuốc giai đoạn 2006-2014

Trong cả giai đoạn 2006-2014, thuốc nhập khẩu vào nước ta có

nguồn gốc xuất xứ từ 75 quốc gia, chứa 1.811 hoạt chất và tổng số

công ty nhập khẩu thuốc là 119 công ty. KNNK thuốc tăng nhanh, từ

502 triệu USD năm 2006 đến 1.767 triệu USD năm 2014 (R²= 0,98),

8

tương ứng với mức tăng tổng là 252,0% và mức tăng trung bình năm

là 17,5%, KNNK tính theo bình quân đầu người và đã điều chỉnh

theo lạm phát tăng từ 6,28 USD năm 2006 lên đến 19,48USD năm

2014 (R²= 0,97) tương ứng với tổng mức tăng và mức tăng trung

bình năm là 210,19% và 15,7%. Kết quả này cho thấy nhu cầu về

thuốc nhập khẩu của người dân Việt Nam là tăng thực tế, không phải

do tác động của các yếu tố về trượt giá hay tăng dân số.

Các nhóm thuốc nhập khẩu chiếm tỷ trọng cao trong các năm từ

2006 đến 2014 đều không có sự thay đổi, bao gồm cả những nhóm

thuốc chữa bệnh thông thường (nhóm J-hệ kháng khuẩn với tỷ trọng

từ 21,10- 26,89%; nhóm A-thuốc đường tiêu hóa và chuyển hóa với

tỷ trọng từ 18,83- 20,31% và nhóm N- thuốc hệ thần kinh với tỷ

trọng từ 8,03- 9,10%) và nhóm thuốc chữa bệnh chuyên khoa đặc trị

(nhóm C-thuốc hệ tim mạch với tỷ trọng từ 9,05- 10,95%; nhóm L-

thuốc chống ung thư và tác nhân điều hòa miễn dịch với tỷ trọng từ

5,14- 9,35%; và nhóm B-thuốc hệ máu và cơ quan tạo máu với tỷ

trọng từ 7,21- 8,19%).

Xét về mặt xu hướng, các nhóm J-hệ kháng khuẩn, N-Thuộc hệ

thần kinh và P-chống ký sinh trùng (là những nhóm thuốc chữa bệnh

thông thường) có xu hướng giảm tỷ trọng KNNK (hệ số góc a<0, hệ

số R²tương ứng là 0,67; 0,77 và 0,84). Ngược lại, các nhóm C-thuốc

tim mạch và L-thuốc chống ung thư và tác nhân điều hòa miễn dịch

(là những nhóm thuốc điều trị các bệnh chuyên khoa đặc trị) có xu

hướng tăng tỷ trọng KNNK (hệ số góc a>0, hệ số R²tương ứng là

0,86 và 094).

Mười quốc gia có KNNK lớn nhất có cả các các quốc gia thuộc

nhóm 1 (Ấn Độ, Hàn Quốc, Thái Lan, Hong Kong, Singapore) và

nhóm 2 (Pháp, Đức, Thuỵ Sỹ, Italy, Anh, Mỹ, Bỉ, Australia), chiếm

9

72,98-76,85% tổng KNNK. Trong đó, tỷ trọng KNNK của các thuốc

sản xuất tại các quốc gia thuộc nhóm 1 có xu hướng tăng, thuốc sản

xuất tại các quốc gia thuộc nhóm 2 có xu hướng giảm (p<0,05).

Thuốc nhập khẩu vào Việt Nam chủ yếu mang tên thương mại

(trên 90%) và có xu hướng ngày càng tăng (R²=0,76). Thuốc biệt

dược gốc chiếm tỷ trọng từ 46,36–57,72%; thuốc thuộc danh mục

thuốc thiết yếu lần 6 chiểm 30-35%. Không có sự khác biệt có ý

nghĩa thống kê giữa hai nhóm thuốc xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 và

nhóm 2 khi phân tích theo các cách phân loại này.

3.1.2. Xu hướng nhập khẩu một số nhóm thuốc điển hình

- Nhóm kháng khuẩn tác dụng toàn thân:

Nhóm kháng sinh có xu hướng nhập khẩu ngày càng tăng, cả về

mặt giá trị (KNNK tăng từ 96,3 triệu USD năm 2006 lên 367,1 triệu

USD năm 2014 tương ứng mức tăng tổng là 281,2% và mức tăng

trung bình năm là 18,9%) và số lượng tiêu thụ (liều DDD tăng từ

157,4 triệu liều năm 2006 lên 479,0 triệu liều năm 2014 tương ứng

mức tăng tổng là 204,3% và mức tăng trung bình năm là 16,2%).

Phân tích theo mã ATC bậc 3 và bậc 4, các nhóm được nhập khẩu

nhiều nhất là J01DD-Cephalosporin thế hệ 3; J01DB-Cephalosporin

thế hệ 1; J01DC-Cephalosporin thế hệ 2, J01CR-Các penicilin khác,

J01CA-Các penicilin phổ rộng, các penicillin; J01M- Quinolon; và

J01F-Macrolid và lincosamid. Về mặt xu hướng, các nhóm kháng

sinh thế hệ cao và thế hệ mới có xu hướng nhập khẩu ngày càng tăng

trong khi nhóm kháng sinh kinh điển, thế hệ thấp có xu hướng giảm.

Kháng sinh nhập khẩu chủ yếu có nguồn gốc từ quốc gia nhóm 1,

mức độ chênh lệch giữa thuốc nhập khẩu xuất xứ từ quốc gia nhóm 1

so với nhóm 2 về cả KNNK và DDD đều có xu hướng tăng theo thời

gian (R²tương ứng = 0,36 và 0,59). Các quốc gia nhóm 2 cung cấp

10

vào Việt Nam chủ yếu nhóm J01CR-Dạng kết hợp của penicilin bao

gồm ức chế beta-lactamase; J01DC-Cephalosporin thế hệ 2 và

J01DH-Carbapenem, các quốc gia nhóm 1 cung ứng vào Việt Nam

chủ yếu các nhóm kháng sinh Cephalosporin thế hệ 1, thế hệ 3 và thế

hệ 4 (J01DB, J01DD và J01DE) và nhóm penicillin phổ rộng

(J01CA), sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p<0,05).

- Thuốc điều trị đái tháo đường

Thuốc điều trị đái tháo đường có xu hướng nhập khẩu ngày càng

tăng về cả giá trị (KNNK năm 2006 là 15,05 triệu USD tăng lên

57,43 triệu USD năm 2014, với mức tăng tổng 281,59% và mức tăng

trung bình năm 18,78%) và số lượng (liều DDD tăng từ 103,38 triệu

liều năm 2006 lên 261,82 triệu liều năm 2014, với mức tăng tổng

153,26% và mức tăng trung bình năm 13,22%).

Ba nhóm nhập khẩu nhiều nhất là Sulphonylurea, Biguanid và

Insulin (chiếm 94,22-98,46%liều DDD và 77,26-98,18% KNNK).

Về mặt xu hướng, nhóm Sulphonylurea, Insulin, thuốc điều trị đái

tháo đường thế hệ mới như nhóm Ức chế men DPP-4 và Meglitinide

có xu hướng tăng (R²>0,05, a>0 với p<0,05). Nhóm Biguanid và

Thiazolidinedione có xu hướng giảm (R²>0,05, a<0 với p<0,05).

Thuốc điều trị đái tháo đường chủ yếu được nhập khẩu từ các quốc

gia nhóm 2.

- Thuốc điều trị tăng huyết áp

Thuốc điều trị tăng huyết áp có xu hướng nhập khẩu tăng cả về

giá trị (KNNK tăng 320,22% sau 9 năm, mức tăng trung bình năm là

20,2%) và số lượng (liều DDD tăng từ 9,28 triệu liều năm 2006 lên

26,00 triệu liều năm 2014, với mức tăng tổng 180,17% và mức tăng

trung bình năm 14,66%).

11

Ba nhóm có tỷ trọng KNNK và tỷ trọng DDD cao nhất là

nhóm thuốc ức chế men chuyển (C09A và C09B), thuốc chẹn kênh

canxi (C08) và thuốc ức chế thụ thể angiotensin 1 (C09C và C09D).

Xét về mặt giá trị nhập khẩu, thuốc điều trị tăng huyết áp có xuất xứ

từ quốc gia nhóm 1 thấp hơn khoảng 2-5 lần so với quốc gia nhóm 2

nhưng xét về liều DDD, thuốc có xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 đang

dần chiếm ưu thế hơn so với quốc gia nhóm 2.

3.2. Một số yếu tố ảnh hưởng tới xu hướng nhập khẩu thuốc

Kết quả kiểm định tính dừng cho thấy toàn bộ các biến số nghiên

cứu quan tâm đều không dừng tại điểm gốc nhưng có tính dừng khi

điều chỉnh bằng cách lấy sai phân bậc 1 (trừ biến kỳ vọng sống khi

sinh). Kết quả kiểm định tính đồng liên kết (sử dụng phương pháp

Johansen) giữa các biến số giả thuyết là có mối liên quan cho thấy

các biến này có tính đồng liên kết. Từ đó, mô hình VEC đã được áp

dụng để phân tích về mối liên quan giữa các chuỗi số thời gian.

3.2.1. Mối liên quan của KNNK với các yếu tố về kinh tế - văn hóa

– xã hội

Kết quả phân tích mối liên quan giữa KNNK và các biến số

KNNK tại độ trễ 1 chu kì, dân số, CPI và GDP sử dụng mô hình

VEC cho thấy trong cả ngắn hạn và dài hạn, không có yếu tố nào

được chỉ ra là có mối liên quan một cách có ý nghĩa thống kê đối với

biến số KNNK nói chung (p>0,05).

Kết quả phân tích mối liên quan giữa cơ cấu dân số, thể hiện

thông quan chỉ số tỷ trọng người dân dưới 15 tuổi và tỷ lệ người dân

từ 65 tuổi trở lên với KNNK cho thấy có mối liên hệ tỷ lệ thuận có ý

nghĩa thống kê giữa KNNK và tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên trong

cả ngắn hạn và dài hạn (p<0,0001). Kiểm định nhân quả Granger cho

12

thấy tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên gây ra nhân quả Granger đối

với KNNK (p<0,0001), không có mối liên hệ theo chiều ngược lại.

Kết quả nghiên cứu định tính cho thấy yếu tố thuộc về văn hoá,

hành vi sử dụng thuốc (của cả người dân, người bán thuốc và bác sỹ

kê đơn thuốc) cũng có tác động rất lớn đến xu hướng nhập khẩu

thuốc.

3.2.2. Mối liên quan của KNNK với các yếu tố về tình hình bệnh tật

Sử dụng mô hình VEC và kiểm định Granger phân tích mối liên

quan giữa KNNK với các biến số liên quan đến tình hình bệnh tật

(biến số về tỷ lệ hiện mắc và tỷ lệ chết do bệnh) của 3 nhóm bệnh:

nhiễm khuẩn, tim mạch và ung thư.

Đối với bệnh tim mạch: trong ngắn hạn tại độ trễ 1 kì, sự gia tăng

của KNNK nhóm thuốc tim mạch, tỷ lệ chết và tỷ lệ hiện mắc trước

đó 1 năm sẽ dẫn đến sự giảm đi của giá trị KNNK nhóm thuốc tim

mạch tại thời điểm hiện tại (p<0,0001). Trong dài hạn, các biến số về

tỷ lệ chết và hiện mắc của bệnh tim mạch giảm (hoặc tăng) lên 1% sẽ

dẫn tới KNNK thuốc tim mạch giảm (hoặc tăng) lên tương ứng là

11,35% và 3,08% (p<0,0001).

Đối với bệnh ung thư: trong ngắn hạn tại độ trễ 1 kì, KNNK

nhóm thuốc ung thư trước đó 1 năm giảm 1% thì KNNK thuốc ung

thư tại thời điểm hiện tại tăng 4,623% (p<0,001); tỷ lệ chết do ung

thư giảm 1% thì KNNK thuốc ung thư tăng 0,105% (p <0,0001) và

tỷ lệ hiện hiện mắc ung thư tăng 1% thì KNNk thuốc ung thư tăng

0,4778% (p=0,001). Trong dài hạn, khi tỷ lệ chết do ung thư giảm đi

1% thì KNNK thuốc ung thư tăng lên khoảng 0,64% (p=0,051).

Đối với bệnh nhiễm khuẩn: trong ngắn hạn tại độ trễ 1 kì, các

biến số về KNNK nhóm thuốc kháng khuẩn, tỷ lệ hiện mắc và tỷ lệ

chết do các bệnh truyền nhiễm ở kỳ trước đó không có mối liên quan

13

có ý nghĩa thống kê đối với KNNK nhóm thuốc kháng khuẩn hiện tại

(p>0,05). Trong dài hạn, tỷ lệ chết do các bệnh truyền nhiễm và tỷ lệ

hiện mắc các bệnh truyền nhiễm có liên quan có ý nghĩa thống kê với

KNNK thuốc kháng khuẩn ở mức ý nghĩa lần lượt là p<0,0001 và

p<0,10. Sự gia tăng 1% tỷ lệ chết do các bệnh truyền nhiễm được chỉ

ra là dẫn đến sự gia tăng của 3,979% KNNK thuốc kháng khuẩn

trong dài hạn (p<0,0001). Sự gia tăng 1% tỷ lệ hiện mắc các bệnh

truyền nhiễm dẫn đến sự gia tăng 0,6152% KNNK thuốc kháng

khuẩn.

Nghiên cứu định tính đưa ra các lý giải về chiều ảnh hưởng (tỷ lệ

thuận hay tỷ lệ nghịch) về mối liên quan giữa các yếu tố về bệnh tật

với KNNK nhóm thuốc là do bản chất của bệnh (cấp tính hay mãn

tính, khả năng phát hiện bệnh, có hay không có biện pháp dự phòng

bằng thuốc…).

3.2.3. Ảnh hưởng của công nghiệp dược trong nước đến nhập

khẩu thuốc

Ba nhóm thuốc được phân tích là thuốc kháng sinh, thuốc điều trị

đái tháo đường và thuốc điều trị huyết áp.

Thuốc kháng sinh: đối với 4 nhóm kháng sinh thông thường là

J01CA-penicillin phổ rộng, C01CR-kết hợp của penicillin với thuốc

ức chế beta-lactamase, J01DB-Cephalosporin thế hệ 1 và J01DC-

Cephalosporin thế hệ 2, không tìm thấy có mối liên quan ngắn hạn

nào có ý nghĩa thống kê (p>0,05) nhưng lại có mối liên quan dài hạn

giữa DID thuốc sản xuất trong nước với DID thuốc khẩu khẩu có

xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 (p<0,05) theo chiều tỷ lệ nghịch. Cụ thể:

DID của thuốc kháng sinh nhóm J01CA, J01CR, J01DB, J01DC

trong nước cứ tăng 1% thì DID của thuốc kháng sinh nhập khẩu có

xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 giảm tương ứng 0,73%; 0,66%; 4,86%

và 1,56% (p<0,05). Riêng nhóm J01DD-cephalosporin thế hệ 3, về

14

mặt ngắn hạn và dài hạn, DID thuốc trong nước được chỉ ra là có mối

liên quan có ý nghĩa thống kê với DID thuốc nhập khẩu xuất xứ từ

quốc gia nhóm 1 (p<0,0001) theo chiều hướng tỷ lệ thuận: DID trong

nước của nhóm kháng sinh J01DD tăng lên 1% thì DID nhập khẩu

xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 cũng tăng lên với mức tăng cao hơn là

1,425% (về mặt ngắn hạn) và 0,520% (về mặt dài hạn).

Thuốc điều trị tăng huyết áp: DID của thuốc huyết áp trong nước

có mối liên hệ tỷ lệ thuận với DID của thuốc huyết áp nhập khẩu có

xuất xứ từ quốc gia nhóm 1. DID của thuốc huyết áp trong nước tăng

1% thì DID của thuốc huyết áp nhập khẩu nhóm 1 cũng tăng và mức

tăng lên đến 15,6%, tuy nhiên mối liên quan này không có ý nghĩa

thống kê (p>0,05).

Thuốc điều trị đái tháo đường: Trong dài hạn, nếu DID của

thuốc tiểu đường trong nước tăng 1% thì DID của thuốc tiểu đường

nhập khẩu có xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 cũng tăng nhưng mức tăng

là rất nhỏ bằng 0,164%.

Nghiên cứu định tính đưa ra các lý giải về sự khác nhau về chiều

của mối liên quan: đối với thuốc thông thường hoặc có dạng bào chế

thông thường, sự tăng trưởng của thuốc sản xuất trong nước sẽ dẫn

tới giảm nhập khẩu thuốc có nguồn gốc từ quốc gia nhóm 1; ngược

lại, nếu thuốc chuyên khoa đặc trị hoặc có dạng bào chế hiện đại, sự

tăng trưởng của thuốc sản xuất trong nước ít ảnh hưởng tới nhập

khẩu thuốc có nguồn gốc từ quốc gia nhóm 1, cả hai nhóm đều tăng

trưởng theo nhu cầu sử dụng.

3.2.4. Ảnh hưởng của các chính sách lên nhập khẩu thuốc

Kết quả nghiên cứu định tính cho thấy, trong giai đoạn 2006-

2012, các chính sách tác động tới thuốc nhập khẩu theo hướng thúc

đẩy toàn diện việc nhập khẩu thuốc, đảm bảo mục tiêu cung ứng

thuốc và giai đoạn 2012-2016, các chính sách quản lý nhập khẩu tập

15

trung vào định hướng cơ cấu nhập khẩu thuốc, đảm bảo mục đích

nhập khẩu thuốc là nhập khẩu bổ sung những thuốc trong nước chưa

đáp ứng nhu cầu hay nhập khẩu thay thế thuốc mà sản xuất trong

nước không ưu việt hơn thuốc nhập khẩu về giá và hiệu quả điều trị.

Sự ra đời của các chính sách liên quan đến đấu thầu thuốc vào năm

2011-2012 đã thể hiện những nỗ lực của việc điều chỉnh cơ cấu này.

Sử dụng mô hình hồi quy từng phần để đánh giá sự tác động của

chính sách đấu thầu thuốc. Kết quả cho thấy: các quy định về đấu

thầy có tác dụng điều chỉnh lại cơ cấu thuốc nhập khẩu theo hướng

giảm tỷ trọng các nguồn gốc từ các quốc gia như Ấn Độ, Hàn Quốc;

tăng tỷ trọng các thuốc có nguồn gốc từ Châu Âu, Mỹ. Kết luận này

có ý nghĩa thống kê (p < 0,05) ở các nhóm thuốc: B-Máu và cơ quan

tạo máu, C-Hệ tim mạch, J-Hệ kháng khuẩn, R-Hệ hô hấp, S-Giác

quan. Đây là các nhóm được sử dụng chủ yếu tại bệnh viện và cũng

là các nhóm thuốc có sự cạnh tranh giữa quốc gia nhóm 1 và nhóm 2.

Nghiên cứu định tính cũng chỉ ra các chính sách khác như: chính

sách thuốc mang tên gốc, thuốc generic, thuốc thiết yếu còn yếu và

chưa được được triển khai đầy đủ trên thực tế.

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN

4.1. Xu hướng nhập khẩu thuốc tại Việt Nam

So với các quốc gia đang phát triển, mức tăng trưởng thị trường

thuốc nhập khẩu của Việt Nam đứng ở mức trung bình, thấp hơn so

với Iran hay Bangladesh, nhưng lại cao hơn so với Ấn Độ. So với

thuốc sản xuất trong nước, thuốc nhập khẩu có mức tăng nhanh hơn

và như vậy, mục tiêu phát triển ngành Dược Việt Nam đến năm 2020

sản xuất trong nước chiếm 80% tổng giá trị thuốc là rất khó đạt được.

So sánh danh mục hoạt chất thuốc nhập khẩu với số lượng hoạt

chất thực tế của thuốc sản xuất trong nước, nhận thấy vẫn còn 843

hoạt chất có trong danh sách hoạt chất của thuốc nhập khẩu nhưng

16

không có trong danh sách hoạt chất thuốc sản xuất trong nước, trong

đó có 67 hoạt chất là thuốc thiết yếu. Danh sách hoạt này có ý nghĩa

rất lớn đối với cả nhà quản lý và các doanh nghiệp dược.

Thuốc nhập khẩu vào Việt Nam trùng lắp với sản xuất trong nước

gồm các nhóm: chống nhiễm khuẩn; thuốc đường tiêu hóa và chuyển

hóa bao gồm vitamin, thuốc bổ, thuốc tác dụng trên dạ dày, ruột. Một

số nhóm là cần do sản xuất trong nước còn hạn chế như thuốc tim

mạch, thuốc chống ung thư và thuốc hệ máu và cơ quan tạo máu. Cơ

cấu và xu hướng nhập khẩu phù hợp xu hướng về mô hình bệnh tật

tại Việt Nam (bệnh truyền nhiễm giảm, không truyền nhiễm tăng)

Thuốc sản xuất tại các quốc gia nhóm 1 ngày càng đóng vai trò

quan trọng trong việc cung cấp thuốc vào Việt Nam. Thực trạng này

cũng tương tự như một số quốc gia kém hoặc đang phát triển trên thế

giới (Malaysia, Bangladesh, Iran...). Các nhà quản lý cần phải lưu ý

điều này vì thuốc xuất xứ từ quốc gia nhóm 1 (Ấn Độ, Hàn Quốc) có

tỷ lệ vi phạm chất lượng cao nhất.

Đối với nhóm thuốc điều trị bệnh truyền nhiễm, sản xuất trong

nước hiện vẫn đóng góp chính vào nhu cầu tiêu thụ của người dân

Việt Nam. Tuy nhiên, nhóm kháng sinh nhập khẩu đang có tốc độ

tăng nhanh hơn so với kháng sinh sản xuất trong nước. Đây là một

chỉ báo đáng lo ngại cho ngành công nghiệp dược trong nước vì

kháng sinh là mặt hàng đang được các doanh nghiệp trong nước tập

trung sản xuất và có năng lực sản xuất.

So sánh liều DID của nhóm thuốc này sử dụng tại Việt Nam với

các quốc gia Châu Âu và Hàn Quốc, mức độ tiêu thụkháng sinh ở

Việt Nam cao gấp 2- 3 lần so với trung bình các quốc gia Châu Âu,

gấp 3,5-6,5 lần so với nước Châu Âu có mức tiêu thụ kháng sinh thấp

nhất (Hà Lan), gấp gần 2 lần so Hàn Quốc. Việc sử dụng quá mức

17

nhóm kháng khuẩn tác dụng toàn thân là một trong nguyên nhân gây

ra tình trạng kháng thuốc. Vì vậy, cần có những chính sách để hạn

chế nhập khẩu và sử dụng thuốc nhập khẩu kháng sinh, đặc biệt với

những nhóm trong nước đã đáp ứng hầu hết nhu cầu điều trị.

Đối với nhóm điều trị đái tháo đường và tăng huyết áp, khi so

sánh với dữ liệu thuốc sản xuất trong nước nhận thấy, năng lực sản

xuất trong nước còn hạn chế, Việt Nam vẫn phụ thuộc vào thuốc

nhập khẩu. Thuốc nhập khẩu đái tháo đường và tăng huyết áp đã bao

phủ tất cả các nhóm điều trị theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị của

Bộ Y tế. Kết quả phân tích theo nguồn gốc xuất xứ cho thấy, đối với

cả hai nhóm này, nhập khẩu chủ yếu có nguồn gốc từ quốc gia nhóm

2, tuy nhiên ngày càng có xu hướng chuyển dịch sang các quốc gia

nhóm 1. Điều này thể hiện sự bất hợp lý trong việc nhập khẩu nhóm

thuốc này và sự bất cập của nền công nghiệp dược trong nước. Ngay

cả đối với các nhóm thuốc năng lực sản xuất trong nước có khả năng

đáp ứng nhu cầu như Biguanid, Sulphonylurea và thuốc chẹn kênh

canxi, liều DDD thuốc sản xuất trong nước vẫn giảm nhanh.

4.2. Một số yếu tố ảnh hưởng tới nhập khẩu thuốc tại Việt Nam

Một trong các yếu tố được chỉ ra là có liên quan một cách có ý

nghĩa thống kê đến KNNK thuốc nói chung trong nghiên cứu này là

cơ cấu dân số trên 65 tuổi (thể hiện mức độ dân số “già” của một

quốc gia). Trong nghiên cứu này, trong cả ngắn hạn và dài hạn, tỷ

trọng dân số trên 65 tuổi được chỉ ra là có mối liên hệ thuận chiều

với KNNK nói chung, hay nói cách khác, sự gia tăng dân số ở nhóm

tuổi từ 65 trở lên sẽ dẫn đến sự gia tăng về KNNK thuốc nói chung.

Kết quả này khá tương đương với một số kết luận về mối liên quan

giữa sự già hóa và chi tiêu y tế đã được nghiên cứu trên thế giới.

18