Tiểu luận Sốt và sinh lý phản ứng sốt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN

TIỂU LUẬN:

SỐT VÀ SINH LÝ PHẢN ỨNG SỐT

Người thực hiện: Phạm Hữu Trí

Buôn Ma Thuột, 2010

i

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................III

PHẦN I..................................................................................................................1

I. KHÁI NI Ệ M VỀ SỐT ........................................................................................1

II. NGUYÊN NHÂN GÂY SỐT ...........................................................................1

2.1. Sốt do nhiễm khuẩn hoặc virus ...................................................................1

2.2. Sốt không do nhiễm khuẩn ..........................................................................2

PHẦN II ................................................................................................................3

I. CÁC GIAI ĐOẠN CỦA QUÁ TRÌNH SỐT .....................................................3

1.1. Giai đoạn sốt tăng ........................................................................................3

1.2. Giai đoạn sốt đứng ......................................................................................3

1.3. Giai đoạn sốt lùi ..........................................................................................3

II. CƠ CHẾ CỦA SỐT ..........................................................................................3

III. CÁC KIỂU SỐT ..............................................................................................5

3.1. Theo cường độ cơn số t ................................................................................5

3.2. Theo sự biến thiên nhiệt đ ộ .........................................................................5

IV. ẢNH HƯỞNG CỦA SỐT ĐẾN HOẠT ĐỘNG BÌNH THƯỜNG CỦA CƠ

THỂ .......................................................................................................................6

4.1. Rối loạn chuyển hóa trong sốt .....................................................................6

4.1.1. Chuyển hóa năng lượng ........................................................................6

4.1.2. Chuyển hóa glucid ................................................................................6

4.1.3. Chuyển hóa mỡ .....................................................................................6

4.1.4. Chuyển hóa proti d .................................................................................6

i

4.1.5. Nhu cầu vitami n ....................................................................................7

4.1.6. Chuyển hóa nước, muối và cân bằng kiềm toan ...................................7

4.2. Rối loạn chức năng của các cơ quan trong số t .........................................7

4.2.2. Rối loạn tuần hoàn ................................................................................8

4.2.3. Rối loạn hô hấp .....................................................................................8

4.2.4. Rối loạn tiêu hóa ...................................................................................8

4.2.5. Rối loạn tiết niệ u ...................................................................................8

4.2.6. Rối loạn nội tiết .....................................................................................9

PHẦN II I .............................................................................................................10

ii

LỜI CAM ĐOAN

Đây là Tiểu luận của tôi, tôi cam đoan rằng nội dung trình bày trong Tiểu

luận là những kiến thức mà tôi đã học từ Đại học, Cao học gần đây và tài liệu

tham khảo. Chắc chắn nội dung của Tiểu luận chưa được phong phú, đầy đủ và

còn nhiều thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý

Thầy, Cô, bạn bè đồng nghiệp và độc giả để bài tiểu luận được hoàn chỉnh hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Học viên thực hiện

Phạm Hữu Trí

iii

PHẦN I

ĐẠI CƯƠNG VỀ SỐT

I. KHÁI NIỆM VỀ SỐT

Sốt là một phản ứng thích ứng toàn thân của động vật máu nóng và của

con người trước tác dụng của yếu tố có hại. Phản ứng này được hình thành trong

quá trình tiến hóa của sinh vật.

Sốt là một trong những dạng biểu hiện của bệnh, nó xuất hiện do rối loạn

trao đổi nhiệt. Trong đó thân nhiệt tăng cao độc lập với sự thay đổi của môi

trường bên ngoài.

Trạng thái thần kinh và tuổi tác có ảnh hưởng tới phản ứng sốt, bởi nó ảnh

hưởng tới quá trình điều hòa nhiệt. Nếu thần kinh hưng phấn thì quá trình sản

nhiệt mạnh. Ở động vật non do trung khu điều nhiệt chưa hoàn thiện, sự rối loạn

trao đổi nhiệt biểu hiện rõ hơn là động vật trưởng thành, còn ở động vật già yếu

có khi bệnh tiến triển mà không có phản ứng sốt.

II. NGUYÊN NHÂN GÂY SỐT

Người ta thường chia nguyên nhân gây sốt thành 2 loại chính: Sốt do

nhiễm khuẩn hoặc virus và sốt không do nhiễm khuẩn.

2.1. Sốt do nhiễm khuẩn hoặc virus

Hầu hết các bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm virus đều có phản ứng sốt. Sốt gây

nên do độc tố của vi khuẩn, do bản thân vi khuẩn và các hoạt động sống của nó,

do các chất gây sốt (polysacarid hoặc lypopolysacarid) được phóng thích ra khi

vỏ vi khuẩn bị phân giải. Một số vi khuẩn hoặc độc tố của vi khuẩn khi xuất

hiện trong máu thì kích thích các bạch cầu múi, các đại thực bào, các tế bào

lympho làm nhiệm vụ thực bào, đồng thời tiết ra 1 loại cytokine được gọi là

interleukin-1 (IL-1), gây ra sốt, tăng thân nhiệt trong vòng vài phút. Tuy nhiên,

1

cũng cần lưu ý rằng có một số trường hợp nhiễm khuẩn lại không gây sốt (giang

mai, lỵ, amip) hoặc một số lại làm giảm thân nhiệt (tả).

2.2. Sốt không do nhiễm khuẩn

Protid lạ: Protid từ ngoài vào (đưa từ ngoài vào để gây sốt điều trị bệnh),

và protid nội sinh. Protid nội sinh do sản phẩm hủy hoại đạm của cơ thể như

xuất huyết nội, hoại tử tổ chức (gặp trong bỏng, gãy xương, dung huyết), hủy

hoại bạch cầu.

Muối: Khi tiêm muối vào dưới da hoặc bắp thịt đều có thể gây sốt. Có lẽ

do muối làm hủy hoại tổ chức gây sốt.

Dược chất: Một số dược chất làm tăng sản nhiệt (thyroxin) hoặc ức chế

thải nhiệt (cafein, adrenalin, phenamin) đều có thế gây sốt.

Thần kinh: Sốt do phản xạ thần kinh như đau đớn quá mức gặp trong sỏi

thận, sỏi mật, sỏi bàng quang, sốt do tổn thương hệ thần kinh như u não, chảy

máu não...

Tuy phân làm hai loại nguyên nhân như trên nhưng trong thực tế thì các

nguyên nhân ấy thường phối hợp với nhau. Ví dụ: Vi khuẩn là yếu tố bên ngoài,

khi làm hủy hoại tố chức lại tạo ra các protid lạ nội sinh, cả hai đều gây rối loạn

trung tâm điều hòa nhiệt, gây sốt.

2

PHẦN II

SINH LÝ CỦA PHẢN ỨNG SỐT

I. CÁC GIAI ĐOẠN CỦA QUÁ TRÌNH SỐT

1.1. Giai đoạn sốt tăng

Trong giai đoạn này sản nhiệt (SN) tăng, thải nhiệt (TN) giảm làm mất cân

bằng nhiệt, tỷ lệ SN/TN >1. Do đó có biểu hiện lâm sàng như rét run, sởi gai ốc

(người), co mạch ngoại vi, da tái nhợt, giảm bài tiết mồ hôi, tăng huyết áp nhẹ.

1.2. Giai đoạn sốt đứng

Sang giai đoạn này sản nhiệt không tăng hơn và thải nhiệt bẳt đầu được

hình thành nên tỷ số SN/TN=1, nhưng cân bằng nhiệt ở mức cao. Biểu hiện ở

lâm sàng thấy mạch ngoại biên bắt đầu giãn, hô hấp tăng, da khô, nhiệt độ tăng

và chưa thấy toát mồ hôi. Lúc này có thể tạo điều kiện cho tăng thải nhiệt bằng

cách cho đắp lạnh hoặc cho dùng thuốc hạ nhiệt, thuốc sẽ kích thích vào trung

tâm điều hòa nhiệt làm tăng thải nhiệt.

1.3. Giai đoạn sốt lùi

Giai đoạn này sản nhiệt bị ức chế dần để trở về mức bình thường, còn thải

nhiệt tăng rõ rệt, làm cho tỷ lệ SN/TN< 1. Mạch ngoại biên giãn, tiểu tiện và bài

tiết mồ hôi tăng, cần chú ý rằng do tăng tiểu tiện và tăng bài tiết mồ hôi có thể

gây mất nhiệt, làm giảm thân nhiệt đột ngột, mất nước làm giảm khối lượng tuần

hoàn có thể gây trụy tim mạch.

II. CƠ CHẾ CỦA SỐT

Để giải thích cơ chế tăng thân nhiệt trong sốt, người ta đưa ra 3 ý kiến sau

đây:

Sốt do rối loạn trung tâm điều hòa nhiệt: Khi tác động vào cơ thể chất gây

sốt làm cho mức quy định của cơ chế điều hòa thân nhiệt ở vùng dưới đồi cao

hơn bình thường. Lúc đó quá trình sinh nhiệt sẽ tăng lên. Đồng thời với quá

3

trình giữ nhiệt lại trong cơ thể để làm tăng thân nhiệt tới mức quy định mới. Khi

nhiệt độ của máu cao, thì nhiệt độ cao sẽ làm thay đổi tính phản ứng của trung

tâm, tính nhạy với lạnh giảm đi, với nóng tăng lên do sản nhiệt bị ức chế, thải

nhiệt được tăng cường, và thân nhiệt dần dần được giảm xuống về mức bình

thường.

Cơ chế tác dụng của chất gây sốt lên trung tâm điều hòa nhiệt. Có ý kiến

cho rằng chất gây sốt tác động lên trung tâm điều hòa nhiệt thông qua chất nội

sinh.

Ý kiến khác thì nêu lên vai trò quan trọng của hệ thần kinh. Các chất gây

sốt tác động lên trung tâm điều hòa nhiệt nhưng trước tiên tác động vào bộ phận

cảm thụ tại chỗ. Từ đó gây xung động thần kinh lên trung khu điều hòa nhiệt

làm rối loạn quá trình sản nhiệt và thải nhiệt.

Để chứng minh vai trò của cơ quan nhận cảm tại chỗ người ta đa tiến

hành thí nghiệm: Tiêm cho thỏ chất gây sốt với liều lượng vào những vùng khác

nhau và theo dõi thời gian xuất hiện và cường độ cơn sốt.

Kết quả như sau: Thời gian chất gây sốt có trong máu, thời gian xuất hiện

cơn sốt và cường độ sốt không tương ứng với nhau. Tiêm vào thận mặc dù chất

gây sốt xuất hiện rất sớm trong máu nhưng thời gian xuất hiện cơn sốt rất chậm

và cường độ sốt lại yếu nhất. Ngược lại, tiêm vào khớp, mặc dầu chất gây sốt

xuất hiện trong máu chậm nhất nhưng thời gian xuất hiện cơn sốt sớm nhất và

cường dộ sốt lại mạnh nhất. Kết quả đó chứng tỏ cơ chế sốt phụ thuộc rất nhiều

vào cơ quan nhận cảm.

Để chứng minh đường dẫn truyền xung động, người ta tiến hành cắt dây

thần kinh đùi của thỏ rồi tiêm chất gây sốt vào ngay chân đó ở phía dưới chỗ cắt

dây thần kinh. Theo dõi sau 8 – 18 giờ cơn sốt xuất hiện và đạt đến mức tối đa

khoảng 10 – 20 giờ sau. Nhưng ở thỏ không bị cắt dây thần kinh thì khoảng một

giờ sau là sốt đa xuất hiện và đạt mức tối đa chậm nhất là 10 giờ. Kết quả này

chứng tỏ vai trò của đường dẫn truyền thần kinh trong cơ chế sốt.

4

Vai trò của vỏ não trong cơ chế sốt: Rối loạn thân nhiệt trong cơ chế sốt

còn phụ thuộc vào vai trò của vỏ não. Trên thực nghiệm, ở súc vật phá vỏ não,

phản ứng sốt phát sinh rất mạnh. Nếu tiêm cùng một chất gây sốt với liều lượng

như nhau, vị trí tiêm giống nhau cho 3 thỏ có trọng lượng, độ tuổi, trạng thái sức

khỏe giống nhau, nhưng trước đó một thỏ được tiêm cafein, một thỏ uống

bromua và thỏ thứ 3 làm chứng không uống thứ thuốc gì. Kết quả cho thầy thỏ

tiêm cafein sốt rất mạnh, thỏ uống bromua sốt yếu nhất. Điều này chứng tỏ trạng

thái thần kinh của vỏ não ảnh hưởng rất rõ rệt đến cơ chế sốt.

Vai trò của nội tiết trong sốt: Một vài thí nghiệm thấy rằng một số nội tiết

tố có ảnh hưởng đến quá trình sốt. Khi tiêm adrenalin, noradrenalin có thể gây

được cơn sốt, nếu cắt bỏ hạ não tuyến giáp thì phản ứng sốt giảm.

III. CÁC KIỂU SỐT

Người ta thường phân loại sốt theo hai cách sau đây:

3.1. Theo cường độ cơn sốt

Sốt nhẹ: tăng 10⁰C

Sốt vừa: tăng 20⁰C

Sốt nặng: tăng 30⁰C

Sốt rất nặng: tăng hơn 30⁰C

3.2. Theo sự biến thiên nhiệt độ

Sốt liên tục: Nhiệt độ giữ ở mức cao trong một thời gian, sáng chiều thay

đổi không quá 10⁰C như trong viêm phổi phó thương hàn B.

Sốt giao động: Nó gần như sốt liên tục nhưng sáng và chiều chênh lệch

nhau hơn 10⁰C. Ví dụ: Viêm phổi cata, nhiễm trùng huyết và nhiều bệnh truyền

nhiễm khác.

Sốt cắt quãng: Có sự luân phiên giữa sốt và thời kỳ không sốt (sốt rét ở

người).

5

Sốt hồi qui: Khác sốt cắt quãng ở chỗ thời gian không sốt dài hơn (bệnh

xoắn khuẩn).

Sốt không điển hình: Sốt không theo một quy luật nào gặp trong bệnh tỵ

thư của ngựa.

IV. ẢNH HƯỞNG CỦA SỐT ĐẾN HOẠT ĐỘNG BÌNH THƯỜNG

CỦA CƠ THỂ

4.1. Rối loạn chuyển hóa trong sốt

4.1.1. Chuyển hóa năng lượng

Do nhu cầu tăng thân nhiệt nên chuyển hóa năng lượng tăng khá rõ rệt,

thường nhiệt độ tăng 10⁰C thì chuyển hóa tăng 3,3%. Do đó nhu cầu oxy tăng

lên (trung bình từ 5 – 10%).

4.1.2. Chuyển hóa glucid

Tăng chuyên hóa glucid. Do đó lượng glycogen dự trữ giảm, glucoza

huyết tăng, có thể có đường niệu. Lượng acid lactic tăng gây nhiễm toan.

4.1.3. Chuyển hóa mỡ

Chuyển hóa mỡ chỉ tăng khi sốt cao và kéo dài, khi lượng glycogen giảm,

làm cho lipid máu tăng, xuất hiện thể xeton.

4.1.4. Chuyển hóa protid

Nếu sốt bình thường không có độc tố thì chuyển hóa. Protid không tăng

nhưng trong sốt có nhiễm độc, nhiễm khuẩn, cơ thể đói thì chuyển hóa Protid

tăng , nitơ đào thải qua nước tiểu tăng.

4.1.5. Nhu cầu vitamin

Do tăng chuyển hóa nên nhu cầu về vitamin nhất là B₁và C tăng rất

mạnh. Khi sốt cần cung cấp các vitamin này cho gia súc để đề phòng rối loạn

chuyển hóa.

6

4.1.6. Chuyển hóa nước, muối và cân bằng kiềm toan

Ở giai đoạn đầu chuyển hóa của muối và nước hơi tăng. Sang giai đoạn

hai do tăng các nội tiết giữ nước và muối. Trong đó quan trọng nhất là

aldosterone (vỏ thượng thận) và ADH (AntiDiuretic Hormone, tuyến yên sau)

nên giữ nước lại trong cơ thế. Sang giai đoạn sốt lùi, do nhu cầu thải nhiệt, nên

đào thải nước tăng lên rõ rệt, tăng bài tiết mồ hôi, nước tiểu.

Về muối, ở giai đoạn sốt tăng thấy giảm bài thết NaCl, tăng bài tiết Kali

và Phosphat. Khi sốt lùi thì ngược lại thấy bài tiết NaCl tăng, có thể dẫn đến

nhiễm toan.

Trong sốt, do rối loạn chuyển hóa các chất rối loạn chuyển hóa nước và

muối nên thay đổi toan – kiềm cũng là một thay đổi rất đáng lưu ý. Do tăng các

sản phẩm toan như acid lactic, thể xeton, acid amin, do mất muối kiềm nên gia

súc dễ bị nhiễm toan.

4.2. Rối loạn chức năng của các cơ quan trong sốt

Do hậu quả của độc tố vi khuẩn và các sản phẩm chuyển hóa, tổn thương

tổ chức, do thân nhiệt tăng cao dẫn đến rối loạn nhiều chức phận trong cơ thể.

4.2.1. Rối loạn thần kinh

Ở giai đoạn đầu thần kinh bị hưng phấn, giai đoạn sau bị ức chế. Sốt cao

có thể dẫn đến co giật và mê sảng. Rối loạn thần kinh phụ thuộc nhiều vào tính

phản ứng của cơ thể và phụ thuộc vào bản chất của chất gây sốt.

4.2.2. Rối loạn tuần hoàn

Tăng nhịp tim do hưng phấn thần kinh giao cảm, do nhiệt độ cao trực tiếp

tác động lên thần kinh tim và do nhu cầu oxy tăng do chuyển hóa. Tuy nhiên,

hoạt động của tim còn phụ thuộc vào yếu tố gây sốt. Ví dụ, trong viêm màng

não thân nhiệt tăng rất cao nhưng mạch lại chậm, ngược lại trong sốt thương hàn

thì mạch rất chậm nhưng nhiệt độ lại tăng ít (có thể do ức chế thần kinh).

7

Huyết áp ở giai đoạn đầu hơi tăng do co mạch ngoại biên, sang giai đoạn

2, 3 thì do giãn mạch ngoại biên nên huyết áp giảm rõ rệt, nếu giảm quá mạnh sẽ

gây trụy tim mạch.

Trong huyết tương số lượng các sản phẩm phân giải của protid tăng lên,

các sản phẩm acid và chuyển hóa dở dang. Lượng kiềm dự trữ trong máu giảm,

tăng hoặc giảm bạch cầu, tăng tốc độ sa lắng của hồng cầu. Trong trường hợp

nhiễm khuẩn có thể có vi khuẩn, độc tố vi khuẩn và tăng hàm lượng kháng thể.

4.2.3. Rối loạn hô hấp

Hô hấp thường tăng (đặc biệt sốt do viêm phổi, bệnh nhiệt thán, bệnh lợn

đóng dấu) do nhu cầu oxy tăng, tăng nhiệt độ, tăng axid máu và do nhu cầu điều

hòa thân nhiệt.

4.2.4. Rối loạn tiêu hóa

Cơ chế rối loạn tiêu hóa trong sốt là rối loạn thần kinh giao cảm và do

thiếu năng lượng cung cấp cho cơ hoạt dộng. Thường rối loạn này biểu hiện sớm

con vật bỏ ăn, miệng và gương mũi khô, giảm tiết dịch tiêu hóa, giảm tổng hợp

các enzim tiêu hóa, giảm hấp thu, giảm nhu động ruột, chướng bụng, táo bón.

4.2.5. Rối loạn tiết niệu

Ở giai đoạn đầu do tăng tuần hoàn cho nên có tăng bài tiết, sang giai đoạn

2 bài tiết nước tiểu giảm, sang giai đoạn 3 do nhu cầu thải nhiệt tăng nên tăng

bài tiết nước tiểu. Cơ chế rối loại chức năng thận do nhiều nguyên nhân, nhưng

trong đó có 2 nguyên nhân trực tiếp, nhất là do hậu quả rối loạn nội tiết và rối

loạn tuần hoàn. Trong trường hợp sốt nặng có the có albumin niệu.

4.2.6. Rối loạn nội tiết

Sốt làm tăng tiết một số hormon như: Thyroxin (làm tăng chuyển hóa),

aldosterone, ADH (tăng giữ nước và muối), cortizol, ACTH có tác dụng chống

viêm, chông dị ứng.

8

Tăng chức năng gan: Trong sốt, chức năng của gan được tăng cường:

Tăng khả năng chống độc và khử độc, tăng chức năng tổng hợp nhất là tổng hợp

ure, amoniac, tăng Tibrinogen, tăng chuyến hóa nitơ ... Có tác dụng tăng sức đề

kháng của cơ thể.

Tăng khả năng miễn dịch: Trong sốt bạch cầu tăng, tăng khả năng thực

bào, tăng sinh tổ chức võng, tăng tạo kháng thể và bổ thể.

9

PHẦN III

Ý NGHĨA CỦA PHẢN ỨNG SỐT

Về cơ bản sốt là một phản ứng bảo vệ. Vì trong sốt, chức năng của gan,

chức năng của hệ miễn dịch đều tăng, tăng chuyển hóa năng lượng. Đặc biệt là

tăng quá trình phosphoryl hóa, có thể tăng 30 – 40%. Nhiệt độ cao do sốt còn có

tác dụng ức chế sản sinh một số virus, tăng khả năng phân hủy vi khuẩn...

Nhưng nếu sốt cao và kéo dài có thể dẫn đến rối loạn chuyển hóa các chất, rối

loạn chức năng của nhiều cơ quan, tạo nên vòng xoắn bệnh lý.

Trong điều trị, chúng ta phải tôn trọng và bảo vệ sốt vừa phải, không nên

vội vã cung cấp thuốc hạ nhiệt. Vì có thể do đó mà làm thay đổi diễn biến của

bệnh. Tốt nhất là phải tích cực tìm nguyên nhân, điều trị theo nguyên nhân. Chỉ

điều trị triệu chứng khi sốt cao và kéo dài. Cần cắt các khâu hình thành vòng

xoắn bệnh lý. Trong sốt cần hết sức chú ý chế độ dinh dưỡng, ngăn ngừa các rối

loạn về chuyển hóa và rối loạn chức năng để gia súc nhanh chóng được hồi

phục.

10