Phát triển nghề kế toán kiểm toán trong cuộc cách mạng 4.0
259
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
PHÁT TRIỂN NGHỀ KẾ TOÁN KIỂM TOÁN
TRONG CUỘC CÁCH MẠNG 4.0
Nguyễn Thu Hoài*
TÓM TẮT: Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) diễn như vũ bão tác động đến mọi mặt của nền
kinh tế cũng như đời sống xã hội mọi quốc gia và đang tác động mạnh mạnh mẽ đến tất cả các ngành, lĩnh
vực trong đó có lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế
giới không nằm ngoài cuộc Cách mạng mang tính toàn cầu này. Các ứng dụng của CMCN 4.0 như robot
thế hệ mới, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, công nghệ Blockchain, máy học, dữ liệu lớn… trong lĩnh
vực kế toán, kiểm toán mang đến cơ hội nâng cao hiệu quả công tác kế toán, kiểm toán; nâng cao chất
lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán cung cấp; mở rộng các loại dịch vụ và thị trường cung cấp dịch vụ của
các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán. Nhờ đó, nghề kế toán kiểm toán có thể tham gia
hiệu quả hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, vào thị trường dịch vụ kế toán kiểm toán quốc tế, đóng góp tích
cực cho tăng trưởng của đất nước. Bên cạnh những cơ hội, các ứng dụng của CMCN 4.0 cũng mang đến
không ít những thách thức đó máy móc sẽ dần thay thế con người với những công việc đơn giản, một số
vị trí công việc truyền thống sẽ biến mất, ngành nghề bị mai một dần, mức độ cạnh tranh nghề nghiệp
cao… Với thực tiễn Cách mạng công nghiệp 4.0 trong lĩnh vực kế toán kiểm toán tại các nước phát triển
ở khu vực và toàn cầu đã bước sang chặng thứ hai là chuyển đổi chức năng và ứng dụng công nghệ ở
mức độ lớn hơn thì tại Việt Nam mới ở chặng đầu tiên là tìm hiểu và ứng dụng một phần công nghệ. Vì
vậy, Cách mạng công nghiệp 4.0 là vấn đề mà kế toán viên, kiểm toán viên Việt Nam cần được nhận thức
trong bối cảnh hiện nay để có thể tận dụng được tối đa các cơ hội và sẵn sàng “ứng phó” với các thách
thức đặt ra đối với nghề nghiệp kế toán, kiểm toán trong tương lai. Trong bài viết này, tác giả tập trung
nghiên cứu ứng dụng của Cách mạng công nghiệp 4.0 đó là robot thế hệ mới, trí tuệ nhân tạo, điện toán
đám mây, công nghệ Blockchain, máy học, dữ liệu lớn… với nghề kế toán, kiểm toán từ đó chỉ ra những
thời cơ cũng như thách thức của Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với nghề nghiệp kế toán kiểm toán Việt
Nam hiện nay. Đồng thời thông qua nghiên cứu thực trạng mức độ quan tâm của các kế toán viên, kiểm
toán viên và các Doanh nghiệp tại Việt Nam đối với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 tác giả đề xuất các
giải pháp từ phía Nhà nước và các cơ quan quản lý Nhà nước, các doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo, các
kế toán viên và kiểm toán viên nhằm phát triển nghề nghiệp kế toán kiểm toán để có thể thích ứng với
những thay đổi mà Cách mạng công nghiệp 4.0 mang đến.
Keywords: Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kế toán, kiểm toán.
1. MỞ ĐẦU
CMCM 4.0 diễn ra nhanh chóng tác động sâu rộng tới mọi mặt của nền kinh tế và đời sống
xã hội của các quốc gia trong đó có nghề kế toán kiểm toán. Trong điều kiện hiện nay, Việt Nam
ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới không nằm ngoài cuộc Cách mạng mang
* Học viện Tài chính, Đức Thắng, Bắc Từ Liêm, Hà Nội, Việt Nam.
260
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
tính toàn cầu này. Các ứng dụng của CMCN 4.0 như robot thế hệ mới, trí tuệ nhân tạo, điện toán
đám mây, công nghệ Blockchain, máy học, dữ liệu lớn… mang đến những thay đổi lớn về quy
trình, nguyên tắc, nội dung, phương pháp kế toán, kiểm toán từ đó tạo ra nhiều cơ hội và không ít
thách thức đối với nghề nghiệp kế toán kiểm toán. Các công việc giản đơn, mang tính chất lặp đi
lặp lại như thu nhận thông tin, phân loại và định khoản kế toán, xử lý và phân tích khối lượng lớn
thông tin… dần được thay thế bởi máy móc, thiết bị đem đến cơ hội nâng cao hiệu quả công tác
kế toán, kiểm toán; nâng cao chất lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán cung cấp; mở rộng các loại
dịch vụ và thị trường cung cấp dịch vụ của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán
là cơ sở để kế toán, kiểm toán Việt Nam có thể tham gia hiệu quả hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu,
vào thị trường dịch vụ kế toán kiểm toán quốc tế, đóng góp tích cực cho tăng trưởng của đất nước.
Bên cạnh những cơ hội, CMCN 4.0 đem đến không ít những thách thức đó là yêu cầu về số lượng
nguồn nhân lực giảm sút, chất lượng nguồn nhân lực gia tăng, một số vị trí công việc truyền thống
sẽ biến mất, ngành nghề bị mai một, mức độ cạnh tranh nghề nghiệp ngày càng gay gắt… Nhưng
điều đáng lo ngại là có một số không nhỏ các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp cung
cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán tại Việt Nam hiện nay còn thờ ơ, không quan tâm tới vấn đề này.
Vì vậy, CMCN 4.0 là vấn đề mà kế toán viên, kiểm toán viên, các doanh nghiệp nói chung và các
doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán kiểm toán nói riêng cần được nhận thức trong bối cảnh
hiện nay để có những đổi mới kịp thời nhằm duy trì và phát triển nghề nghiệp hiện tại và tương lai
trong điều kiện toàn cầu hóa.
2. Nội dung
2.1. Cách mạng công nghiệp 4.0 và ứng dụng cách mạng công nghiệp 4.0 trong nghề kế toán kiểm
toán
Cách mạng công nghiệp 4.0
Trước cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0, nhân loại đã trải qua ba cuộc CMCN tạo ra
những thay đổi toàn diện trong sản xuất, kinh tế, văn hóa, xã hội cho đến kỹ thuật. Cuộc CMCN
lần thứ nhất - Cơ khí hóa, được bắt đầu ở Anh vào cuối thế kỷ 18 khi loài người phát minh ra động
cơ hơi nước tác động trực tiếp tới các ngành dệt may, chế tạo cơ khí, giao thông vận tải, nông
nghiệp… Ngay sau đó cuộc CMCN lần thứ hai - Điện khí hóa diễn ra từ nửa cuối thế kỷ 19 với
phát minh ra động cơ điện mang lại cuộc sống văn minh, năng suất tăng nhiều lần so với động cơ
hơi nước. Cuộc CMCN lần thứ ba- Tự động hóa, diễn ra vào những năm 1970 với sự ra đời của sản
xuất tự động dựa vào máy tính, thiết bị điện tử và Internet, tạo nên một thế giới kết nối. Thành tựu
khoa học công nghệ cao của cuộc CMCN này là vệ tinh, máy bay, máy tính, điện thoại, Internet…
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư bắt đầu vào đầu thế kỷ 21, tiếp sau những thành tựu lớn từ
CMCN lần thứ ba để lại, được hình thành trên nền tảng cải tiến của cuộc cách mạng số. Đặc trưng
của CMCN 4.0 là việc sử dụng hợp nhất cả phần cứng, người máy và khả năng tính toán lớn để
mở rộng công nghệ thông tin vượt qua cả phần mềm, với sự giao thoa của các công nghệ tiên tiến
như điện toán đám mây (cloud computing), Internet vạn vật (IoT-Internet of things), trí tuệ nhân
tạo (AI-Artifical Intelligence), thực tế ảo (AR/VR- Virtual Reality/ Augmented Reality), khai thác
dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ di động không dây (wifi), công nghệ tin học lượng tử (quantum
information technology), công nghệ nano (nanotechnology),… CMCN 4.0 diễn ra trên ba lĩnh vực
chính bao gồm Công nghệ sinh học, Kỹ thuật số và vật lý.
261
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
Trong lĩnh vực công nghệ sinh học, CMCN 4.0 tập trung vào nghiên cứu để tạo ra những
bước nhảy vọt trong Nông nghiệp, Thủy sản, Y dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường, năng
lượng tái tạo, hóa học và vật liệu.
Trong lĩnh vực Vật lý với robot thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, các vật liệu mới (graphene,
skyrmions…) và công nghệ nano.
Trong lĩnh vực Kỹ thuật số, vấn đề cốt lõi của CMCN 4.0 là trí thuệ nhận tạo, vạn vật kết nối,
dữ liệu lớn…
Cuộc CMCN 4.0 tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, với sự xuất hiện của robot có trí tuệ
nhân tạo mang lại nhiều ứng dụng trong xã hội. Nhờ công nghệ AI, người máy làm việc càng thông
minh, có khả năng ghi nhớ, học hỏi vô biên, trong khi khả năng đó ở con người càng già càng yếu
đi. Trong lĩnh vực Giao thông, thế hệ xe không người lái sẽ phát triển nhờ đảm bảo an toàn cao gấp
nhiều lần vì không có tình trạng say rượu bia, vượt đèn đỏ, phóng nhanh vượt ẩu. Trong lĩnh vực
Y tế, cỗ máy IBM Watson có biệt danh “Bác sĩ biết tuốt” có thể lướt duyệt cùng lúc hàng triệu hồ
sơ bệnh án để cung cấp cho các bác sĩ những lựa chọn điều trị dựa trên bằng chứng chỉ trong vòng
vài giây nhờ khả năng tổng hợp dữ liệu khổng lồ và tốc độ xử lý mạnh mẽ. “Bác sĩ biết tuốt” này
còn cho phép con người tra thông tin về tình hình sức khỏe của mình. Các bác sĩ chỉ cần nhập dữ
liệu người bệnh để được phân tích, so sánh với kho dữ liệu khổng lồ có sẵn và đưa ra gợi ý hướng
điều trị chính xác. Trong lĩnh vực Giáo dục, công nghệ thực tế ảo sẽ thay đổi cách dạy và học. Sinh
viên có thể đeo kính VR và có cảm giác như đang ngồi trong lớp nghe bài giảng, hay nhập vai để
chứng kiến những trận đánh giả lập, ngắm nhìn di tích, mang lại cảm xúc và sự ghi nhớ sâu sắc,
giúp bài học thấm thía hơn. Hoặc khi đào tạo nghề phi công, học viên đeo kính và thấy phía trước
là cabin và học lái máy bay như thật để thực hành giúp giảm thiểu rủi ro trong quá trình bay thật.
Ứng dụng cách mạng công nghiệp 4.0 trong nghề kế toán, kiểm toán
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là xu thế tác động mạnh mẽ tới hầu hết các lĩnh vực liên
quan đến con người như y tế, giáo dục, xây dựng, nông nghiệp, giao thông, giải trí, tài chính, kế
toán, kiểm toán... Với kế toán, kiểm toán các ứng dụng công nghệ 4.0 bao gồm:
Tự động hóa quy trình bằng Robot
Tự động hóa quy trình bằng Robot (Robotic Process Automation - RPA) là một trong những
ứng dụng trong nghề kế toán, kiểm toán nhằm tối ưu năng suất lao động; tiết kiệm thời gian, chi
phí; giảm thiểu rủi ro và đặc biệt các đơn vị cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán là nâng cao sự
hài lòng của khách hàng.
Robot được thiết kế để tự động hóa, tối ưu hóa giải quyết chính xác các công việc lặp đi lặp
lại. Với công nghệ “bắt chước” con người, Robot được trang bị khả năng tìm kiếm thông tin, xử lý
dữ liệu, giao tiếp với các hệ thống và thực hiện các thao tác chính xác, nhanh chóng, hiệu quả và
thống nhất. Robot được kết nối đa hệ thống, đa nền tảng đã được số hóa và thực hiện nhịp nhàng
giữa các hệ thống theo quy tắc do con người quy định.
- Trong kế toán, kiểm toán RPA được sử dụng để trợ giúp việc đối chiếu hàng tồn kho giữa
số liệu sổ sách và số liệu thực tế. Trước khi ứng dụng RPA, quy trình đối chiếu hàng tồn kho được
thực hiện bằng cách tổng hợp toàn bộ số liệu sổ sách về hàng tồn kho từ các bộ phận có liên quan
262
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
như bộ phận kho, bộ phận sản xuất, bộ phận bán hàng, bộ phận kế toán hoặc từ hệ thống quản trị
nguồn lực doanh nghiệp (ERP) sau đó thực hiện kiểm đếm số hàng thực tế tồn kho và thực hiện so
sánh giữa số liệu sổ sách và số liệu tồn kho thực tế do vậy công việc đối chiếu hàng tồn kho mang
tính thủ công, lặp lại, tốn nhân lực và phụ thuộc nhiều vào con người. Ứng dụng RPA hoạt động
24/7 với khả năng xử lý dữ liệu, kết nối đa hệ thống trong quy trình đối chiếu hàng tồn kho làm rút
ngắn được khoảng thời gian tổng hợp số liệu sổ sách từ các bộ phận, công việc kiểm đếm được hỗ
trợ bởi Robot làm cho quá trình đối chiếu được liền mạch, số lượng nhân lực giảm đi đáng kể, đảm
bảo tính đáng tin cậy của quy trình.
- Tự động hóa quy trình bằng Robot (RPA) còn được ứng dụng trong kế toán để thực hiện
hạch toán các giao dịch kinh tế phát sinh mang tính lặp đi lặp lại làm tăng đáng kể hiệu quả công
việc. Nếu như kế toán viên cần 15 phút/bút toán thì Robot chỉ cần 15 giây.
- RPA còn được ứng dụng để hỗ trợ cho công việc kiểm toán, tư vấn thuế, tư vấn dịch vụ hỗ
trợ khách hàng, mở rộng thêm nhiều dịch vụ mang lại giá trị gia tăng đáp ứng nhu cầu của khách
hàng như tự động hóa quy trình trích xuất dữ liệu từ hợp đồng với khách hàng; tự động hóa quy
trình từ tổng hợp dữ liệu, phân tích xu hướng, chọn mẫu kiểm toán, tìm kiếm sự bất thường và phân
tích các mối quan hệ bên trong dữ liệu nhằm phục vụ cho công tác nghiệp vụ của kiểm toán viên…
Điện toán đám mây
Điện toán đám mây (Cloud Computing), hay còn gọi là Điện toán máy chủ ảo, là mô hình
điện toán sử dụng các công nghệ máy tính và phát triển dựa vào mạng Internet. Điện toán đám
mây chính là việc cung cấp sức mạnh tính toán, cơ sở dữ liệu, khả năng lưu trữ, ứng dụng và các
tài nguyên công nghệ thông tin khác theo yêu cầu qua internet với chính sách thanh toán theo mức
sử dụng. Với điện toán đám mây, các đơn vị không cần đầu tư ngay một khoản tiền lớn vào phần
cứng rồi dành nhiều thời gian vất vả để quản lý phần cứng đó. Thay vào đó, các đơn vị có thể được
cung cấp chính xác loại và quy mô tài nguyên điện toán phù hợp mà đơn vị cần, đơn vị có thể truy
cập bao nhiêu tài nguyên tùy thích, gần như ngay lập tức và chỉ phải trả cho những gì đơn vị sử
dụng.
Với lĩnh vực kế toán, kiểm toán ứng dụng điện toán đám mây cho phép các doanh nghiệp tổ
chức bộ máy kế toán theo hướng gọn nhẹ, tiết kiệm được các chi phí về phần cứng và phần mềm
trong quá trình triển khai, chi phí cài đặt đồng thời đảm bảo tính hiệu quả của công tác kế toán,
chất lượng của thông tin kế toán. Các thông tin về giao dịch mua hàng, bán hàng được gửi và nhận
trực tiếp từ khách hàng, nhà cung cấp và được xử lý tự động thông qua hệ thống điện toán đám
mây. Thông tin được thiết lập một lần và chia sẻ trực tiếp đến các đối tượng trong và ngoài doanh
nghiệp, đảm bảo sự minh bạch, kịp thời, chính xác của thông tin kế toán trong khi hoạt động giao
dịch giữa các bên diễn ra. Ứng dụng điện toán đám mây, các dữ liệu của hệ thống kế toán được
bảo vệ bởi những công ty công nghệ cao và khả năng khôi phục dữ liệu cũng tốt. Hơn nữa, công
nghệ điện toán đám mây còn có thể tích hợp những ứng dụng dựa trên trí tuệ nhân tạo, Blockchain
với các ứng dụng trong kế toán, giúp nâng cao hiệu quả công tác kế toán như: Phân tích dữ liệu;
Hệ thống chuyên gia; Công cụ hỗ trợ dự đoán; Phần mềm hỗ trợ ra quyết định; Phần mềm cung
cấp việc kiểm tra liên tục. Những kỹ thuật này hỗ trợ doanh nghiệp trong việc phân tích dữ liệu,
bảo mật và kiểm soát rủi ro, hỗ trợ trong quá trình ra quyết định một cách thường xuyên, liên tục.
263
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
Thực tế, ứng dụng điện toán đám mây trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán đã tương đối phát
triển tại nhiều quốc gia trên thế giới đặc biệt là tại các doanh nghiệp nhỏ, các doanh nghiệp cung
cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán quy mô nhỏ. Ứng dụng điện toán đám mây giúp các doanh nghiệp
này có thể tiếp cận thông tin từ bất kỳ nơi nào đảm bảo tính linh hoạt, nhạy bén của loại hình doanh
nghiệp có quy mô nhỏ. Điện toán đám mây giúp các doanh nghiệp nhỏ tập trung tối đa các nguồn
lực vào hoạt động chuyên môn kế toán, kiểm toán bởi tại các doanh nghiệp này thiếu nhóm công
nghệ thông tin (IT) riêng, ứng dụng điện toán đám mây các nhân viên kế toán không mất thời gian
cho việc kiểm tra các sao lưu dữ liệu, bảo mật dữ liệu, bảo trì hệ thống… Hơn thế nữa điện toán
đám mây còn cho phép các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán mở rộng quy mô
dịch vụ mà không cần lo lắng liệu hệ thống công nghệ thông tin (IT) của doanh nghiệp có thể theo
kịp không.
Lợi ích của việc ứng dụng điện toán đám mây trong công tác kế toán là như vậy nhưng khi
ứng dụng trong thực tế, các doanh nghiệp thường đứng trước những lo ngại về băng thông đường
truyền internet, tính bảo mật thông tin của doanh nghiệp, khả năng tương thích của công nghệ, hỗ
trợ của hệ thống … Chính vì vậy, khi ứng dụng công nghệ điện toán đám mây các doanh nghiệp
cần chọn nhà cung cấp có uy tín để có thể tránh được nhưng lo ngại đã nêu.
Trí tuệ nhân tạo
Trí tuệ nhân tạo hay trí thông minh nhân tạo (tiếng Anh: Artificial Intelligence hay Machine
Intelligence, thường được viết tắt là AI) là trí tuệ của máy móc được tạo ra bởi con người. Trí tuệ
này có thể tư duy, suy nghĩ, học hỏi,... như trí tuệ con người nhưng có khả năng xử lý dữ liệu ở
mức rộng lớn hơn, quy mô hơn, hệ thống, khoa học và nhanh hơn so với con người. Trí tuệ nhân
tạo được ứng dụng trong các tác vụ điều khiển, lập kế hoạch và lập lịch, cũng như trong việc trả
lời các câu hỏi về chẩn đoán bệnh, trả lời khách hàng về các sản phẩm của một công ty, nhận dạng
chữ viết tay, nhận dạng tiếng nói và khuôn mặt…
Trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ tự động hóa hỗ trợ
quá trình thu nhập thông tin, xử lý, phân tích thông tin để tư vấn cho việc ra quyết định của nhà
quản trị doanh nghiệp, cụ thể:
- Với quá trình thu nhận thông tin: ứng dụng trí tuệ nhân tạo các doanh nghiệp có thể nhập
liệu bằng công nghệ nhận diện ký tự quang học (OCR) bằng việc chuyển đổi hình ảnh, PDF, chữ
viết tay sang dạng văn bản tài liệu mềm. Ứng dụng công nghệ máy học (machine learning) và cây
quyết định (tree decision) để phân tích ngữ nghĩa trong câu, từ đó trích xuất những thông tin quan
trọng và lưu lại trong cơ sở dữ liệu. Do đó, việc thu thập dữ liệu đầu vào được tự động hóa; dữ liệu
đa dạng không chỉ là những dữ liệu mang tính định lượng mà còn cả các dữ liệu định tính, không
chỉ là những dữ liệu tài chính mà còn cả phi tài chính như văn bản, ngữ cảnh, biểu tượng. Điều này
giúp tăng tính chính xác của thông tin đầu vào và tạo điều kiện cho việc phân tích thông tin kế toán
theo sự kiện và hoàn cảnh cụ thể cũng như hỗ trợ ra quyết định cho nhà quản lý.
- Với quá trình xử lý thông tin: trí tuệ nhận tạo cùng với tự động hóa quy trình được ứng dụng
để thực hiện các bút toán lặp đi lặp lại, lập báo cáo kế toán nhanh chóng, chính xác và kịp thời. Hơn
nữa, trí tuệ nhân tạo với ứng dụng việc xử lý ngôn ngữ tự nhiên (natural language processing-NLP)
giúp hệ thống hiểu các dữ liệu kế toán đã thu thập được đồng thời chuyển đổi các báo cáo kế toán
264
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
thành ngôn ngữ đọc cùng với các dữ liệu được báo cáo chuyên sâu. Ví dụ: Một doanh nghiệp cung
cấp dịch vụ kế toán dùng trí tuệ nhân tạo để tự động hóa công việc kế toán cho những khách hàng
vừa và nhỏ. Theo đó khách hàng sẽ gửi hóa đơn chứng từ cho doanh nghiệp, sau đó chúng sẽ được
số hóa, mã hóa rồi gán vào từng tài khoản kế toán cho phù hợp với quy định của kế toán. Trong
quá trình này, hệ thống sẽ học hỏi xem chứng từ nào phải ghi vào tài khoản nào và theo thời gian,
công việc đó sẽ được tự động hóa hoàn toàn. Hơn nữa, hệ thống thiết lập sẵn các thủ tục kiểm tra
tính đúng đắn của dữ liệu bằng cách kiểm tra các tài khoản xem chúng có cộng đủ và đúng hay
không, số tiền khi phát hành hóa đơn có khớp với tiền thu về hay không, thời hạn thanh toán của
hóa đơn là bao nhiêu. Đồng thời hệ thống cho phép kết xuất các báo cáo kế toán ngoài các báo cáo
dạng văn bản còn có các báo cáo dạng ngôn ngữ đọc.
- Với quá trình phân tích thông tin và tư vấn cho nhà quản trị trong việc ra quyết định: trên
cơ sở hệ thống dữ liệu đa dạng, sử dụng các thuật toán máy học (machine learning) đem đến chuỗi
nhận thức tiến bộ của máy móc dựa trên dữ liệu đã có và hệ thống tự phân tích các xu hướng về
doanh thu, chi phí, dòng tiền… trong tương lai phục vụ cho việc ra quyết định của nhà quản trị.
Mặt khác, việc tích hợp những ứng dụng dựa trên trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, điện toán đám mây,
kỹ thuật Blockchain các nhà nghiên cứu đã mang đến các hệ thống phân tích dữ liệu với khối lượng
lớn các thông tin đầu vào; hệ thống chuyên gia hỗ trợ cho việc ra quyết định của nhà quản trị; các
công cụ hỗ trợ công tác dự báo; hệ thống ra quyết định tự động. Các hệ thống này thực hiện phân
tích dữ liệu, thống kê và thuật toán để đưa ra quyết định theo thời gian thực.
Ứng dụng Blockchain
Blockchain hay cuốn sổ cái (dịch ra tiếng việt là chuỗi khối), tên ban đầu của nó là block
chain, là một hệ thống cơ sở dữ liệu phân cấp lưu trữ thông tin trong các khối thông tin được liên
kết với nhau bằng mã hóa, và được quản lý bởi tất cả mọi người tham gia hệ thống, thay vì một
bên thứ ba riêng lẻ như nhà nước hay ngân hàng trung ương; đồng thời cho phép truyền tải dữ
liệu một cách an toàn bằng một hệ thống mã hóa phức tạp, và được mở rộng theo thời gian. Với
khả năng làm giảm phần lớn sai sót, chống sửa đổi dữ liệu, bảo mật cao thì Blockchain được các
chuyên gia đánh giá sẽ trở nên phổ biến trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán, tài chính, ngân hàng
với ba đặc điểm chính:
- Một giao dịch mới được thực hiện từ một người và được truyền đến một mạng lưới sổ cái
giống hệt nhau mà không có trung tâm điều khiển;
- Tất cả các giao dịch và hồ sơ được lưu trữ vĩnh viễn và không có khả năng bị giả mạo hoặc
xóa bỏ;
- Blockchain được lập trình cho phép tự động hóa các giao dịch và kiểm soát thông qua hợp
đồng thông minh.
Blockchains là dạng cơ sở dữ liệu được chia sẻ, được duy trì và xác minh giữa các tác nhân
tham gia vào mạng, đảm bảo tính minh bạch và sự tin cậy của hồ sơ thông tin mà không cần phải
có bên thứ ba.
Với ứng dụng kỹ thuật Blockchain trong kế toán, kiểm toán thì thay vì lưu giữ hồ sơ riêng
biệt dựa trên các biên bản giao nhận, các đơn vị có thể ghi các giao dịch của họ trực tiếp vào sổ
đăng ký chung, tạo ra một hệ thống khóa sổ kế toán liên tục. Toàn bộ các dữ liệu và thông tin trong
265
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
hệ thống Blockchain được phân phối và mã hóa kín dẫn đến việc làm sai lệch hoặc phá hủy chúng
để che giấu hoạt động thực tế là không thể sảy ra. Hơn nữa, Blockchain là một cơ sở dữ liệu hoạt
động trên cơ sở điện toán đám mây nên có khả năng lưu trữ đa dạng thông tin, bao gồm thông tin
tài chính và phi tài chính. Bất kỳ thông tin nào được tải lên mạng Blockchain đều được xác nhận và
phê duyệt bởi các thành viên hiện có và sau đó được phân phối cho các thành viên mạng trong thời
gian thực do đó dữ liệu trên Blockchain được bảo mật, không bị đánh cắp cũng như không bị điều
chỉnh. Đồng thời, nó làm giảm phần lớn khả năng xảy ra sai sót khi đối chiếu các thông tin phức
tạp và khác biệt từ nhiều nguồn khác nhau. Blokchain mang đến hai lợi thế rất quan trọng đối với
nghề kế toán, kiểm toán đó là tính minh bạch và bất biến. Hơn nữa thông qua các hợp đồng thông
minh, nhiều chức năng kiểm toán có thể được tự động hóa, giảm thời gian mà kiểm toán viên cần
phải dành để xem xét hồ sơ, hơn nữa, khả năng truy nguyên vốn có được tạo thành Blockchain giúp
việc kiểm tra trở nên nhanh chóng và dễ dàng.
Ứng dụng Blockchain sẽ giúp công tác kế toán, kiểm toán giảm thiểu những sai sót trong
quá trình nhập dữ liệu thông qua các chức năng tự động trong hợp đồng thông minh; giảm tình
trạng gian lận do việc điều chỉnh, sửa đổi dữ liệu sau khi đã được các bên chấp nhận làm cho chất
lượng thông tin kế toán đảm bảo tính minh bạch, chính xác và đầy đủ; giảm bớt khối lượng công
việc mà kiểm toán viên cần phải thực hiện. Tuy nhiên khi ứng dụng Blockchain vào thực tế, phần
lớn phần mềm kế toán không tương thích với công nghệ Blockchain do vậy doanh nghiệp có thể
sử dụng công nghệ điện toán đám mây của một nhà cung cấp có uy tín và thuê một nhà phát triển
Blockchain để tạo giao diện người dùng tùy chỉnh cho doanh nghiệp của bạn. Khi ngày càng có
nhiều nền tảng kế toán Blockchain nổi lên để lấp đầy thị trường mới này, các giải pháp tiết kiệm
chi phí sẽ giúp giảm nhu cầu về các Blockchains được thiết kế riêng.
2.2. Những cơ hội và thách thức của cách mạng công nghiệp 4.0 với nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam
Ứng dụng của cuộc CMCN 4.0 tác động lớn đến mọi khía cạnh của nghề kế toán, kiểm toán.
Cuộc cách mạng này mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đối với nghề
kế toán, kiểm toán Việt Nam đòi hỏi những chuyển biến lớn để có thể thích ứng trong tương lai.
Những cơ hội CMCN 4.0 mang lại với nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam
Thứ nhất, CMCN 4.0 mang lại cơ hội nâng cao hiệu quả công tác kế toán, kiểm toán tại Việt
Nam. Với ứng dụng Robot thông minh, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, Blockchain, máy học,
xử lý ngôn ngữ tự nhiên… trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán tạo cơ hội tốt cho các kế toán viên,
kiểm toán viên tại Việt Nam tiếp cận những hệ thống thông minh, tiện ích với chi phí phù hợp như
hệ thống tự động nhập dữ liệu đa dạng, hệ thống phân tích dữ liệu, hệ thống hỗ trợ công tác dự
đoán, hệ thống tự ra quyết định, hệ thống quản trị cơ sở dữ liệu… Các hệ thống này đã tự động hóa
phần đáng kể công việc kế toán, kiểm toán giúp cho sử dụng hiệu quả nguồn lực, tiết kiệm thời
gian, nhân lực, tiếp cận hệ thống kế toán, kiểm toán quốc tế. Thông qua việc sử dụng các trang thiết
bị, chương trình, công nghệ số hiện đại, kế toán viên, kiểm toán viên có thể thu thập được đầy đủ
các thông tin về các giao dịch kinh tế tài chính được phân tầng, phân lớp, có hệ thống - những dữ
liệu mà trước đây rất khó khăn mới có thể thu thập được.
Thứ hai, CMCN 4.0 đem tới cơ hội nâng cao chất lượng công tác kế toán, kiểm toán tại Việt
Nam. Với những ứng dụng của CMCN 4.0 như trí tuệ nhân tạo, máy học, xử lý ngôn ngữ tự nhiên,
266
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
tự động hóa quy trình… trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán đã tạo nên khả năng thu nhận, xử lý,
phân tích một khối lượng lớn thông tin, dữ liệu ngay trong quá trình thực hiện. Điều này giúp cho
hệ thống kế toán có thể cung cấp được các thông tin về giao dịch phát sinh một cách kịp thời, đầy
đủ, chính xác, hữu ích cho việc ra quyết định của nhà quản trị doanh nghiệp; giúp cho các kiểm
toán viên và các doanh nghiệp kiểm toán trong việc nâng cao độ tin cậy và tính hợp lý của các Báo
các kiểm toán, Báo cáo dịch vụ tư vấn.
Thứ ba, CMCN 4.0 mang tới cơ hội cho các doanh nghiệp dịch vụ kế toán, kiểm toán mở rộng
các loại dịch vụ cung cấp cho khách hàng. Thông qua việc khai thác hệ thống thông tin, dữ liệu
khổng lồ đã thu thập được trong quá trình cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán các doanh nghiệp
này có thể mở rộng các loại dịch vụ tư vấn kinh doanh cho khách hàng như tư vấn về mở rộng thị
trường, tư vấn về giá cả, chiến lược kinh doanh…
Thứ tư, CMCN 4.0 mang tới cơ hội mở rộng thị trường cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán
cho nghề kế toán, kiểm toán tại Việt Nam. Thành tựu của CMCN 4.0 với hệ thống mạng không
dây, dữ liệu số hóa, điện toán đám mây sẽ giúp công việc kế toán, kiểm toán không bị giới hạn bởi
khoảng cách địa lý. Theo đó, các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kế toán, kiểm toán
tại Việt Nam có thể cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán cho các đơn vị ở bất cứ đất nước nào trên
toàn thế giới.
Thứ năm, CMCN 4.0 tạo điều kiện cho việc khai thác, trích xuất dữ liệu từ kho dữ liệu vô
cùng phong phú, đa dạng phục vụ việc ra các quyết định kinh tế hữu ích. Ứng dụng CMCN đảm
bảo việc xây dựng được những trung tâm dữ liệu lớn giúp cho khoa học phân tích và quản lý dữ
liệu trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán ngày càng có nhiều thuận lợi. Việc thu thập, phân tích, xử lý
khối lượng dữ liệu lớn sẽ tạo ra những tri thức mới, hỗ trợ việc đưa ra quyết định nhanh chóng và
hiệu quả, góp phần giảm được chi phí và tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Thứ sáu, CMCN 4.0 mang đến các giải pháp giúp kế toán viên, kiểm toán viên kiểm soát dữ
liệu, thông tin kế toán, kiểm toán. Bằng các thủ tục kiểm soát đặt sẵn trong các hệ thống tự động
nhập dữ liệu, xử lý và phân tích dữ liệu với ứng dụng công nghệ Blockchain, điện toán đám mây
đảm bảo các dữ liệu, thông tin thu thập không bị sai sót, được bảo mật và không thể chỉnh sửa; đảm
bảo tính an toàn cho thông tin, dữ liệu trong quá trình lưu trữ.
Những thách thức của CMCN 4.0 với nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam
CMCN 4.0 tạo ra nhiều cơ hội cho nghề kế toán, kiểm toán của Việt Nam nhưng cũng đặt ra
không ít thách thức.
Thứ nhất, với CMCN 4.0 một số vị trí công việc truyền thống của nghề kế toán, kiểm toán
sẽ biến mất, ngành nghề bị mai một dần. Ứng dụng Robot thông minh, trí tuệ nhân tạo, máy học,
xử lý ngôn ngữ tự nhiên… trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán các hệ thống tự động nhập dữ liệu,
tự động xử lý dữ liệu, tự động phân tích dữ liệu, tự động ra quyết định, tự động kiểm soát dữ liệu
… đã thay thế dần nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán. Trong lĩnh vực kế toán các công việc, thao
tác giản đơn, lặp đi lặp lại như thu nhận thông tin về các nghiệp vụ kinh tế tài chính, ghi chép vào
các sổ kế toán, lập các báo cáo kế toán, tính toán các chỉ tiêu phân tích và các thủ tục phân tích ban
đầu…, trong lĩnh vực kiểm toán một số bước phân tích ban đầu về hệ thống kiểm soát nội bộ, xác
định rủi ro kiểm soát, chọn mẫu kiểm toán, tìm kiếm các giao dịch bất thường và một số các thủ
267
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
tục kiểm toán… đã được tự động do áp dụng công nghệ số hóa.
Thứ hai, CMCN 4.0 dẫn đến nhiều kỹ thuật, phương pháp truyền thống mà các kế toán viên,
kiểm toán viên đã sử dụng sẽ bị suy giảm hoặc biến mất trong tương lai. Ứng dụng công nghệ
số hóa trong các hệ thống tự động thu nhận thông tin, xử lý dữ liệu, phân tích dữ liệu và tự động
ra quyết định... dẫn đến các kỹ thuật, phương pháp truyền thống để thu nhận, xử lý và phân tích
thông tin đã được số hóa và đặt sẵn trong hệ thống hoặc được cải tiến cho phù hợp với việc ứng
dụng công nghệ mới. Các kỹ thuật, phương pháp truyền thống dần được thay thế bằng các kỹ thuật,
phương pháp mới phù hợp với hạ tầng công nghệ thông tin mà doanh nghiệp sử dụng.
Thứ ba, CMCN 4.0 mang đến thách thức lớn đối với nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán tại
Việt Nam thể hiện số lượng nhân lực giảm dần nhưng yêu cầu chất lượng nguồn nhân lực cần phải
tăng lên đáng kể. Ứng dụng CMCN 4.0, các hệ thống tự động đã dần thay thế các công việc giản
đơn, lặp đi lặp lại của kế toán viên, kiểm toán viên do đó giảm đáng kể nguồn nhân lực sử dụng
trong công tác kế toán, kiểm toán. Nhưng ngược lại CMCN 4.0 đòi hỏi các kế toán viên, kiểm toán
viên phải kiểm soát được toàn bộ các hệ thống tự động đó, hiểu rõ có những thủ tục kiểm soát nào
đã được đặt sẵn trong hệ thống và còn thiếu những chốt kiểm soát nào, quy trình tự động nào là
không phù hợp với thực tế hoạt động tại doanh nghiệp cần phải cải tiến, các thủ thuật nào được sử
dụng trong hệ thống để biến đổi, thao túng số liệu trong hệ thống…để đảm bảo kế toán viên thực
hiện được đầy đủ chức năng vốn có là kiểm soát chặt chẽ tài sản, nguồn vốn và việc sử dụng tài
sản, nguồn vốn trong doanh nghiệp đồng thời cung cấp thông tin hữu ích phục vụ cho công tác
quản lý và ra quyết định của nhà quản trị như các dự báo kinh doanh, giải pháp công nghệ mới,
phân tích về hành vi xâm nhập… đảm bảo kiểm toán viên đưa ra được các ý kiến về mức độ trung
thực, hợp lý của các thông tin tài chính, kế toán và các ý kiến tư vấn về hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp… Muốn vậy kế toán viên, kiểm toán viên phải có trình độ chuyên môn cao trong
các lĩnh vực kế toán, kiểm toán, quản trị kinh doanh, quản trị nhân sự, công nghệ thông tin…; có
kỹ năng giải quyết các vấn đề phức tạp đặt ra trong hệ thống tích hợp các chức năng quản lý; có
khả năng sáng tạo để giải quyết những vấn đề sảy ra trong thực tế khi các hệ thống tự động không
giải quyết được; có khả năng phối hợp với tất cả các bộ phận trong doanh nghiệp để có thể tìm
ra những khâu công việc, những hoạt động của doanh nghiệp mà chưa được quản lý và kiểm soát
phù hợp…
Thứ tư, CMCN 4.0 đặt ra thách thức phải xem xét đến các vấn đề thuộc phạm trù đạo đức
nghề nghiệp kế toán, kiểm toán cần phải thay đổi. Ứng dụng kỹ thuật số, với khối lượng lớn các
dữ liệu về các giao dịch, sự kiện phát sinh trong quá trình sản xuất kinh doanh mà kế toán viên,
kiểm toán viên thu thập được thì hàng loạt các vấn đề mới nảy sinh như sử dụng dữ liệu đó như thế
nào để phục vụ cho công tác kế toán, kiểm toán; làm thế nào để đảm bảo tính bảo mật và an toàn
dữ liệu; các bí quyết kinh doanh, bí quyết quản trị của doanh nghiệp được bảo vệ như thế nào…
Để giải quyết triệt để vấn đề này không chỉ là các hệ thống giám sát, các hàng rào kiểm soát mà
cần có cả những thay đổi về tiêu chuẩn đạo đức kế toán, kiểm toán. Theo Hội đồng các Tiêu chuẩn
đạo đức quốc tế cho các kế toán viên, kiểm toán viên (IESBA), trong thời đại kỹ thuật số, các tiêu
chuẩn đạo đức nghề nghiệp được sắp xếp theo thứ hạng bao gồm năng lực chuyên môn và sự cẩn
trọng; tính khách quan; tính chính trực; hàng vi chuyên nghiệp; tính bảo mật. Với bộ Tiêu chuẩn
mới này thì năng lực chuyên môn và sự cẩn trọng của các kế toán viên và kiểm toán viên được đặt
268
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
lên hàng đầu.
Thứ năm, ứng dụng CMCN 4.0 đòi hỏi mức đầu tư tài chính lớn cho hệ thống và hạ tầng công
nghệ thông tin để tương thích với những công nghệ mới. Đầu tư cho các thiết bị công nghệ sẽ giúp
mang lại nhiều hiệu quả, tuy nhiên chi phí đầu tư là vấn đề mà các doanh nghiệp cần phải quan tâm.
Thứ sáu, CMCN 4.0 tạo ra sự cạnh tranh lớn giữa các doanh nghiệp; giữa các doanh nghiệp
cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán. Trong quá trình này các doanh nghiệp nhỏ và vừa có nguy cơ
giảm thị phần do các doanh nghiệp lớn có nguồn lực về công nghệ thâu tóm khách hàng cũng như
sự cạnh tranh của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán xuyên quốc gia.
Thứ bảy, là vấn đề về bảo mật, an toàn dữ liệu. Sự phát triển ngày càng tinh vi của công nghệ
số sẽ làm tăng những lỗ hổng bảo mật, tạo điều kiện cho tội phạm công nghệ cao hoạt động. Điều
này đặt ra thách thức đối với nghề kế toán, kiểm toán về an toàn cho hệ thống thông tin, vấn đề bảo
mật thông tin, về các loại tội phạm công nghệ cao, cũng như thách thức về năng lực chuyên môn
về công nghệ thông tin của các kế toán viên, kiểm toán viên.
2.3. Thực trạng tiếp cận của kế toán, kiểm toán Việt Nam với cách mạng công nghiệp 4.0
CMCN 4.0 ảnh hưởng mạnh mẽ tới mọi mặt của đời sống xã hội trong đó kế toán viên, kiểm
toán viên và các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán. Nghiên cứu thực trạng tiếp cận
của kế toán, kiểm toán Việt Nam với CMCN 4.0 cho thấy mặc dù trong những năm qua Đảng và
Nhà nước đã lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời các ngành, các cấp trong việc tiếp cận và chủ động tham gia
cuộc CMCN 4.0. Ngày 6/5/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành chỉ thị về “Tăng cường năng
lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư” và phê duyệt “Đề án thúc đẩy mô hình kinh
tế chia sẻ”. Ngày 22/3/2019, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 23-NQ/TW về định hướng
xây dựng chính sách phát triển công nghiệp quốc gia đến năm 2030 đề ra quan điểm “khai thác triệt
để thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4”. Ngày 27/9/2019, thay mặt Bộ Chính trị,
Tổng Bí thư - Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành nghị quyết số 52-NQ/TW về một
số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và để sớm tổ
chức triển khai thực hiện Nghị quyết số 52-NQ/, ngày 3/10/2019 tại Hà Nội, Ban Kinh tế Trung
ương phối hợp cùng các đơn vị liên quan tổ chức Diễn đàn cấp cao và Triển lãm quốc tế về công
nghiệp lần thứ tư - Industry 4.0 Summit 2019. Đồng thời các phương tiện thông tin đại chúng, các
tạp chí đang tràn ngập những thông tin về CMCN 4.0, về những ứng dụng và lợi ích mà CMCN
4.0 mang đến nhưng Việt Nam được đánh giá có mức độ sẵn sàng tham gia CMCN 4.0 khá thấp.
Theo Báo cáo Sẵn sàng cho sản xuất tương lai năm 2018 của Diễn đàn kinh tế thế giới (The World
Economic Forum), Việt Nam được xếp vào nhóm Non trẻ (Nascent), xếp ở vị trí 53 về Động lực
sản xuất và vị trí 48 về Cấu trúc sản xuất. Trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán qua kết quả cuộc khảo
sát đánh giá ảnh hưởng của cuộc CMCN 4.0 đến lĩnh vực kế toán, kiểm toán do Hội Kiểm toán
viên hành nghề Việt Nam (VACPA) thực hiện tháng 6/2018 chỉ có 51% các kế toán viên, kiểm toán
viên và doanh nghiệp kiểm toán Việt Nam quan tâm cao đến CMCN 4.0, và trong số này có hơn
10% là đặc biệt quan tâm tới vấn đề này. Số còn lại là 49% tỏ thái độ không quan tâm hoặc bàng
quan về vấn đề này. Và vấn đề đáng lo ngại đó là trong số 5% các kế toán viên, kiểm toán viên
được khảo sát không quan tâm và ít quan tâm đến CMCN 4.0 là gì đồng thời có 1/3 số được khảo
sát lại cho rằng CMCN 4.0 là vấn đề bình thường như mọi việc khác.
269
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
Nhận thức về mức độ tác động của CMCN 4.0, có tới 67% các kế toán viên, kiểm toán viên
và các doanh nghiệp kiểm toán cho rằng CMCN 4.0 đang và sẽ tác động lớn đối với nghề kế toán,
kiểm toán và có một số rất ít (5%) nhận thức được rằng CMCN 4.0 làm biến đổi sâu sắc, toàn diện
ngành nghề trong tương lai không xa.Tuy vậy, trong số các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh
nghiệp kiểm toán tham gia khảo sát thì có tới 25% cho rằng CMCN 4.0 chỉ tác động bình thường
như các yếu tố khác hiện đang tác động đến công việc của họ (như cạnh tranh giá phí, các kỹ thuật
kế toán-kiểm toán truyền thống, tuân thủ chuẩn mực, chính sách, chế độ…); và có đến 3% cho
rằng CMCN 4.0 rất ít tác động đến công việc mà họ đang thực hiện, cung cấp cho khách hàng…
Về mức độ triển khai của các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán để ứng
phó với CMCN 4.0. Mặc dù phần lớn các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán
nhìn thấy các cơ hội và thách thức của CMCN 4.0 đối với nghề nghiệp. Tuy nhiên, ở thời điểm
hiện tại, các kế toán viên, kiểm toán viên chủ yếu mới đang dừng ở mức độ “tìm hiểu” (chiếm tỷ
lệ 66%), một số khác (tỷ lệ 12%) “đã có kế hoạch”, số ít (5%) các doanh nghiệp “đang triển khai”,
rất ít (3%) các doanh nghiệp kiểm toán “đã triển khai và áp dụng một phần”, còn lại khoảng 14%
các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán “chưa làm gì” để ứng phó với sự phát
triển của CMCN 4.0.
Như vậy qua kết quả khảo sát cho thấy phần lớn các kế toán viên, kiểm toán viên và doanh
nghiệp kiểm toán đã nhận thức được sự ảnh hưởng của CMCN 4.0 tới nghề kế toán, kiểm toán
trong tương lai; những cơ hội và thách thức mà CMCN 4.0 đặt ra với nghề nghiệp. Tuy nhiên
những hành động tích cực để ứng phó với những thách thức đó còn hạn chế mới chỉ dừng lại ở
bước ban đầu là “tìm hiểu”, chỉ có một số ít các doanh nghiệp kiểm toán “đang triển khai” hoặc “đã
triển khai và áp dụng một phần” ứng dụng CMCN 4.0 vào công tác kế toán, kiểm toán.
2.4- Các giải pháp phát triển nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam trong bối cảnh CMCN 4.0
Đối với Nhà nước và các cơ quan quản lý Nhà nước về hoạt động kế toán, kiểm toán
Thứ nhất, Nhà nước và các cơ quan quản lý nhà nước cần hoàn thiện hệ thống khung pháp
lý về kế toán, kiểm toán trong điều kiện CMCN 4.0. Cụ thể cần đẩy nhanh lộ trình hoàn thiện hệ
thống khung pháp lý về kế toán, kiểm toán trên cơ sở thông lệ quốc tế và phù hợp với điều kiện
thực tế tại Việt Nam. Đồng thời hoàn thiện khung pháp lý về kế toán, kiểm toán với các nội dung
đổi mới về nguyên tắc, quy trình phù hợp và tạo điều kiện cho ứng dụng CMCN 4.0. Bên cạnh
đó, các cơ quan quản lý Nhà nước cần nghiên cứu và hướng dẫn vận dụng một cách hiệu quả, phù
hợp các phương pháp kiểm toán, kể cả phương pháp cơ bản và phương pháp kỹ thuật, nhất là các
phương pháp thu thập, đánh giá bằng chứng kiểm toán, các phương pháp phân tích kỹ thuật trong
bối cảnh nghề kế toán sử dụng chứng từ điện tử, công nghệ blockchain, điện toán đám mây…Để
thực hiện được giải pháp này, Bộ Tài chính, các hiệp hội nghề nghiệp, các công ty dịch vụ kế toán,
kiểm toán, các trường đại học… cần có sự phối hợp chặt chẽ để có thể xây dựng hệ thống khung
pháp lý về kế toán, kiểm toán có chất lượng.
Thứ hai, Nhà nước cần đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin một cách đồng bộ,
kịp thời, đáp ứng xu thế phát triển của hệ thống số toàn cầu và tạo điều kiện cho việc ứng dụng hiệu
quả CMCN 4.0 vào lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Đặc biệt, chú trọng xây dựng hệ thống an ninh
mạng, đảm bảo bảo mật cao thông tin dữ liệu kế toán, kiểm toán. Cụ thể Nhà nước triển khai băng
270
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
thông rộng chất lượng cao trên phạm vi toàn quốc. Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân có đủ năng
lực tham gia xây dựng hạ tầng viễn thông và các hạ tầng khác cho chuyển đổi số quốc gia. Xây
dựng và phát triển đồng bộ hạ tầng dữ liệu quốc gia. Hình thành hệ thống trung tâm dữ liệu quốc
gia, các trung tâm dữ liệu vùng và địa phương kết nối đồng bộ và thống nhất. Hình thành các hệ
thống dữ liệu tin cậy, ổn định của Nhà nước và doanh nghiệp. Quy hoạch xây dựng hạ tầng thanh
toán số quốc gia theo hướng đồng bộ, thống nhất, dùng chung, tận dụng và khai thác có hiệu quả
hạ tầng mạng lưới viễn thông để triển khai các dịch vụ thanh toán cho người dân với chi phí thấp.
Thứ ba, Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ kế toán viên, kiểm toán viên và các doanh
nghiệp về đào tạo nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán cũng như xây dựng các hướng dẫn về định
hướng và khuyến khích chuyển dịch lao động trong Cộng đồng Kinh tế ASEAN.
Thứ tư, Nhà nước và các cơ quan quản lý Nhà nước tiếp tục đẩy mạnh hợp tác quốc tế, không
ngừng phát triển các thị trường dịch vụ kế toán, kiểm toán lành mạnh, bền vững.Phát triển các hoạt
động dịch vụ kế toán, kiểm toán theo xu hướng phát triển của các nước trong khu vực và quốc tế,
tạo dựng và mở rộng giao lưu nghề nghiệp.
Đối với các doanh nghiệp
Thứ nhất, các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm
toán nói riêng chủ động xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch ứng dụng các thành tựu của
CMCN 4.0 trong quy trình kế toán, kiểm toán như ứng dụng công nghệ nhận dạng hình ảnh và
học máy (machine learning) giúp cho việc nhập dữ liệu, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tự động phân
loại và định khoản giao dịch, ứng dụng các phần mềm hỗ trợ chọn mẫu kiểm toán, phần mềm
kiểm toán… Quá trình xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch luôn phải tính đến các ứng dụng
đảm bảo thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm soát đối với các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh
tại doanh nghiệp; cung cấp thông tin đầy đủ kịp thời cho việc quản lý và điều hành hoạt động tại
doanh nghiệp và đưa ra các báo cáo kế toán, kiểm toán tuân thủ hệ thống khung pháp lý về kế toán,
kiểm toán hiện hành.
Thứ hai, các doanh nghiệp cần đầu tư, phát triển đội ngũ nhân viên kế toán, kiểm toán nắm
vững kiến thức về kế toán, kiểm toán, công nghệ thông tin để có thể hiểu được hệ thống kế toán,
kiểm toán trong điều kiện ứng dụng các thành tựu của CMCN 4.0 từ đó vận hành và hoàn thiện hệ
thống nhằm đảm bảo tính hiệu quả của hệ thống. Đồng thời các doanh nghiệp tăng cường công tác
đào tạo phát triển các kỹ năng mềm hiệu quả, hoạt động nhóm tích cực và sử dụng thành thạo công
nghệ số theo nhu cầu thị trường…
Thứ ba, các doanh nghiệp phải thay đổi tiêu chí tuyển dụng nhân viên kế toán, kiểm toán. Các
doanh nghiệp vẫn cần tuyển dụng các nhân viên có kỹ năng kế toán, kiểm toán nhưng các doanh
nghiệp sẽ cần nhiều hơn các chuyên gia công nghệ và phân tích dữ liệu hoặc nhân viên kế toán,
kiểm toán có hiểu biết về công nghệ thông tin. Hơn nữa các doanh nghiệp cần phải tăng cường đào
tạo kiến thức về công nghệ thông tin cho nhân viên kế toán, kiểm toán hiện tại của mình.
Thứ tư, các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán phải mở rộng các loại dịch vụ
ngoài lĩnh vực kế toán, kiểm toán thông qua dữ liệu thu thập được trong quá trình cung cấp dịch
vụ kế toán, kiểm toán cho khách hàng vì dữ liệu lớn là nguồn tài nguyên quý trong thời đại bùng
nổ các công cụ phân tích như hiện nay để dự phân tích dự báo và phát triển thị trường bán hàng.
271
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
Đối với các cơ sở đào tạo
Thứ nhất, các cơ sở đào tạo kế toán, kiểm toán cần có những thay đổi trong quan điểm đào
tạo. Đào tạo không xuất phát từ những gì mình có mà phải xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn, yêu
cầu của thời đại công nghệ số với nền kinh tế số và chính phủ điện tử, đó là cung cấp nguồn nhân
lực kế toán, kiểm toán có chất lượng cao cho xã hội.
Thứ hai, về nội dung đào tạo cần có sự thay đổi để giúp sinh viên sau khi ra trường thích ứng
kịp thời với thời đại công nghệ số. Nội dung đào tạo không chỉ bao gồm các kiến thức chuyên sâu
về kế toán, kiểm toán theo thông lệ quốc tế mà còn bao gồm các kiến thức chuyên sâu về công
nghệ thông tin như trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, phân tích dữ liệu lớn…, các kiến thức
chuyên sâu về thiết kế hệ thống kế toán, quy trình kiểm toán trong điều kiện ứng dụng thành tựu
của CMCN 4.0. Ngoài kiến thức về kế toán, kiểm toán, công nghệ thông tin nội dung đào tạo còn
cần tập trung đào tạo các kỹ năng cần thiết như: kỹ năng tư duy, sáng tạo, đổi mới không ngừng;
kỹ năng giao tiếp hiệu quả, làm việc ở nhiều nhóm khác nhau; kỹ năng tư duy phản biện và giải
quyết vấn đề trên cơ sở tôn trọng đạo đức nghề nghiệp…
Thứ ba, về chương trình đào tạo cần chú trọng tới việc đổi mới chương trình đào tạo chuyên
ngành kế toán, kiểm toán phù hợp với xu thế phát triển thế giới theo hướng giảm lý thuyết, tăng
thực hành, tăng kỹ năng tiếng Anh và kỹ năng giải quyết công việc thực tế. Vì vậy, các cơ sở đào
tạo nên rà soát lại chương trình đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm toán. Chương trình đào tạo
được xây dựng phải đảm bảo yêu cầu hội nhập và giao thoa về chất lượng với chương trình của
các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới, phù hợp với chương trình đào tạo của các hội nghề
nghiệp nhằm hướng đến sự thừa nhận lẫn nhau giữa các cơ sở đào tạo về chuyên môn và bằng cấp,
chứng chỉ.
Thứ tư, các cơ sở đào tạo tích cực trong việc chuyển đổi phương pháp giảng dạy từ phương
pháp giảng dạy truyền thống sang ứng dụng phương pháp giảng dạy tích cực theo hướng phát huy
tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, lấy người học làm trung tâm.
Thứ năm, các cơ sở đào tạo cần đầu tư vào công nghệ để sinh viên có thể thực hành và có kinh
nghiệm thực tế trong bối cảnh CMCN 4.0, có được các kiến thức về những tác động xã hội tiềm
ẩn của hệ thống tự động hóa và hệ thống thông minh cũng như cách thức giải quyết vấn đề này.
Thứ sáu, cần thiết lập mối quan hệ giữa các cơ sở đào tạo với các doanh nghiệp trong và ngoài
nước giúp cho hoạt động đào tạo và nghiên cứu được gắn kết, giải quyết những vấn đề của thực
tiễn, đáp ứng tốt cho yêu cầu của doanh nghiệp.
Đối với kế toán và kiểm toán viên
Thứ nhất, mỗi kế toán viên, kiểm toán viên trong điều kiện hiện nay cần nhận thức được đầy
đủ những cơ hội và thách thức mà CMCN 4.0 mang đến với lĩnh vực kế toán, kiểm toán từ đó chủ
động, tích cực, sáng tạo trong việc ứng dụng những thành tựu của CMCN 4.0 trong công tác kế
toán, kiểm toán nhằm gia tăng hiệu quả công việc.
Thứ hai, CMCN 4.0 mang đến cho kế toán viên, kiểm toán viên Việt Nam cơ hội tham gia
vào thị trường cung cấp dịch vụ kế toán, kiểm toán quốc tế do vậy các kế toán, kiểm toán viên
phải không ngừng học tập, cập nhật kiến thức để đạt được các chứng chỉ nghề nghiệp quốc tế như
272
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
chứng chỉ Hiệp hội kế toán công chứng Anh Quốc (ACCA), Hội kế toán công chứng Australia
(CPAAustralia)...
Thứ ba, CMCN 4.0 mang đến nguy cơ dễ dàng bị đào thải đối với các kế toán viên, kiểm toán
viên có trình độ thấp; mức độ cạnh tranh nghề nghiệp gia tăng nên các kế toán viên, kiểm toán viên
phải luôn luôn cập nhật, nâng cao trình độ chuyên môn kế toán, kiểm toán theo hướng phù hợp với
thông lệ quốc tế; nâng cao trình độ về công nghệ thông tin và hiểu biết về các ứng dụng CMCN
4.0 trong công tác kế toán, kiểm toán; nâng cao trình độ ngoại ngữ để có thể cung cấp dịch vụ kế
toán, kiểm toán cho thị trường nước ngoài…
3. KẾT LUẬN
CMCN 4.0 diễn ra với tốc độ chóng mặt tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống kinh tế,
xã hội trong đó có nghề kế toán, kiểm toán. Để có thể tham gia hiệu quả hơn vào chuỗi giá trị toàn
cầu, vào thị trường dịch vụ kế toán kiểm toán quốc tế, đóng góp tích cực cho tăng trưởng của đất
nước nghề kế toán kiểm toán Việt Nam phải có sự đổi mới mọi mặt nhằm tận dụng được những cơ
hội, vượt qua các thách thức mà CMCN 4.0 mang. Thông qua việc nghiên cứu những ứng dụng của
CMCN 4.0 trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán; những thời cơ, thuận lợi và thách thức, khó khăn của
nghề kế toán, kiểm toán; thực trạng tiếp cận CMCN 4.0 tác giả đã đưa ra các giải pháp phát triển
nghề kế toán, kiểm toán Việt Nam trong điều kiện toàn cầu hóa và CMCN 4.0 hiện nay. Nhà nước
cần hoàn thiện hệ thống khung pháp lý kế toán kiểm toán theo thông lệ quốc tế, đầu tư cơ sở hạ
tầng, ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng CMCN 4.0, đẩy mạnh hợp tác quốc
tế. Các doanh nghiệp chủ động đầu tư, ứng dụng công nghệ mới vào công tác kế toán, kiểm toán;
đầu tư phát triển nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán; thay đổi tiêu chí tuyển dụng nhân lực; mở
rộng dịch vụ cung cấp. Cơ sở đào tạo cần phải thay đổi quan điểm, nội dung, chương trình, phương
pháp đào tạo cho phù hợp. Các kế toán viên, kiểm toán viên phải luôn nâng cao trình độ chuyên
môn nghiệp vụ kế toán kiểm toán kiểm toán, hiểu biết về công nghệ thông tin, trình độ Ngoại ngữ,
rèn luyện về đạo đức nghề nghiệp và đạt được chứng chỉ nghề nghiệp quốc tế.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Dang Van Thanh, Vietnam s Financial and Accounting Systems in the Era of Digitalised
Technology, Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA.
2.LeHongQuang,TechnologysolutionforFinanceandAccountinginenterprisemanagement,
Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA.
3. Lea Hart, How Industry 4.0 will change accounting, Journal of Accountancy in September
2017.
4. Pham Sy Danh, Impact of industrial revolution 4.0 (Industry 4.0) to the profession and
VACPA members, Annual Conference co-hosted by Ministry of Finance-ACCA.
5. Bộ Chính trị, Nghị quyết số 30-NQ/TW, ngày 25/7/2018 về Chiến lược an ninh mạng quốc
gia.
6. Bộ Chính trị, Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách
chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
273
HỘI THẢO QUỐC TẾ: PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ KINH DOANH BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN TOÀN CẦU HÓA
7. Phan Nguyễn Hoàng Chính- Lê Đức Thắng, Phát triển ngành Kế toán, Kiểm toán Việt
Nam thời kỳ Cách mạng công nghiệp 4.0 Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 8/2019
mof.gov.vn/webcenter/portal/tttc
15 trang
19/04/2022
1300
Bạn đang xem tài liệu "Phát triển nghề kế toán kiểm toán trong cuộc cách mạng 4.0", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- phat_trien_nghe_ke_toan_kiem_toan_trong_cuoc_cach_mang_4_0.pdf
