Phát triển loại hình du lịch homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh hiện nay

NGHIÊN CỨU

V

ĂN H Ó

A

PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH HOMESTAY

Ở HUYỆN ĐẢO CÔ TÔ, TỈNH QUẢNG NINH HIỆN NAY

NGUYỄN ANH TUẤN^*

Tóm tắt

Trong khoảng gần mười năm triển khai hoạt động du lịch đến nay, Cô Tô dần trở thành một điểm

đến hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước. Việc phát triển loại hình du lịch homestay ở Cô Tô

bên cạnh những mặt thuận lợi còn có những khó khăn nhất định. Vấn đề đặt ra hiện nay là Cô Tô cần

phải chú trọng đến việc quản lý và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên và nhân văn và

dành sự ưu tiên đầu tư cho loại hình du lịch homestay nhằm đạt mục tiêu phát triển bền vững du lịch.

Từ khóa: Du lịch cộng đồng, homestay, huyện đảo Cô Tô

Abstract

For nearly ten years of implementing tourist activities, Co To has gradually become an attractive

destination for domestic and foreign tourists. There are lots of advantages as well as diﬃculties in the

development of home-stay tourism of Co To. The current matter is that the management and rational

use of natural ecological and human resources must be concerned and the type of homestay tourism in

Co To needs to be given priority to achieve the aims of sustainable development tourism.

Keywords: Community tourism, home-stay, Co To island district

uyện đảo Cô Tô thuộc tỉnh Quảng

Ninh có vị trí đặc biệt quan trọng

về kinh tế, xã hội, an ninh quốc

đầu Việt Nam với sự có mặt nhiều hệ sinh thái

điển hình của vùng biển nhiệt đới, trong đó có

hệ sinh thái rạn san hô tập trung. Là một nơi có

cảnh quan thiên nhiên kỳ thú, người dân thân

thiện, nhưng cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch

còn yếu và thiếu,… địa hình xa xôi cách trở vì

nằm ngoài vịnh, giao thông không thuận lợi,

Cô Tô khó thu hút các nhà đầu tư hơn so với

các địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh.

Với những điều kiện đặc thù như vậy, loại hình

du lịch dựa vào cộng đồng homestay có lợi thế

là chi phí đầu tư thấp, sử dụng nguồn nhân lực

tại chỗ, là một sản phẩm du lịch phù hợp để

huyện đảo Cô Tô chú trọng đầu tư phát triển.

Vấn đề hiện nay là cần nhận diện được những

thuận lợi và khó khăn trong việc phát triển loại

hình du lịch dựa vào cộng đồng homestay ở

H

phòng ở khu vực biển đảo phía Bắc của Việt

Nam. Trong những năm qua, lĩnh vực dịch vụ

- du lịch của Cô Tô đang ngày càng được chú

trọng đầu tư phát triển và từng bước khẳng

định vai trò của mình trong cơ cấu kinh tế của

huyện đảo. Tiềm năng và thế mạnh của du lịch

Cô Tô được thể hiện rõ nét qua sức hấp dẫn

của những bãi biển đẹp, cát trắng, nước trong,

bờ thoải, gắn với cảnh quan của hệ sinh thái

rừng đa dạng được bảo tồn gần như nguyên

vẹn mang lại vẻ đẹp hoang sơ. Cô Tô cũng là

vùng biển được coi là đa dạng sinh học hàng

* ThS., Viện Văn hóa, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội

104 Số 32 (Tháng 6 - 2020)

VĂN HÓA DU LỊCH

Cô Tô để từ đó đề ra những giải pháp phù hợp

để phát triển du lịch bền vững lâu dài.

gắn bó của chính quyền địa phương và người

dân bản xứ; giáo dục ý thức về phong cách

ứng xử trong cộng đồng người dân. Đồng

thời, loại hình du lịch này cũng có tác động

đến kinh tế, đó là: thu hút các nhà đầu tư vào

du lịch và các lĩnh vực khác như hệ thống giao

thông, trường học, mở rộng và nâng cấp các

làng nghề truyền thống, trùng tu các di tích

lịch sử…; tạo ra nguồn thu nhập cho người

dân, tạo cơ hội việc làm cho nhiều hộ gia đình

nghèo; góp phần vào chương trình xóa đói

giảm nghèo tại địa phương.

1. Loại hình du lịch dựa vào cộng đồng

homestay

Từ lâu, khái niệm “du lịch cộng đồng” (DLCĐ)

đã được đề cập rộng rãi tại nhiều quốc gia

và vùng lãnh thổ trên thế giới. Tuy còn có sự

khác biệt ít nhiều về mặt nội dung, nhưng về

cơ bản, khái niệm DLCĐ chứa đựng các yếu tố

chủ yếu sau:

- Du khách là tác nhân bên ngoài, là tiền đề

mang lại lợi ích kinh tế và sẽ có những tác động

nhất định kèm theo việc thụ hưởng các giá trị

về môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn

khi đến với một cộng đồng địa phương cụ thể.

Nhìn rộng hơn ở tầm kinh tế vĩ mô, loại

hình du lịch homestay cũng là cách thức tạo

nên tính độc đáo trong bức tranh kinh tế du

lịch của địa phương. Homestay hứa hẹn tạo

nên diện mạo riêng để dần hình thành nên sản

phẩm du lịch đặc thù.

- Cộng đồng địa phương là người kiểm soát

các giá trị về mặt tài nguyên du lịch để hỗ trợ

du khách có cơ hội tìm hiểu và nâng cao nhận

thức của mình khi có cơ hội tiếp cận hệ thống

tài nguyên du lịch tại không gian sinh sống

của cộng đồng địa phương.

Trong bài viết này, tác giả sử dụng khái

niệm homestay do Tổng cục Du lịch Việt Nam

đưa ra và được hướng dẫn cụ thể tại Thông

tư số 88 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch:

Homestay là nơi sinh sống của người sở hữu

nhà hoặc sử dụng hợp pháp trong thời gian cho

thuê lưu trú, có trang thiết bị tiện nghi cho khách

cho thuê lưu trú, có thể có dịch vụ khác theo khả

năng đáp ứng của chủ nhà [2].

- Cộng đồng địa phương sẽ nhận được lợi

ích về mặt kinh tế, mở rộng tầm hiểu biết về đặc

điểm tính cách của du khách cũng như có cơ hội

nắm bắt các thông tin bên ngoài từ du khách.

- Cộng đồng địa phương ngày càng được

tăng cường về khả năng tổ chức, vận hành và

thực hiện các hoạt động, xây dựng các sản phẩm

du lịch phục vụ du khách. Từ đó, cộng đồng ngày

càng phát huy vai trò làm chủ của mình.

Dịch vụ homestay phải đảm bảo được các

tiêu chuẩn căn bản như sau:

1. Cơ sở lưu trú: Phải sạch sẽ và an toàn;

phải thông gió, không ẩm mốc và không có

mùi; có đủ ánh sáng tự nhiên vào phòng; có

mái che chắn và không thấm nước; giường

ngủ đạt tiêu chuẩn sạch sẽ; có phòng tắm và

các tiện nghi vệ sinh; sử dụng phương pháp

truyền thống để chống muỗi; tiêu chuẩn nhà

ở thực hiện theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN

1800:2009.

Homestay là một loại hình du lịch gắn với

cộng đồng theo xu hướng tích cực khám phá,

tìm hiểu văn hóa bản địa, cùng làm, cùng sống

và trao đổi trực tiếp với người dân bản xứ. Loại

hình du lịch homestay không chỉ có tác động

tích cực đến sự phát triển chung của du lịch

mà còn đang có tác động sâu sắc đến xã hội

như: Tăng cường giáo dục ý thức về bảo vệ môi

trường, bảo tồn các di tích văn hóa, lịch sử của

người dân bản địa và du khách; tạo ra sự giao

lưu văn hóa, phong tục tập quán giữa các dân

tộc và các quốc gia khác nhau; tăng cường các

mối quan hệ trong cộng đồng người dân; sự

2. Thực phẩm và dinh dưỡng: Thực phẩm

chuẩn bị tốt; nhà bếp sạch sẽ, thông thoáng

vệ sinh; có nước uống sạch; cộng đồng có một

nhà hàng phục vụ ăn uống.

3. An toàn: Cộng đồng phải có người trực

để đảm bảo an toàn, an ninh; có phương tiện

NGHIÊN CỨU

Số 32 (Tháng 6 - 2020)

105

V

ĂN H Ó

A

NGHIÊN CỨU

V

ĂN H Ó

A

thông tin để báo động các nguy hiểm sắp xảy

ra. Nếu khách bị đau ốm, bị thương tích có

thể tiếp cận nhanh và thuận tiện với nơi cấp

cứu; dự án hoặc người thực hiện Homestay

phải khuyến cáo du khách bảo vệ tài sản của

mình và nhắc nhở họ mang theo người các

loại thuốc cần dùng; các ổ khóa trong nhà phải

được duy trì thường xuyên.

phát huy được tiềm năng du lịch: lợi thế đảo

xa, thiên nhiên ưu đãi, vùng biển còn hoang

sơ, môi trường trong lành, con người thân

thiện và xác định được hướng phát triển phù

hợp: du lịch xanh, du lịch sinh thái, du lịch

cộng đồng, xây dựng văn hóa du lịch… Du lịch

đã trở thành một ngành mũi nhọn với lượng

du khách tăng nhanh chóng và là nguồn thu

quan trọng cho ngân sách huyện: “Được sự

quan tâm của tỉnh, huyện đang tích cực kết hợp

với tỉnh Quảng Ninh về phát triển du lịch với định

hướng xen kẽ phát triển kinh tế chuyển hướng

du lịch. Đó là một chuỗi kết nối của các điểm du

lịch trọng điểm của tỉnh Quảng Ninh: Vân Đồn,

Cô Tô, Móng Cái, Uông Bí, Đông Triều. Đây là kết

nối quan trọng, cùng với việc kết nối với các tỉnh

lân cận cũng được sự quan tâm của tỉnh. Chính

quyền địa phương vào cuộc rất mạnh về vấn đề

du lịch” (PVS, Th., nam, Trưởng phòng VH&TT).

Cụ thể: Về thủy lợi, huyện Cô Tô đã lập quy

hoạch và tiến hành xây dựng, cải tạo nhiều

hồ nước ngọt (hồ nước ngọt thị trấn Cô Tô, hồ

Trường Xuân, hồ Chiến Thắng I, Chiến Thắng

II, và 10 hồ nước ngọt khác) để đáp ứng nhu

cầu của người dân địa phương và nâng cao

khả năng sẵn sàng đón tiếp khách du lịch vào

mùa cao điểm. Về giao thông vận tải, huyện đã

tập trung phát triển các đội tàu cao tốc có chất

lượng cao để phục vụ khách du lịch. So với tàu

gỗ - phương tiện vận chuyển truyền thống của

người dân địa phương, tàu cao tốc rút ngắn

thời gian di chuyển từ cảng Cái Rồng ra đảo

xuống còn ¼ thời gian, chỉ còn hơn 70 phút.

Các tuyến đường nội bộ trong đảo cũng được

nâng cấp, làm mới gồm hơn 30km nối liền

trung tâm thị trấn đến các bãi biển, đảo nhỏ

khác nhằm thuận tiện hóa quá trình di chuyển

đến các điểm du lịch nhỏ trong đảo. Về chính

sách hỗ trợ nhân dân và doanh nghiệp trong

hoạt động phục vụ khách du lịch, huyện đã hỗ

trợ các hộ dân số tiền 15 - 30 triệu đồng/hộ để

tu sửa, chuyển mục đích sử dụng tàu thuyền từ

đánh bắt cá sang phục vụ khách du lịch; hỗ trợ

các cơ sở sản xuất đặc sản địa phương 100 triệu

2. Những thuận lợi và khó khăn, hạn chế

trong khai thác loại hình du lịch homestay

ở Cô Tô

2.1. Thuận lợi

Về tài nguyên thiên nhiên, Cô Tô có nguồn

tài nguyên du lịch tự nhiên độc đáo: bãi biển

đẹp nguyên sơ, đa dạng sinh vật biển, có hệ

sinh thái rạn san hô (là tài nguyên du lịch biển

rất quan trọng); cảnh quan đa dạng có cánh

đồng, núi đồi, hồ nước ngọt tự nhiên và đặc

biệt khí hậu cực kỳ trong lành phù hợp cho du

lịch dã ngoại, nghỉ dưỡng. Cô Tô còn là một

trong những khu vực có đa dạng sinh học cao

của tỉnh Quảng Ninh. Ngoài tài nguyên biển,

huyện đảo còn có diện tích rừng tương đối

lớn (2.767ha), độ che phủ của rừng đạt 58,2%

trên tổng diện tích huyện đảo [5, tr.11]. Rừng

trên đảo đa số là rừng phục hồi, đặc biệt có

rừng trâm bầu (rừng chõi) là một tài nguyên

quý, phân bố chủ yếu ở đảo Cô Tô lớn, ngoài

tác dụng là rừng phòng hộ còn tạo cảnh quan

đẹp, là tài nguyên sinh thái tự nhiên có thể

khai thác du lịch.

Tài nguyên du lịch nhân văn cũng có một

số điểm mang tính bổ trợ cho du lịch về với tự

nhiên như đền thờ Bác Hồ, lễ hội truyền thống

hàng năm và nhà thờ đạo. Một thuận lợi nữa

tạo tiền đề cho du lịch Cô Tô phát triển là vị trí

của đảo nằm trong tỉnh Quảng Ninh, một tỉnh

có bề dày kinh nghiệm, có nhiều thành tựu

trong phát triển du lịch ở phía Bắc. Vị trí địa lý

gần di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long

cũng là một trong những lợi thế sẵn có của Cô

Tô để phát triển du lịch.

Về phía chính quyền địa phương, những

năm gần đây, chính quyền huyện đảo Cô Tô đã

106 Số 32 (Tháng 6 - 2020)

VĂN HÓA DU LỊCH

đồng mỗi cơ sở để phát triển thương hiệu, sản

xuất sản phẩm địa phương đặc thù phục vụ

cho nhu cầu của khách du lịch [4, tr.71].

Những vấn đề thường gặp ở khách du lịch là

ăn uống, đi lại, lưu trú thường được người dân

địa phương giúp đỡ đầy thiện ý, không vụ lợi.

Giá cả dành cho khách du lịch được tính theo

giá địa phương, nghĩa là không có sự chênh

lệch giá khi bán cho người bản địa và khách

du lịch. Điều này tạo nên một đặc tính hấp dẫn

du lịch rất riêng của đảo Cô Tô khi so sánh với

các điểm du lịch lân cận như Cát Bà, Hạ Long

và Đồ Sơn. Đây chính là lợi thế lớn tác động

đến chính sách và mục tiêu phát triển du lịch

của các cấp chính quyền và nhân dân ở huyện

đảo Cô Tô.

Từ năm 2010 đến nay, huyện đã tích cực tạo

điều kiện, hỗ trợ cho nhân dân tham gia phát

triển du lịch với việc ban hành và triển khai

thực hiện 30 nghị quyết về các cơ chế chính

sách hỗ trợ cho nhân dân phát triển kinh tế,

trong đó có những nghị quyết đã hoàn thành

và đã đóng góp vào việc phát triển kinh tế du

lịch, nâng cao đời sống của nhân dân như:

- Một số cơ chế chính sách hỗ trợ kinh phí

để mời Đoàn viên Thanh niên trong Chương

trình Hành trình biển đảo 2012;

Để phát triển kinh tế gia đình, mọi người

dân địa phương có điều kiện và mong muốn

tham gia kinh doanh du lịch đều có thể được

cấp phép kinh doanh homestay. Vì vậy, nếu

như năm 2010 mới chỉ có vài ba hộ ở xã Đồng

Tiến (một xã nghèo của huyện, người dân chủ

yếu làm nghề đánh bắt hải sản) tham gia loại

hình này, thì hiện nay, trên toàn huyện đảo đã

có hơn 60 hộ gia đình đăng ký kinh doanh du

lịch homestay.

- Đối với du lịch, hỗ trợ lãi suất cho các hộ

dân vay vốn 200.000.000 đồng trong 5 năm sẽ

được hỗ trợ 50% lãi suất;

- Cơ chế hỗ trợ hộ dân mua xe điện, hỗ trợ

đóng tàu cao tốc...;

- Các hoạt động hỗ trợ phát triển sản xuất,

đi kèm là tạo nguồn thực phẩm cũng như các

dịch vụ để phục vụ du lịch… [4, tr.72].

Đó là những cơ chế chính sách góp phần

cải thiện rõ rệt đời sống nhân dân và phát huy

tiềm năng du lịch của huyện đảo. Bên cạnh đó,

được sự đầu tư và giúp đỡ của tỉnh, của các

tổ chức có liên quan, huyện đảo luôn duy trì

và mở rộng các lớp đào tạo nguồn nhân lực

về DLCĐ và đều được nhân dân hưởng ứng và

tham gia đông đảo. Đây là những hoạt động

thiết thực để đưa DLCĐ huyện đảo bắt kịp với

xu thế chung của cả nước.

Bên cạnh đó, Chương trình “Hành trình tuổi

trẻ vì biển, đảo quê hương” năm 2012 của Đoàn

Thanh niên đã tập trung được hơn 1.000 hộ

dân, trong đó có nhiều hộ nghèo tham gia, tạo

điều kiện cho nhân dân tăng nguồn thu nhập

và làm quen với hoạt động dịch vụ du lịch.

“Đoàn Thanh niên đã đứng ra thế chấp cho các

hộ dân để mỗi nhà dân xây dựng từ 1- 2 phòng,

hoặc từ một cơ sở vật chất sửa chữa thành 1

phòng có thể đảm bảo được đón khách. Đoàn

Thanh niên tham mưu cho huyện phát hành 500

thư mời đi các địa phương trong cả nước theo

kênh của Đoàn Thanh niên. Đến cuối mùa hè

năm 2012, có 40 đoàn với khoảng 2.000 đoàn

viên thanh niên đến Cô Tô. Đây là những thuận

lợi bước đầu cho du lịch Cô Tô, là lượng khách

nhất định xuất phát từ chương trình đó theo chủ

trương của huyện” (PVS, H., nam, Phó bí thư

Huyện đoàn Cô Tô).

Về phía người dân địa phương tham gia

phát triển du lịch homestay, qua khảo sát thực

tế tại đảo Cô Tô, chúng tôi nhận thấy thái độ

của người dân địa phương có thể được xếp

vào nhóm thân thiện. Cư dân địa phương ở đây

vốn là những người đến từ 14 tỉnh thành khác

nhau, chủ yếu là các tỉnh ở đồng bằng sông

Hồng như Thái Bình, Nam Định, Hà Nam…

Với đặc điểm văn hóa nông nghiệp là hiếu

khách, họ rất cởi mở và tích cực giao tiếp với

khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch nội địa.

Về phía khách du lịch, qua khảo sát các

diễn đàn du lịch trên mạng internet cho thấy,

NGHIÊN CỨU

Số 32 (Tháng 6 - 2020)

107

V

ĂN H Ó

A

NGHIÊN CỨU

V

ĂN H Ó

A

Cô Tô ngày nay được khách du lịch, đặc biệt là

khách du lịch thuộc nhóm trẻ đánh giá là một

điểm đến hấp dẫn, chi phí hợp lý và là điểm

cần phải đến trong mùa vụ du lịch kéo dài từ

tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. Thông tin

chi tiết về xe, tàu, giá nhà nghỉ, khách sạn và

các điểm cần phải đến trên đảo được giới trẻ

chia sẻ rất đầy đủ trên các diễn đàn internet,

facebook, twitter và các blog cá nhân. Y kiến

phản hồi sau mỗi chuyến du lịch đi đến Cô Tô

thường tích cực. Các dịch vụ du lịch thường

được đánh giá cao là: ẩm thực, thái độ thân

thiện của người dân địa phương, môi trường

tự nhiên. Những bất cập thường được nhắc

đến là: thời gian di chuyển, phương tiện vận

chuyển và giá cả trong mùa cao điểm, những

ngày nghỉ cuối tuần.

định từ năm 2012 đến nay. Hệ thống chính

sách này phù hợp với định hướng phát triển

du lịch chung của đất nước, của tỉnh và thỏa

mãn các điều kiện đặc thù khác của huyện.

Tuy nhiên, một số chính sách khác lại mâu

thuẫn với chính sách phát triển du lịch ở đây,

điển hình là việc huyện không khuyến khích

các doanh nghiệp ngoài đảo, ngoài tỉnh tham

gia vào hoạt động đầu tư, xây dựng cơ sở du

lịch do vấn đề đảm bảo an ninh quốc phòng

khu vực biển đảo và do chính sách bảo trợ cho

người dân bản địa hưởng quyền ưu đãi trong

lĩnh vực kinh doanh du lịch.

Với chính sách ưu tiên cấp phép kinh doanh

du lịch cho doanh nghiệp địa phương và người

dân địa phương, sự góp mặt của các doanh

nghiệp mạnh ở ngoài huyện Cô Tô bị hạn chế

đáng kể, đặc biệt là các doanh nghiệp quốc tế.

Đây là một trong những nét đặc thù, cũng là

vấn đề đặt ra trong chiến lược phát triển du

lịch biển đảo ở Cô Tô. Ngoài mục tiêu đảm bảo

an ninh quốc phòng khu biên giới biển, chính

quyền Cô Tô cần nghiên cứu một cơ chế phù

hợp với thực tiễn, cơ chế đó cần đảm bảo sự

tham gia của các doanh nghiệp lớn bên ngoài

đồng thời vẫn đáp ứng được những yêu cầu về

an ninh quốc phòng của huyện đảo.

Cô Tô có lợi thế so sánh với những điểm

du lịch biển trong đất liền là có môi trường tự

nhiên trong lành, môi trường xã hội chưa bị tác

động mạnh bởi hoạt động du lịch và nguồn tài

nguyên biển vô cùng phong phú có thể đáp

ứng và thỏa mãn nhu cầu khách du lịch ở mức

độ cao.

2.2. Khó khăn và hạn chế

Về tài nguyên du lịch nhân văn, việc tổ

chức lễ hội dân gian, các hình thức biểu diễn

dân gian, các sự kiện hiện đại và xây dựng

những điểm tham quan thắng cảnh chưa thực

hiện thường xuyên và quy mô còn nhỏ hẹp,

chưa khai thác hết được đặc điểm đa dân tộc

của cư dân huyện đảo Cô Tô. Huyện vẫn đang

xây dựng những điểm tham quan thắng cảnh

tâm linh như chùa, nhà thờ, và nâng cấp đền

thờ Bác Hồ nên văn hóa tâm linh chưa được

phát huy. “Tới đây, chúng tôi cần phải lựa chọn

và gây dựng một số điểm nhấn về hoạt động vui

chơi giải trí có tính hấp dẫn cao để phục vụ nhu

cầu giải trí của du khách, chứ hiện giờ Cô Tô vẫn

chưa có lễ hội truyền thống hay hiện đại nào đặc

sắc, hoạt động văn hóa giải trí trên đảo còn nghèo

nàn” (PVS, Th., nam, Trưởng phòng VH&TT).

Cô Tô là một hải đảo nằm ngoài vịnh Hạ

Long, nên thường xuyên chịu ảnh hưởng bởi

sóng to gió lớn hơn so với các điểm du lịch

nằm sâu trong vịnh. Vấn đề thời tiết luôn có

tác động mạnh, đôi khi mang yếu tố quyết

định đến chính sách phát triển du lịch ở đây.

Thời tiết và những tác động của môi trường tự

nhiên mang tính bất khả kháng ở Cô Tô dẫn

đến hoạt động du lịch phải dựa trên những

đặc thù khí hậu, thời tiết để điều chỉnh theo, từ

đó, chúng quy định mùa vụ du lịch diễn ra tại

đây. Tác động thời tiết ở Cô Tô có thể gây nên

ảnh hưởng trên một số phương diện sau:

+ Hạn chế khả năng di chuyển, đi lại, vận

chuyển khách du lịch: Khi có bão, hoặc đơn

giản có gió lớn trên biển; sóng biển cấp 5, cấp 6

thì mọi chuyến tàu ra đảo, dù là tàu gỗ hay tàu

Chính sách phát triển du lịch của huyện

đảo Cô Tô đã được hình thành và duy trì ổn

108 Số 32 (Tháng 6 - 2020)

VĂN HÓA DU LỊCH

cao tốc đều bị cấm di chuyển. Khách du lịch đi

trong thời điểm này đều phải nghỉ và chờ đợi ở

cảng Cái Rồng hoặc những cảng khác làm gia

tăng chí phí cho chuyến đi và tạo tâm lý không

tốt đối với du khách. Thời gian cấm di chuyển

cũng ảnh hưởng lớn đến hệ thống khách sạn,

nhà nghỉ, ăn uống và các dịch vụ bổ sung khác

trên đảo do không bán được sản phẩm gây

lãng phí nguồn lực, đặc biệt đối với các doanh

nghiệp kinh doanh khách sạn, nhà nghỉ.

đạt ngưỡng 50% đã gây nên những khấu hao,

khả năng thu hồi vốn và những chi phí phát

sinh cho bảo dưỡng duy trì phòng phục vụ

khách du lịch. Đối với người dân bản địa, thu

nhập từ du lịch bị ngắt quãng tạo nên tính

không ổn định trong nghề nghiệp và họ phải

tự tìm những ngành nghề khác để kiếm sống.

Đây chính là lý do mà Cô Tô nên chú trọng phát

triển loại hình du lịch homestay như là một sản

phẩm chủ lực trong chiến lược phát triển du

lịch của mình.

+ Các bãi biển không thể đón tiếp khách du

lịch: Đặc thù của du lịch biển là phụ thuộc lớn

vào thời tiết, khi thời tiết đẹp, có nắng, nhiệt độ

phù hợp, khách du lịch sẽ đi tắm biển và tham

quan nhiều; ngược lại, khi trời âm u, nhiệt độ

quá lạnh (mùa đông) các bãi biển là nơi không

phù hợp cho các hoạt động tắm biển, ngắm

cảnh, thưởng thức ẩm thực biển và chụp ảnh.

Tác giả đã tiến hành một chuyến đi khảo sát

điền dã vào tháng 1 và nhận thấy các bãi biển

Vàn Chải, Hồng Vàn,… ở đảo Cô Tô hầu như

không có khách. Các dịch vụ du lịch trong thời

điểm này ngưng hoạt động; trên biển và bãi

biển chỉ có các hoạt động lao động sản xuất

của người dân địa phương. Đây là một sự lãng

phí rất lớn, tuy nhiên là điều không tránh khỏi

đối với các điểm du lịch biển khi thời tiết miền

Bắc không thuận lợi cho phát triển du lịch biển

như các vùng biển ở miền Nam.

Cô Tô là một huyện đảo có khoảng cách

tương đối xa tính từ đất liền, hoạt động phát

triển du lịch mới chỉ thực sự bắt đầu chưa được

10 năm, một trong những khó khăn của huyện

đảo là ít được khách du lịch biết đến, do đó, việc

quảng bá sản phẩm du lịch cần phải được đẩy

mạnh. Tuy nhiên, hiện nay việc quảng bá cho

du lịch Cô Tô chưa được tiến hành một cách hệ

thống và chuyên nghiệp. Công tác quảng cáo,

giới thiệu về điểm du lịch chủ yếu chỉ tập trung

vào các trang mạng internet tiếng Việt, chưa

có những sự kiện lớn được tổ chức trên đảo và

việc giới thiệu chưa đầy đủ, mới chỉ tập trung

vào bãi biển, cảnh quan mà chưa chú trọng

vào ẩm thực, sản phẩm địa phương, văn hóa

biển, thái độ hiếu khách chân thành của người

bản địa.

Cùng với việc phát triển du lịch thì vấn đề

vệ sinh môi trường hiện cũng đang trở thành

vấn đề cần phải đặc biệt chú trọng giải quyết.

“Trước đây trên địa bàn thị trấn Cô Tô, 1 ngày có

khoảng 5 tấn rác, bây giờ có khi lên tới mười mấy

tấn. Trước đây, đường đi lại sạch, không có cát

như bây giờ. Nay giao thông đi lại quá tải, đường

bị hong do xe công trình có trọng lớn đi qua. Bên

cạnh đó, môi trường, không khí cũng bị ô nhiễm.

Trước đây, từ người già ở Hà Nội ra đây rất thích

không khí Cô Tô, mùa hè đi xe điện không có tý

bụi nào, bây giờ, đi xe điện từ bãi tắm về có thể

thấy đất đo cuộn lên, không còn sạch sẽ như

trước nữa” (PVS, Th., nam, cán bộ hưu trí, chủ

hộ kinh doanh du lịch homestay).

Yếu tố thời tiết gây nên những tác động

không nhỏ đến hoạt động du lịch, đặc biệt

chúng tạo nên tính thời vụ trong du lịch tại

huyện đảo Cô Tô. Thời điểm cho hoạt động du

lịch nhộn nhịp chủ yếu tập trung vào khoảng

thời gian từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm.

Như vậy trong một năm, Cô Tô chỉ có thể đón

tiếp khách du lịch trong 5 tháng; 7 tháng còn

lại, lượng khách đến rất ít gây nên sự lãng phí

lớn cho các cơ sở kinh doanh du lịch như nhà

nghỉ, khách sạn, trong đó có loại hình kinh

doanh du lịch homestay. Trong lĩnh vực kinh

doanh khách sạn, nhà nghỉ, thời gian khách

không đến lưu trú hay công xuất phòng không

NGHIÊN CỨU

Số 32 (Tháng 6 - 2020)

109

V

ĂN H Ó

A

NGHIÊN CỨU

V

ĂN H Ó

A

Như vậy, để giữ gìn cảnh quan môi trường

trong sạch, đẹp là những giá trị cốt lõi của sản

phẩm du lịch nói chung và homestay nói riêng

trên đảo Cô Tô, cần phải giải quyết những vấn

đề như xử lý rác thải, bảo đảm vệ sinh môi

trường, bảo vệ tài nguyên rừng và tài nguyên

biển (khôi phục lại hệ sinh thái rạn san hô do bị

khai thác quá mức) để phát huy được hết thế

mạnh riêng có của mình, hướng tới mục tiêu

phát triển bền vững.

khách sạn trung cấp thì việc phát triển và quy

hoạch du lịch homestay một cách bài bản

cũng được đặt ra như một mục tiêu để phát

triển du lịch bền vững. Theo quan sát của tác

giả, với tốc độ gia tăng số lượng nhà nghỉ,

khách sạn như hiện nay, trong tương lai không

xa, loại hình du lịch homestay có thể bị cạnh

tranh từ nhiều phía trong ngành Du lịch. Nếu

không có sự định hướng phù hợp cùng với

sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình

du lịch thân thiện với môi trường này khó có

khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời

gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển

trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động

du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự

nhiên lớn, ảnh hưởng môi trường xã hội nhân

văn trầm trọng và có thể mang lại những hệ

quả tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản

phẩm du lịch. Với thực trạng đang diễn ra, cần

có sự quản lý và sử dụng một cách hiệu quả

các nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên, nhân

văn, ưu tiên phát triển loại hình du lịch thân

thiện với môi trường homestay ở Cô Tô.

3. Quản lý và sử dụng hiệu quả các nguồn

tài nguyên để phát triển bền vững loại hình

du lịch homestay ở Cô Tô

DLCĐ homestay trên huyện đảo Cô Tô có

một quá trình phát triển tương đối khác biệt

so với các điểm DLCĐ homestay khác trên toàn

quốc: Thứ nhất, nếu như các điểm homestay

khác chủ yếu dựa vào nguồn tài nguyên nhân

văn, con người như các điểm dân tộc thiểu

số, làng Việt cổ, thì Cô Tô lại chủ yếu dựa vào

nguồn tài nguyên sinh thái tự nhiên như biển,

rừng và vị trí địa lý để phát triển DLCĐ. Thứ

hai, không giống các điểm homestay khác

như suối Voi, Sapa, làng cổ Bắc Ninh, bản Lác

được các tổ chức phi chính phủ định hướng

phát triển (như SNV - tổ chức phát triển Hà

Lan, UNDP - dự án phát triển Liên hợp quốc

và JICA của Nhật…), du lịch homestay ở Cô Tô

được hình thành một cách tự phát. Do vậy, để

phát triển loại hình DLCĐ homestay ở huyện

đảo Cô Tô, cần phải nghiên cứu kỹ lưỡng, học

hỏi kinh nghiệm từ các địa phương đang

phát triển loại hình du lịch này, đồng thời

phải bám sát vào điều kiện, thế mạnh về tài

nguyên môi trường sinh thái tự nhiên để xây

dựng sản phẩm du lịch phù hợp với thực tế

của huyện đảo Cô Tô.

Hiện tại, trên huyện đảo đã xuất hiện hệ

thống các khách sạn, nhà nghỉ lớn khá chuyên

nghiệp, tuy nhiên, việc đón tiếp khách du

lịch vẫn một phần phải dựa vào loại hình du

lịch homestay, bởi lượt khách đến huyện đảo

quá đông trong mùa cao điểm (theo thống

kê của UBND huyện Cô Tô, mùa du lịch 2018,

có 240.000 lượt du khách, trong đó du khách

quốc tế là 4.541 lượt, tăng 121% so với năm

2017) [3]. Du lịch phát triển nhanh chóng dẫn

đến khó khăn trong việc quyết định phát triển

các điểm đến du lịch, đó là, nên trao quyền

quản lý nguồn tài nguyên, khai thác cho

những đối tượng nào: chính quyền, doanh

nghiệp, người dân địa phương hay là sự hợp

tác giữa ba chủ thể cung ứng dịch vụ du lịch

đó. Hiện nay, Cô Tô đang phải đối mặt với tình

trạng tranh chấp lợi ích thu được từ việc khai

thác nguồn tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên

đất quy hoạch phục vụ du lịch, các bãi biển,

các loại hình giải trí gắn với biển. Thêm nữa,

Nhìn chung, DLCĐ homestay được chính

quyền huyện đảo và ngành Du lịch non trẻ

tại đây xem là loại hình du lịch phù hợp với

điều kiện hiện nay của Cô Tô. Bên cạnh việc

mở rộng thêm các hình thức kinh doanh lưu

trú khác như các khách sạn cao cấp, nhà nghỉ,

110 Số 32 (Tháng 6 - 2020)

VĂN HÓA DU LỊCH

việc xác định dành nguồn tài nguyên du lịch

để phát triển loại hình du lịch nào cũng đang

là một vấn đề lớn cần lời giải của ngành Du

lịch. Câu hỏi cho ngành Du lịch ở đây là nên duy

trì hình thức homestay truyền thống hay là để

các doanh nghiệp đầu tư hệ thống nhà nghỉ,

khách sạn, nhà hàng và dịch vụ du lịch phát

triển một cách điển hình như những trung tâm

du lịch biển khác ở khu vực Quảng Ninh, Hải

Phòng và những địa phương có biển khác?

Để khai thác du lịch nói chung, DLCĐ nói

riêng, cũng như giải quyết vấn đề quản lý,

phát triển nguồn tài nguyên, cần phải hướng

tới mục tiêu cân bằng lợi ích của các chủ thể

cung ứng du lịch (chính quyền, doanh nghiệp,

người dân địa phương). Các giải pháp cần tập

trung vào những hướng sau:

- Ngành Du lịch cần phối hợp với ngành

Tài nguyên môi trường, địa chất, chính quyền

địa phương xây dựng bản đồ chi tiết, trong đó

nghiên cứu kỹ lưỡng khu vực nào có thể để

doanh nghiệp đầu tư phát triển du lịch và khu

vực nào dành cho phát triển du lịch homestay.

Việc xây dựng bản đồ tài nguyên du lịch cần

khách quan, tránh tình trạng phải di chuyển

những khu dân cư có sẵn. Các khu vực dành

cho doanh nghiệp cần phải xác định là ở

những địa điểm đẹp, ít nhà dân cư trú và cần

cải tạo (công việc cải tạo đất và mặt bằng nằm

trong khả năng của doanh nghiệp trong khi

đó rất khó khăn đối với các hộ gia đình).

Du lịch homestay là một hình thức du lịch

được phát triển dựa vào cộng đồng (Community

- Based Tourism). Nguyên tắc phát triển loại

hình du lịch này là lấy cộng đồng làm trung

tâm; trao quyền cho họ trong công tác lập kế

hoạch, làm chủ những sản phẩm du lịch từ đó

họ kiểm soát phần lớn nguồn thu từ du lịch,

nhằm mục đích xóa đói giảm nghèo và nâng

cao đời sống vật chất - tinh thần. Tuy nhiên,

đối với Cô Tô, hiện tượng khách du lịch tăng

đột biến và có xu hướng trở thành một điểm

du lịch lớn lại tạo ra những tác động chưa thể

dự báo trước và xuất hiện nhu cầu đầu tư du

lịch mạnh mẽ chứ không chỉ đơn thuần là

phát triển hình thức du lịch homestay như thời

điểm ban đầu. Tín hiệu đáng mừng là loại hình

du lịch homestay xuất hiện từ năm 2010 và

được triển khai chính thức từ năm 2012 ở Cô

Tô, sau gần 10 năm hoạt động đã phát triển

từ vài hộ kinh doanh ban đầu lên con số trên

60 hộ đăng ký kinh doanh hiện nay với chất

lượng dịch vụ ngày một ổn định. Việc gia tăng

mạnh lượng khách du lịch tạo ra một mâu

thuẫn là nên đặt việc khai thác tài nguyên du

lịch vào các công ty du lịch (nhà nước, tư nhân)

có nguồn vốn dồi dào hay vẫn duy trì việc khai

thác chúng trong đối tượng người dân địa

phương kinh doanh du lịch homestay? Nếu

để cho các doanh nghiệp du lịch khai thác,

vị thế và lợi ích của người dân địa phương có

thể bị suy giảm và phụ thuộc; còn nếu chỉ để

cho người dân khai thác, ngành Du lịch sẽ khó

phát triển mạnh mẽ và phát huy tối đa tiềm

năng du lịch tại đây.

- Việc duy trì nghề cá và dịch vụ du lịch cần

phải được cân đối và không làm ảnh hưởng

lẫn nhau trong mùa cao điểm. Bãi biển là nơi

người dân tập kết sản phẩm đánh bắt được,

đồng thời cũng là ngư trường của họ. Tuy

nhiên, khi hoạt động du lịch được ưu tiên,

chính quyền địa phương cần xác định đâu là

nơi đánh bắt và tập kết hải sản, đâu là nơi dành

cho hoạt động du lịch. Để đạt được mục đích

này, chính quyền nên quy định một khu vực cụ

thể cho ngư dân và nghiên cứu khai thác du

lịch ở những bãi biển có điều kiện thuận lợi.

Nếu lợi ích giữa du lịch và ngư nghiệp cản trở

lẫn nhau, chính quyền có thể đầu tư xây dựng

cảng cá riêng ở vị trí tương đối xa so với những

bãi tắm truyền thống.

- Trong hoạt động cung cấp thông tin cho

khách du lịch, ngành Du lịch địa phương có thể

giới thiệu cả hai loại hình lưu trú là du lịch lưu

trú homestay - nhấn mạnh đến trải nghiệm,

tiếp xúc nhiều với người dân bản địa và du

lịch “truyền thống” lưu trú tại khách sạn, nhà

NGHIÊN CỨU

Số 32 (Tháng 6 - 2020)

111

V

ĂN H Ó

A

NGHIÊN CỨU

V

ĂN H Ó

A

nghỉ, ít tiếp xúc với người dân bản địa. Việc ưu

tiên giới thiệu cho du khách đến các nhà nghỉ,

khách sạn là hành động lấy đi quyền tham gia,

công việc, thu nhập từ du lịch của người dân

bản địa và đi ngược lại với mục đích phát triển

DLCĐ ban đầu.

vững, phù hợp với nhiều mục tiêu khác nhau:

an ninh quốc phòng, nâng cao thu nhập cho

người có điều kiện kinh tế thấp trên đảo,

chuyển đổi cơ cấu kinh tế,… đồng thời, bảo vệ

và giữ gìn môi trường sinh thái tự nhiên, nhân

văn ở Cô Tô thì việc duy trì và tạo sự ưu tiên cho

DLCĐ cần phải được xác định là mục tiêu quan

trọng hàng đầu trong quá trình thực hiện phát

triển sản phẩm du lịch nơi đây.

- Ngành Du lịch có thể nghiên cứu thị

trường mục tiêu khác nhau cho các loại hình

du lịch khác nhau. Ví dụ, loại hình du lịch

homestay có thể hướng vào thị trường khách

du lịch nước ngoài, những người có mong

muốn cao trong việc trải nghiệm văn hóa, lối

sống người bản địa; loại hình du lịch hiện đại

có thể lấy khách du lịch nội địa - những người

có nhiều hiểu biết về văn hóa bản địa làm thị

trường mục tiêu.

N.A.T

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2011), Quyết định

số 457/QĐ-BKHĐT Phê duyệt quy hoạch tổng thể

phát triển kinh tế - xã hội của vùng biển đảo Cô Tô,

tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020.

Có nhiều giải pháp khác nhau trong việc

khai thác nguồn tài nguyên, vấn đề tiên quyết

đặt ra là các giải pháp cần phải đảm bảo tính

công bằng trong việc sử dụng các nguồn tài

nguyên và mọi chủ thể cần phải được hưởng

lợi ích từ du lịch mang lại cho địa phương.

2. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2008),

Thông tư số 88 Hướng dẫn thực hiện Nghị định

số 92/2007/NĐ-CP ngày 01 tháng 6 năm 2007 của

Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều

của Luật Du lịch về lưu trú du lịch.

3. Phạm Học (2018), “Năm 2018: Cô Tô đón

hơn 24 vạn lượt khách”, http://baoquangninh.

com.vn/du-lich/201812/nam-2018-co-to-don-

hon-24-van-luot-khach-2414541/

Kết luận

Huyện đảo Cô Tô có những điều kiện phù

hợp để phát triển loại hình DLCĐ homestay.

Lãnh đạo cấp ủy, chính quyền Cô Tô cũng xem

DLCĐ là một sản phẩm chủ đạo trong chiến

lược phát triển du lịch của địa phương. Tuy

nhiên, khảo sát thực địa cho thấy, với tốc độ

gia tăng số lượng nhà nghỉ, khách sạn như

hiện nay, loại hình du lịch homestay đang bị

cạnh tranh bởi nhiều loại hình lưu trú khác.

Nếu không có sự định hướng phù hợp cùng

với sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, loại hình

du lịch thân thiện với môi trường này khó có

khả năng giữ vững được vị trí của nó như thời

gian đầu ngành Du lịch manh nha phát triển

trên huyện đảo, thay vào đó là các hoạt động

du lịch khác có mức độ tiêu thụ tài nguyên tự

nhiên lớn, ảnh hưởng đến môi trường xã hội

nhân văn và có thể mang lại những hệ quả

tiêu cực, rút ngắn chu kỳ vòng đời sản phẩm

du lịch. Tóm lại, để đảm bảo sự phát triển bền

4. Nguyễn Anh Tuấn (2015), Phát triển du lịch

homestay ở huyện đảo Cô Tô, tỉnh Quảng Ninh, Đề

tài nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Văn hóa

Hà Nội.

5. UBND huyện Cô Tô (2014), Quy hoạch phát

triển du lịch huyện Cô Tô tỉnh Quảng Ninh đến năm

2020, tầm nhìn đến năm 2030.

Ngày nhận bài: 02 - 6 - 2020

Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 6 - 2020

Ngày chấp nhận đăng: 25 - 6 - 2020

112 Số 32 (Tháng 6 - 2020)