Nghiên cứu giải pháp kỹ thuật trữ nước ngọt cho phục vụ nuôi trồng thủy sản vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long
BÀI BÁO KHOA HỌC
NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP KỸ THUẬT TRỮ NƯỚC NGỌT
CHO PHỤC VỤ NUÔI TRỒNG THỦY SẢN VÙNG VEN BIỂN
ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
Tô Quang Toản1, Ngô Văn Quận2, Lại Tuấn Anh2
Tóm tắt: Khai thác nước ngầm quá mức phục vụ nuôi trồng thủy sản và cấp nước sinh hoạt ngày
càng lớn đang là thách thức cho các tỉnh ven biển vùng đồng bằng sông Cửu Long, đây là nguyên
nhân chính làm cạn kiệt và hạ thấp nguồn tài nguyên nước ngầm, gây sụt lún đất cho vùng đồng
bằng sông Cửu Long ngày càng trũng thấp. Vì vậy, mục tiêu chính của nghiên cứu này tập trung
vào vấn đề về giải quyết nguồn nước cho phát triển thủy sản bằng việc khai thác sử dụng nước
mưa, trữ nước mưa phục vụ cho nuôi trồng thủy sản vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long. Kết
quả nghiên cứu đã xác định rằng, tổng lượng nước cần cấp bù cho 1 ha diện tích nuôi trồng thủy
sản dao động trong khoảng 2200 m3/ha đến 3900 m3/ha, lượng nước ngọt cần cấp bù sẽ dao động
trong khoảng 1100 m3/ha đến 1950 m3/ha, bình quân là 1656 m3/ha. Như vậy 1 ha nuôi trồng thủy
sản cần bố trí một diện tích vào khoảng 600 m2 đến 1100 m2 để xây dựng bể chứa, tương đương với
6% đến 11% diện tích khu nuôi. Kết quả nghiên cứu cung cấp cho các nhà quy hoạch, quản lý đưa
ra chính sách và chiến lược khai thác và sử dụng nguồn nước mưa nhằm phát triển bền vững vùng
nuôi trồng thủy sản và chống lún sụt lún đất do tác động việc khai thác nước ngầm quá mức vùng
ven biển đồng bằng sông Cửu Long.
Các từ khóa: Thủy sản, khai thác nước ngầm, nước mưa, lún sụt đất.
1. TỔNG QUAN1
động do đất lún sẽ là khó lường. Thực tế cho
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) với dân thấy, đã từ lâu người dân vùng đồng bằng sông
số hơn 17,3 triệu dân, có diện tích nuôi trồng Cửu Long đã có kinh nghiệm trữ nước mưa
thủy sản đứng đầu cả nước cả về thủy sản nước trong mùa mưa để chứa vào các chum, vại để
mặn, lợ và ngọt, với tổng diện tích hơn 727 phục vụ sinh hoạt theo qui mô gia đình. Nghiên
nghìn ha (số liệu thống kê năm 2012). Trong cứu xây dựng hồ sinh thái của (Lê Sâm, 2006)
điều kiện biến đổi khí hậu và nước biển dâng, còn phát triển hơn một bậc, trên cơ sở tận dụng
các thay đổi về nhiệt độ, gia tăng dịch bệnh và ô nước mưa và nước lũ, trữ nước vào các hồ lớn
nhiễm môi trường, khả năng cấp nước mặn và nhằm phục vụ đa mục tiêu, vừa cấp nước sinh
ngọt để pha loãng có thể làm ảnh hưởng trực hoạt cho cụm dân cư, tạo cảnh quan môi trường
tiếp đến việc nuôi trồng thủy sản. Thực tế cho sinh thái. Ngoài ra, do chưa có quy hoạch cấp
thấy, đối với vùng nuôi trồng thủy sản công nước chủ động cho nuôi trồng thủy sản vùng
nghiệp, do thiếu nguồn nước ngọt để pha loãng đồng bằng sông Cửu Long nói chung và ven
người nuôi trồng thủy sản đã phải khai thác biển nói riêng chất nước nước không tốt, nên
nước ngầm để pha loãng, hệ quả của việc khai người nuôi trồng đã khai thác nước ngầm quá
thác nước ngầm quá mức đã làm cho đất bị lún, mức, dẫn đến sự lún sụt đất rất nghiêm trọng ở
nếu cứ tiếp tục khai thác như hiện nay thì tác đồng bằng. Theo kết quả nghiên cứu được công
bố tháng 12/2012 của Norwegian Geotechnical
1 Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam
Institute (NGI), chỉ riêng tỉnh Cà Mau đã có
109.096 giếng khai thác nước ngầm đang hoạt
2 Trường Đại học Thủy lợi
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
67
động, với lượng nước mỗi ngày tới 373.000m3. Tre, Trà Vinh, Kiên Giang, Sóc Trăng, Bạc
Trong khi lượng nước ngầm được bổ cập tự Liêu, Cà Mau và được bao bọc bởi hơn 700 km
nhiên theo tính toán của các chuyên gia chỉ đường bờ (hình 2.1).
khoảng 100.000 m3/ngày, như vậy lượng nước
ngầm thiếu hụt trung bình mỗi ngày là
273.000m3. Đó là nguyên nhân chính gây ra lún
sụt đất nghiêm trọng ở Cà Mau. Theo kết quả
phân tích này các chuyên gia dự báo mức độ lún
đất trong vùngở mức 1,9-2,8 cm/năm. Tuy
nhiên theo kết quả thực đo của Liên đoàn Quy
hoạch và điều tra nước Miền Nam, Việt Nam
(DWRPIS, 2012), mức nước ngầm ở nhiều
giếng vùng Bán đảo Cà Mau đã hạ thấp từ 10-
20m kể từ năm 1995 đến 2010 (bình quân mỗi
năm MN ngầm hạ từ 0,66-1,33m), theo mức hạ
MN ngầm này thì mặt đất vùng Cà Mau đã hạ
thấp ở mức từ 30 đến 80 cm. Theo kết quả này,
các chuyên gia phân tích và dự báo mức lún đất
ở vùng có thể từ 3-7 cm/năm và nếu mức khai
thác nước ngầm không thay đổi thì sau 50 năm
nữa, mặt đất của vùng Cà Mau sẽ hạ thấp từ 120
to 210 cm. Kết quả nghiên cứu sự biến động
mực nước ngầm ở Tp Cần Thơ trong 8 năm
(2000-2007) của các chuyên gia Đức đến từ hai
trường đại học Bochum và Bonn cũngcho thấy:
mực nước ngầm ở Tp. Cần Thơ mỗi năm giảm
thấp 70cm, tương đương như cận dưới kết quả
đo đạc của DWRPIS.
Từ đó cho thấy giải quyết vần đề cấp nước
ngọt chủ động cho vùng nuôi trồng thủy sản là
một nhu cầu cấp bách tạo tiền đề cho sự phát
triển bền vững vùng nuôi, đồng thời khắc phục
được nguyên nhân chính gây lún sụt đất. Vì vậy,
mục tiêu chính của nghiên cứu này tập trung
vào vấn đề về giải quyết nguồn nước cho phát
triển thủy sản bằng việc khai thác sử dụng nước
mưa, trữ nước mưa phục vụ cấp nước nuôi trồng
thủy sản vùng ven biển đồng bằng sông Cửu
Long nhằm đáp ứng yêu cầu cung cấp nước để
phát triển bền vững vùng nuôi trồng thủy sản và
chống lún sụt lún đất do tác động việc khai thác
nước ngầm quá mức vùng ven biển đồng bằng
sông Cửu Long.
(Nguồn: Viện QH thủy sản phía Nam)
Hình 1. Vùng ven biển ĐBSCL
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. Phát triển thủy sản và các tồn tại
Thủy sản đóng một giá trị kinh tế lớn trong
cơ cấu nông nghiệp ở ĐBSCL, với hơn 65% sản
lượng thủy sản của cả nước. Nuôi trồng thủy sản
ở ĐBSCL chủ yếu là nuôi tôm sú, tôm thẻ chân
trắng, nhuyễn thể, tôm càng xanh, nuôi cá tra và
các loài khác, trong đó nuôi tôm sú ở vùng ven
biển là chiếm tỷ trọng lớn (xem bảng 3.1 Sử
dụng đất ở các tỉnh ven biển vùng ĐBSCL).
Bảng 3.1. Sử dụng đất ở các tỉnh ven biển
vùng ĐBSCL
Đơn vị:1000 ha
FXNM
(%)
TT
Tỉnh
FTN
FNN
FTS
1
2
3
4
5
6
7
8
Long An
Tiền Giang 250,8
Bến Tre
Trà Vinh
Kiên Giang 634,9
Sóc Trăng 331,2
Bạc Liêu
Cà Mau
Cộng
449,2
309,4
178,4
144,0
148,4
458,2
208,1
102,9
148,1
8,9
14,5
43,2
34,8
110,1
64,4
126,3
296,2
698,4
26
32
65
55
47
72
69
100
235,8
234,1
246,9
529,5
2912,4 1697,5
2. VÙNG NGHIÊN CỨU
Vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long
bao gồm các tỉnh: Long An, Tiền Giang, Bến
(Nguồn: số liệu thống kê 2012)
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
68
Mặc dù thủy sản có đóng góp đáng kể, tuy
nhiên vẫn chưa được đầu tư đúng mức, hiện chủ
yếu khai thác nhờ lợi thế tự nhiên hay kết hợp
với hệ thống thủy lợi phục vụ nông nghiệp là
chính, chất lượng nguồn nước lấy từ vùng canh
tác nông nghiệp đôi khi không đảm bảo cho
nuôi trồng thủy sản. Khác với sản xuất nông
nghiệp, được xem là mọi người dân đều có thể
tham gia sản xuất nông nghiệp, đối với nuôi
trồng thủy sản phải đầu tư lớn, vì vậy không
phải ai cũng có thể tham gia, đầu tư nuôi trồng
thủy sản hiện chủ yếu là tư nhân, đóng góp của
nhà nước còn ít. Trong khi đó đầu tư của nhà
nước phát triển hạ tầng cho sản xuất nông
nghiệp (thủy lợi) là cao hơn nhiều. Tương tự,
khác với sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy
sản rất nhạy cảm với nhiệt độ và chất lượng
nước, trong khi đó lại chưa được quan tâm đúng
mức cụ thể như:
Chưa được phân ranh mặn ngọt triệt để
Chưa có hệ thống cấp thoát nước độc lập
với nông nghiệp
Chưa có hệ thống kiểm soát nước thải khi
dịch bệnh xảy ra cũng như cơ sở pháp lý liên
quan nhằm hỗ trợ việc quản lý xả thải nước có
nguồn gốc bệnh thủy sản.
Chính vì lẽ đó, sản xuất nuôi trồng thủy sản
chứa đựng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro như thời
gian qua, gây thiệt hại đáng kể cho người nuôi
trồng, là nguyên nhân phát triển thủy sản còn
kém ổn định.
Trong điều kiện BĐKH và nước biển dâng,
diễn biến thời tiết có thể bất thường làm cho khả
năng đảm bảo nguồn nước, kiểm soát về chất
lượng nước và dịch bệnh càng khó khăn hơn,
đồng nghĩa với đó là nuôi trồng thủy sản càng
tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Khai thác nước ngầm;
Trữ nước, tích nước tại chỗ từ nước mưa
hay nước mặt khi điều kiện cho phép.
Thực tế cho thấy khả năng đưa nước ngọt về
các vùng ven biển, đặc biệt Cà Mau, Bạc Liêu là
rất hạn chế do địa hình khá bằng phẳng. Mặt
khác, nếu sử dụng hệ thống thủy lợi hiện hữu
như hiện nay, việc quản lý chất lượng nước còn
hạn chế (sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu trong
nông nghiệp, nước thải sinh hoạt) nước thải
được đổ trực tiếp vào hệ thống sông kênh nên
chưa đáp ứng được yêu cầu về chất lượng nước
cho nuôi trồng thủy sản khi cần, đặc biệt là giai
đoạn mùa khô. Để đưa nước về các vùng này
thậm chí phải tính đến giải pháp bơm động lực
hay đường ống cấp nước tách rời, để đảm bảo
chất lượng và số lượng. Tuy nhiên sẽ cần rất
nhiều vốn đầu tư và thời gian.
Việc khai thác nước ngầm, hiện đã và đang
được áp dụng rộng rãi ở các vùng nuôi trồng
thủy sản ven biển, hệ quả của nó là làm cho đất
bị lún, vì vậy rất cần có nguồn nước ngọt phục
vụ nuôi trồng thủy sản để thay thế cho việc
khai thác nước ngầm nhằm hạn chế tác động
bất lợi gây lún đất của việc khai thác nước
ngầm quá mức.
Tiềm năng về nước ngọt ở vùng ĐBSCL
được xem là khá phong phú với bình quân dòng
chảy hàng năm về đồng bằng lên tới 15.000
m3/s, trong khi bình quân sử dụng nước trên
đồng bằng chỉ vào khoảng 600-800 m3/s
(UNDP, 2015), vì vậy về tổng thể đồng bằng thì
tiềm năng nước lớn hơn nhiều so với nhu cầu.
Tuy nhiên nước phân bố không đều trong năm:
về mùa mưa, nước nhiều gây ngập lũ lên đến ½
diện tích đồng bằng; về mùa khô, nước về ít gây
ảnh hưởng xâm nhập mặn vùng ven biển. Chất
lượng nước mặt ở các vùng ven biển giai đoạn
mùa mưa và đầu mùa khô là tốt, vì vậy có thể
3.2. Cơ sở đề xuất giải pháp
Cấp ngọt cho vùng ven biển có thể bằng các
giải pháp khác nhau như:
Đưa nước ngọt về vùng ven biển bằng hệ tích trữ nước từ giai đoạn này để sử dụng khi
thống kênh dẫn kết hợp với hệ thống công trình
cần trong thời kì mùa khô được xem là cơ sở để
ngăn mặn;
đề xuất giải pháp này.
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
69
tổng lượng nước cần cấp bù cho ao nuôi là
lượng thiếu hụt do bốc hơi trừ đi lượng mưa
3.3. Giải pháp tích nước ngọt phục vụ nuôi
trồng thủy sản
a. Một số giả thiết để tính toán lượng trữ nước trong giai đoạn;
Tổng lượng nước yêu cầu cho nuôi trồng
(iv) Các lượng nước cần thay thế khác (thay
thủy sản là rất lớn, với diện tích ao nuôi là 1 ha, nước ao nuôi do phú dưỡng...) không xem xét
độ sâu mực nước trong ao duy trì ổn định là 1m trong giải pháp trữ, cần hạn chế tối đa việc thay
đến 1,5m thì lượng nước cấp ban đầu cho ao đã nước ao bằng các biện phát kiểm soát chất
vào khoảng 10.000 đến 15.000 m3/ha. Trong lượng nước ao từ nguồn cấp dinh dưỡng, kiểm
thời vụ nuôi trồng thủy sản phải bổ sung thêm soát lượng dư thức ăn triệt để nhằm hạn chế tối
một lượng nước: (i) nước cấp bù vào lượng đa lượng nước cần trữ cũng như diện tích phục
nước thiếu hụt do bốc hơi và thấm nhằm duy trì vụ trữ nước.
mực nước, tạo môi trường nhiệt độ và nồng độ
(v) Lượng nước ngọt cần bổ sung trong thời
mặn trong ao ổn định (khoảng 2000 – 4000 vụ nuôi trồng bằng 50% lượng nước thiếu hut
m3/ha); (ii) nước dùng để thay thế khi ao nuôi cần cấp bù để pha loãng nước mặn, 50% còn lại
bị phú dưỡng (có thể đến 30% lượng nước là nước mặn, nồng độ mặn ở nước cấp bù được
trong ao).
giả thiết là 15g/l.
Tổng lượng nước cho 1 vụ nuôi trồng thủy
4. KẾT QUẢ VÀ NHẬN XÉT
4.1. Tính toán lượng trữ nước cho một đơn
vị diện tích nuôi thủy sản
sản có thể lên tới hơn 20.000 m3/ha, chính vì
vậy khả năng trữ nước ngọt để đáp ứng tất cả
các nhu cầu trên được xem là bất khả thi do
Tính toán cân bằng nước cho 1 đơn vị diện
lượng trữ quá lớn làm diện tích mất đất lớn tích nuôi trồng thủy sản để xác định lượng nước
(diện tích trữ tương đương với diện tích nuôi) và thiếu hụt cần cấp bù để luôn duy trì mức nước
khả năng đảm bảo đủ nguồn nước trữ là khó. cần thiết cho nuôi trồng thủy sản. Trên cơ sở
Nghiên cứu này chỉ xem xét khả năng đảm bảo cân bằng nước mưa, nước bốc hơi và nước thấp,
cấp lượng nước ngọt để pha loãng nước mặn lượng cấp bù được tính như công thức (1).
nhằm cấp bù vào lượng nước thiếu hụt trong
quá trình nuôi, kết hợp các biện pháp khác như
quản lý chặt chẽ lượng thức ăn và lượng tồn dư
W = 10*(M-BH-TH)*A (1)
Trong đó:
W: là tổng lượng nước cần cấp bù cho 1 đơn
thức ăn để đảm bảo chất lượng nước ao nuôi vị diện tích (1 ha)
được kiểm soát, hạn chế tối đa không phải thay
M: là tổng lượng mưa trong giai đoạn nuôi
thế nước ao trong vụ nuôi trồng. Trên cơ sở yêu trồng (mm)
cầu giải pháp, một số giả thiết được đưa ra là:
BH: là lượng bốc hơi mặt nước trong giai
(i) Ở thời điểm bắt đầu vụ nuôi trồng thủy đoạn nuôi trồng (mm)
sản có điều kiện thuận lợi đảm bảo nguồn cấp
TH: là lượng nước thấm trong giai đoạn nuôi
nước cả mặn lẫn ngọt từ hệ thống thủy lợi hiện trồng (mm)
hữu, không phải tích trữ lượng cấp này;
A: diện tích nuôi trồng (1 ha)
10: đơn vị chuyển đổi để có được dung tích
(ii) Trong thời vụ nuôi từ tháng 1 đến tháng
4, nguồn nước ngọt cần thiết để pha loãng nước cần cấp bù là m3/ha
không đảm bảo, cần chủ động nguồn cấp này để
Số liệu khí tượng (mưa, bốc hơi) trung bình
thay thế việc khai thác nước ngầm như hiện nay tháng nhiều của các tỉnh theo các trạm Mỹ Tho
mà nó đã gây tác động bất lợi làm đất vùng (Tiền Giang), Bến Lức (Long An), Ba Tri (Bến
đồng bằng bị lún;
Tre), Càng Long (Trà Vinh), Rạch Giá (Kiên
(iii) Lượng nước cần trữ để đảm bảo sản xuất Giang), Cà Mau, Bạc Liêu và Sóc Trăng, giai
ổn định được tính bằng lượng nước tối thiểu cần đoạn 1978-2011 được sử dụng để tính toán. Kết
cấp bù trong thời vụ nuôi trồng, được tính bằng quả tính toán tổng lượng nước cấp bù được đưa
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
70
ra ở Bảng 4.1 (Cột 3), lượng nước ngọt cần trữ
bằng 50% lượng nước cần cấp bù cho mỗi ha
(Cột 4).
Bảng 4.2. Diện tích cần thiết để xây dựng hồ
trữ nước ngọt cho mỗi ha nuôi trồng và ước
tính tổng diện tích trữ cho toàn vùng
Nước
Diện
Tổng
diện tích
cho trữ
Bảng 4.1. Lượng nước cần cấp bù cho 1 ha
và theo các tỉnh vùng ven biển
% DT so Diện tích
với 1ha thủy sản
thủy sản (1000ha)
ngọt cần tích mặt
cấp bù bể chứa
(m3/ha) (m2/ha)
Tỉnh,
Thành phố
TT
nước (ha)
Tổng lượng
nước ngọt
cấp bù cho
thủy sản
(triệu m3)
Tổng nước Nước
cấp bù cho ngọt cần
(1)
1
2
3
4
5
6
7
8
(2)
(3)
(4)
(5)
9,0
11,0
11,1
10,8
8,3
10,3
9,3
5,7
(6)
(7)
796,9
F thủy sản
(1000ha)
Long An
Tiền Giang
Bến Tre
Trà Vinh
Kiên Giang
Sóc Trăng
Bạc Liêu
Cà Mau
1542
1934
1958
1890
1433
1794
1603
1097
1656
895,4
1100,7
1112,3
1079,2
830,6
1031,1
929,8
572,8
944
8,9
14,5
43,2
34,8
TT
Tỉnh
1ha, W
(m3/ha)
cấp bù
(m3/ha)
1596,0
4805,1
3755,6
9144,4
6640,6
11743,8
16965,8
(1)
1
2
3
4
5
6
7
8
(2)
(3)
(4)
(5)
8,9
14,5
43,2
34,8
110,1
64,4
126,3
296,2
Cộng:
(6)
110,1
64,4
126,3
296,2
Long An
Tiền Giang
Bến Tre
Trà Vinh
Kiên Giang
Sóc Trăng
Bạc Liêu
Cà Mau
3084
3868
3916
3780
2866
3588
3206
2194
3313
1542
1934
1958
1890
1433
1794
1603
1097
1656
13,7
28,0
84,6
65,8
157,8
115,5
202,5
324,9
993
Trung bình
9,4
Cộng: 55448,2
Kết quả tính toán ở Bảng 4.2 cho thấy, để
đáp ứng lượng nước ngọt cần thiết cho 1 ha nuôi
trồng thủy sản cần bố trí một diện tích vào
khoảng 600 m2 đến 1100 m2 để xây dựng bể
chứa, tương đương với 6% đến 11% diện tích
khu nuôi. Nếu giả thiết rằng tất cả diện tích nuôi
trồng thủy sản ở các tỉnh ven biển cần có hồ trữ
nước ngọt thì tổng diện tích cần thiết cho 698
ngàn ha thủy sản vào khoảng 55,4 ngàn ha.
4.3. Tính toán nguồn nước để trữ vào bể
chứa
Để tính toán nguồn nước dùng để trữ cho các
bể chứa nước trên, nghiên cứu tính toán cân
bằng nước dựa trên lượng mưa rơi trực tiếp trên
diện tích xây dựng bể trữ và bốc hơi bể như
công thức (2) và tích diện tích cần thiết để hứng
đủ nước mưa cho lượng nước cần tích như công
thức (3), để từ đó đưa ra giải pháp tích nước hợp
Bình quân
Kết quả cho thấy, tổng lượng nước cần cấp
bù cho 1 ha diện tích nuôi trồng thủy sản dao
động trong khoảng 2200 m3/ha đến 3900 m3/s,
tương tự lượng nước ngọt cần cấp bù sẽ dao
động trong khoảng 1100 m3/ha đến 1950 m3/ha,
bình quân là 1656 m3/ha. Tổng lượng nước ngọt
cần cấp bù cho toàn bộ diện tích thủy sản vùng
ven biển là 993 triệu m3. Trong đó chủ yếu là
Cà Mau và Bạc Liêu chiếm hơn 50% tổng lượng
nước cần cấp.
4.2. Kích thước bể chứa và tính diện tích
giành cho trữ nước
Trên cơ sở tính toán lượng nước cần cấp bù
cho 1 đơn vị diện tích là 1ha nuôi trồng thủy sản lý để đảm bảo nguồn nước tích.
+ Công thức tính lượng nước tích được nhờ
mưa trên diện tích xây dựng bể chứa
như ở Bảng 4.1, nghiên cứu tính toán kích thước
khu trữ và giải pháp trữ được lượng nước này.
Căn cứ vào điều kiện địa hình, địa chất đất yếu
ở ĐBSCL, nghiên cứu đề xuất xây dựng bể nửa
nổi nửa chìm hình vuông có mái dốc m=2, cao
trình đáy -3m, cao trình đỉnh bờ +2m. Bể được
thiết kế chống thấm và bốc hơi. Căn cứ vào
lượng nước ngọt cần trữ ở Bảng 4.1 (cột 4), kích
thước bể thiết kế như đề xuất ở trên, diện tích
mặt thoáng của bể cho 1 ha nuôi trồng thủy sản
được tính ra ở Bảng 4.2 (Cột 4) và tỷ lệ % diện
tích khu trữ so với diện tích ao nuôi ở Cột 5.
(2)
Trong đó:
Wmb: là lượng trữ vào bể chứa ở cột 5 từ
mưa rơi trực tiếp trên diện tích giành để xây bể
chứa như đã được tính ở cột 4 (m3).
Mi: Lượng mưa bình quân tháng ở các tỉnh
(mm)
BHi: Bốc hơi bình quân tháng ở các tỉnh (mm)
Ab: diện tích giành để xây bể đã được tích
cho 1 đơn vị diện tích ao nuôi là 1ha ở Bảng
4.1, cột 4 (m2)
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
71
i: là thời gian tháng có mưa vượt lượng bốc tích mặt thoáng của bể ngay từ đầu mùa mưa kết
hơi trong vùng, từ tháng 6 đến tháng 11 hợp bảo vệ chống bốc hơi, chống thấm và bơm
+ Công thức tính diện tích hứng nước mưa tích bổ sung 20% đến 50% lượng nước cần trữ
cần thiết để đảm bảo đủ nước cần tích trong thời kì mùa mưa từ hệ thống kênh rạch khi
Diện tích cần thiết để hứng đủ nước mưa cho chất lượng nước mặt đảm bảo là hoàn toàn có
bể chứa được tính theo công thức 3:
thể đảm bảo được đủ nước cần cấp bổ sung cho
nuôi trồng thủy sản, góp phần hạn chế khai thác
nước ngầm. Trong điều kiện biến đổi khí hậu,
(3)
Trong đó:
Ah: diện tích hứng nước mưa cần thiết để theo kịch bản quốc gia về BĐKH, lượng mưa ở
đảm bảo đủ nước trữ như tính toán ở Cột 4 ĐBSCL có thể tăng 3-7%, như vậy khả năng
Bảng 4.1 (m2)
tích nước mưa sẽ càng khả thi hơn.
W: lượng nước ngọt (m3) cần cấp bù cho 1
đơn vị diện tích nuôi thủy sản là 1 ha (đã tính ở
Cột 4, Bảng 4.1)
5. KẾT LUẬN
1. Vùng đất ven biển trong giai đoạn trước
mắt và vùng đất thuộc tỉnh Cà Mau cả giai đoạn
trước mắt và lâu dài rất khó khăn để lấy nguồn
Mi và BHi như giải thích ở trên
Kết quả tính toán ở Bảng 4.3 cho thấy lượng nước ngọt từ sông, vì vậy giải pháp trữ nước
mưa rơi trực tiếp trên bề mặt thoáng của bể có nhằm cấp nước bổ sung cho vùng nuôi trồng
thể đảm bảo 47,2% đến 87,8% (cột 6) tổng thủy sản, nhằm hạn chế việc khai thác nước
lượng nước cần trữ cho mỗi ha tùy thuộc vào ngầm, phát triển bền vững vùng nuôi trồng và
lượng mưa nhiều hay ít ở mỗi nơi. Những vùng chống lún sụt đồng bằng là rất cần.
mưa nhiều như Cà Mau, Bạc Liêu, Kiên Giang
2. Do lượng nước cấp đầu vụ nuôi là rất lớn,
và Sóc Trăng, lượng trữ từ mưa rơi trực tiếp có nên cần đảm bảo nguồn cấp nước cả mặn lẫn
thể chiếm 77% đến 87% tổng lượng cần trữ. ngọt từ hệ thống thủy lợi cho bể nuôi và bể trữ
Tương tự, để có thể đảm bảo hứng đủ nước mưa nước ngọt ngay từ đầu vụ nuôi (cuối vụ mưa).
để trữ cho 1 ha cần một diện tích cần thiết vào Nghiên cứu chỉ xác định khả năng đảm bảo cấp
khoảng 6,7% đến 23,3% (cột 8) tùy thuộc vào nước ngọt để pha loãng đảm bảo nồng độ ao
khu vực nhiều mưa hay ít mưa.
nuôi (đủ để cấp bù do thấm và bốc hơi trong quá
trình nuôi).
Bảng 4.3. Lượng trữ trực tiếp từ mưa
Tổng lượng nước cần cấp bù cho 1 ha diện
tích nuôi trồng thủy sản dao động trong khoảng
2200 m3/ha đến 3900 m3/s, lượng nước ngọt cần
cấp bù sẽ dao động trong khoảng 1100 m3/ha
đến 1950 m3/ha, bình quân là 1656 m3/ha. Như
vậy 1 ha nuôi trồng thủy sản cần bố trí một diện
tích vào khoảng 600 m2 đến 1100 m2 để xây
dựng bể chứa, tương đương với 6% đến 11%
diện tích khu nuôi. Kết quả nghiên cứu cung cấp
cho các nhà quy hoạch, quản lý đưa ra chính
sách và chiến lược khai thác và sử dụng nguồn
Lượng
nước trữ
ngọt cần tích mặt từ mưa
cấp bù bể chứa trực tiếp
Diện tích
hứng
nước mưa
cần thiết
cho 1 ha
(m2/ha)
%
% diện
tích hứng
nước so
với 1 ha
nuôi trồng
Nước
Diện
lượng
nước
đảm
bảo
TT
Tỉnh
(m3/ha) (m2/ha)
vào bể
(m3)
(1)
1
2
3
4
(2)
(3)
1542
1934 1100,7
1958 1112,3
1890 1079,2
(4)
895,4
(5)
901
913
1109
1095
(6)
58,5
47,2
51,5
58,0
(7)
(8)
Long An
Tiền Giang
Bến Tre
Trà Vinh
1530
2330
2157
1937
15,3
23,3
21,6
19,4
5
Kiên Giang
1433
830,6
1149
80,2
1060
10,6
6
7
8
Sóc Trăng
Bạc Liêu
Cà Mau
1794 1031,1
1603
1097
1387
1257
963
77,3
78,4
87,8
67,4
1417
1186
667
14,2
11,9
6,7
929,8
572,8
Trung bình
1096.8
1535,5
15,4
Từ kết quả tính toán ở trên cho thấy, nếu nước mưa nhằm phát triển bền vững vùng nuôi
không có khả năng bố trí diện tích hứng nước trồng thủy sản và chống lún sụt lún đất do tác
mưa như tính toán ở cột 8 (Bảng 4.3) thì khả động việc khai thác nước ngầm quá mức vùng
năng tích nước mưa trực tiếp từ mưa trên diện ven biển Đồng bằng sông Cửu Long.
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
72
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sâm L, Lân NV, Vượng NĐ (2006), Cơ sở khoa học xây dựng hồ sinh thái vùng ngập lũ Đồng bằng
sông Cửu Long. Tuyển tập kết quả KH&CN Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam. Nhà xuất bản
Nông nghiệp.
Sâm L, Lân NV, Vượng NĐ (2006), Nghiên cứu xây dựng hệ thống hồ sinh thái - cơ sở phát triển
bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long và miền Trung. Tuyển tập kết quả KH&CN Viện Khoa
học Thủy lợi Miền Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp
Liên đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước miền Nam (DWRPIS) (2012), Điều tra, đánh giá
tài nguyên nước dưới đất vùng kinh tế trọng điểm đồng bằng sông Cửu Long.
Niên giám thống kê (2012), Niên giám thống kê các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.
NGI (2006), Novel insights on contaminated sediments relevance for risk and remediation.
International workshop at Norwegian Geotechnical Institute (NGI) 12 September 2006
UNDP (2015), Nghiên cứu quản lý tổng hợp tài nguyên nước trong điều kiện biến đổi khí hậu, nước
biển dâng và sự phát triển nhanh nền kinh tế, xã hội ở đồng bằng Sông Cửu Long, Việt Nam.
Abstract:
RESEARCH ENGINEERING SOLUTIONS FOR WATER RESERVE
AND WATER SUPPLY FOR AQUACULTURE IN THE MEKONG DELTA
The exploitation of the excessive groundwater to serve aquaculture and water supply for domestic
are more increase and are a challenge to the coastal provinces in the Mekong River Delta, it is the
main cause of exhaust and lowering of groundwater level, it is also the cause of the subsidence of
land for Mekong River Delta. Therefore, the main goal of this research focused on solving issues of
water resources for aquaculture development by the exploit using rain water, rain water retention
and groundwater exploitation control water supply serving coastal aquaculture in the Mekong
River Delta. The results have determined that, of the amount of water needed to compensate supply
for 1ha of aquaculture area ranged from 2200 m3/ha to 3900 m3/ha, the amount of fresh water
needed to compensation will vary in the range 1100 m3/ha to 1950 m3/ha and the average of 1656
m3/ha. So 1ha of aquaculture needs a area about 600 m2 to 1100 m2 to build tanks, equivalent to
6% to 11% out of aquaculture area. Research results provide the planners, managers to proposal
the policy and management strategy of exploiting and using rain water resources to sustainable
development of the aquaculture and reducing of land subsidence from the impact of excessive
groundwater exploitation of the coastal plain of the Mekong River Delta.
Keywords: Aquaculture water supply, groundwater exploitation, rain water, land subsidence.
BBT nhận bài: 05/5/2016
Phản biện xong: 31/5/2016
KHOA HỌC KỸ THUẬT THỦY LỢI VÀ MÔI TRƯỜNG - SỐ 53 (6/2016)
73
7 trang
21/04/2022
940
Bạn đang xem tài liệu "Nghiên cứu giải pháp kỹ thuật trữ nước ngọt cho phục vụ nuôi trồng thủy sản vùng ven biển đồng bằng sông Cửu Long", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- nghien_cuu_giai_phap_ky_thuat_tru_nuoc_ngot_cho_phuc_vu_nuoi.pdf
