Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại viết theo khuynh hướng hiện thực huyền ảo

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT

VIỆT NAM ĐƢƠNG ĐẠI VIẾT THEO KHUYNH HƢỚNG

HIỆN THỰC HUYỀN ẢO

Trương Thị Kim Anh¹

TÓM TẮT

Bài viết tập trung làm rõ các vấn đề liên quan đến nghệ thuật xây dựng nhân vật

trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại dưới ảnh hưởng của khuynh hướng hiện thực

huyền ảo. Các kiểu nhân vật được phân tích, diễn giải trong bài viết gồm: nhân vật

nghịch dị và biến dạng; nhân vật tâm linh và vô thức; nhân vật huyền ảo và ma quái.

Các kiểu nhân vật này đã tạo nên một bước ngoặt mới về việc xây dựng nhân vật

trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại, góp phần vào đổi mới văn học Việt Nam

đương đại.

Từ khóa: Tiểu thuyết, hiện thực, huyền ảo, đương đại, nhân vật, khuynh hướng

1. Mở đầu

kiểu nhân vật khác nhau. Khuynh

hướng hiện thực huyền ảo có tác động

lớn đến việc mở rộng phạm vi khám

phá các kiểu nhân vật trong tiểu thuyết

đương đại. Trong bài viết này chúng tôi

hướng đến phân tích ba kiểu nhân vật

biểu hiện cho lối viết kể trên, đó là:

nhân vật nghịch dị và biến dạng; nhân

vật trong thế giới tâm linh, vô thức;

nhân vật hư ảo, ma quái.

2. Các kiểu nhân vật trong tiểu

thuyết Việt Nam đƣơng đại viết theo

khuynh hƣớng hiện thực huyền ảo

2.1. Kiểu nhân vật nghịch dị và

biến dạng

Nghịch dị là “một kiểu tổ chức hình

tượng nghệ thuật (hình tượng, phong

cách, thể loại) dựa vào huyễn tưởng

tiếng cười, sự phóng đại, lối kết hợp và

tương phản một cách kỳ quặc cái huyễn

hoặc với cái thực, cái đẹp với cái xấu,

cái bi với cái hài, cái giống như thực

với cái biếm họa” [1]. Nhân vật nghịch

dị là kiểu nhân vật có hình dạng, tâm

hồn, tính cách bị biến thể khác thường

so với người bình thường. Trong văn

học thế giới cũng có nhiều tác phẩm

xây dựng kiểu nhân vật nghịch dị như

Nhân vật là một trong những yếu tố

quan trọng không thể thiếu của nghệ

thuật văn xuôi tự sự, đặc biệt là trong

tiểu thuyết. Tiểu thuyết Việt Nam trước

1986, do nhu cầu hướng về đại chúng,

nên nhân vật chủ yếu là những con

người quần chúng, với đặc điểm nổi bật

là chủ nghĩa yêu nước, sự thống nhất

cái riêng và cái chung, số phận cá nhân

và số phận cộng đồng. Nhân vật được

tập trung thể hiện ở bản chất và những

đặc điểm xã hội, giai cấp, là đại diện

cho một tầng lớp xã hội. Tiểu thuyết sau

1986, với những đổi mới trong quan

niệm về con người, đã mở ra những

hướng khám phá, thể hiện con người ở

nhiều bình diện, nhiều mối quan hệ

phức tạp, từ đó đã mở ra sự đa dạng hóa

nhân vật. Nhân vật được khắc họa như

những cá nhân, cá thể, với tính cách và

số phận riêng, đồng thời lại chứa đựng

những giá trị mang tính phổ quát. Để

sáng tạo một thế giới nhân vật đa dạng

về tính cách, hình hài, nhiều sắc thái

biểu cảm, nhiều kiểu nhân vật, các nhà

tiểu thuyết đương đại đã không ngừng

mở rộng việc xây dựng, khám phá nhiều

¹Trường Đại học Đồng Nai

Email: ttka83@gmail.com

72

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

tiểu thuyết Garganchuya và

ISSN 2354-1482

giờ suy chuyển, là vĩnh cửu, chỉ có đời

người là thoáng chốc, là tạm bợ, con

người ta chưa kịp lớn đã vội già, vì vậy

hạnh phúc con người không phải ở

những khác vọng mà ở sự nhận thức”

[1]. Tác phẩm mang đến người đọc

một cảm thức về thời gian và thân phận

con người.

Pantagruyen của Rabelaise, Nhà thờ

Đức Bà Paris của Victor Hugo, Vụ án,

Lâu đài, Hóa thân của Franz Kafka,

Trăm năm cô đơn của G. G. Marquez,

Báu vật của đời của Mạc Ngôn… Đến

Việt Nam, nhân vật nghịch dị có mặt

trong tiểu thuyết đương đại của các tác

giả như: Nguyễn Khắc Trường, Nguyễn

Danh Lam, Hồ Anh Thái, Nguyễn Bình

Phương, Tạ Duy Anh, Phạm Thị

Hoài… Các nhà tiểu thuyết đương đại

đã kiến tạo nên một thế giới nghệ thuật

mà ở đó hiện thực được tiếp cận thông

qua lăng kính nghịch dị.

Nhận vật nghịch dị có nhiều trong

các sáng tác của Nguyễn Bình Phương

và xuất hiện với những hình dạng, trạng

thái, tâm lý khác nhau nhưng đều phản

ánh một phần thực tại khiếm khuyết

trong bản thể con người. Tính trong

Thoạt kỳ thủy là một dạng nghịch dị ở

trạng thái điên loạn, lúc nào Tính cũng

nghĩ đến hành động giết người là “cắn

cổ”, còn với con vật là “chọc tiết”. Tính

luôn mang cảm giác của kẻ khát máu

thích giết chóc, thích cảm giác chọc tiết

và không ý thức được hành động của

mình là man rợn. Ngay khi còn bé Tính

có những biểu hiện khác người: “Tính

thấy lửa, thích, nhảy nhót cuống cuồng”

[3, tr. 19]; “Tính dành thời gian giết

công cống… Công cống chết nát bét.

Tính cười mỉm, mặt rực lên” [3, tr. 21].

Đến khi lớn lên Tính ảm ảnh bởi nghề

chọc tiết lợn của ông Điện, từ đó luôn

có nhu cầu được gắn bó với con dao,

với cảnh chọc tiết lợn và thường mơ

những giấc mơ hãi hùng. Tính thích

chơi với người điên, dường như đó mới

là thế giới sống của anh. Khi có cơ hội

là Tính chạy ra cột số, nơi tập trung

những người điên, Tính nhập vào cánh

điên và “véo tai mấy người điên, thi

thoảng lại hú lên (…) nhìn sát vào mặt

từng người, cười nói hỉ hả” [3, tr. 41].

Tính mang trạng thái điên loạn nhưng

cái điên loạn của anh vẫn còn nằm trong

Khi đặt tên truyện Những đứa trẻ

chết già, Nguyễn Bình Phương đã đem

đến chất nghịch dị ngay từ tên truyện.

Những đứa trẻ bị già trước tuổi ngay

khi mới sinh ra, đó là những đứa con

của bà giáo. Bà sinh đứa trẻ đầu tiên

“nó là trai. Người ta phát hiện con bà

giáo có râu. Không những thế, ba bốn

ngày sau tóc nó còn bạc trắng” [2, tr.

51], đứa trẻ thứ hai “nó ở độ già của

người ba nhăm, bốn mươi gì đó” [2, tr.

54], đứa trẻ thứ ba “bà sinh con gái.

Nhưng đứa trẻ vẫn mang bộ mặt già

trước tuổi. Lọt lòng được hai ngày, con

bé có cơ thể như gái mười tám” [2, tr.

55], tất cả đều chết và biến mất ngay

sau đó trong một thời gian rất ngắn.

Những đứa con bà giáo ra đời mang

hình dạng khác thường, dị biệt làm cho

yếu tố truyện trở nên huyền ảo, huyễn

hoặc nhưng nó cũng là điểm quy tụ về

mặt tư tưởng tác phẩm. Nó trở thành ý

hướng xuyên suốt tác phẩm xoay

quanh hàng loạt những nghịch lý, kết

tụ trong chiều sâu huyền thoại và mang

tính quan niệm: “thời gian không bao

73

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

ý thức của người biết đi đập đá kiếm

tiền, biết lấy vợ. Chất nghịch dị trong

Tính là một kẻ điên loạn nửa tỉnh nửa u

mê không kiểm soát được hành động.

Còn lão Biền trong Những đứa trẻ chết

già lại là kẻ “tỉnh”, tỉnh trong tham

vọng, mưu toan, tính toán vì lợi ích cá

nhân. Tác giả Huỳnh Thu Hậu nhận

định: “Kiểu nhân vật nghịch dị trong

tiểu thuyết Việt Nam chủ yếu để nói về

sự tha hóa của con người trước sự lên

ngôi của vật chất” [1]. Trước khi lão

Biền chết, cơ thể lão bị biến dạng,

người lão mọc toàn “lông”, “lão kinh

hoàng chạy trốn mọi người, chạy trốn

cả chính mình. Lông mọc khắp người

lão. Rậm rì và đen mượt” [2, tr. 99].

Một sự trừng phạt cho kẻ tham lam, lão

đã ăn cắp một gói tiền của người chết

để lại cho con cháu, lão luôn sống trong

những giấc mơ bị ám ảnh bởi hình ảnh

người đàn bà về đòi tiền với câu nói:

“Cầm lấy đi, cầm lấy mà trả lại cho tôi”

[2, tr. 98]. Lòng tham đã biến lão Biền

từ người lương thiện trở thành kẻ ăn

cắp, lại ăn cắp tiền của người chết, đây

chính là sự tha hóa về mặt bản chất bên

trong của con người. Sự biến dạng về

nhân cách dẫn đến sự biến dạng về mặt

hình dạng trước khi chết ở lão Biền là

lời cảnh tỉnh của tác giả trước thực

trạng tha hóa về mặt nhân cách ngày

càng nhiều trong xã hội kim tiền hiện

nay. Đồng tiền đã làm che mờ đi những

giá trị mang tính nhân văn cao đẹp.

Nhân vật Chung trong Người đi vắng lại

là kiểu nghịch dị bị biến dạng về mặt

tâm lý. Chung luôn bị ám ảnh bởi tiếng

rao thiến lợn: “Ai thiến lợn đê… ê…

ê… ê”. Trong suy nghĩ của Chung tất cả

những đứa trẻ đều bị người thiến lợn

thiến, anh luôn tưởng tượng: “Hồi ấy tôi

có tám tuổi thôi… nó túm lấy, không

dùng dây thong lọng… nó túm lấy chân

vạch quần đùi ra, xoẹt… giời ơi! Chung

nấc lên điên loạn, hai tay trượt xuống

ôm lấy hạ bộ của mình, mặt xanh rớt

méo mó trong cơn đau tưởng tượng” [4,

tr. 98]. Thái độ của Chung ngày càng

trở nên kỳ lạ đối với mọi người trong cơ

quan, Chung hay nhận thư và đó là

những lá thư bí ẩn không lời giải thích.

Chung có những hành động rất lạ hay

“ôm mặt đầu giật giật như đứa trẻ hờn

dỗi, hai chân giẫm đạp vào không khí”

[4, tr. 81]. Mặt anh ta ngày càng hốc

hác duy chỉ có đôi mắt là sáng rực đến

mức làm cả cơ quan nghi ngại. Lúc nào

anh ta cũng lẩm bẩm với những dòng

đối thoại: “Tôi khổ lắm… lúc nào nó

cũng đòi thiến tôi… Chả biết gì cả…

Đêm qua cô ấy lại đến tìm… sắp mùa

đông rồi mà vẫn quanh quẩn ở bờ

sông… giời ơi” [4, tr. 256].

Thiên sứ của Phạm Thị Hoài xây

dựng hình ảnh cô bé Hoài với quyết

định ngừng phát triển, không muốn trở

thành “đàn bà”, một quyết định biểu

hiện sự phản kháng đầy phẫn nộ, một

cuộc chiến âm thầm nhưng khốc liệt,

đau đớn và tuyệt vọng trong nỗi cô đơn,

muốn chống lại xã hội tẻ nhạt, xơ cứng

của nhân loại. Sự phản kháng này bắt

đầu “năm tôi mười bốn, một mét hai

mươi nhăm, ba mươi kilô, đuôi sam” [5,

tr. 28], mười lăm năm sau “tôi vẫn

mười bốn, một mét hai mươi nhăm, ba

mươi kilô, đuôi sam” [5, tr. 28]. Trong

khí đó chị Hằng “hai mươi chín tuổi,

trước tôi chưa đầy một phút” đã đẹp

như nàng tiên cá. Hoài kiêu hãnh nói:

“Tôi từ chối không đứng vào bất kỳ thế

74

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

hệ nào. Tôi từ chối bất kỳ bộ đồng phục

quá chật hoặc quá rộng nào. Hãy để tôi

trần truồng với cơ thể còm nhom sớm

đình tăng trưởng của tôi” [5, tr. 37]. Tác

giả Nguyễn Thị Bình nhận định: “Khác

với trò chơi của Oskar (Cái trống thiếc -

Gunter Grass) với sự chủ động tính toán

trước, trò chơi của Hoài là một phản

ứng nổi loạn, tự vệ, chấp nhận cô đơn

để giữ cái bản nguyên” [6, tr. 156].

Ngược lại với Hoài, nhân vật Quang lùn

không nổi loạn, không phản kháng lại

sự tăng trưởng của cơ thể nhưng việc

đình tăng trưởng trong anh là do “thiếu

hoóc môn”, một chứng cứ khoa học

khiến anh mãi phải đèo bòng một chữ

“lùn” đi bên cạnh cuộc đời mình. Khi

anh đến “mười lăm tuổi, mười bảy, rồi

hai mươi, giờ đây ba mươi mốt tuổi,

anh ta vẫn chỉ nhỉnh hơn cậu bé lên

mười… Cả gương mặt cũng không chịu

già theo tuổi, nhẵn, tròn, phinh phính,

nhạo báng thời gian” [5, tr. 64]. Một

kiểu nghịch dị mang yếu tố từ nội tại

không xuất phát từ sự tác động của xã

hội. Nhân vật Bé Hon, một thiên sứ ban

phát tình yêu thương cho con người lại

không chịu cất tiếng khóc khi chào đời

mà “chỉ mỉm cười”, một cách lọt lòng

khác thường. Thay vào đó mười ba nữ

hộ sinh lại bật khóc ngay khi nhìn thấy

Bé Hon cười, nụ cười của Bé Hon

“không phải là nụ cười hài nhi. Bé Hon

chưa bao giờ là một hài nhi” [5, tr. 20].

Sự khác thường của cô bé “ăn ít, ngủ ít,

chỉ cười. Tóc mượt, mắt nhung như thiếu

nữ. Đôi má lúc nào cũng ba tuổi. Cái

miệng lúc nào cũng mỉm cười thân thiện

và bí ẩn với muôn vật” [5, tr. 20]. Thiên

sứ Hon là một kiểu nghịch dị trong trò

chơi ban phát tình yêu trong lành, thánh

thiện đến với con người nhưng đáng tiếc

thay trò chơi sớm phải kết thúc trước

những cỗ máy cũ kĩ, rò rỉ, chỉ biết đến

rủa, gắt của người lớn. Tập trung miêu tả

một lớp nhân vật với nhiều kiểu nghịch

dị khác nhau trong cùng tác phẩm, Phạm

Thị Hoài đem đến một cảm quan thực tại

thiên về mảnh vỡ hơn là tính toàn vẹn

trong một tác phẩm so với tiểu thuyết

truyền thống.

Quềnh trong Mảnh đất lắm người

nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường là

một kiểu biến dạng không chỉ về hình

hài, tính cách mà ngay cả tên gọi cũng

bị biến dạng theo. Ngày trước khi còn là

một thiếu niên, lão Quềnh tên là Quỳnh,

một cái tên đẹp lại con một nhà khá giả,

nhưng từ khi làm tình với con ma nơi

gốc si trên núi Ông Bụt, tên Quỳnh bị

biến dạng theo thần thức “cứ ngơ ngơ

ngẩn ngẩn, lúc nhớ lúc quên của anh”.

Từ đó cuộc đời lão Quềnh cũng biến

dạng theo, không vợ con sống cô độc

một túp lều rách nát, một cuộc đời khốn

khổ đến khi chết cũng khốn khổ. Trong

tiểu thuyết Giữa vòng vây trần gian của

Nguyễn Danh Lam, hầu hết các nhân

vật đều không có tên gọi cụ thể, nhân

vật duy nhất có tên thì đó là một cái tên

bị biến dạng: Thữc. Tên là Thức bị dấu

ngã đè lên, khiến nó luôn rơi vào mê

cung, rùng rợn, quái dị, không thoát ra

được. Thữc lạc đến một ngôi làng và

gặp những con người trong ngôi làng đó

không biết là thế giới thực hay ảo,

không biết mình còn sống hay đã chết,

một vòng quây trần gian của kiếp nhân

sinh. Xứ sở Thữc bước vào chập chờn

hư thực, âm dương lẫn lộn. Nhân gian

là cõi vắng nhuốm màu phi lý tàn bạo.

Một vài con người không tên tuổi xuất

75

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

hiện chập chờn trong cuộc trốn chạy ấy

(người lái xe, ông già đen, ông già

trắng, người phụ nữ) như kẻ đưa đường

không tin cậy, làm cho Thữc càng cô

độc hoang mang. Trước kiểu biến dạng

của Quềnh và Thữc, nhà văn muốn

phản ánh một thực tại khác trong con

người đương đại. Đó là con người đang

dần bị méo mó không chỉ tính cách, bản

chất mà méo mó cả tên gọi trước sự tác

động của nhiều thế lực vô hình trong

cuộc sống. Sự biến dạng tên gọi ở ba

chàng trai tên Công thành Cốc; Bắc

thành Bóp; Phú thành Phũ trong Cõi

người rung chuông tận thế của Hồ Anh

Thái cũng là biểu hiện méo mó về tính

cách ở một lớp thế hệ trẻ thích bạo lực,

thích đua xe hơn những giá trị nhân văn

khác. Kết cục cho tính háo thắng đó:

“Cốc chết vì bị cảm hàn ở dưới biển,

Bóp treo cổ tự tử không rõ lý do, Phũ bị

ngã xe máy khi phóng hết tốc lực”. Tất

cả đều trở về với cát bụi, chỉ có sự nuối

tiếc cho một thế hệ trẻ còn “neo mãi”

trong lòng bạn đọc.

Việc kiến tạo nhân vật nghịch dị

trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại

đã khắc họa được sự tha hóa của con

người đương thời, những bi kịch mang

tính chất thời đại. Sự đảo lộn của mọi

giá trị truyền thống, con người đang

chênh vênh trong trò chơi cùng cái hỗn

loạn. Con người cô đơn, mặc cảm, khao

khát được giải phóng toàn bộ cảm xúc

bản năng, nổi loạn chống lại mọi cái giả

dối, thấp hèn, nhàm chán trong xã hội.

2.2. Kiểu nhân vật tâm linh và vô

thức

trong xây dựng nhân vật nhằm khám

phá những bí ẩn, hoang đường, phi lý,

khó lý giả trong bản thể con người. Thế

giới tâm linh trong tiểu thuyết Việt Nam

giai đoạn 1945 - 1975 ít được đề cập

hoặc bị cho là duy tâm hay mê tín dị

đoan thì nay đang được nhìn nhận một

cách nghiêm túc. Con người hiện đại đã

phải thừa nhận nó như một phần không

thể tách rời của cuộc sống. Thế giới tâm

linh được biểu hiện trước hết qua niềm

tin vào sự tồn tại thế giới siêu nhiên

ngoài con người. Thế giới ấy thường

mang vẻ linh thiêng, huyền bí bởi nó

gắn liền với tiềm thức, vô thức của con

người. Việc kiến tạo một thế giới nghệ

thuật hiện thực huyền ảo qua cách xây

dựng nhân vật hướng đến chiều kích

tâm linh cũng là một phương diện đổi

mới nhân vật trong tiểu thuyết Việt

Nam đương đại. Trong ý thức con

người, tâm linh là một dạng thức của ý

thức - ý thức hướng về cái thiêng liêng.

Sự linh thiêng này được biểu hiện qua

những hành động khác thường từ các

nhân vật, đặc biệt là những nhân vật có

tính “thần thánh” đại diện cho thế lực

có thể trừ ma, bắt quỷ của một làng nào

đó. Cô Thống Biệu trong Mảnh đất lắm

người nhiều ma của Nguyễn Khắc

Trường là nhân vật đại diện cho thế giới

tâm linh, người có thể trừ ma, bắt quỷ

cho dân làng Giếng Chùa. Biệu là tên

cúng cơm, còn Cô Thống là một từ

chung để chỉ những người làm nghề

cúng bái, trừ yêu ma. Cô nhìn thấy được

một Giếng Chùa lắm ma, có cả ma chết

lẫn ma sống, một ngôi làng lắm thị phi,

lắm câu chuyện ly kỳ, ma quái cũng từ

đây. Nhân vật Thống Biệu đại diện cho

cõi âm của dân Giếng Chùa, người có

Để thể hiện cảm quan mới về hiện

thực, các nhà văn đã khai thác những

yếu tố tâm linh như một chiều kích mới

76

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

thể làm cho dân sợ nhất và cũng tin

nhất. Lời Cô Thống Biệu phán ra là lời

của thánh, của thần nên người dân nhất

mực nghe theo, đây là biểu hiện niềm

tin vào sức mạnh linh thiêng của thần

thánh, một sức mạnh vô hình nhưng lại

có tác động lớn đến mọi tầng lớp, lứa

tuổi trong làng.

nhiên trở nên khác thường. Sau cơn sốt

mê man Chấn bỗng nhiên trở thành

Thánh Chấn đoán được mọi việc gia sự

cho tất cả mọi người, làm cho làng Bái

Hạ trở nên xôn xao và tin đồn về lời

tiên tri của Thánh Chấn loang đi khắp

mấy huyện. Người dân kéo đến đặt lễ,

chữa bệnh ngày một đông, nhưng đến

một ngày kia “nó chỉ là cái xác tuổi hai

mươi, trần tục và trống rỗng”. Tất cả trở

nên hư vô, giữa thần thánh và phàm tục

chỉ là một ranh giới rất mong manh, vạn

vật có thể biến đổi và con người cũng

có thể biến đổi, không có gì là thực,

cũng không có gì là ảo. Nếu tin vào một

thế giới quyền năng, siêu nhiên nào đó

đang tồn tại quanh ta, có thể ngay chính

trong từng con người, những người có

thể đoán trước được vận mệnh, nắm

được vận mệnh của người khác nhưng

không nắm được vận mệnh của chính

mình. Nhân vật chứa đựng chiều kích

tâm linh đáng quan tâm nhất là Mai

Trừng trong Cõi người rung chuông tận

thế của Hồ Anh Thái. Đây là một tác

phẩm mang tính luận đề về vấn đề thiện -

ác trong xã hội nhưng lại mang dấu ấn

tâm linh khá rõ nét qua nhân vật có một

sức mạnh siêu nhiên bí ẩn ngay từ khi

cô mới sinh ra. Mai Trừng là một cái

tên có nhiều ý nghĩa và chứa đựng

nhiều nỗi hận thù khi cha mẹ đặt cho

trong lúc sinh cô ở chiến trường. Ngay

từ nhỏ Mai Trừng đã nhận ra một sức

mạnh bí ẩn nào đó đang hiện hữu trong

cô, những ai muốn hãm hại cô ngay lập

tức họ sẽ bị trừng trị bằng chính hành

động họ định làm tổn hại cô. Mai Trừng

mang lời nguyền, sự thù hận của thế hệ

trước để lại với một sứ mệnh là đi trừng

trị cái ác, cô có một thế lực siêu nhiên

Nông thôn, nơi nuôi dưỡng những

giá trị tâm linh, nơi có những ông

thánh, bà thánh làm điểm tựa về mặt

tâm linh cho người dân nghèo khốn

khó. Khoa học không thể giải thích

được những hiện tượng kỳ lạ này, vì thế

chấp nhận và khám phá cái huyễn hoặc,

cái kỳ lạ này như một phần trong cuộc

sống cũng là minh chứng cho nét văn

hóa làng quê Việt. Nhân vật hộ Hiếu

trong Mẫu thượng ngàn của Nguyễn

Xuân Khánh sống trong ngôi chùa đổ

nát, chỉ còn lại một pho tượng duy nhất

lại có những thế lực siêu nhiên lạ

thường. Sau khi bị sét đánh trong một

đêm mưa gió lão hộ Hiếu trở thành

“thầy phù thủy huyền thoại của làng Cổ

Đình”. Người dân Cổ Đình sợ và tin

ông, người ta cho rằng nhìn vào ông

toát ra một cái gì đó rất ma quái, cộng

thêm vào phương thuốc chữa bệnh

không qua trường lớp nào nhưng mọi

người đều khỏi bệnh lại càng ma quái

hơn. Phương thuốc của ông là đốt

những lá bùa sau khi được ông cúng tế,

người bệnh uống vào đều khỏi bệnh.

Mẫu thượng ngàn là một thế giới huyền

thoại, tạo ra những câu chuyện huyền

thoại, với những con người huyền thoại

và trường hợp thầy hộ Hiếu cũng là một

huyền thoại. Giống như thầy hộ Hiếu,

thánh Chấn trong Thần thánh và bươm

bướm của Đỗ Minh Tuấn cũng bỗng

77

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

nhưng chính cô cũng là “nạn nhân” của

thế lực đó. Hồ Anh Thái sử dụng lời

nguyền để giải quyết vấn đề thiện - ác

trong xã hội đương đại như một hồi

chuông cảnh báo của nhà văn trước

thực trạng con người bị bao vây, tha

hóa từ nhiều phía, đồng thời như một

liều thuốc đặc trị cho cái ác đang ngự trị

trong con người.

tình giữa anh và Phương trước thềm

chiến tranh. Chuyến tàu định mệnh

trong chiến tranh đã giết chết tình yêu

của hai người, Phương đã bị hãm hiếp

trên chuyến tàu đó, từ lúc đó anh có

cuộc chiến của anh, Phương có cuộc đời

riêng của cô. Điều còn lại trong anh bây

giờ khi nghĩ về đoàn tàu định mệnh

năm ấy chỉ “có nỗi buồn, mênh mang

nỗi buồn - nỗi buồn chiến tranh” [7, tr.

257]. Hai Hùng trong Ăn mày dĩ vãng

của Chu Lai cũng sống trong ám ảnh

của chiến tranh, tình yêu trong chiến

tranh với người con gái tên Ba Sương

nay là Tư Lan. Hai người lính trên hai

chuyến tàu tìm kiếm một quá khứ, một

dĩ vãng, nhưng tựu trung chỉ là “trò đùa

của quỷ”, không ai tìm thấy được hạnh

phúc, chỉ có nỗi đau của chiến tranh, sự

đổ vỡ trong tình yêu là dư âm còn mãi.

Sau cái chết của chồng, An Mi

trong Và khi tro bụi của Đoàn Minh

Phượng chọn cuộc sống trên những

chuyến tàu, lang thang khắp châu Âu để

cố quên đi quá khứ đau buồn, cô mang

tâm trạng của một người chạy trốn thực

tại. Cô rơi vào cảm giác mất dần những

đường viền ngăn chia và khoảng không,

mất dần nỗi cô đơn, nỗi buồn và cảm

xúc. An Mi luôn nghĩ đến cái chết, cô

chủ động tìm hiểu về cái chết của người

Tây Tạng, luôn đặc câu hỏi sau cái chết

chuyến tàu của cô sẽ về thiên đường

hay địa ngục. Phải chăng đây là tâm

trạng của một người xa xứ, nỗi cô đơn,

sự tuyệt vọng đã đẩy một người trước

khi chết muốn ghi lại hình ảnh của

mình, để định nghĩa chính xác mình là

ai trước khi từ giã cuộc đời nhưng

chẳng có gì để ghi lại ngoài hai điểm:

“Tôi một đứa trẻ mồ côi… Tôi đến từ

Một kiểu nhân vật khác trong thế

giới huyền ảo đó là lớp nhân vật đi giữa

tiềm thức và vô thức. Lớp nhân vật này

không thiên về vai trò thần thánh, họ là

những con người đời thường nhưng lại

có những chuyến tàu vô định, những

giấc mơ hư ảo, những chấn thương về

mặt tâm lý. Kiên trong Nỗi buồn chiến

tranh của Bảo Ninh là một kiểu nhân

vật chấn thương về mặt tâm lý của thời

hậu chiến. Cuộc sống của Kiên từ ngày

trở về sau chiến tranh là chuỗi ngày với

những ký ức đau buồn, với Kiên tương

lai là một cái gì đó xa mờ và tăm tối,

cuộc sống hiện tại của Kiên bây giờ chỉ

còn lại những hồi ức đau thương của

chiến tranh. Anh luôn nghĩ rằng: “Chút

lòng tin và lòng ham sống còn lại trong

tôi không phải do những ảo tưởng mà là

nhờ sức mạnh của những hồi tưởng” [7,

tr. 59]. Những đêm mộng mị hoảng loạn

giữa tranh tối tranh sáng, giữa quá khứ

và hiện tại cứ ùa về trong Kiên, nỗi

khủng khiếp bởi những âm thanh của

tiếng súng, tiếng máy bay, pháo đạn

trong chiến tranh cứ bám riết lấy anh,

“có đêm anh giật mình thức dậy nghe

tiếng quạt trần hóa thành tiếng rú rít rợn

gáy của trực thăng vũ trang” [7, tr. 59].

Không chỉ ám ảnh bởi cảnh chém giết,

chết chóc, bởi những âm thanh rùng rợn

nơi chiến trận, Kiên còn bị ám ảnh mối

78

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

một đất nước có chiến tranh”. Trong bài

viết “Con người tự thú trong tiểu thuyết

Và khi tro bụi của Đoàn Minh Phượng”,

tác giả Dương Thị Thùy Nhung nhận

định: “Toàn bộ câu chuyện luôn ẩn hiện

trong một màn sương mờ ảo, hoang

mang, đôi lúc khó nắm bắt. Một thân

phận tha hương, phải chịu đựng những

xung đột về xã hội, văn hóa, phân vân

giữa quá khứ và hiện tại, hiện tại và

tương lai” [8]. Kiểu nhân vật này cũng

dễ bắt gặp nhiều trong các tiểu thuyết

của Thuận như Phượng trong Made in

Vietnam, Tôi trong Chinatown, Liên

trong Paris 11 tháng 8. Họ là những

phụ nữ xa xứ, mang nỗi buồn hiện tại cả

nỗi buồn trong quá khứ. Trong

Chinatown, Tôi là nhân vật chính, là

người phụ nữ trên tàu điện ngầm trong

hai tiếng đồng hồ miên man trong suy

nghĩ hồi tưởng về chuyện tình trong quá

khứ, về hiện tại, về tương lai. Trong hồi

tưởng của Tôi luôn nhắc đến Thụy,

người chồng cũ với mối tình đầy trắc

trở của hai người. Nhưng Thụy là nỗi

ám ảnh hơn là một con người thực, tồn

tại thực trong lúc này với nhân vật Tôi.

Đối với người đọc Thụy vẫn là một ẩn

số. Thụy là người như thế nào, bây giờ

ra sao… không ai trả lời được. Còn Tôi

vẫn cứ trôi theo dòng hồi tưởng của

mình trên chuyến tàu vô định trong sự

hoang vắng và bơ vơ. Có thể nói nhân

vật của Thuận thường được miêu tả

trong trạng thái tồn tại bấp bênh, chông

chênh giữa miền thực - ảo lẫn lộn với

những mảng hồi ức, những tưởng tượng

về quá khứ và hiện tại cứ đan xen.

hiếm thấy. Mỗi cá nhân đều có những

khuyết điểm, nỗi buồn, nỗi ám ảnh

riêng trong đời sống thực tại. Đối với

những con người xa xứ thì nỗi đau của

quá khứ, nỗi mặc cảm thực tại luôn vây

kín họ mọi nơi, mọi lúc ngay cả trong

những giấc mơ. Việc đi tìm hiểu kiểu

nhân vật trong thế giới tâm linh và vô

thức như một bước khai thông cái thế

giới bí ẩn ấy để thấy được bản chất thật

bên trong một con người.

2.3. Kiểu nhân vật huyền ảo và

ma quái

Trong thế giới hiện thực huyền ảo

kiểu nhân vật hư ảo, ma quái cũng là

kiểu nhân vật đặc tả khuynh hướng này,

nó xuất hiện nhiều trong các tiểu thuyết

Việt Nam đương đại. Kiểu nhân vật này

cũng đã xuất hiện trong truyện truyền

kỳ, trong dòng văn học kỳ ảo hiện đại

giai đoạn 1930 - 1945. Đến thời kỳ văn

học đương đại, đặc biệt là trong tiểu

thuyết kiểu nhân vật này lại một lần nữa

làm điểm tựa cho dòng tiểu thuyết hiện

thực huyền ảo. Theo tác giả Bùi Thanh

Truyền, có hai nguyên nhân chính để

xuất hiện kiểu nhân vật ma quái, đó là:

“Quan niệm vạn vật hữu linh thuần

phác của dân gian và một quan niệm

khá đặc trưng và rất phổ biến ở đa số

các nước phương Đông tiền nông

nghiệp - quan niệm phi nhị nguyên về

thế giới” [9, tr. 75]. Ngoài những yếu tố

mang tính tâm linh bản địa, thêm vào

đó là sự tác động từ các luồng tư tưởng

văn học nước ngoài, nhất là kiểu nhân

vật ma quái trong văn học hiện thực

huyền ảo của Mĩ Latin đã tạo nên một

cú huých lớn cho sự xuất hiện kiểu nhân

vật này.

Để kiến tạo nên một thế giới hoàn

mĩ thì khó có nhà văn nào làm được,

ngay cả trong đời sống thực tại cũng

79

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

Nhân vật trong Người sông Mê của

Châu Diên đều là những hồn ma hoặc

được hiện lên qua sự cảm nhận của hồn

ma. Một thế giới nhân vật mang đậm

tính siêu thực. Khánh trong Người sông

Mê sau khi gặp tai nạn chết nhưng hồn

ma của Khánh lại tiếp tục sống ở kiếp

chết. Khánh chết nhưng vẫn nghe tiếng

những người xung quanh khi mình vừa

ngã xuống, vẫn yêu và cảm nhận được

vẻ đẹp của cuộc đời này. Kiếp trước của

Khánh là Lê nin, là Hoàn Cầu, là Chiền

Chiện, là cậu bé với câu chuyện bà kể

về sông Mê bến Lú… Khánh sợ qua

sông Mê, sợ ăn cháo bến Lú vì như thế

anh ta sẽ quên hết mọi thứ ở dương

gian, Khánh bảo: “mình kiên quyết

không chịu quên”. Khánh chết rồi

nhưng vẫn sống trong trạng thái mơ hồ,

luôn muốn xác định mình đã chết chưa.

Tác giả Nguyễn Đức Toàn nhận định:

“Bằng tư duy trò chơi, Châu Diên còn

tạo nên yếu tố huyền ảo trong chính nội

quan nhân vật, tức trạng thái huyền ảo

được tạo nên bởi sự cảm nhận của các

nhân vật chứ không chỉ ở những yếu tố

mang tính siêu thực” [10, tr. 230].

Khánh là một hồn ma nhưng lại muốn

sống như con người thực, không muốn

xa thế giới thực. Hồn ma Khánh đã

nhập vào những con người ở kiếp trước

để sống lại các kiếp mà linh hồn Khánh

từng trải qua. Điều này chỉ có thể tồn tại

trong trí tưởng tượng, trong tín ngưỡng

chứ không thể tồn tại trong cuộc sống

hiện thực. Nhân vật “tao” - kẻ ẩn mình

trong bóng tối, đại diện cho bóng tối

trong Giã biệt bóng tối của Tạ Duy Anh -

vốn là hồn ma của một lão ăn mày, đã

từng làm chủ tịch xã trong cải cách

ruộng đất và hãm hại nhiều người,

nhưng về sau lại thân tàn ma dại, lang

thang khắp nơi kiếm cơm thừa canh cặn

đến một ngày hắn chết bị bó trong một

cái chăn đầy rận, nhét đại xuống cái hố

bảo là huyệt cho sang. Hắn chết trong

lòng đầy thù hận, hồn ma hắn vất vưởng

trong cái miếu của làng Thổ Ô. Sống

dưới một hồn ma nhưng lòng thù hận

trong hắn vẫn luôn âm ỉ đợi cơ hội để

báo thù người dương thế. Hiếu trong

Mình và họ của Nguyễn Bình Phương

cũng là một hồn ma trong chuyến xe

xuống. Tác phẩm mở đầu bằng cú gieo

mình xuống vực của nhân vật Hiếu, sau

đó mạch truyện diễn ra song song với

chuyến xe lên và xe xuống. Chuyến lên

là chuyến nhân vật Hiếu chạy trốn thực

tại, tìm về miền ký ức qua cuốn nhật ký

của người anh tên Thuận. Chuyến

xuống là câu chuyện của hồn ma Hiếu

những ám ảnh về cuộc đời đã trải qua

của anh. Tác phẩm xây dựng nhân vật

bằng hồn ma nhưng lại vẽ lên một bức

tranh đầy ắp sự kiện: chuyện về cuộc

chiến tranh biên giới phía Bắc, chuyện

ăn cao bành trướng, chuyện ăn thịt

người, chuyện khai thác tù binh… đan

xen vào đó là câu chuyện về cuộc đời

“mình”, chuyện về thổ phỉ… Tác giả

Nguyễn A Say nhận định: “Thế giới

huyền ảo không phải là một thực thể tồn

tại bên ngoài nhân vật mà từ trong tâm

thức biểu hiện ra. Chính thế giới ảo đó

phản ánh tâm lý thật của Hiếu, hiện lên

nội tâm của nhân vật: có chút sợ hãi,

nghi hoặc, bất lực lẫn ăn năn, hối

hận,…” [11]. Không chỉ riêng tiểu

thuyết Mình và họ, rất nhiều tiểu thuyết

khác của Nguyễn Bình Phương cũng

xây dựng một thế giới ma tràn ngập.

Những đứa trẻ chết già là một câu

80

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

chuyện huyền thoại về ngôi làng Phan

với kho báu bí ẩn, song song với mạch

truyện huyền thoại này lại có một mạch

truyện khác miêu tả cuộc hành trình

không có điểm khởi đầu của bốn hồn

ma trên một chiếc xe trâu. Họ hiện lên

vừa thực vừa ảo, ở đó nhà văn như dẫn

dắt người đọc vào một thế giới mê

cung, kỳ bí và huyễn hoặc, có khi người

đọc nghĩ họ đang sống, nhưng ở một lúc

khác lại nghĩ họ không tồn tại thế giới

này mà ở một thế giới khác, đó là thế

giới của hồn ma. Mạch truyện nào cũng

có phần ma quái xuất hiện, ma cụt đầu,

ma không mũi, ma biến hình từ già sang

trẻ, ma hóa thân thành cô gái xinh đẹp,

ma chỉ là cái bóng lờ mờ… Chất huyền

ảo được Nguyễn Bình Phương khai thác

một cách triệt để xây dựng một thế giới

đầy “ma quái” trong cuốn tiểu thuyết.

Nỗi sợ hãi vây kín khắp nơi, bởi nơi đâu

cũng có ma xuất hiện: ma báo oán, báo

ân, ma yêu, ma đội lớp người biến ảo

liên tục… Mỗi lần xuất hiện là mỗi con

ma có hình dáng khác nhau: “Người

đàn bà không có mặt. Mặt bà ta chỉ là

một khoảng rỗng đen ngòm” [2, tr. 20];

“Người con gái trắng mờ như khói,

chẳng nhìn rõ mặt mũi gì cả. Người con

gái biến mất, thay vào đó là một con rắn

vừa lột da mềm nhũn” [2, tr. 25]; Một

bà già tóc bạc phơ đi một quãng biến

thành người đàn bà trạc bốn mươi tuổi,

lại biến thành một cô gái trẻ, lại biến

thành một đứa trẻ, sau đó thì không thấy

đâu nữa” [2, tr. 60].

qua tiếng bước chân lướt nhẹ: “Hình

như có những âm thanh lạ vọng ra từ

bãi tha ma, tiếng rì rầm hổn hển lúc

dâng lên hạ xuống khi ùa đến gần rồi lùi

xa chợp chờn mê hoặc... Bước chân rào

rào đạp qua lá khô, tiến lại phía Kỷ

nhưng không hề thấy người... Một vật

mờ lướt giữa những vệt sáng tách ra từ

bóng hàng xoan, nó lướt nhẹ, nhấp nhô

nhưng vọng lên tiếng rào rào của lá” [4,

tr. 94]. Ma không chỉ xuất hiện trong

một chốc, một lát, một khoảng thời gian

nhất định mà nó hiện hình ở mọi nơi,

mọi chỗ, ở đâu có người, ở đó có ma.

Nguyễn Bình Phương viết về ma với

một thái độ không bình luận, tạo

khoảng trống cho sự giải mã và tiếp

nhận của độc giả. Tác giả Phùng Văn

Khai nhận định về quan điểm viết văn

về ma trong sáng tác Nguyễn Bình

Phương: “Có những lúc viết văn là viết

cho những linh hồn, những linh hồn

không riêng là những linh hồn ở nơi cực

lạc, viên mãn, đang háo hức với những

vị trí tốt đẹp của mình, mà là những linh

hồn bơ vơ, lạc lõng, vong thân, vong

quốc, băn khoăn, oan khuất đang trú

ngụ dật dờ nơi bờ cây, ngọn cỏ, sỏi đá,

cát bụi, cống rãnh, rừng thiêng, nước

độc...” [12]. Nếu viết về những linh hồn

bơ vơ, lạc lõng, vong thân, vong quốc,

băn khoăn, oan khuất đang trú ngụ dật

dờ nơi bờ cây, ngọn cỏ, rừng thiêng,

nước độc thì hẳn những tiểu thuyết viết

về đề tài chiến tranh kiểu nhân vật ma

quái này khá phổ biến. Các nhân vật

trong Tàn đen đóm đỏ của Phạm Ngọc

Tiến chủ yếu là những hồn ma chết trận

dật dờ trong một cái hang u tối đầy dơi.

Ở đó có một ông già “9 năm” đại diện

cho thế hệ trước, thế hệ kháng chiến

Trong Người đi vắng, hình ảnh ma

xuất hiện nhiều lần dưới dạng vật mờ

ảo. Người ta nhận ra ma qua bóng dáng

một người đàn bà quái dị bên một cái

xác của một người đàn ông bí ẩn hoặc

81

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

chống Pháp. Một người đóng vai trò

biết tuốt vì đủ độ lắng của đau khổ, hy

sinh. Các nhân vật còn lại là một anh

chiến sĩ tên Phương bị thương bị bỏ lại

và mất ở trong hang, một anh lính ngụy

bị đồng đội tiêu diệt và một cô chiến sĩ

giải phóng không có tên. Những nhân

vật trong đó đầy đủ các thế hệ, có cả ta,

địch. Họ cũng có tình yêu, có thù hận,

có hồi ức, có tất cả những thứ như một

con người bình thường. Họ còn khao

khát tương lai, trong cái thế giới ấy họ

không thể chạm được vào nhau. Mọi cố

gắng chạm vào đều khiến họ đau đớn.

Họ cũng không thể đi thoát khỏi cái

hang đó được. Tất cả ngồi đợi mỏi mòn

đến ngày chiến thắng, từng sư đoàn lần

lượt trở về quê hương, liệu có ai còn

nhớ đến họ? Những linh hồn bơ vơ nơi

chiến trận này mãi mãi là một nỗi đau

lớn không chỉ đối với người thân họ mà

của cả dân tộc. Một đất nước có hàng

vạn người ra đi nhưng liệu mấy ai được

trở về sau chiến tranh. Tác phẩm như

một lời tri ân của Phạm Ngọc Tiến dành

cho những người đã khuất. Nỗi buồn

chiến tranh của Bảo Ninh cũng miêu tả

vô vàn hình ảnh ma quái bên kia truông

núi Gọi Hồn, nơi đây người ta có thể

“trông thấy nhiều quái vật lông lá có cả

cánh lẫn vú với cái đuôi kỳ nhông kéo

lết và họ ngửi thấy mùi tanh máu từ

chúng, nghe thấy chúng gào rú và ca hát

trong các hang động tối om ở chân đèo

Thăng Thiên bên kia truông núi Gọi

Hồn. Nhiều người đã chính mắt nom

thấy những toán lính da đen không đầu

chơi trò rước đèn ở ven rừng. Song đặt

biệt rùng rợn là những tiếng rú man dại

thường cất lên vào những buổi tinh mơ

mờ mịt mưa giăng làm tái sạm mặt mày

những ai chẳng may mà nghe phải” [7,

tr. 21]. Theo dần năm tháng chính

những hồn ma chết trận tại truông núi

Gọi Hồn năm xưa trở thành nỗi ám ảnh

trong Kiên, một người lính trở về sau

chiến tranh. Nó luôn dằng dặc trôi qua

trong hồi ức của Kiên lẳng lặng âm

thầm kéo lê mãi trong đời anh nỗi buồn

đau về chiến tranh. Không buồn đau sao

được bởi vì “chiến tranh… nó là cái gì

nếu không phải là ngày nào cũng nhìn

thấy người chết, ngày nào cũng chôn

người chết mà vẫn chưa đến lượt mình”

[7, tr. 42]. Việc xây dựng kiểu nhân vật

là những hồn ma chết trận, Bảo Ninh

như muốn hướng đến một cái nhìn trần

trụi hơn về chiến tranh. Chiến tranh

không chỉ có chiến thắng, không chỉ

vinh quang mà còn có thất bại, còn có

cả sự hy sinh. Chính những linh hồn tử

trận bơ vơ nơi rừng núi này trở thành

một nỗi đau lớn không bao giờ nguôi

đối với một dân tộc trải qua nhiều cuộc

chiến tranh như đất nước ta. Bảo Ninh

viết: “Hình như có bao nhiêu nâm mồ

vô danh và bộ xương đã mất lai lịch thì

có bấy nhiêu huyền thoại cùng với hằng

hà dị bản hợp lại thành kho tàng những

truyện truyền kỳ về sự nghiệp thiêng

liêng đau khổ của người lính chống Mỹ,

một sự nghiệp vừa được ghi nhớ vĩnh

hằng vừa không ngừng bị lãng quên”

[7, tr. 111].

Như vậy kiểu nhân vật ma quái

trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại

có khi chỉ là những dấu chấm, những ký

hiệu hình hài mờ nhạt cũng có khi hiện

hình dáng rõ rệt cụ thể. Số lượng ma

cũng hết sức đông đảo, không chỉ là

một bóng ma mà còn một túm, một đàn,

một đoàn người… Ma là đàn bà, là trẻ

82

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

con, là đàn ông, là những cặp vợ chồng,

và có cả những con ma nghịch dị… Một

thế giới ma đầy đủ như thế giới người

nơi dương thế và cũng đầy chất chứa

nỗi sầu muộn suy tư. Việc kiến tạo nên

một thế giới nhân vật này góp phần bổ

khuyết những thiếu hụt về việc xây

dựng thế giới nhân vật trong tiểu thuyết

truyền thống (1945 - 1975), mở ra nhiều

tiềm năng mới trong việc mở rộng

phạm vi khám phá các kiểu nhân vật

cho tiểu thuyết Việt Nam đương đại.

3. Kết luận

Sự hiện diện lối viết hiện thực

huyền ảo trong tiểu thuyết đương đại

phần nào đó đã bổ khuyết cho sự thiếu

hụt thời kỳ văn học trước, cũng là một

bước phát triển mới của tiểu thuyết Việt

Nam. Điều đó đã tạo nên một bước

ngoặt quan trọng trong kiến tạo thế giới

nghệ thuật tiểu thuyết, trong đó có nghệ

thuật xây dựng nhân vật. Những đổi mới

về quan niệm con người trong văn xuôi

Việt Nam đương đại đã kéo theo những

đổi mới trong cách xây dựng nhân vật

trong tác phẩm. Chính những đổi mới

này đã tạo nên bước ngoặt lớn trong tiến

trình phát triển văn xuôi nói chung và

tiểu thuyết nói riêng. Dưới màu sắc hiện

thực huyền ảo, các nhà tiểu thuyết đương

đại đã có một hướng đi mới trong cách

xây dựng nhân vật. Ở đó nhà văn có thể

tự do sáng tạo nhiều kiểu nhân vật khác

nhau đi từ cõi dương đến cõi âm, đi từ ý

thức đến vô thức, đi từ tỉnh đến điên…

Tất cả tạo nên một thế giới vừa thực vừa

ảo cứ đan cài vào nhau. Nói như nhà văn

Hồ Anh Thái, hãy để “tiểu thuyết như

một giấc mơ dài, gấp sách lại người ta

vừa mừng rơn như vừa thoát khỏi một

cơn ác mộng, lại vừa tiếc nuối vì phải

chia tay với những điều mà đời thực

không có”. Dưới một cảm quan mới về

thực tại qua lăng kính huyền ảo, tiểu

thuyết đương đại sẽ mãi là giấc mơ dài

trong lòng bạn đọc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Huỳnh Thu Hậu (2018), “Nhân vật nghịch dị trong tiểu thuyết đương đại Việt

Nam”, http://vanhien.vn/news, (30/10/2017)

2. Nguyễn Bình Phương (2002), Những đứa trẻ chết già, Nhà xuất bản Hội Nhà

văn, Hà Nội

3. Nguyễn Bình Phương (2005), Thoạt kỳ thủy, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội

4. Nguyễn Bình Phương (2006), Người đi vắng, Nhà xuất bản Phụ nữ, Hà Nội

5. Phạm Thị Hoài (1995), Thiên sứ, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, Hà Nội

6. Nguyễn Thị Bình (2007), Văn xuôi Việt Nam (1975 - 1995) - những đổi mới

cơ bản, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội

7. Bảo Ninh (2001), Nỗi buồn chiến tranh, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội

8. Dương Thị Thùy Nhung (2017), “Con người tự thú trong tiểu thuyết Và khi tro

bụi của Đoàn Minh Phượng”, http://vanhien.vn/news, (30/10/2017)

9. Bùi Thanh Truyền (2014), Yếu tố kỳ ảo trong văn xuôi đương đại Việt Nam,

Nhà xuất bản Văn học - Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội

10. Nguyễn Đức Toàn (2016), Văn xuôi Việt Nam đương đại - Hiện tượng và bút

pháp, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội

83

TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 12 - 2019

ISSN 2354-1482

11. Nguyễn A Say (2017), “Tiểu thuyết Mình và họ của Nguyễn Bình Phương

gợi mở từ lý thuyết trò chơi”, Tạp chí Khoa học - Đại học Văn Hiến, số 1, tr. 24-34

12. Phùng Văn Khai (2007), Tản mạn Nguyễn Bình Phương (Chân dung văn

học), Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội

THE ART OF BUILDING CONTEMPORARY CHARACTERS

IN CURRENT VIETNAMESE NOVELS UNDER

THE TENDANCY OF FANCIFUL REALISM

ABSTRACT

The article focuses on issues related to the art of character building in

contemporary Vietnamese novels under the influence of fanciful realism. Character

types analyzed and described in the article include the character in jeopardy,

character in the spiritual and unconscious world; virtual character, ghost”. These

types of characters have created a new turning point in building characters in

contemporary Vietnamese novels, and contributed to the innovation of contemporary

Vietnamese literature.

Keywords: Novels, realistic, fanciful, contemporary, characters, trends

(Received: 30/1/2018, Revised: 6/5/2018, Accepted for publication: 19/3/2019)

84