Mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội trong nền văn hóa phương Đông
152
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁ NHÂN Vꢀ XÃ HỘI
TRONG NỀN VĂN HOÁ PHƯƠNG ĐÔNG
Nguyꢀn Thꢁ Xiêm1
Trưꢀng Đꢁi hꢂc Thꢃ ñô Hà Nꢄi
Tóm tꢅt: Mꢆi quan hꢇ giꢈa cá nhân và xã hꢄi thꢉc chꢊt là mꢆi quan hꢇ giꢈa cái chung và
cái riêng; vꢋa có tính thꢆng nhꢊt, vꢋa bao hàm mâu thuꢌn. Cùng vꢍi sꢉ phát triꢎn cꢃa xã
hꢄi, vai trò cꢃa cá nhân và ranh giꢍi cꢃa nó vꢍi xã hꢄi lꢁi càng phꢏi ñưꢐc xác ñꢑnh rõ
ràng. Trong bài viꢒt, tác giꢏ muꢆn tìm hiꢎu nhꢈng nét tương ñꢓng cꢃa mꢄt sꢆ quꢆc gia
phương Đông (trong ñó có Viꢇt Nam) trong quan niꢇm và giꢏi quyꢒt vꢊn ñꢔ này.
Tꢋ khoá: quan hꢇ, cá nhân, xã hꢄi, tính cꢄng ñꢓng, phương thꢕc sꢏn xuꢊt châu Á.
1. Mꢂ ĐꢃU
Xét ꢀ phương diꢁn cá nhân, mꢂi con ngưꢃi là mꢄt cá thꢅ ñꢄc lꢆp, sꢇng ñꢄng, có phꢈm
chꢉt tính cách riêng, có ñꢃi sꢇng sinh hoꢊt và nhu cꢋu riêng. Tuy nhiên mꢂi cá nhân chꢌ có
thꢅ tꢍn tꢊi và phát triꢅn trong mꢇi quan hꢁ mꢆt thiꢎt vꢏi nhau và trong mꢄt cꢄng ñꢍng, tꢐ
chꢑc xã hꢄi nhꢉt ñꢒnh. Xã hꢄi ñưꢓc hình thành bꢀi sꢔ liên kꢎt giꢕa các cá nhân. Xã hꢄi là
nꢖn tꢗng, là môi trưꢃng diꢘn ra hoꢊt ñꢄng cꢙa cá nhân. Các cá nhân là cơ sꢀ tꢍn tꢊi cꢙa xã
hꢄi, là phꢋn tꢚ tꢊo ra xã hꢄi. Cá nhân chꢌ có thꢅ phát triꢅn qua các quan hꢁ vꢏi xã hꢄi và
trong các ñiꢖu kiꢁn xã hꢄi nhꢉt ñꢒnh. Mác ñã nói: "Con ngưꢃi là tꢐng hoà các mꢇi quan hꢁ
xã hꢄi". Sꢔ phát triꢅn cꢙa cá nhân là ñiꢖu kiꢁn, thưꢏc ño trình ñꢄ sꢔ phát triꢅn cꢙa xã hꢄi.
Mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi, do ñó, là quan hꢁ tꢔ nhiên, không thꢅ tách rꢃi. Nghiên
cꢑu mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi là tâm ñiꢅm cꢙa nhiꢖu ngành khoa hꢛc xã hꢄi và
nhân văn xưa nay, song vꢜn còn nhiꢖu vꢉn ñꢖ cꢋn tiꢎp tꢝc trao ñꢐi, làm rõ. Ngay trong lꢒch
sꢚ triꢎt hꢛc, ꢀ nhꢕng giai ñoꢊn khác nhau, cách nhìn nhꢆn, giꢗi quyꢎt vꢉn ñꢖ này cũng phꢝ
thuꢄc vào nhiꢖu yꢎu tꢇ. Bài viꢎt này xin ñưꢓc bàn thêm vꢖ cơ sꢀ hình thành cũng như sꢔ
vꢆn ñꢄng, biꢎn ñꢐi cꢙa mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi trong văn hoá phương Đông nói
chung và Viꢁt Nam nói riêng.
1
Nhꢆn bài ngày 10.05.2016; gꢚi phꢗn biꢁn và duyꢁt ñăng ngày 24.05.2016
Liên hꢁ tác giꢗ: Nguyꢘn Thꢒ Xiêm; Email: ntxiem@daihocthudo.edu.vn
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
153
2. NꢄI DUNG
2.1. "Phương thꢅc sꢆn xuꢇt châu Á" – nꢈn tꢆng kinh tꢉ, xã hꢊi cꢋa mꢌi quan
hꢍ giꢎa cá nhân và xã hꢊi cꢋa văn hoá phương Đông
Cá nhân và mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi trong cách nhìn nhꢆn cꢙa ngưꢃi
phương Đông có nꢖn tꢗng kinh tꢎ ꢞ xã hꢄi cꢙa nó. Đó là "phương thꢕc sꢏn xuꢊt châu Á"
[1, tr. 16].
Khái niꢁm "phương thꢑc sꢗn xuꢉt châu Á" ñưꢓc C.Mác nhꢟc ñꢎn trong lꢃi tꢔa tác
phꢈm Góp phꢖn phê phán khoa Kinh tꢒ ꢗ chính trꢑ: "Vꢖ ñꢊi thꢅ, có thꢅ coi các phương thꢑc
sꢗn xuꢉt châu Á, cꢐ ñꢊi, phong kiꢎn và tư sꢗn hiꢁn ñꢊi là nhꢕng thꢃi ñꢊi tiꢎn triꢅn dꢋn cꢙa
hình thái kinh tꢎ ꢞ xã hꢄi" [1, tr. 16]. Mꢠc dù C.Mác ꢞ Ph.Ăngghen chưa luꢆn giꢗi nhiꢖu vꢖ
"phương thꢑc sꢗn xuꢉt châu Á", nhưng có thꢅ hiꢅu ñó là hình thꢑc sơ khai cꢙa xã hꢄi có
giai cꢉp ꢀ phương Đông. Dꢊng sꢀ hꢕu chính cꢙa phương thꢑc này rꢉt ñꢠc biꢁt, ñó là chiꢎm
hꢕu tôn giáo trꢔc tiꢎp trong các cꢄng ñꢍng. Theo C.Mác, ꢀ phương thꢑc sꢗn xuꢉt này
không có chꢎ ñꢄ tư hꢕu vꢖ ruꢄng ñꢉt. ꢡ ñó, tꢋng lꢏp quý tꢄc bán thꢋn quyꢖn là ñꢢng cꢉp
cai trꢒ, tꢔ cho mình là hiꢁn thân cꢙa thꢋn thánh nꢟm giꢕ trong tay tư liꢁu sꢗn xuꢉt chꢙ yꢎu
cꢙa xã hꢄi.
Phương thꢑc bóc lꢄt cũng khác vꢏi chꢎ ñꢄ chiꢎm hꢕu nô lꢁ và chꢎ ñꢄ nông nô, ñây là
chꢎ ñꢄ nô lꢁ toàn dân. Dân chúng vꢏi sꢇ lưꢓng lꢏn bꢒ bꢟt buꢄc lao ñꢄng nꢠng nhꢛc ñꢅ xây
dꢔng nhꢕng công trình công cꢄng có quy mô lꢏn. Vai trò cꢙa thuꢣ lꢓi trong phát triꢅn nông
nghiꢁp và sꢔ hình thành nhà nưꢏc ñưꢓc chú ý. Chính nhꢕng ñꢠc ñiꢅm ñó làm cho nhꢕng cá
nhân trong xã hꢄi sꢇng nương tꢔa vào nhau, vì nhau. Sꢔ bꢗo tꢍn lâu dài cꢙa công xã nông
thôn kiꢅu châu Á là cơ sꢀ cho sꢔ bꢖn vꢕng cꢙa chꢎ ñꢄ chuyên chꢎ phương Đông. Đꢠc ñiꢅm
cꢙa thành thꢒ và mꢇi quan hꢁ mꢆt thiꢎt giꢕa thành thꢒ và nông thôn; tính tꢔ quꢗn cꢙa làng
xã... ñưꢓc hình thành. Lꢔc lưꢓng sꢗn xuꢉt chính cꢙa xã hꢄi này là nông dân vꢏi phương
thꢑc canh tác nông nghiꢁp. Trong sꢗn xuꢉt nông nghiꢁp, các gia ñình nông dân cùng canh
tác trên mꢄt cánh ñꢍng, ruꢄng ñꢉt nhà này tiꢎp giáp ruꢄng ñꢉt nhà bên cꢊnh. Đꢅ có ñưꢓc
năng suꢉt, ngưꢃi lao ñꢄng phꢗi liên kꢎt ñưꢓc vꢏi nhau. Môi trưꢃng canh tác mang tính tꢆp
thꢅ chính là cơ sơ ñꢅ nꢗy sinh tính cꢄng ñꢓng. Tính cꢄng ñꢍng ñem lꢊi cho cá nhân và xã
hꢄi mꢄt sꢑc mꢊnh nhꢉt ñꢒnh. Quꢗ thꢆt, trong viꢁc chꢇng chꢛi vꢏi thiên tai ñꢒch hoꢊ,
nꢎu không có tinh thꢋn trách nhiꢁm ñưꢓc nâng lên thành nghĩa vꢝ thì không thꢅ có ñưꢓc
chiꢎn thꢟng.
Như vꢆy, do ñꢠc thù cꢙa phương thꢑc sꢗn xuꢉt châu Á, mꢂi cá nhân khi sinh hoꢊt hay
tham gia các hoꢊt ñꢄng chung phꢗi gꢊt bꢤ cái tôi, ñꢖ cao cái chung, giꢕ sꢔ hài hoà, nghĩ
ñꢎn trách nhiꢁm vꢏi cꢄng ñꢍng, xã hꢄi.
154
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
2.2. Mꢌi quan hꢍ cá nhân và xã hꢊi trong văn hoá phương Đông
Vꢖ cꢄi nguꢍn, văn hoá phương Đông bao gꢍm bꢇn nꢖn văn hoá lꢏn: Ai Cꢆp, Babilon,
ꢥn Đꢄ và Trung Hoa cꢐ ñꢊi. Tuy nhiên, ñꢎn thꢎ kꢣ IV ꢞ V TCN, Ba Tư ñã ñꢎn xâm lăng và
làm biꢎn ñꢐi Babilon, còn Ai Cꢆp cũng bꢒ Hi Lꢊp áp ñꢠt văn hoá phương Tây (thꢎ kꢣ IV ꢞ I
TCN) [1, tr. 36]. Khi tìm hiꢅu văn hoá phương Đông, trưꢏc hꢎt phꢗi tìm hiꢅu văn hoá ꢥn
Đꢄ và Trung Hoa vꢇn có cꢄi nguꢍn sâu xa và phát triꢅn liên tꢝc, lꢊi có ꢗnh hưꢀng sâu sꢟc
ñꢎn văn hoá cꢙa các dân tꢄc phương Đông
Trong suꢇt mꢉy nghìn năm nay, văn hoá Trung Hoa có ñiꢅm tꢔa, hꢊt nhân vꢕng chꢟc
là gia ñình, dòng tꢄc [1, tr. 67]. Trong tiꢎng Hán, khái niꢁm "quꢇc gia" là tꢐ hꢓp ý nghĩa
cꢙa hai tꢦ "quꢇc" là nưꢏc và "gia" là nhà. Điꢖu này cho thꢉy mꢇi liên hꢁ chꢠt chꢧ tꢦ gia
ñình ñꢎn ñꢉt nưꢏc trong văn hoá Trung Hoa. Trưꢏc hꢎt, khái niꢁm "gia" không chꢌ ñưꢓc
hiꢅu hꢊn hꢨp là gia ñình như hiꢁn nay mà gꢟn liꢖn vꢏi chꢎ ñꢄ công khanh có tꢦ thꢃi Xuân
Thu. Gia ñình là hꢊt nhân cꢙa xã hꢄi. Ông vua có chꢑc năng như mꢄt gia trưꢀng theo như
ñánh giá cꢙa Montesquieu: "Đꢎ quꢇc Trung Hoa ñưꢓc kiꢎn tꢊo trên tư tưꢀng cai trꢒ gia
ñình. Nꢎu giꢗm bꢏt quyꢖn uy ngưꢃi cha trong gia ñình thì sꢔ kính trꢛng ñꢇi vꢏi quan cai trꢒ
cũng giꢗm sút, vì quan là cha mꢨ cꢙa dân" [10, tr. 165].
Trong lꢒch sꢚ, quꢇc gia Trung Hoa ñưꢓc xây dꢔng trên quan hꢁ thꢒ tꢄc huyꢎt thꢇng.
Quꢇc gia chꢌ là cꢙa mꢄt ngưꢃi, mꢄt dòng hꢛ. Đó là nhà nưꢏc tông pháp thꢒ tꢄc. Tác phong
gia trưꢀng trꢀ thành tác phong quân chꢙ, tꢔ do tư tưꢀng bꢒ thꢙ tiêu, thay vào ñó là tư tưꢀng
cꢙa mꢄt ngưꢃi ꢞ tư tưꢀng cꢙa mꢄt ông vua. Điꢖu này hꢊn chꢎ sꢔ tꢔ do suy nghĩ, tꢔ do khám
phá cꢙa các cá nhân. Bên cꢊnh sꢔ áp chꢎ vꢖ tư tưꢀng thì chính trꢒ thꢒ tꢄc ñꢃi Ân coi "tam
cương", "ngũ thưꢃng" là rưꢃng cꢄt cꢙa quꢇc gia ñꢅ bꢗo vꢁ giang sơn, dòng hꢛ lâu bꢖn, phát
triꢅn tư duy hưꢏng nꢄi. Vê vꢒ trí cꢙa cá nhân trong xã hꢄi, các hꢛc thuyꢎt chính trꢒ ꢞ xã hꢄi
cꢙa Trung Hoa cũng quan tâm và luꢆn bàn nhiꢖu vꢖ vꢉn ñꢖ này, tiêu biꢅu có Nho giáo. Khi
ñꢖ xưꢏng tôn ti trꢆt tꢔ trong xã hꢄi, Nho giáo cũng ñã ñꢖ cꢆp ñꢎn vꢒ trí cꢙa cá nhân. Nho
giáo ñꢖ cao sꢔ "tu thân" tꢑc là ñòi hꢤi sꢔ nhìn nhꢆn, ñánh giá cꢙa xã hꢄi ñꢇi vꢏi cá nhân.
Tuy nhiên, nó ñưꢓc ñꢠt trong mꢇi tương quan vꢏi "tꢖ gia, trꢒ quꢇc, bình thiên hꢊ". Như vꢆy,
mꢂi cá nhân cꢋn phꢗi tu dưꢩng ñꢊo ñꢑc, rèn luyꢁn phꢈm hꢊnh ñꢅ phꢝc vꢝ cho gia ñình,
quꢇc gia, xã hꢄi. Mꢠt khác, sꢗn xuꢉt nông nghiꢁp gꢠp nhiꢖu khó khăn, thiên tai nên phꢗi
hꢓp tác nhiꢖu nhân lꢔc, trưꢏc hꢎt là sꢔ hiꢁp lꢔc cꢙa các thành viên trong gia ñình. Chính
nhu cꢋu sꢇng còn trên ñã gꢟn kꢎt các cá nhân lꢊi vꢏi nhau và trong nhꢕng mꢇi quan hꢁ qua
lꢊi vꢏi nhau, các cá nhân phꢗi giꢕ gìn sꢔ hoà hꢓp, nhꢉt trí trong mꢄt hꢁ thꢇng bꢖn chꢠt cꢙa
nhà và nưꢏc.
Khi xem xét vꢖ văn hoá ꢘn Đꢄ, không thꢅ không tìm hiꢅu bꢄ kinh Upanisad ꢞ tác
phꢈm ñưꢓc xem là khꢀi nguꢍn cꢙa nhꢕng tư tưꢀng triꢎt hꢛc, nhꢕng quan niꢁm nhân sinh
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
155
và vũ trꢝ cꢙa ngưꢃi ꢥn Đꢄ cꢐ ñꢊi. Cꢠp phꢊm trù cơ bꢗn trong kinh Upanisad là Atman và
Brahman. Brahman là linh hꢍn vũ trꢝ, là Bꢗn Ngã tꢇi cao, là thꢔc thꢅ tuyꢁt ñꢇi, duy nhꢉt,
ñꢋu tiên và bꢉt diꢁt, sáng tꢊo và chi phꢇi vꢊn vꢆt, tꢑc là cái bꢗn chꢉt sâu xa cꢙa mꢛi sꢔ tꢍn
tꢊi, là nguꢍn gꢇc sinh ra mꢛi cái và mꢛi cái nhꢆp vào, hoà vào khi chꢉm dꢑt sꢔ tꢍn tꢊi ꢀ thꢎ
giꢏi này. Còn Atman là mꢄt thꢔc thꢅ nꢄi tꢊi, là linh hꢍn trong mꢂi cá nhân. Hơi thꢀ con
ngưꢃi là nguꢍn sꢇng vꢆt chꢉt thì Atman là linh hꢍn, là nguꢍn sꢇng tâm linh. Atman là thꢔc
thꢅ làm cho con nguꢃi vưꢓt lên trên vꢊn vꢆt.
Mꢇi quan hꢁ cꢙa Brahman và Atman thꢔc chꢉt là mꢇi quan hꢁ giꢕa cái chung và cái
riêng, trong ñó Brahman là tinh thꢋn vũ trꢝ còn Atman là tinh thꢋn cá nhân. Brahman là
chꢙ thꢎ giꢏi, bao quát toàn bꢄ thꢎ giꢏi, là thꢔc thꢅ tinh thꢋn vô cùng rꢄng lꢏn cꢙa vꢊn vꢆt.
Atman ñưꢓc sinh ra tꢦ Brahman, dꢔa vào Brahman mà tꢍn tꢊi. Khi Atman mꢉt ñi thì lꢊi
quay trꢀ vꢖ vꢏi Brahman: "Nꢄi dung, mꢝc ñích căn bꢗn cꢙa Upanisad là vꢊch ra nhꢕng
nguyên lý tꢇi cao tuyꢁt ñꢇi, bꢉt diꢁt là bꢗn thꢅ cꢙa vũ trꢒ vꢊn vꢆt, lý giꢗi vꢖ thꢔc chꢉt bꢗn
tính con ngưꢃi và mꢇi quan hꢁ giꢕa ñꢃi sꢇng tinh thꢋn cꢙa con ngưꢃi và nguꢍn sꢇng bꢉt
diꢁt cꢙa vũ trꢝ, tꢦ ñó chꢌ ra con ñưꢃng, cách thꢑc giꢗi thoát con ngưꢃi" [2, tr. 107]. Mꢄt
phương pháp quan trꢛng ñꢅ tiꢎn ñꢎn giꢗi thoát là phép Duꢗgià, ñó là tꢦ có nguyên nghĩa là
kꢒt nꢆi, sꢉ hài hoà, sꢉ hꢐp nhꢊt cꢃa Atman vꢍi Brahman.
Trong lꢒch sꢚ và giai ñoꢊn hiꢁn nay, ꢥn Đꢄ là mꢄt quꢇc gia phân ñꢒnh ñꢢng cꢉp rõ
ràng. ꢡ ñó, các cá nhân khi tư duy, hành ñꢄng không thꢅ nào khác ngoài viꢁc tuân theo
mꢄt tôn ti, trꢆt tꢔ ñã ñưꢓc ñꢒnh sꢪn. Bên cꢊnh ñó, vꢏi mꢄt lꢒch sꢚ lâu ñꢃi, ña dꢊng vꢖ văn
hoá, tôn giáo, ngưꢃi ꢥn Đꢄ rꢉt coi trꢛng nhꢕng nghi lꢘ truyꢖn thꢇng và nhꢕng mꢇi quan hꢁ
dài lâu trong cꢄng ñꢍng như nhꢕng giá trꢒ vꢖ gia ñình, sꢔ khiêm nhưꢃng, sꢔ hài hoà, tinh
thꢋn hꢓp tác... Ngoài ra, hꢛ quan niꢁm bꢗn chꢉt cꢙa công viꢁc là ñꢅ phꢝc vꢝ "Thưꢓng ñꢎ",
không nhꢫm mꢝc ñích phát triꢅn kinh tꢎ mà phát triꢅn các giá trꢒ văn hoá ꢞ tinh thꢋn. Trong
môi trưꢃng làm viꢁc, bên cꢊnh năng suꢉt lao ñꢄng, ngưꢃi ꢥn Đꢄ quan tâm ñꢎn sꢔ ñꢍng
cꢗm, cꢗm xúc.
Khi nói vꢖ văn hoá phương Đông không thꢅ không nói ñꢎn Nhꢙt Bꢏn, mꢄt nꢖn văn hoá
ñã biꢎt tiꢎp cꢆn nhiꢖu giá trꢒ tinh hoa văn hoá cꢙa các dân tꢄc phương Đông khác, ñꢍng
thꢃi, vꢜn giꢕ ñưꢓc bꢗn sꢟc văn hoá dân tꢄc ñꢅ ñưa ñꢉt nưꢏc phát triꢅn hiꢁn ñꢊi ñꢊt tꢏi siêu
cưꢃng quꢇc tꢎ. Trong cuꢇn sách "Quan hꢇ con ngưꢀi trong xã hꢄi chiꢔu dꢂc" cꢙa Nakane
Chie có sꢚ dꢝng khái niꢁm "xã hꢄi chiꢔu dꢂc" ñꢅ biꢅu thꢒ nét ñꢠc sꢟc vꢖ quan hꢁ cá nhân
trong xã hꢄi Nhꢆt Bꢗn. Nakane Chie cho rꢫng ñơn vꢒ cơ bꢗn cꢉu thành nên xã hꢄi Nhꢆt ñó
là nhꢕng con ngưꢃi cùng "nơi chꢇn" và quan hꢁ giꢕa cá nhân trong xã hꢄi ñưꢓc kꢎt nꢇi vꢏi
nhau theo quan hꢁ chiꢖu dꢛc [8, tr. 5].
Các mꢇi quan hꢁ trong xã hꢄi Nhꢆt ꢞ quan hꢁ cꢉp trên và cꢉp dưꢏi, quan hꢁ ñàn anh và
ñàn em, quan hꢁ cha mꢨ vꢏi con cái, quan hꢁ giꢕa vꢓ chꢍng ꢞ nghiêng vꢖ quan hꢁ dꢛc.
156
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
Thꢆm chí, sꢔ hꢓp tác, liên kꢎt giꢕa các công ty, các tꢐ chꢑc và quan hꢁ tꢆp thꢅ là quan hꢁ
dꢛc. Do chꢒu ꢗnh hưꢀng cꢙa Nho giáo, ngưꢃi Nhꢆt luôn bꢒ ràng buꢄc bꢀi mꢇi quan hꢁ trên
dưꢏi này: mꢄt bên là sꢔ bꢗo hꢄ, mꢄt bên là sꢔ thuꢋn phꢝc và trung thành. Các cá nhân
trong xã hꢄi ñꢖu có trách nhiꢁm tuân theo các nguyên tꢟc xꢚ sꢔ tránh sꢔ ñꢇi ñꢒch, ñó là
cꢇng hiꢎn, trung thành và sꢔ hài hoà. Vì vꢆy, cho ñꢎn hiꢁn nay, ngưꢃi Nhꢆt vꢜn luôn xem
sꢔ nhꢜn nꢊi, kiꢖm chꢎ cá nhân là mꢄt ñꢑc tính cao quý. Trong khi phương Tây ñꢖ cao cá
nhân thì ꢀ Nhꢆt, sꢔ tꢔ khꢢng ñꢒnh cá nhân dưꢏi bꢉt kỳ hình thꢑc nào cũng không ñưꢓc
khuyꢎn khích: "cây ñinh nào ló lên sꢧ bꢒ ñóng xuꢇng". Vꢏi bꢗn tính không thích sꢔ ñꢇi
kháng, ñꢇi ñꢋu cá nhân, ngưꢃi Nhꢆt chú tâm giꢕ gìn sꢔ hoà hꢓp; coi sꢔ nhꢉt trí, thꢅ diꢁn,
uy tín là vꢉn ñꢖ cꢇt tꢚ. Chính vì vꢆy, khi giꢗi quyꢎt các vꢉn ñꢖ, ngưꢃi Nhꢆt thưꢃng ít tranh
luꢆn, cãi cꢛ mà hưꢏng ñꢎn sꢔ thꢇng nhꢉt. Tính cꢄng ñꢓng là yꢒu tꢆ ñꢚc trưng vưꢐt trꢄi cꢃa
văn hoá Nhꢙt. Trong công viꢁc, ngưꢃi Nhꢆt cho rꢫng sꢔ thành công hay thꢉt bꢊi trong công
viꢁc không phꢗi là ý tưꢀng, thành quꢗ cꢙa mꢄt cá nhân nào ñó mà là thành quꢗ cꢙa cꢄng
ñꢍng. Các tꢆp thꢅ tuy có tꢍn tꢊi sꢔ cꢊnh tranh nhưng tuỳ theo hoàn cꢗnh, trưꢃng hꢓp, các
tꢆp thꢅ có thꢅ liên kꢎt vꢏi nhau ñꢅ ñꢊt ñưꢓc mꢝc ñích chung. Như vꢆy, quan hꢁ theo chiꢖu
dꢛc nꢇi kꢎt các cá nhân trong xã hꢄi thành mꢄt thꢅ thꢇng nhꢉt hoàn chꢌnh. Trên thꢔc tꢎ, ý
thꢑc vꢖ thꢑ bꢆc này mang ý nghĩa rꢉt lꢏn vꢏi ngưꢃi Nhꢆt, ñóng vai trò quan trꢛng trong
viꢁc giꢕ gìn trꢆt tꢔ xã hꢄi.
Như vꢆy, mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi trong văn hoá phương Đông có mꢄt sꢇ
ñꢠc ñiꢅm cơ bꢗn sau:
Thꢕ nhꢊt, ñó là nhꢕng cá nhân hưꢏng nꢄi và mang tính chꢉt tĩnh do thưꢃng hưꢏng ñꢎn
chiꢖu sâu cꢙa thꢎ giꢏi tâm linh, chiêm nghiꢁm chính bꢗn thân mình. Nhꢕng cá nhân xuꢉt
hiꢁn trong ñꢃi sꢇng xã hꢄi, không phꢗi là mꢄt cá thꢅ ñꢄc lꢆp, tꢔ chꢙ mà là mꢄt phꢋn tꢚ cꢙa
các quan hꢁ xã hꢄi (gia ñình, nhà trưꢃng, cơ quan). Điꢖu này khiꢎn cho cá nhân sꢇng lꢁ
thuꢄc vào xã hꢄi, cá nhân chưa có ñiꢖu kiꢁn (và không cꢋn có ñiꢖu kiꢁn) hoàn thiꢁn tính
cách ñꢠc thù cꢙa mꢄt con ngưꢃi tꢔ do, có khꢗ năng tꢔ quyꢎt ñꢒnh, tꢔ chꢒu trách nhiꢁm.
Thꢕ hai, văn hoá phương Đông không chꢙ trương ñi tìm nét ñꢠc sꢟc riêng cho tꢦng cá
nhân mꢄt cách mꢊnh mꢧ như ꢀ phương Tây mà chú trꢛng giꢕ sꢔ hoà hꢓp giꢕa các cá nhân
và luôn ñꢠt cá nhân trong mꢇi quan hꢁ vꢏi xã hꢄi. Cá nhân phꢗi tuân thꢙ các quy tꢟc, chuꢈn
mꢔc xã hꢄi ñꢅ tꢍn tꢊi, phát triꢅn. Cá nhân không thꢅ ñꢑng ngoài xã hꢄi, càng không thꢅ ñꢇi
lꢆp vꢏi xã hꢄi. Nó bꢒ ràng buꢄc, phꢝ thuꢄc vào xã hꢄi. ꢡ phương Đông, hành ñꢄng cꢙa cá
nhân luôn chꢒu sꢔ kiꢅm soát cꢙa xã hꢄi thông qua các chuꢈn mꢔc, thiꢎt chꢎ mà xã hꢄi
xác lꢆp.
Thꢕ ba, văn hoá phương Đông mꢄt mꢠt không thꢦa nhꢆn cái tôi cá thꢅ, nhưng mꢠt
khác lꢊi luôn ñòi hꢤi cái tôi ñꢊo ñꢑc, cái tôi trách nhiꢁm: cá nhân phꢗi có trách nhiꢁm vꢏi
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
157
xã hꢄi, cá nhân phꢗi có nghĩa vꢝ hành ñꢄng vì lꢓi ích xã hꢄi. ꢡ ñó, chꢌ có lꢓi ích cꢙa xã hꢄi
mꢏi ñưꢓc coi là chính thꢇng. Lꢓi ích cꢙa cá nhân, tuy không bꢒ phꢙ ñꢒnh tuyꢁt ñꢇi nhưng
cũng chꢌ ñưꢓc nhꢟc ñꢎn dè dꢠt, chꢙ yꢎu ꢀ nhꢕng quan hꢁ xã hꢄi có tính chꢉt riêng tư.
Xét tꢦ góc ñꢄ cá nhân, ý thꢑc và trách nhiꢁm xã hꢄi không chꢌ là mꢄt ñꢑc hꢊnh, mꢄt
tiêu chuꢈn cꢙa chân lý mà còn là mꢄt thành tꢇ cꢉu thành nhân cách cꢙa con ngưꢃi. Xét tꢦ
góc ñꢄ xã hꢄi, viꢁc cá nhân thꢔc hiꢁn trách nhiꢁm vꢏi xã hꢄi là cơ sꢀ cꢙa sꢔ gꢟn kꢎt giꢕa
cá nhân vꢏi cá nhân, duy trì sꢔ ꢐn ñꢒnh, sꢔ phát triꢅn xã hꢄi.
2.3. Sꢏ biꢉn ñꢐi mꢌi quan hꢍ giꢎa cá nhân và xã hꢊi ꢑ Viꢍt Nam
Trong sꢔ vꢆn ñꢄng, phát triꢅn cꢙa lꢒch sꢚ, nhꢆn thꢑc và cách giꢗi quyꢎt vꢉn ñꢖ cá
nhân, vai trò cá nhân, mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi ꢀ Viꢁt Nam luôn nꢫm trong
nguꢍn mꢊch cꢙa văn hoá phương Đông. Mꢠc dù có sꢔ tương ñꢍng vꢖ văn hoá, nhưng ꢀ
Viꢁt Nam, nhꢆn thꢑc và giꢗi quyꢎt mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi cũng có nét ñꢠc thù.
Điꢖu này biꢅu hiꢁn ꢀ phương châm sꢇng cꢙa ngưꢃi Viꢁt "mꢂi ngưꢃi vì mꢛi ngưꢃi, mꢛi
ngưꢃi vì mꢂi ngưꢃi". Mꢇi quan hꢁ này thꢅ hiꢁn ꢀ tính cꢄng ñꢍng bꢖn chꢠt trong mꢄt hꢁ
thꢇng Nhà ꢞ Làng ꢞ Nưꢏc.
Tính cꢄng ñꢍng bꢖn chꢠt cꢙa ngưꢃi Viꢁt là do phương thꢑc lao ñꢄng và hoàn cꢗnh lꢒch
sꢚ tꢊo nên. ꢡ Viꢁt Nam, nꢖn kinh tꢎ nông nghiꢁp manh mún vꢏi hꢄ gia ñình là hình thꢑc tꢐ
chꢑc kinh tꢎ cơ bꢗn ñòi hꢤi sꢔ cꢇ kꢎt cꢙa gia ñình, dòng hꢛ. Nhꢕng quan hꢁ này ñưꢓc ñưꢓc
ñiꢖu chꢌnh bꢀi hương ưꢏc, luꢆt lꢁ cꢙa làng. Trong cꢄng ñꢍng, bên cꢊnh nhꢕng trách nhiꢁm
phꢗi thꢔc hiꢁn vꢏi làng, nưꢏc, mꢂi cá nhân ñꢖu ñưꢓc hưꢀng nhꢕng lꢓi ích vꢆt chꢉt và
nhꢕng lꢓi ích tinh thꢋn. Cꢝ thꢅ, lꢓi ích vꢆt chꢉt là sꢚ dꢝng quꢬ ñꢉt canh tác chung, nguꢍn
nưꢏc, tài nguyên, tài sꢗn chung cꢙa làng xã. Lꢓi ích tinh thꢋn cꢙa cá nhân ñưꢓc chia sꢭ là
nhꢕng giá trꢒ tâm linh, ñưꢓc ñꢇi xꢚ thân tình, ñưꢓc quyꢖn tham gia nhꢕng công viꢁc chung
cꢙa làng xã. Chính nhꢕng ñiꢖu này làm cho nhꢕng cá nhân hưꢏng ñꢎn nhau, ñoàn kꢎt và
cꢙng cꢇ bꢖn chꢠt.
Do hoàn cꢗnh lꢒch sꢚ, ñꢠc thù dân tꢄc, sꢇ phꢆn cꢙa các cá nhân phꢗi gꢟn chꢠt vào vꢆn
mꢁnh cꢙa cꢄng ñꢍng, xã hꢄi. ꢡ ñó, cá nhân sꢪn sàng hi sinh nhꢕng lꢓi ích riêng ñꢅ bꢗo vꢁ
lꢓi ích chung cꢙa xã hꢄi; bꢗo vꢁ lꢓi ích chung cũng là giꢗi quyꢎt, thꢔc hiꢁn lꢓi ích riêng
cꢙa cá nhân. Vì thꢎ, ngưꢃi Viꢁt mꢏi tꢍn tꢊi, ñꢉu tranh và giành thꢟng lꢓi trong hơn mꢄt
nghìn năm Bꢟc thuꢄc và chꢇng Bꢟc thuꢄc.
Bưꢏc vào thꢃi kỳ xây dꢔng quꢇc gia phong kiꢎn ñꢄc lꢆp, tꢔ chꢙ rꢍi lꢊi bꢒ các thꢎ
lꢔc thꢔc dân cũ và mꢏi xâm lưꢓc, tính cꢄng ñꢍng lꢊi ñưꢓc phát huy ꢀ mꢂi cá nhân vꢏi
ý chí "thà hi sinh tꢉt cꢗ chꢑ nhꢉt ñꢒnh không chꢒu mꢉt nưꢏc, không chꢒu làm nô lꢁ"
[7, tr. 480ꢞ481]. Vꢏi ý chí ñó, mꢂi cá nhân tꢊm thꢃi hi sinh nhꢕng lꢓi ích chính ñáng cꢙa
158
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
mình như tình yêu, gia ñình, sꢔ nghiꢁp ñꢅ tham gia, ñóng góp vào lꢓi ích chung cꢙa toàn
quꢇc gia, dân tꢄc. Trong bꢇi cꢗnh ñó, sꢔ ñꢖ cao tính cꢄng ñꢍng, vì cꢄng ñꢍng ñꢅ thꢔc hiꢁn
mꢝc tiêu hàng ñꢋu là giành ñꢄc lꢆp cho dân tꢄc, tꢔ do cho nhân dân là hoàn toàn cꢋn thiꢎt
và phù hꢓp. Đây là xu hưꢏng chꢙ ñꢊo trong ñꢃi sꢇng xã hꢄi, ñưꢓc mꢛi cá nhân chꢉp nhꢆn
như mꢄt sꢔ thꢆt hiꢅn nhiên. Bꢀi lꢧ, nꢎu dân tꢄc không ñưꢓc ñꢄc lꢆp, nhân dân không ñưꢓc
tꢔ do thì tꢉt cꢗ các cá nhân ñꢖu chꢒu chung sꢇ phꢆn cꢙa ngưꢃi nô lꢁ, chꢒu nꢂi nhꢝc cꢙa
ngưꢃi mꢉt nưꢏc.
Khi ñꢉt nưꢏc ñưꢓc ñꢄc lꢆp, trꢀ vꢖ cuꢄc sꢇng ñꢃi thưꢃng vꢏi nhꢕng lo toan, hꢇi hꢗ, bao
nhiêu nhu cꢋu tꢇi thiꢅu cꢙa con ngưꢃi vꢖ ăn, mꢠc, ꢀ và nhꢕng nhu cꢋu chính ñáng khác nꢎu
như trưꢏc ñây phꢗi tꢊm gác lꢊi thì nay ñòi hꢤi phꢗi ñưꢓc giꢗi quyꢎt hơn bao giꢃ hꢎt. Tuy
nhiên, trong xã hꢄi lúc này vꢜn còn có biꢅu hiꢁn nꢠng vꢖ ñꢖ cao cái chung, tính cꢄng ñꢍng
mà dꢜn ñꢎn xem nhꢨ cá nhân; cơ chꢎ quꢗn lý hành chính quan liêu bao cꢉp vꢜn còn tꢍn tꢊi
dai dꢢng, tư tưꢀng bình quân chꢙ nghĩa cùng vꢏi hꢆu quꢗ chiꢎn tranh ñã khiꢎn cho cá nhân
thꢝ ñꢄng, dꢔa dꢜm, ꢣ lꢊi, vì ñã quen có tꢆp thꢅ và nhà nưꢏc bao cꢉp; chưa thꢔc sꢔ phát huy
ñưꢓc ñꢄng lꢔc, tính tích cꢔc, sáng tꢊo cꢙa cá nhân trong ñꢃi sꢇng và phát triꢅn kinh tꢎ.
Trong mꢄt xã hꢄi chưa nhìn nhꢆn cá nhân vꢏi tư cách ñꢄc lꢆp, tꢔ chꢙ nhưng lꢊi có ñꢋy
ñꢙ bꢗn năng sꢇng vꢒ kꢣ nên cá nhân có xu hưꢍng thích nghi ñꢎ tꢓn tꢁi, hình thành tính
cách có sꢉ mâu thuꢌn trong mꢄt thꢎ thꢆng nhꢊt, hoàn chꢛnh: khi xuꢉt hiꢁn công khai, cá
nhân là con ngưꢃi tꢆp thꢅ, tꢤ ra coi trꢛng, bꢗo vꢁ lꢓi ích chung; khi sꢇng vꢏi nhꢕng toan
tính riêng tư, cá nhân là nhꢕng kꢭ vꢒ kꢣ, chꢌ mưu cꢋu lꢓi ích riêng. Vì vꢆy, xuꢉt hiꢁn hiꢁn
tưꢓng nhân danh cꢄng ñꢍng, vì lꢓi ích chung nhưng thꢔc ra chꢌ vì cá nhân, vì lꢓi ích cꢙa
mꢄt nhóm ngưꢃi cꢝ thꢅ nào ñó. Các vꢝ án tham nhũng, hꢇi lꢄ trong thꢃi gian qua là biꢅu
hiꢁn cꢙa sꢔ vi phꢊm mꢇi quan hꢁ cꢙa cá nhân và xã hꢄi. Thꢔc tꢎ cho thꢉy, nꢎu chꢌ coi trꢛng
nhu cꢋu, dꢝc vꢛng cá nhân sꢧ rơi vào chꢙ nghĩa cá nhân, làm gì cũng nghĩ ñꢎn lꢓi ích riêng
cꢙa mình, ngꢊi khꢐ, tham nhũng, lãng phí, háo danh, thích ñꢒa vꢒ, quyꢖn hành, coi thưꢃng
tꢆp thꢅ, xem khinh quꢋn chúng, ñꢄc ñoán, chuyên quyꢖn; quan liêu, mꢁnh lꢁnh... Đây là cꢄi
nguꢍn cꢙa nhꢕng thói hư tꢆt xꢉu, cꢙa nhꢕng vi phꢊm tꢆp thꢅ và xã hꢄi, là "giꢠc nꢄi xâm"
cꢙa chꢙ nghĩa xã hꢄi. Cꢋn nhꢆn thꢑc ñưꢓc rꢫng ñꢉu tranh chꢇng chꢙ nghĩa cá nhân không
có nghĩa là xoá bꢤ lꢓi ích chính ñáng cꢙa cá nhân. Nꢎu chꢌ ñꢖ cao tính cꢄng ñꢍng sꢧ làm
cho cá nhân mꢉt ñi ñꢄng lꢔc, thꢆm chí có nguy cơ dꢜn ñꢎn tình trꢊng bꢉt bình ñꢢng xã hꢄi ꢞ
tình trꢊng không ngang nhau vꢖ quyꢖn lꢓi, cơ hꢄi mà cá nhân ñưꢓc hưꢀng trong mꢇi tương
quan vꢏi trách nhiꢁm, nghĩa vꢝ mà cá nhân phꢗi thꢔc hiꢁn. Mâu thuꢜn tích tꢝ ñꢎn mꢄt giꢏi
hꢊn nào ñó có thꢅ dꢜn ñꢎn xung ñꢄt xã hꢄi. Giꢗi quyꢎt mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi
phꢗi là và thꢔc chꢉt là mꢇi quan hꢁ lꢓi ích. Đó là yꢎu tꢇ móc nꢇi, liên kꢎt hoꢠc ngưꢓc lꢊi là
chia rꢧ các thành viên trong tꢆp thꢅ.
TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 5/2016
159
Giꢗi quyꢎt mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi, giꢕa lꢓi ích riêng và chung không chꢌ
là mꢇi quan tâm lꢏn cꢙa mꢂi ngưꢃi mà còn cꢙa Đꢗng, Nhà nưꢏc ta trong suꢇt quá trình
lãnh ñꢊo ñꢉt nưꢏc qua các giai ñoꢊn phát triꢅn. Đꢗng ta xác ñꢒnh "ñꢄng lꢔc chꢙ yꢎu ñꢅ phát
triꢅn kinh tꢎ ꢞ xã hꢄi là ñꢊi ñoàn kꢎt toàn dân trên cơ sꢀ liên minh giꢕa công nhân vꢏi nông
dân và trí thꢑc do Đꢗng lãnh ñꢊo, kꢎt hꢓp hài hoà các lꢓi ích cá nhân, tꢆp thꢅ và xã hꢄi" [4,
tr. 86]. Đꢊi ñoàn kꢎt dân tꢄc phꢗi ñưꢓc dꢔa trên cơ sꢀ "giꢗi quyꢎt hài hoà quan hꢁ lꢓi ích
giꢕa các thành viên trong xã hꢄi", "chꢉp nhꢆn nhꢕng quan ñiꢅm khác nhau không trái vꢏi
lꢓi ích chung cꢙa dân tꢄc" [5, tr. 66]. Đây là quan ñiꢅm, phương hưꢏng chꢌ ñꢊo lꢏn cꢙa
Đꢗng, phꢗi ñưꢓc thꢔc hiꢁn ñꢍng bꢄ trong hꢁ thꢇng chính sách kinh tꢎ ꢞ xã hꢄi nhꢫm thꢔc
hiꢁn mꢝc tiêu xây dꢔng ñꢉt nưꢏc Viꢁt Nam "dân giàu, nưꢏc mꢊnh, dân chꢙ, công bꢫng, văn
minh" [6, tr. 70]. Trong ñó, Đꢗng ta ñꢠc biꢁt chú trꢛng lꢓi ích kinh tꢎ, giꢗi quyꢎt hài hoà
nhu cꢋu, lꢓi ích chính ñáng cꢙa ngưꢃi dân, gꢟn lꢓi ích vꢏi trách nhiꢁm, quyꢖn lꢓi vꢏi nghĩa
vꢝ cꢙa công dân, tăng cưꢃng sꢔ ñꢍng thuꢆn xã hꢄi. Thꢔc tiꢘn "tăng cưꢃng các lꢓi ích"
nhꢕng năm qua tꢊo ra ñꢄng lꢔc thúc ñꢈy các chꢙ thꢅ hoꢊt ñꢄng hiꢁu quꢗ, năng ñꢄng, sáng
tꢊo mang lꢊi nhꢕng thành tꢔu to lꢏn vꢖ kinh tꢎ ꢞ xã hꢄi, góp phꢋn cꢗi thiꢁn ñꢃi sꢇng vꢆt
chꢉt, tinh thꢋn cꢙa các tꢋng lꢏp nhân dân.
3. KꢒT LUꢓN
Mꢇi quan hꢁ cá nhân và xã hꢄi không bao giꢃ là vꢉn ñꢖ cũ vꢏi bꢉt kỳ chính thꢅ nhà
nưꢏc hay tꢐ chꢑc xã hꢄi nào. Viꢁc duy trì, bꢗo ñꢗm hài hoà lꢓi ích cꢙa cá nhân và xã hꢄi là
cơ sꢀ, nꢖn tꢗng cho mꢄt xã hꢄi phát triꢅn ꢐn ñꢒnh tꢇt ñꢨp vì sꢔ tiꢎn bꢄ cꢙa chính con ngưꢃi
và xã hꢄi ꢉy. Văn hoá phương Đông, trên cơ sꢀ các yꢎu tꢇ ñꢒa lý, ñꢒa văn hoá, ñꢒa chính trꢒ
riêng, có ñꢠc thù riêng. Mꢇi quan hꢁ giꢕa cá nhân và xã hꢄi trong trưꢃng kỳ lꢒch sꢚ ꢀ
phương Đông, trong ñó có Viꢁt Nam, cũng khác vꢏi phương Tây. Tuy nhiên, tính cꢄng
ñꢍng, tính xã hꢄi trong văn hoá phương Đông không hꢖ bóp nghꢨt, thꢙ tiêu hay lꢉn át tính
cá nhân trong ý thꢑc cꢙa mꢂi ngưꢃi. Trong thꢃi ñꢊi giao lưu, hꢄi nhꢆp kinh tꢎ ꢞ văn hoá
toàn cꢋu hiꢁn nay, viꢁc giꢕ gìn, bꢗo ñꢗm cân bꢫng quan hꢁ cá nhân và xã hꢄi càng cꢋn
ñưꢓc chú ý, coi trꢛng.
TÀI LIꢔU THAM KHꢕO
1. Trꢋn Lê Bꢗo (2012), Giáo trình văn hoá phương Đông, Nxb Đꢊi hꢛc Sư phꢊm, Hà Nꢄi.
2. Doãn Chính (1999), Lꢑch sꢜ triꢒt hꢂc cꢝ ñꢁi, Nxb Thanh niên, tr. 107.
3. Đꢊi hꢛc Khoa hꢛc Xã hꢄi và Nhân văn (2009), Giáo trình Đꢁo ñꢕc hꢂc Mác ꢗ Lênin, Nxb
Chính trꢒ Quꢇc gia Hà Nꢄi.
4. Đꢗng Cꢄng sꢗn Viꢁt Nam (2001), Văn kiꢇn Đꢁi hꢄi ñꢁi biꢎu toàn quꢆc lꢖn thꢕ IX, Nxb Chính trꢒ
Quꢇc gia, Hà Nꢄi.
160
TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ Hꢀ NỘI
5. Đꢗng Cꢄng sꢗn Viꢁt Nam (2010), Văn kiꢇn Đꢁi hꢄi ñꢁi biꢎu toàn quꢆc lꢖn thꢕ XI, Nxb Chính trꢒ
Quꢇc gia, Hà Nꢄi.
6. Đꢗng Cꢄng sꢗn Viꢁt Nam (2011), Văn kiꢇn Đꢁi hꢄi ñꢁi biꢎu toàn quꢆc lꢖn thꢕ XI, Nxb. Chính trꢒ
quꢇc gia ꢞ Sꢔ thꢆt, Hà Nꢄi.
7. Hꢓ Chí Minh toàn tꢙp (1995), tꢆp 4, Nxb Chính trꢒ Quꢇc gia, Hà Nꢄi.
8. Phan Hꢗi Linh (2011), Giáo trình Nhꢙp môn nghiên cꢕu Nhꢙt Bꢏn, Nxb Giáo dꢝc Viꢁt Nam.
9. Mác ꢞ Ăngghen (2004), Tuyꢎn tꢙp, tꢆp 13, Nxb Chính trꢒ Quꢇc gia, Hà Nꢄi.
10. Hoàng Thanh Đꢊm dꢒch (2013), Bàn vꢔ tinh thꢖn pháp luꢙt, Nxb Chính trꢒ ꢞ Hành chính,
Hà Nꢄi.
THE RELATIONSHIP BETWEEN INDIVIDUAL AND SOCIETY
OF THE EASTERN CULTURE
Abstracts: The interaction between individual and society is based on the general and
particular, that includes the unification and contradiction. Along with the development of
society, the role and border of individual should be clearly defined. In this article, the
author hoped to find out the similarities in Eastern countries (including Viet Nam) to
explain the above interaction.
Keywords: relationship, individual, society, community, Asiatic mode of production.
9 trang
21/04/2022
1320
Bạn đang xem tài liệu "Mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội trong nền văn hóa phương Đông", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- moi_quan_he_giua_ca_nhan_va_xa_hoi_trong_nen_van_hoa_phuong.pdf
