Giá trị của biểu tượng Naga trong văn hóa của người Khmer Nam Bộ

c

i h c Trà Vinh

Email: singoc1010gn@gmail.com

Ngày nh n: 22/07/2020; Ngày duy

02/11/2020

Tóm t t

R n - m t trong nh

m u g

th i gian khác nhau, r

i di n c a th gi i t

c g n v i c i ngu n c a s s

thành r n thiêng - bi

n v

i -

ng

ng không gian,

ng Naga v

liên t

ngu

c b

c, bi

p. Ngoài vi c mang nh

ng c a c i ngu

ng cao quý: bi

ng th i v i nó là nh ng giá tr

ng c a

giá tr l ch s , giá tr tâm linh, giá tr giáo d

i. S g n k n s c - v

trong cu c s ng con

i Khmer Nam B .

Bi

i Khmer Nam B v i các phong t c, nghi

c dân gian vô cùng sinh

th c, t p quán; v i các ngh thu t t o hình; v

ng, phong phú.

T khóa: bi u

ng Naga, giá tr bi

ng, Khmer Nam B , R n thiêng.

Values of Naga symbol in the culture of the Khmer people in Southern of Vietnam

Abstract

Snake - one of the representatives of the natural world tohuman - is the original model

image, tied to the source of life and imagination. Going through different spaces and times,

snake has become sacred serpent - the Naga symbol with meanings and values which are

constantly being enriched. In addition to bearing the noble symbolic meanings: the symbol

of the water source and the original point; Naga symbol also has eternal values such as

historical value, spiritual value, educational value, ... that accompany and reciprocate in

human life. This connection has become the identity - the valuable cultural principal of the

Khmer people in Southern of Vietnam. The Naga symbols have been "living" in the hearts

of the Khmer people in Southern of Vietnam with customs, rituals and norms; with visual

arts; with religion and rich and lively folklore.

Keywords: Naga symbols, sacred snakes, symbolic values, the Khmer people in

Southern of Vietnam.

tr tâm linh, Giá tr giáo d c.

M

u

Trên Trái t

n và s ng chung v

h

sinh sôi n y

i t thu

n là loài sinh v t có

u n

1. Giá tr l ch s

T

n bi

gi i

ghi nh n:

n h u hình ch là hi n thân

m t nhi

thoáng ch c c a m t Con R

i Vô

nh t là các n

hình, mang tính nhân qu và Phi - th i gian,

ch th c a b n th s ng và t t c các s c

nghi p, r

siêu bi

thành r n thiêng - là m t

ho s s ng: cho

ng, bi

m nh t

t v th n c

u tiên

linh h n, cho v t t (totem) c a t

i,

ta g p l i bu i kh

truy n thuy t v

u c a t t c các

c khi

c và l a, hu di t và tái sinh, s linh

ho t và th

ng, quy

t t và s x u, thiên th n và ác qu ,

c c a loài r

b nh ng tôn giáo trí tu c

i tru t

c

n

ph

y là cái th i sinh khí vào và cái duy

y là bi u

trì. Trên bình di

quy

hình r n là m

ngo

ng c a nó: thân

ng m m m i tr i dài

ng tròn th hi n

ng kép c a linh h n và nh c d c

R n là m u g c quan tr ng nh t c a

tâm h

i

(Chevalier &

tính luân h i c a s ng và ch t; s l t da bi u

tái sinh; cách di chuy n c c

Gheerbrant, 2002). M u g

duy trì các n

gi i v i

ng r n.

nhanh và s si t ch

khi n nó bi

c a r n có liên h

ng gi

ng tác b t m i

các giá tr c a bi

là m t trong nh ng n

minh c nh t th gi i. Kh o c

ng t

ho s c m nh; n

c

c tính x u, ác qu ;

i ngu n

y

m t con d u kh c hình hai con r n cu n

i mi n sông Indus -

m t trong nh ng di v t kh o c bi u hi n

c

; s tinh nh y trong giác quan

giúp báo hi u th i ti i gi t chu t,

sâu b giúp b o v mùa màng; n c,

a m t s loài r c li u quý

t trong nh ng bi

ng Hindu giáo

n l

ng c

a h

hi m,

ng t nhiên, r

r n thiêng - bi

t c trên th gi

Nam B .

u t t. T

i

thành th n r n -

ng Naga nhi u dân

c Khmer

và Ph t giáo c

c

xem là th n mang qu

t, th n canh gi

i Dra

ngu

c

bi n thành con r n cu n thân mình làm

chi ng cho th n Vishunu trong gi c

Naga là bi

s c c i ngu n t xa

n

ng sáng t

nh ng thiên niên k

(TCN), n

n s

c Công nguyên

c c a

i Khmer Nam B . N

o nên

b n s

i Vi t thì trong

thì v

ng bào Khmer Nam B ,

ng r ng c a h .

nh

hoá

a thiên niên k

i Khmer.

c

Naga không nh

m

t

c ch

t

p

u t

bi

ng Naga là m t

tr quý báu, tiêu bi u là Giá tr l ch s , Giá

trong nh ng minh ch ng cho m i quan h

a n

Nam. Các tác gi nh

nh:

Nam Á b

a và

. Truy n thuy t

ph bi n r ng kh p ti u l

a

, bi u

i công chúa Neang Neak là

m t trong nh ng minh ch ng sâu s c cho

ng Naga còn phát tri n m nh m nhi u

qu c gia có n

c truy

Srilanka, Myanmar, Thái Lan, Lào,

c Phù Nam

c bi t, di n

ra quá trình chinh ph c c a hai th l c - hai

a th gi i: Trung Qu c và

Cambodia và phía nam Vi

Anh Tú (2004),

thuy t v R

. Phan

n

hình thành trong b i c

ch Trung Hoa

c

sau khi thôn tính Bách Vi t l i ti p t

gi

n các

Khang Thái và Chu

t

i phía Nam Vi t Nam mang theo

p bi hoá Trung

i tri

i

Gtupa ti p t c công cu

ng v

m r

ng giao

i x s

u, g quý,

(Phan Anh Tú, 2004).

n ch ng minh bi u

tr

,

m

ng

n

du nh p, truy n bá o Ph

t t r t s

i

s

i Khmer Nam B .

Trung Hoa dùng các chiêu th

d ,

di n th n tho i k l i t c th

ban ch

l

lôi kéo các th

c Lâm p và Phù Nam tr

u c a mình thì

r n, m t tín

quan tr ng trong

i Khmer và có s c s ng mãnh li t

trong l ch s . Các tác gi c a công trình Khu

ng dân gian c

có v trí

i s ng tâm linh c a

chinh ph c. Chuy n tình H

công chúa b n x Li u Di p là m t trong

nh ng minh ch

i

v c

Campuchia

nh n

Nam Á, khi nghiên c u th n tho i

nh n nh:

c khi ti p

n th n n

,

i Campuchia

th

sau

lan to , c m sâu r sinh

a - h i

s ng v i nh ng th n linh b n a c a mình,

g m t tiên, Arak, và Neak Ta. T t tiên

c a th t c, d n d n hình thành t tiên c a

sôi

o.

b t c, qu c gia. T tiên chung c a

Campuchia ng hoá v i bi u

i

ng

Ph m Th Thu

ng

c

H i (2015), trong

Bi

ng

Neak (r n) v th n chúa t x s , t o ra bi u

r n th

và

Vi

thu t

ng t tiên Neak, hình

l n nh t trong truy n th ng

Campuchia (Ph m Ti t Khánh, 2007).

Giá tr l ch s i c a bi

Naga B ch ng

ng c

và to

hoá

ng c

u

ngu n g c c

ng

ng c

n Vi t

minh nó là c u n i có t

gi a các

ng c a ho c trên các mái tháp

t ph n quan tr ng c a

c màu gi a các t c

b

gian Vi t Nam, t c th r n là m t tín

i

ng nguyên thu c

i Vi t c v i

c th th y th n. T c

c c

2. Giá tr tâm linh

ng dân gian c

Campuchia, th n r n Naga có m t vai trò r t

i

th này mang ý ni m v

dân làm nông nghi

n th r n xu t

quan tr ng. V th

m t v th n t

n là

hi n d c theo các con sông H ng, sông C u,

ng.

v i tính liên t c c a l ch s

th cúng m t cách ph bi n th

H

t và

Bi u hi

m nét nh t là r n Naga

c xem là v th n canh gi ch n thiêng

th

c. Bi

ng c a nh ng s c m nh

liêng nên luôn xu t hi n trên c u thang, các

thiên nhiên, nh ng s c m nh có

n cu c s ng c

ng

c

l

ng c a ho c trên các mái

n

này -

c quy

nh s

th kh ng l b

n c

Campuchia. Trong

ng có nhi u c u

giàu nghèo - là m t con r

u g i là

(Ti

u, 2015).

v ng có hình r n Naga. Nh ng chi c c u

u n i gi a cõi

B i v y, t c th r n l n không ph i

xu t hi n duy nh t t i , mà ph bi n

c l p t i nhi u vùng khác nhau trên th

c bi t t ông Nam Á. V th n r n

nhân gian và cõi Ni

Campuchia, r

i

gi

- a -

u theo thuy

là v th n giáo có tên g i là Naga

ng c a s b t t ,

- m c - th y - h a - th , th

u

o trong tu hành và

ng d n lên thiên

c kính tr

t linh thiêng.

i n còn dành riêng cho r n ngày t t

ng

b y s c dân trong xã h i Campuchia c

c c

ng, s vô t n và s b t t .

th y

là v th n c m r n

r n qu n quanh mình.

i

nam, s

Thái Lan, r n là h n c a âm v t, là th n m ,

R

v

u còn phù h p v i 7 s c c u

u, bi

t

n là v t linh

thiêng, mang l i may m

i; vì

n th

i n

t, th xác và s ch t.

th ,

n th Thái Lan có r t nhi

ng r

c

r n. Campuchia

ng th r

i Khmer v n có tín

ch m tr b ng xà c u

nh ng cánh c a chùa, trên nh ng chi c t

ng kinh sách, trên nh ng chi c xe tang

n qu n quanh

u - bi

c. Sau này, do nh

o Balamon, r n còn mang bi u

ng ngu n g c các v vua l p qu c. Tr i

ng

cho th

ng c

t và th

i ch

th

a thiêu,

ng

n

i t t lên

i, các v

ng cho

n th l n b ng

c xem là v th n canh

cõi Ni t Bàn. Bên c

n Naga còn

xây d

ph n th c và là loài có

o v ngu

kh

i

gi , chúng xu t hi n trên c u thang, các l i

Campuchia.

các dân t c khác, nh t là các

i s ng v t ch t c a

m i giao hòa gi a n

ng

i s ng

dân t c

nghi

nh

ng m i m k l

tâm linh c a h .

i Khmer Nam B ph thu c nhi u vào

y, có th nói, bi

ng Naga

vi c làm ra h t g

sông ngòi, lu ng l ch. B i v y, ngoài vi c

t th y s n trên

t trong nhi u nghi l , cu c

i Khmer Nam B .

s ng tâm linh c

c n m

ng, h còn ph i trông ch

u này cho th y giá tr to l n c a nó trong

b n s ng.

c

xem là hi n thân c a các v th

có th phù tr hay tr ng ph

3. Giá tr giáo d c

Tìm hi u bi

i; các

i

v th n này có th

i th , cá s u, rùa,

s

i Khmer Nam B , t tôn

r n,

cho t

c

th gi

bi

t trong s các sinh v t hi n thân

ng, nghi l , huy n tho i và s

có m t c

trong ho

c

các chùa,

t v t thiêng n i gi a

i v i các v th n - t

ng m thu t,

y

t bi

thu

ng Naga chi m v trí l

i

i ngu n s ng h nh phúc

s ng tâm linh c a h .

V i nhi u dân t c trên th gi i, r ng là

i, che ch

i. T

giá tr giáo d

ng t n mãi trong

m t b ph

tr ng. Tuy xét v chi ti t, hình th c a nó

không gi ng nhau m i c

m g p g

các con r

khác (r ng/ r n/ cá s u/ thu ng lu ng,

g n bó v t không c t ch t

c chúng -

sáng t

ni m th m m c

ng r

i s ng tinh th n r t quan

i s ng t th h này qua th h khác.

Tính giáo d c qua bi ng Naga là

s khích l i s tôn tr ng và noi

ng, song

i th t t c

ng c a quy

u c

u g

i loài bò sát

s c m

là m t bi

. Naga

c bi t, b

i

ng trong

ng

Khmer, nó là m t s v t hi

còn sau sau khi các s v t hi

khác b h y di

do,

c và quan

i v i bi u

i Vi

th n t

Visnu); nó bi

ng c a h (Siva, Brahma,

y tinh tú trong

i Khmer Nam B

u có các l p ý

n g c dân

i v i bi

và s c m nh c a thiên nhiên,

s c m nh c a các th l c siêu nhiên.

Nam

t

ng h p

cho nh

p nh

V

i

Khmer Nam B

o s

ph n vinh và s c m nh c a dân t c, là v t

t không ch ng nh t

là chùa chi n hay nh ng công trình l n c a

ng mà s c s ng d o dai c

n v i làng quê

dân dã trong các l h i kéo co, l he

gho, t t nhà, bi u hi n m t

c

xà nhà,

xem là

t nh

Nam B l i t h p cùng nhau t ch c l h i

m ng mùa lúa v a xong, c t và

và nàng Neak, con gái

ng nh

c a ông cha

n quá trình khai hoang l p p

t này, t ch c các

t ngày

Khmer không di

vùng sông

tiên

di canh, luôn

cu

h

Nam

,

sinh ra

loài

Oóc-om-bok. L h

mình. Dùng

dai

c nhà

t th và phi v t th

c t ch

m b o t n

mà sinh

và phát

trên vùng nê

v

c s c

ng

c a nó. H

h

nên,

màu

lo t vào ngày R m tháng 10 âm l ch trên

minh lúa

cúng

kh p các t nh, thành ph

mi n Tây Nam

ghe ngo,

B . Nhân dân và chính quy

t trong dòng ch y chung, bi

ng

o t n và phát tri n thành

Naga c

c

i Khmer Nam B

c gi

i

L h i c p qu c gia ph c v t t nhu c u

ng r ng

i Vi t.

ng th

i dân Khmer

Nam B nói riêng và nhân dân c

chung. Chi c ghe ngo t

trong mình nh ng y u t

i dân g i g

c nói

c bi t

Nguy n Ng

(2006)

c u

c

nguy n ngu

bình yên, công vi c thu n l

c ghe lao t

r

c d

c

t nhanh

ng con

p

Có

u khác là n u bi

Qu c, Vi t Nam bi

th t c c

ng r ng c a Trung

ng cho quy n l c

thì bi

ng Naga

giáo d c v ngh l

th

lâu dài

t qua t t c

ng s n xu t

t Nam B t i

chi n

a truy n thuy t l p qu c l i

t linh v t b o v

ch y u xu t hi

sáng t o,

Khmer c

h y di t tái sinh và nh

u may m n,

vô cùng thông minh sáng t

v u ki a lý, t

ngo chính là m t trong nh ng minh ch ng

thích ng

t

p.

Nh ng quan ni m và bi u hi n này c a

ng Naga Campuchia h

i Khmer Nam B gìn gi , phát

bi

i Kh

i s

a

c ti p bi n trong

ng r ng c a

n

t n t i t p t c m

i con trai b t k

u, xu t gia)

h

t s

i bi u

khi có cha ho c m m t. Phong t

c

t t

i Khmer gi i thích b ng câu chuy n v

bi

v Vua Prasabanh Asôrras Teachea. Câu

B có nhi u nét gi ng v i bi

Campuchia.

ng Naga

n th ng

chuy n cho th y r

ng Naga

c

Là m t b n s

i di n cho tâm lý nóng gi n nh t th i c a

i, n c thì nó s tr

quý báu, h

i dân mi n Tây

thành anh minh, sáng su t. Theo truy n k

cha m , thay th cha m mà thoát t c, làm

ki p Neak?

này, v

ho

các v

i Khmer, khi ông bà, cha m

i thân s

c Achar Dù-

i thì ph i m i

t ng

T

th

c giá tr giáo d c

i g m vào câu

u ngay sau

sâu s

chuy

i thân c a

t cách thanh th n, không còn

khi cha m ông bà m t.

i Khmer v i bi

luy n ti c c

i ch t b n tâm,

là m t bi u hi n c a khát v

lên

h n gi n. Câu chuy n này, còn cho th y

chinh ph c t nhiên và chinh ph c chính

mình. Cùng v i th

i Khmer Nam B

n cái

thi n trong su t cu

i c a mình. Con

n v

ng Naga và s

r ng, d u là hi n thân cao quý (Vua

m t

d ng chúng theo nh ng m

nhau, song chính nh ng giá tr t

Naga trong tâm th i luôn mang

áo d c - m b o s t n t i và phát

tri n c a nó.

p c a

sai l m nh (nóng gi

c lúc lâm chung)

c báo tan bi n. N u

Vua Prasabanh Asôrras Teachea h n ch

c s nóng gi n c i cô

K t lu n

, s

t

-

mình trong r ng sâu. Nh

i còn l i

- là hình

ph i l

thân -

i

ng

) m i mong

c u chu c l i l i l m c a các b t ph m u

và b

chuy

p trong câu

c vì sao

ng vào

i Khmer Nam B

c Ph t, xem Ph t giáo là dân t c giáo c a

ng tâm v v i ngôi chùa

trong m i ho t

xã h i.

i s

Trong l tang c

i Khmer, chúng

ta v

ng th y r ng có m

i con

c khi h a

n g c

trai b t k ph i xu

i quá c

r Nam

u dân t c - t

i Khmer Nam B

.

t câu chuy n câu chuy n

con có nhi m v

t (v

i

tr hi u cho

khác trên th gi

v

s ng và g n k t v i t nhiên -

n - có th nói là t thu ban

y

tr hi u), h c t

i con

c a v Vua Prasabanh Asôrras Teachea, và

i con trai Khmer xu t gia khi cha ho c

u m t cách t nhiên và b n ch t. Nam B

là vùng sông h

c kênh r ch nhi u;

ng phù h p

m m t ph

chu c l i cho

khí h u l i nóng m -

v i r n; phù sa, sinh v t l i giàu có cung c p

- s 286, tháng 12/2012.

. Hà N i,

ngu n th

r t nhi u. Trong cu c sinh t

là v

n nên r n

n v a

c

ng (trong th

Nxb Chính tr Qu c gia, 67.

ch a b nh), v a là v t linh (trong tín

ng th cúng, sùng bái; h i h

Ph m Th Thu

ng H i

(2015). Bi

ng c

ng r n th n (Naga)

kh c, ..) tr thành v t linh - bi

ng Naga

ng cao quý:

c, bi ng c a

thu t

và nh

t Nam

mang nh

bi

ng c a ngu

. T p chí B o tàng và

Nhân h c, S 1, 59-69.

c i ngu

tr

ng th i v i nó là nh ng giá

l ch s , giá tr tâm

Ph m Ti t Khánh (2007). Kh o c truy n k

dân gian Khmer Nam B (qua th n

tho i, truy n thuy t, c tích). Lu n án

linh, giá tr giáo d c,

h cu c s

i. S g n k

thành b n s c - v

i Khmer Nam B .

a

Ti n

ng

i h c

ph m Hà

N i, 73-74.

Phan Anh Tú (2004). Truy n thuy t v r n

. T p chí

Tài li u tham kh o

Chevalier, J. và Gheerbrant, A. (2002). T

Dân t c và Th i i, s 71, 02-04.

n bi

gi i. Ph m

(Ch biên), Nguy n Xuân

, Nguyên

Ti

u (2015). Ph t giáo Nam tông

Khmer Nam B v

và h i nh

Giao,

ng b ng

Ng c,

V d

N ng.

và Nguy

Sông C u Long. K y u H i th o Khoa

h c qu c t Ph t giáo vùng Mê-kông:

L ch s và H i nh p. Tp H Chí Minh,

i h c Qu c gia Tp HCM, 179-

187.

Lotman, J. M. (1992). Bi

th Tr

ng trong h

d ch t

b n ti ng Nga (2012). T p chí Sông