Kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ quản lý trường phổ thông
VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
Review Article
The Management and Leadership Skills
of School Administrators
Nguyen Phuong Huyen*, Duong Thi Hoang Yen
VNU University of Education, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Received 05 December 2018
Revised 27 December 2018; Accepted 27 December 2018
Abstract: This article presents a study of management and leadership skills of current
education administartors (principals, vice principals) of schools in Vietnam. Based on the
insights from the theory on management and leadership skills, the performance of these
skills by a group of school principals and vice principals was explored. The research
results have effectively contributed to the development of training programs for school
administartors to promote the radical and comprehensive renovation of education and
training in Vietnam.
Keywords: Management and leadership skills, education administrators, school principals,
vice principals.
*
_______
* Corresponding author.
E-mail address: huyennp2526@gmail.com
19
VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
Kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ
quản lý trường phổ thông
Nguyễn Phương Huyền*, Dương Thị Hoàng Yến
Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 05 tháng 12 năm 2018
Chỉnh sửa ngày 27 tháng 12 năm 2018; Chấp nhận đăng ngày 27 tháng 12 năm 2018
Tóm tắt: Bài báo giới thiệu một nghiên cứu về các kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ
quản lý (hiệu trưởng, hiệu phó) các trường phổ thông tại Việt Nam trong giai đoạn hiện
nay. Nghiên cứu đã làm rõ các lý thuyết về kỹ năng, kỹ năng quản lý lãnh đạo đồng thời
đánh giá thực trạng mức độ thực hiện các kỹ năng này của hiệu trưởng, hiệu phó các
trường phổ thông. Kết quả nghiên cứu đã có những đóng góp cụ thể vào việc xây dựng
các chương trình bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý nhằm góp phần vào thực hiện đổi mới
toàn diện căn bản giáo dục, đào tạo đáp ứng nhu cầu xã hội.
Từ khóa: Kỹ năng, kỹ năng quản lý lãnh đạo, cán bộ quản lý, hiệu trưởng, hiệu phó
nhà trường.
1. Nhập đề*
Xu hướng đào tạo, bồi dưỡng nhà quản lý
Các nghiên cứu có liên quan, đặc biệt trong thời
gian gần đây đã làm rõ sự cần thiết xây dựng
những chương trình đào tạo và bồi dưỡng kỹ
năng quản lý, kỹ năng lãnh đạo cho các cán bộ
quản lý giáo dục một mặt hướng đến việc hoàn
thiện chất lượng đội ngũ mặt khác đáp ứng xu
hướng đào tạo mang tính ứng dụng. Để thiết kế
được những chương trình như vậy cần phải có
những nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng kỹ
năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ quản lý mà
cụ thể là hiệu trưởng, hiệu phó các trường
phổ thông.
Nhiệm vụ của nghiên cứu là để đánh giá
thực trạng kỹ năng quản lý, lãnh đạo cho hiệu
trưởng, hiệu phó các trường phổ thông. Xuất
phát từ mục đích nêu trên, câu hỏi nghiên cứu
được đặt ra là:
nói chung, hiệu trưởng, hiệu phó các nhà trường
nói riêng theo hướng tiếp cận năng lực, trong
đó chú trọng việc phát triển kỹ năng thực hành
đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà
nghiên cứu. Tùy theo quan điểm cũng như bối
cảnh riêng tại từng quốc gia, các tác giả đã chỉ
ra các kỹ năng lãnh đạo của hiệu trưởng, hiệu
phó nhà trường trên cơ sở đó xây dựng các
chương trình đào tạo, bồi dưỡng cũng như đề
xuất các biện pháp hướng vào việc phát triển,
nâng cao kỹ năng lãnh đạo cho đội ngũ này.
_______
* Tác giả liên hệ.
20
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
21
- Kỹ năng lãnh đạo, quản lý nào cần thiết
nhất cho cán bộ quản lý (hiệu trưởng; hiệu phó)
trường phổ thông trong giai đoạn hiện nay?
- Các kỹ năng lãnh đạo, quản lý của cán bộ
quản lý (hiệu trưởng; hiệu phó) trường phổ
thông đang được thực hiện ở mức độ như
thế nào?
- Gần đây khi đề cập đến kỹ năng, nhiều tác
giả có xu hướng mở rộng hơn khi xem xꢀt cả
các yếu tố như thái độ, động cơ của cá nhân
trong việc thực hiện kỹ năng, đặc biệt là kỹ
năng nghề nghiệp. Cách tiếp cận này đặt kỹ
năng trong mối quan hệ với các yếu tố kiến
thức, kỹ thuật và giá trị (thái độ, niềm tin) ở
mỗi hành vi của một hoạt động nhất định.
J.N.Richard (2003) cho rằng mọi hành vi của
con người đều xuất phát từ cách mà con người
ta suy nghꢂ, kỹ năng là những hành vi được thể
hiện ra hành động bên ngoài và chịu sự chi phối
cách thức con người cảm nhận và suy nghꢂ Kurt
Fischer (Fischer, 1980; Bidell, 1998; Mascolo,
Fischer & Neimeyer, 1999) đưa ra quan điểm
kỹ năng là đại diện sống động cho năng lực,
thái độ, cảm xúc của mỗi cá nhân. [1, 4]
Theo quan niệm của chúng tôi, kỹ năng là
sự vận dụng tri thức, kinh nghiệm cùng thái độ
của cá nhân một cách đúng đꢁn và phù hợp với
thực tiễn vào trong những điều kiện cụ thể để
thực hiện có hiệu quả các mục tiêu đã xác định.
* Kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ
quản lý (hiệu trưởng, hiệu phó) trường
phổ thông.
Cheng và Townsend (2000) cho rằng vai trò
của hiệu trưởng thường rất quan trọng đối với
thành công của nhà trường. Hiệu trưởng là
người khởi xướng để tạo ra văn hóa chất lượng
thâm nhập vào các yếu tố, quy trình và các hệ
thống của một nhà trường cụ thể. Mỗi hiệu
trưởng cần thường xuyên đặt ra câu hỏi cho
chính bản thân mình là “Tôi đã tác động đến
thành công của nhà trường như thế nào bằng
kiến thức, kỹ năng của mình?” [5].
Lãnh đạo nhà trường thành công không
phải là là đạt được một vị trí nào đó trong nhà
trường mà hơn thế nữa đó là việc sử dụng
những kiến thức và kỹ năng để xây dựng và phá
triển một nhà trường thành công, sự thành công
của một hiệu trưởng được đo bằng sự thành
công của chính nhà trường đó. Do đó, “các hiệu
trưởng cần có những kỹ năng lãnh đạo, quản lý
để đảm bảo vai trò là người đứng đầu một nhà
trường trong một bối cảnh mang tính đa dạng
và thay đổi như hiện nay”. Có nhiều nghiên cứu
đã chỉ ra sự liên kết thành công của nhà trường
Các khái niệm
* Kỹ năng: Theo một cách phổ biến nhất
kỹ năng được hiểu là việc cá nhân thực hiện có
kết quả một hành động hay một hoạt động nào
đó. Tóm lược lại tất cả những quan điểm, chủ
yếu tập trung vào các khuynh hướng nổi bật
như sau:
- Khuynh hướng thứ nhất xem xꢀt kỹ năng
nghiêng vꢀ mꢁt kꢂ thuꢃt của thao tác hay kꢂ
thuꢃt hành động. Các tác giả đi theo xu hướng
này coi kỹ năng như sự nꢁm vững và vận dụng
phương thức hành động vào thực tiễn trên cơ sở
tri thức và những kỹ năng được hình thành
trước đó.
- Khuynh hướng thứ hai xem xꢀt kỹ năng
như một biꢄu hiện của năng lꢅc cá nhân.
Khuynh hướng này cũng đồng thời xem xꢀt kỹ
năng như là một điều kiện cần thiết để có năng
lực trong một lꢂnh vực nhất định. Đại diện cho
quan điểm này là các tác giả N.D.Levitov; G.G.
Golobev; K.K.Platonov…[1].
- Khuynh hướng phân chia kỹ năng làm hai
loại kꢂ năng nhꢃn thức và kꢂ năng phi nhꢃn
thức. Nhóm kỹ năng nhận thức liên quan đến
các nỗ lực trí tuệ đòi hỏi sự tham gia của ý thức,
như suy nghꢂ, lý luận hay ghi nhớ. Đánh giá kỹ
năng nhận thức gꢁn với các hoạt động liên quan
đến sự tính toán, ghi nhớ… Nhóm kỹ năng phi
nhận thức hoặc "kỹ năng mềm" có liên quan
đến động cơ, tính toàn vẹn và sự tương tác giữa
các cá nhân. Trong các lý thuyết gần đây về
quản lý, lãnh đạo tổ chức, các tác giả có xu
hướng nhấn mạnh đến vai trò các kỹ năng phi
nhận thức trong hiệu quả quản lý và lãnh đạo
nhằm hướng tới sự phát triển bền vững cũng
như tính nhân văn. Gần gũi với xu hướng này,
các khái niệm như lãnh đạo sáng tạo, lãnh đạo
cảm xúc (Geher, 2004; Joseph & Newman,
2010; Matthews et al., 2002) ngày càng được
nghiên cứu và ứng dụng gꢁn liền với sự phát
triển của lý thuyết lãnh đạo [2, 3].
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
22
với tính hiệu quả của kỹ năng quản lý, lãnh đạo
- Sailesh Sharma (2001) [6, 7].
hội đồng thời phản ánh được đặc thù của nhà
trường phổ thông. Cách phân loại này có ảnh
hưởng không nhỏ đến việc xây dựng chuẩn hiệu
trưởng các trường phổ thông ở một số quốc gia
có sự tương đồng về bối cảnh kinh tế, xã hội
cũng như văn hóa.
Wagner (2013) nhấn mạnh đến các thay đổi
về công nghệ thông tin và đổi mới trong nhà
trường ở thế kỷ 21 đặt ra những đòi hỏi đối với
hiệu trưởng các trường trung học cần có các kỹ
năng quản lý, lãnh đạo như sau: Phát huy trí tuệ
cảm xúc; Tư duy phê bình và kỹ năng phân
tích; Sáng tạo và cải tiến; Kỹ năng giao tiếp và
liên cá nhân; Kỹ năng sử dụng công nghệ;
Những kỹ năng tổ chức; Kỹ năng quản lý bản
thân; Làm việc nhóm và cộng tác; Phát triển
quan hệ đối tác; Huy động cộng đồng phát triển
nhà trường; Chống phân biệt đối xử trong
trường học; Nhận thức và hiểu biết toàn
cầu [12].
Nhiều nhà nghiên cứu đã cố gꢁng làm rõ vai
trò lãnh đạo của hiệu trưởng nhà trường theo
nhiều cách khác nhau để từ đó đề ra các kỹ
năng lãnh đạo, quản lý cần thiết đối với họ.
Peretomode (1991) tuyên bố tầm quan trọng
của lãnh đạo trong trường học trước hết là để
hoàn thành các chương trình, mục tiêu giáo dục
[10]. Cheng (1994) đề xuất rằng lãnh đạo trong
các tổ chức giáo dục gồm năm nhiệm vụ chính,
đó là: lãnh đạo cấu trúc, lãnh đạo con người,
lãnh đạo chính trị, lãnh đạo văn hóa và lãnh đạo
giáo dục. Từ các nhóm chức năng này, các tác
giả đã đưa ra nhóm kỹ năng cụ thể như sau: Kỹ
năng xây dựng tầm nhìn của nhà trường; Kỹ
năng lãnh đạo giảng dạy; Kỹ năng lãnh đạo tổ
chức; Kỹ năng huy động cộng đồng; Kỹ năng
quản lý hình ảnh; Kỹ năng phân tích bối cảnh;
Kỹ năng giao tiếp; Kỹ năng thấu cảm; Kỹ năng
ra quyết định; Kỹ năng gây ảnh hưởng; Kỹ
năng quản lý thời gian [5].
Abdikadir Issa Farah (2013) cho rằng Hiệu
trưởng một nhà trường giống như quản lý bất
kỳ một tổ chức nào, đó đồng thời là nhà chính
trị học học, nhà kinh tế, nhà tâm lý học và nhà
xã hội học [8]. Mỗi nhà trường cũng đồng thời
tồn tại sự đa dạng về văn hóa, giới tính, khả
năng người học cũng như sự đa dạng về nhu
cầu. Hiệu trưởng trước hết là trụ cột của nhà
trường, đóng vai trò quan trọng trong việc phát
triển các chương trình nhà trường trên cơ sở
đánh giá đúng nhu cầu và đặc điểm người học
của nhà trường mình, điều đó đòi hỏi hiệu
trưởng cần có kỹ năng quản lý, phát triển các
chương trình giáo dục. Bên cạnh đó, hiệu
trưởng cầu có kỹ năng tương tác giữa các cá
nhân để kết nối các thành viên trong nhà
trường, phát hiện và tập hợp sức mạnh của họ.
Cuối cùng để thích ứng với sự thay đổi của bối
cảnh xã hội, người hiệu trưởng nhà trường
trong giai đoạn hiện nay không thể thiếu kỹ
năng lãnh đạo sáng tạo để chủ động dẫn dꢁt nhà
trường mình bước vào thử thách mới, những
thay đổi mới [9].
NASSP (Hiệp hội quốc gia hiệu trưởng các
trường trung học) đã đưa ra mô hình 10 kỹ năng
kỹ năng lãnh đạo, quản lý của hiệu trưởng
trường phổ thông trên cơ sở những định nghꢂa,
mô tả và nghiên cứu thực tế. Trên cơ sở xác
định 4 nhiệm vụ cơ bản của hiệu trưởng nhà
trường phổ thông bao gồm: (a) lãnh đạo giáo
dục; (b) giải quyết vấn đề; (c) giao tiếp; (d) Phát
triển chuyên môn cá nhân và đội ngũ giáo viên.
Hiệp hội NASSP thống nhất rằng để giải quyết
4 nhóm nhiệm vụ trên đòi hỏi họ (các hiệu
trưởng trường phổ thông) cần có 10 kỹ năng
lãnh đạo, quản lý như sau: Xây dựng và thiết
lập mục tiêu của nhà trường; Làm việc nhóm;
kỹ năng nhận thức xã hội; kỹ năng phán đoán;
Kỹ năng ra quyết định; kỹ năng hành động độc
lập; Kỹ năng tổ chức; Kỹ năng giao tiếp truyền
thông; kỹ năng sử dụng văn bản; kỹ năng phát
triển chuyên môn giáo viên; kỹ năng Phát triển
chuyên môn cá nhân [1, 6].
Khái quát lại các lý thuyết trên đây, chúng
tôi đưa ra khái niệm như sau: Kỹ năng quản lý,
lãnh đạo của cán bộ quản lý (hiệu trưởng, hiệu
phó) trường phổ thông là sự vận dụng những tri
thức, kinh nghiệm, thái độ của người cán bộ
quản lý một cách đúng đꢁn và phù hợp với thực
tiễn vào trong những điều kiện cụ thể để thực
Việc xác định các kỹ năng quản lý, lãnh đạo
của hiệu trưởng trường phổ thông nói trên có
tác dụng phản ánh được bối cảnh chung của xã
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
23
hiện vai trò quản lý, điều hành nhà trường phổ
thông có hiệu quả.
bối cảnh giáo dục Việt Nam hiện nay cũng
được tính đến và đưa vào nghiên cứu. Các kỹ
năng thành phần được thiết kế thành các items
cụ thể trong thiết kế bảng hỏi. Mỗi items được
phát triển với 5 mức độ tương ứng 5 thang
điểm. Những người tham gia được yêu cầu
đánh dấu “V” vào các items phản ánh các quan
điểm và các kinh nghiệm mà họ đã trải qua các
liên quan đến các kỹ năng quản lý, lãnh đạo.
Tính điểm trung bình của các bảng theo
công thức:
Sau khi nghiên cứu những quan điểm nêu
trên về kỹ năng lãnh đạo, quản lý của cán bộ
quản lý (hiệu trưởng, hiệu phó) trường phổ
thông cùng với việc phân tích những đặc trưng
bối cảnh của nhà trường phổ thông tại Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay, chúng tôi đưa ra
các kỹ năng lãnh đạo, quản lý cơ bản của hiệu
trưởng trường phổ thông như sau:
- Kỹ năng quản lý sự thay đổi
- Kỹ năng phát triển chuyên môn cá nhân
và cán bộ giáo viên
- Kỹ năng quản lý stress
- Kỹ năng xây dựng chiến lược phát triển
nhà trường
k
k
X K
X K
i
i
i
i
i1
i1
X
k
n
K
i
i1
- Kỹ năng tạo động lực
Trong đó: Điểm trung bình; Xi: Điểm ở
mức độ i; Ki: Số người cho điểm ở mức độ i; n:
Số người tham gia đánh giá.
Các mức ý nghĩa được phân loại như sau:
1.00 - 1.80: Rất yꢆu kém/ hoàn toàn không
thꢅc hiện/ hoàn toàn không cần thiꢆt...;
1,81 - 2,60: Yꢆu/kém/không thꢅc hiện/không
cần thiꢆt ...;
- Kỹ năng giao tiếp và truyền thông
- Kỹ năng huy động cộng đồng phát triển
nhà trường
- Kỹ năng quản lý hoạt động dạy học
- Kỹ năng phát triển và quản lý chương
trình nhà trường
- Kỹ năng quản lý chất lượng trong
nhà trường.
2,61 - 3,40: Trung bꢇnh/ít khi/ꢈt cần
thiꢆt/phân vân...;
Kết quả nghiên cứu:
Nghiên cứu này thực hiện trên 240 hiệu
trưởng, hiệu phó các trường trung học tại bốn
tỉnh thành là Hà Nội, Hải Phòng, Phú Thọ,
Vꢂnh Phúc. Bảng câu hỏi được thiết kế trên cơ
sở mô hình lý thuyết đã xây dựng cùng với
tham khảo ý kiến các chuyên gia là giảng viên,
nhà nghiên cứu và các hiệu trưởng, hiệu phó
trường phổ thông. Các yếu tố thuộc về đặc thù
3,41 - 4,20: Khá/Khá thường xuyên/Khá
cần thiꢆt...;
4,21 - 5,00: Rất tốt/rất thường xuyên ...
(Như vꢃy điꢄm trung bꢇnh sẽ ở trong
khoảng từ 1-5)
* Một số thông tin về khách thể điều tra:
Bảng 1. Một số thông tin của người tham gia khảo sát
Giới tính
Độ tuổi
35< 35‐45 > 45
Kinh nghiệm quản lý
<5 5‐10 >10
Số năm công tác
<5 5‐10 >10
M
F
153(63.75)
87(36.25)
9.5 58.5 32.0
11,5 52.0 36.5
2%
24%
74%
i
Nội dung bảng 1 cho thấy trong tổng số 240
63,75% trong nhóm nghiên cứu này nếu so với
tỉ lệ giáo viên nam chiếm 20,46%. Đây cũng là
một thực tế đặt ra đối với công tác bồi dưỡng và
phát triển cán bộ nữ. Bảng 1 cũng cho thấy
phần lớn cán bộ quản lý có kinh nghiệm quản lý
từ 5- 10 năm (52,0%), 36,5% cán bộ quản lý
được khảo sát có kinh nghiệm hơn 10 năm,
trong khi chỉ có 11,5% cán bộ quản lý có kinh
nghiệm dưới 5 năm.
cán bộ quản lý có 87 người (36.25%) là nữ giới
và 153 (63.75%) là nam giới. 58.5% cán bộ
quản lý ở độ tuổi 35-45, tiếp sau đó là 9.5%
thuộc độ tuổi dưới 35 tuổi và 32% ở độ tuổi
trên 45. Số liệu này cũng phản ánh xu hướng trẻ
hóa trong đội ngũ cán bộ quản lý các trường
phổ thông hiện nay, bên cạnh đó cũng có thể
nhận thấy tỉ lệ cán bộ quản lý là nam giới chiếm
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
24
Về thâm niên công tác trong lꢂnh vực giáo
thực trạng 4 kỹ năng thành phần là: kỹ năng
quản lý sự thay đổi; kỹ năng xây dựng chiến
lược phát triển nhà trường; kỹ năng phát triển
chuyên môn; kỹ năng quản lý stress. Kết quả cụ
thể như sau:
(i) Kꢂ năng quản lý sꢅ thay đổi
Chúng tôi thiết kế bảng hỏi với 9 items có
nội dung như sau:
dục: 74% cán bộ quản lý có thâm niên công tác
trên 10 năm (phổ biến ở mức trên 15 năm);
24% có thâm niên công tác từ 5- 10 năm; chỉ có
2% số cán bộ quản lý có thâm niên công tác
dưới 5 năm. 100% cán bộ quản lý tại các trường
phổ thông đều được trưởng thành và phát triển
từ vị trí giáo viên.
Trong giới hạn của bài báo này, chúng tôi
xin được trình bày chi tiết kết quả nghiên cứu
Bảng 2. Thực trạng kỹ năng quản lý sự thay đổi của cán bộ quản lý trường phổ thông
Item
Nội dung
Mean (1-5) SD
3,44 0.776
CM1
CM2
Phân tích bối cảnh bên trong và bên ngoài nhà trường
Phát triển nhóm, tổ/đội chức năng với sức mạnh để dẫn dꢁt sự thay đổi 2,07
trong nhà trường
Xác định tầm nhìn và kế hoạch chiến lược để giúp tạo ra những nỗ lực 3,37
cho sự thay đổi
Tổ chức các hoạt động truyền thông trong nhà trường để thay đổi tầm 3,66
nhìn và triển khai kế hoạch chiến lược
0.826
0.718
0.823
CM3
CM4
CM5
CM6
CM7
CM8
CM9
Loại bỏ các rào cản để thay đổi
Khuyến khích việc chấp nhận rủi ro
Giải quyết vấn đề sáng tạo
Hợp nhất hệ thống và tạo ra nhiều thay đổi hơn
Củng cố các cách tiếp cận mới trong văn hóa nhà trường nhằm thích 2,76
ứng sự thay đổi.
3,22
3,17
3,03
2,87
0,775
0.814
0.867
0.720
0.831
Điểm trung bình
3,06
h
Đánh giá:
tiếng khu vực nội thành, nay mới được giao
nhiệm vụ hiệu trưởng một trường mới thành lập
ở vùng ven đô. Trở ngại đối với sự thay đổi đến
từ chính bên trong mỗi cán bộ quản lý mà vượt
qua được nó mới có thể dẫn dꢁt tập thể nhà
trường quản lý được sự thay đổi. Một trở ngại
nữa là việc tập hợp, phát triển được một nhóm
tiên phong cho đổi mới trong nhà trường, huy
động được sức mạnh của từng cá nhân trong
nhà trường đã khó mà gꢁn kết được các cá nhân
này càng khó hơn.
Thầy N.V.T - hiệu trưởng một trường phổ
thông tại Phú Thọ - nêu quan điểm: “Có dịp
được tham quan, học tập một số trường bạn, tôi
thường cảm thấy rất hăm hở áp dụng và triển
khai những cách làm hay có thể học tập nhưng
cái khó là chưa biết bꢁt đầu từ đâu. Tôi cũng nỗ
lực trong việc xây dựng một văn hóa nhà
trường sẵn sàng cho sự thay đổi nhưng gặp khó
Kết quả bảng 2 cho thấy 2/9 kỹ năng thành
phần đạt mức khá (CM1, CM4); 6/9 kỹ năng
đạt mức trung bình và 1/9 kỹ năng (Kꢂ năng
phát triꢄn nhóm, tổ/đội chức năng với sức mạnh
đꢄ dẫn dắt sꢅ thay đổi trong nhà trường - CM2)
đạt mức dưới trung bình.
Qua trao đổi, các cán bộ quản lý cho biết
chưa khi nào nhà trường phổ thông tại Việt
Nam lại đứng trước nhiều thay đổi như giai
đoạn hiện nay. Những thay đổi đến từ bên trong
và bên ngoài nhà trường khiến cho chính họ -
những người lãnh đạo mỗi nhà trường cũng gặp
phải nhiều lúng túng. Bên cạnh đó, sự thay đổi
dường như lại mâu thuẫn với những đặc trưng
về tính ổn đinh, có phần bảo thủ của tập thể cán
bộ giáo viên trong nhà trường.
Thầy N.M.Ph - một Hiệu trưởng trường
THPT tại Hà Nội - chia sẻ quan điểm: Bản thân
thầy vốn là hiệu phó ở một trường THPT có
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
25
khăn giữa cái mong muốn và cái có thể thực
hiện. Nhìn chung rào cản còn nhiều quá!”.
Cô T.T.H.Y. - Hiệu trưởng một trường
THPT ở Hà Nội cho biết: “Chưa bao giờ nhà
trường phổ thông tại Việt Nam đứng trước
nhiều thay đổi như giai đoạn hiện nay. Sự thay
đổi từ chính nội tại nhà trường và những đòi hỏi
từ bên ngoài nhà trường như sự thay đổi về
chính sách, chương trình cũng như xu hướng về
hợp tác, hội nhập quốc tế. Quản lý sự thay đổi
trong nhà trường theo quan điểm của tôi đòi hỏi
sự sáng tạo từ Ban giám hiệu nhà trường, sự
chấp nhận rủi ro, tuy nhiên điều quan trọng hơn
theo kinh nghiệm cá nhân tôi là xây dựng được
văn hóa của tập thể nhà trường để thích ứng với
sự thay đổi, phải có sự đồng hành của tập thể”.
(ii) Kꢂ năng xây dꢅng chiꢆn lược phát triꢄn
nhà trường
còn lại đạt mức độ trung bình trong đó Kꢂ năng
xây dꢅng kꢆ hoạch hành động (Mean: 3.11) là ở
mức thấp nhất. Như vậy có thể thấy vai trò lãnh
đạo của hiệu trưởng các trường phổ thông đã
ngày càng được quan tâm và hoàn thiện mặc dù
không phải không còn những khó khăn,
hạn chế. Qua trao đổi, nhiều cán bộ quản lý cho
biết bản thân họ vốn trưởng thành từ giáo viên.
Họ có thể là những giáo viên dạy giỏi, chuyên
môn vững nhưng khi trở thành nhà quản lý đa
số họ lại chưa được chuẩn bị về kiến thức và
đặc biệt là kỹ năng quản lý dẫn đến tình trạng
vừa làm vừa học hỏi. Việc thu thập thông tin và
có những dự báo để xâ dựng kế hoạch đòi hỏi
cái nhìn chiến lược của hiệu trưởng nhà trường
phải mở rộng từ phạm vi của một đơn vị nhỏ
(chẳng hạn như tổ bộ môn) sang phạm vi một
nhà trường gꢁn với sứ mệnh nhà trường đó. Bà
T.T.H.Y - Hiệu trưởng một trường THPT ở Hà
Nội - cho biết những kế hoạch mang tính ngꢁn
hạn và trung hạn bản thân bà cũng như nhiều
hiệu trưởng khác có thể khá thành thạo, nhưng
với những kế hoạch dài hạn mang tính chiến
lược lại gặp khó khăn trong việc dự báo được
bối cảnh xã hội, những tác động đến
nhà trường.
Bảng hỏi cho kỹ năng xây dựng chiến lược
phát triển nhà trường thiết kế với 8 items có nội
dung như sau (Bảng 3):
Đánh giá:
Kết quả bảng 3 cho thấy 3/8 kỹ năng thành
phần của cán bộ quản lý được thực hiện ở mức
độ khá (trong đó cao nhất là Kꢂ năng chia sẻ
tầm nhꢇn, giá trị và mục tiêu của nhà trường với
cộng đồng và xã hội - Mean: 3.72); 5/8 kỹ năng
Bảng 3. Thực trạng kỹ năng xây dựng chiến lược phát triển nhà trường của cán bộ quản lý trường phổ thông
Item
SD1
Nội dung
Mean (1-5)
SD
0.784
Thu thập thông tin và dự báo nhằm phân tích, đánh giá những 3,57
thông tin đã xác định
SD2
Chia sẻ tầm nhìn, giá trị và mục tiêu của nhà trường với cộng 3,72
đồng và xã hội
0.726
SD3
SD4
SD5
Xác định vấn đề cần ưu tiên giải quyết trong những giai đoạn
Xây dựng kế hoạch hành động
Chia sẻ, thu hút và quản lý các nguồn nhân lực để thực hiện mục 3,37
tiêu, sứ mệnh
3,69
3,11
0.725
0.813
0,755
SD6
SD7
SD8
Thúc đẩy sự cam kết của các lực lượng bên trong và bên ngoài 3,21
nhà trường để thực hiện mục tiêu
Xây dựng các chính sách trong nội bộ Nhà trường nhằm tối đa 3,42
hóa khả năng thực hiện các mục tiêu của Nhà trường
Đánh giá, phản hồi để theo dõi sự tiến bộ ở các mặt trong hoạt 3,18
động của nhà trường hướng vào các mục tiêu chung
0.810
0.877
0.721
Điểm trung bình
3,40
l
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
26
h
Đồng tình với quan điểm này, một số hiệu
lượng bên ngoài nhà trường cũng chưa thực sự
tốt dẫn đến những cản trợ cho xây dựng và thực
hiện các mục tiêu mang tính chiến lược. Những
khó khăn nêu trên là lí do để kỹ năng xây dựng
chiến lược phát triển nhà trường của hiệu
trưởng các trường phổ thông hiện nay còn có
những hạn chế.
trưởng còn chia sẻ quan điểm, có địa phương
thực hiện luân chuyển cán bộ. Có khi qua một
nhiệm kỳ, ở một trường đã dần hiểu và xây
dựng văn hóa dần đi vào ổn định thì được phân
công sang trường khác. Văn hóa nhiệm kỳ cùng
những điểm chưa hợp lý trong chính sách nói
chung cũng khiến cho việc xây dựng các mục
tiêu có tính chiến lược trở nên khó khăn hơn.
Bên cạnh đó, mức độ chia sẻ mục tiêu, sứ mệnh
ngay chính trong tập thể nhà trường và các lực
(iii) Kꢂ năng phát triꢄn chuyên môn
Bảng hỏi cho kỹ năng phát triển chuyên
môn được thiết kế với 9 items có nội dung
như sau:
Bảng 4. Thực trạng kỹ năng phát triển chuyên môn giáo viên của cán bộ quản lý trường phổ thông
Item
PD1
Nội dung
Mean (1-5)
SD
Chia sẻ, tạo sự đồng thuận trong tập thể cán bộ giáo viên về 3,87
0.874
những sứ mệnh, giá trị và mục tiêu chất lượng của nhà trường
PD2
Theo dõi thường xuyên các yếu tố quan trọng của nỗ lực cải 3,41
0.715
thiện chất lượng nhà trường.
PD3
PD4
Xây dựng văn hóa học hỏi, hợp tác trong nhà trường
3,27
0.726
0.814
Khuyến khích, ủng hộ thử nghiệm và các ý tưởng, sáng kiến 3,12
chuyên môn của giáo viên.
PD5
PD6
PD7
Duy trì và phát triển các cam kết về phát triển chuyên môn 3,45
giáo viên
Cung cấp các điều kiện thuận lợi để hỗ trợ bồi dưỡng, phát triển 3,21
chuyên môn giáo viên
0,776
0.811
0.897
Cung cấp các chương trình bồi dưỡng, phát triển chuyên môn 2,77
giáo viên có mục tiêu và nội dung được xây dựng dựa trên các
dữ liệu nghiên cứu thực tế.
PD8
PD9
Khuyến khích, đề cao các cá nhân giáo viên và tổ chuyên môn 3,88
tự hiệu quả
Duy trì cam kết cải thiện liên tục chất lượng chuyên môn của 3,29
0.701
0.861
nhà trường.
Điểm trung bình
3,36
S
Đánh giá:
Qua phỏng vấn hiệu trưởng các trường
THPT cũng cho kết quả tương tự. Bà V.T.Th -
hiệu trưởng một trường THPT tại Vꢂnh Phúc -
cho biết bản thân bà cũng như các hiệu trưởng
khác đánh giá cao hoạt động phát triển chuyên
môn giáo viên, những kỹ năng như khuyến
khích các cá nhân, tập thể điển hình có thành
tích chuyên môn hay chia sẻ sứ mệnh, nhiệm vụ
giáo dục của nhà trường được vận dụng thường
xuyên. Bên cạnh đó, cũng phải thừa nhận có
những kỹ năng khó thực hiện, ví dụ như làm
sao để xây dựng văn hóa học hỏi trong một tập
thể cán bộ giáo viên, bằng cách nào để có đủ
Kết quả bảng 4 cho thấy kỹ năng phát triển
chuyên môn giáo viên của cán bộ quản lý ở
mức độ trung bình với Mean là 3,36. Có 4/9 kỹ
năng thành phần của các cán bộ quản lý trường
THPT thực hiện đạt kết quả khá, còn lại 5/9 đạt
kết quả trung bình. Kꢂ năng khuyꢆn khích, đꢀ
cao các cá nhân giáo viên và tổ chuyên môn tꢅ
hiệu quả có mean cao nhất (3.88) và Kꢂ năng
cung cấp các chương trꢇnh bồi dưỡng, phát
triꢄn chuyên môn giáo viên có mục tiêu và nội
dung được xây dựng dựa trên các dữ liệu
nghiên cứu thực tế có mean thấp nhất (2.77).
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
27
điều kiện duy trì thường xuyên các hoạt động
bồi dưỡng chuyên môn trong nhà trường khi mà
còn có quá nhiều khó khăn mặc dù chúng tôi
biết những chương trình như thế là cần thiết và
đáp ứng đúng, sát với nhu cầu bồi dưỡng của
giáo viên. Bà T.T.H.Y. - Hiệu trưởng một
trường THPT ở Hà Nội - nêu quan điểm: Bằng
kinh nghiệm của mình tôi coi trọng kỹ năng
phát triển chuyên môn giáo viên bởi đó là chìa
khóa chất lượng, là lợi thế cạnh tranh của chúng
tôi nhưng việc làm như thế nào trong điều kiện
hiện có là một vấn đề khác. Tôi phải thừa nhận
sự khó khăn trong xây dựng một văn hóa biết
học hỏi của nhà trường nói chung. Thầy cô có
kinh nghiệm ngại chia sẻ chuyên môn, thầy cô
giáo trẻ thì cũng không sẵn lòng để học hỏi. Sự
thừa nhận rằng tôi cần phải học hỏi từ người
khác là điều mọi người e ngại như thể đó là sự
công nhận hạn chế của mình.
Đánh giá:
Kết quả bảng 5 cho thấy 2/5 kỹ năng thành
phần được các cán bộ quản lý thực hiện ở mức
độ khá, 3/5 kỹ năng còn lại ở mức trung bình và
không có kỹ năng nào ở mức dưới trung bình.
Các cán bộ quản lý khi thảo luận đều có đánh
giá chung rằng tình trạng stress ngày càng gia
tăng tỉ lệ thuận với những áp lực đang đặt lên
các cán bộ giáo viên với bất kỳ vai trò nào của
họ trong xã hội đặc biệt là những thay đổi diễn
ra bên trong và bên ngoài nhà trường, những
vai trò, sứ mệnh mà xã hội kỳ vọng ở thầy cô.
Tuy thực tế là vậy, xong đa số stress của cán bộ
giáo viên và của chính cán bộ quản lý lại không
được quan tâm đúng mức và bị dấu đi. Thầy
hiệu trưởng P.H.H cho biết: “Bản thân chúng
tôi cũng là những cũng đang phải chịu đựng
stress, áp lực về trách nhiệm giải trình chất
lượng với cơ quan quản lý, với địa phương.
Cùng với đó là những xung đột trong tập tập thể
về sự cân đối các nguồn lực được phꢀp huy
động và nhu cầu để phát triển nhà trường…”.
(iv) Kꢂ năng quản lý Stress
Bảng hỏi cho kỹ năng quản lý stress được
thiết kế với 9 items có nội dung như sau
(Bảng 3.5):
Bảng 3.5. Thực trạng kỹ năng quản lý stress của cán bộ quản lý trường phổ thông
Item Nội dung Mean (1-5) SD
SM1 Loại bỏ, hạn chế yếu tố gây stress
SM2 Giảm thiểu các tác động tiêu cực từ stress
SM3 Thay đổi nhận thức về stress
SM4 Kiểm soát các tác động của stress
SM5 Cung cấp các hỗ trợ can thiệp cho tình trạng stress 3,20
3,26
3,31
3,44
3,41
0.821
0.762
0.812
0.818
0.834
Điểm trung bình
3,32
I
Thực tế về những hành vi bột phát, nằm
thiệp này có thể là gì và bằng cách nào huy
động được.
ngoài phạm vi quyền hạn của cán bộ giáo viên
ở nhiều địa phương như đã diễn ra có thể nhận
thấy một phần nguyên nhân từ tình trạng stress
ở trong đó. Nhiều cán bộ quản lý cũng đồng
tình quan điểm hạn chế trong kỹ năng quản lý
stress có phần từ khách quan nhưng trong đó có
cả lí do chủ quan là bản thân cán bộ quản lý
cũng chưa thành thạo các kỹ năng này thậm chí
ngay trong quản lý stress cho chính họ. Các cán
bộ quản lý đánh giá kỹ năng khó nhất là cung
cấp các hỗ trợ can thiệp cho stress trong nhà
trường, băn khoăn nói chung là các hỗ trợ can
(v) Đánh giá chung
Kết quả khảo sát cho thấy 4 kỹ năng nêu
trên của các cán bộ quản lý (hiệu trưởng, hiệu
phó) các trường phổ thông hiện nay đều ở mức
độ trung bình. Trong 4 kỹ năng thành phần
thuộc nhóm kỹ năng này có Kỹ năng xây dựng
chiến lược nhà trường ở mức độ cao nhất với
(Mean: 3,40) sau đó là Kỹ năng phát triển
chuyên môn (3,36); Kỹ năng quản lý stress
(3,32), và Kỹ năng quản lý sự thay đổi thực
hiện ở mức độ thấp nhất (3,06).
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
28
lý hoạt động dạy học; Kỹ năng quản lý, phát
triển chương trình; Kỹ năng quản lý chất lượng
nhà trường.
- Kết quả nghiên cứu thực trạng mức độ
thực hiện kỹ năng quản lý, lãnh đạo của các cán
bộ quản lý (hiệu trưởng, hiệu phó) trường phổ
thông đạt mức độ trung bình. Thực tế này đặt ra
một yêu cầu trong thiết kế nội dung, tổ chức
thực hiện các chương trình bồi dưỡng, phát
triển chuyên môn quản lý cho các cán bộ quản
lý đặc biệt trong bối cảnh các nhà trường phổ
thông đang đứng trước áp lực ngày một gia tăng
về đổi mới căn bản trong giáo dục đào tạo.
Hình 2. Mô hình đánh giá thực trạng mức độ thực
hiện kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ quản lý.
5. Kết luận
- Về vấn đề kỹ năng, chúng tôi khái quát lại
hai hướng nghiên cứu chủ yếu: Coi kỹ năng là
biểu hiện của năng lực - khả năng thực hiện
hành động và xu hướng coi kỹ năng là mặt kỹ
thuật - trình độ của hành động, hoạt động. Với
mục tiêu nghiên cứu của đề tài, chúng tôi thống
nhất đưa ra quan niệm: Kỹ năng là sự vận dụng
những tri thức, kinh nghiệm, thái độ của cá
nhân một cách đúng đꢁn và phù hợp với thực
tiễn vào trong những điều kiện cụ thể để thực
hiện hành động đó có kết quả. Kỹ năng không
phải là bẩm sinh của mỗi cá nhân mà là sản
phẩm của hoạt động thực tiễn. Kết quả thực
hiện kỹ năng là sự tổng hòa của kiến thức, thái
độ… của cá nhân với mỗi tình huống cụ thể
trong khách quan.
- Kỹ năng quản lý, lãnh đạo là sự vận dụng
có hiệu quả những tri thức, kinh nghiệm, hiểu
biết của nhà quản lý vào trong hoạt động quản
lý của mình ở những tổ chức cụ thể để thực
hiện mục tiêu đã đề ra. Trên cơ sở định nghꢂa
này mà chúng tôi đưa ra quan niệm: Kỹ năng
quản lý, lãnh đạo của cán bộ quản lý (hiệu
trưởng, hiệu phó) trường phổ thông là sự vận
dụng những tri thức, kinh nghiệm, thái độ một
cách đúng đꢁn và phù hợp với thực tiễn vào
trong những điều kiện cụ thể để thực hiện vai
trò quản lý, điều hành nhà trường phổ thông có
hiệu quả.
Lời cảm ơn
Nghiên cứu trên đây (mã số QG.16.62) do
nhóm các tác giả thuộc Trường Đại học Giáo,
Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện, được tài
trợ
bởi
Đại
học
Quốc
gia
Hà
Nội (VNU).
Tài liệu tham khảo
[1] Nguyễn Thị Mỹ Lộc (chủ biên), Dương Thị
Hoàng Yến, Nguyễn Phương Huyền, Ứng dụng
Tâm lý học trong quản lý giáo dục, NXB Đại học
Quốc Gia, 2018.
[2] N.C. Cranston, School based management,
Leaders and leadership: change and challenges for
principals, International Studies in Educational
Administration. 30(1) (2002) 2-12.
[3] Halimah M. Yusof , Hamdan A. Kadir, Mastura
Mahfar, The Role of Emotions in Leadership
Faculty of Management, Universiti Teknologi
Malaysia, UTM Skudai, Johor, Malaysia.
[4] Ira Pant, Bassam Baroudi, Project Management
Education: The Human Skills Imperative, School of
Natural And Built Environments, University of South
Australia (City East), North Terrace, Adelaide, South
Australia, Australia, 2007.
[5] Y.C. Cheng, School effectiveness and school
based
management:
A
mechanism
for
development, London: Falmer Press, 1996.
[6] R. Andrews, R. Soder, Principal leadership and
student achievement. Educational leadership,
44(6), 9-11. L.G. Beck, J. Murphy, Ethics in
Educational Leadership Programs. Thousand
Oaks: Corwin Press, 1987.
[7] Sailesh Sharma, Attributes of school principals-
leadership qualities and capacities- Institute of
Principalship Studies, University of Malaya,
Kuala Lumpur, Malaysia.
- Kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ
quản lý (hiệu trưởng; hiệu phó) các trường phổ
thông bao gồm: Kỹ năng quản lý sự thay đổi;
Kỹ năng xây dựng chiến lược phát triển nhà
trường; Kỹ năng phát triển chuyên môn; Kỹ
năng quản lý stress; Kỹ năng tạo động lực; Kỹ
năng giao tiếp truyền thông; Kỹ năng huy động
cộng đồng phát triển nhà trường; Kỹ năng quản
N.P. Huyen, D.T.H. Yen / VNU Journal of Science: Education Research, Vol. 35, No. 1 (2019) 19-29
29
[8] Abdikadir Issa Farah, School Management:
Characteristics of Effective Principal, 2013.
Developing Insights And Skills, Open University
Press, 2007.
[9] S.T. Bossert, D.C. Dwyer, B. Rowan, G.V. Lee,
The instructional management role of the
principal. Educational Administration Quarterly.
18(3) (1982) 34-64.
[11] J.A. Lipham, Leadership and administration, In D.
Griffiths (Eds), Behavioral Sciencen and
Educational Administration, Chicago: University
of Chicago Press, 1964.
[10] M. Arikewuyo Olalekan, Teachers Perception of
Leadership Capacities of Their Principals,
Academic Leadership: The Online Journal, vol. 5,
Issue 3. Coleman, Marianne, Glover And Derek
(2010) Educational Leadership And Management:
[12] Anne Touwen, Handbook For Projects:
Development Management And Fundraising,
Convener Ifuw Special Committee On
Project Development, 2001.
11 trang
06/04/2022
5560
Bạn đang xem tài liệu "Kỹ năng quản lý, lãnh đạo của cán bộ quản lý trường phổ thông", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- ky_nang_quan_ly_lanh_dao_cua_can_bo_quan_ly_truong_pho_thong.pdf
