Khóa luận Khảo sát tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi tại Bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ

KHOA DƯỢC – ĐIỀU DƯỠNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

CHUYÊN NGÀNH: DƯỢC HỌC

MÃ SỐ: 52720401

KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

KHÁNG SINH TRONG ĐIỀU TRỊ VIÊM PHỔI

Ở TRẺ EM DƯỚI 5 TUỔI TẠI BỆNH VIỆN

ĐA KHOA KHU VỰC HỒNG NGỰ

Cán bộ hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

PGS.TS. BÙI TÙNG HIỆP

NGUYỄN THỊ MAI XUÂN

LỚP: ĐH DƯỢC 7B

MSSV: 12D720401189

Cần Thơ, 2017

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ

KHOA DƯỢC – ĐIỀU DƯỠNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

CHUYÊN NGÀNH: DƯỢC HỌC

MÃ SỐ: 52720401

KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

KHÁNG SINH TRONG ĐIỀU TRỊ VIÊM PHỔI

Ở TRẺ EM DƯỚI 5 TUỔI TẠI BỆNH VIỆN

ĐA KHOA KHU VỰC HỒNG NGỰ

Cán bộ hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

PGS.TS. BÙI TÙNG HIỆP

NGUYỄN THỊ MAI XUÂN

LỚP: ĐH DƯỢC 7B

MSSV: 12D720401189

Cần Thơ, 2017

i

LỜI CẢM TẠ

Để hoàn thành luận văn này đã có rất nhiều sự giúp đỡ của các giảng viên,

nhà trường, cơ quan, bạn bè và gia đình.

Xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Bùi Tùng Hiệp

là người thầy đáng kính đã trực tiếp hướng dẫn, hết lòng tận tình dạy bảo trong suốt

quá trình học tập, cho nhiều ý kiến quý báu, động viên, khuyến khích và dẫn dắt từ

những bước đầu tiên trên con đường nghiên cứu khoa học.

Xin bày tỏ lòng biết ơn trân trọng nhất đến Ban Giám Hiệu, Ban Chủ Nhiệm

Khoa Dược - Điều Dưỡng, Phòng Đào Tạo, DS. Giang Thị Thu Hồng và các

giảng viên của Trường Đại Học Tây Đô đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong quá trình

học tập và thực hiện nghiên cứu.

Xin chân thành cảm ơn BS.CKI. Võ Văn Hiêm, Ban Giám Đốc, Phòng Kế

Hoạch Tổng Hợp, BS. Lê Thị Châu, ĐD. Mai Thị Bé Năm và các anh chị Điều Dưỡng

đang công tác tại khoa Nhi bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự đã nhiệt tình

giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để thu thập số liệu, nghiên cứu và thực hiện luận văn

tốt nghiệp này.

Với tất cả tấm lòng kính trọng, xin cảm ơn các Thầy Cô trong Hội đồng chấm

luận văn tốt nghiệp đã đóng góp những ý kiến quý báu để tôi có thể hoàn thành luận

văn này.

Cũng xin gửi lời cảm ơn tới bạn bè, đã động viên cổ vũ, giúp đỡ rất nhiều trong

quá trình làm luận văn.

Xin dành tất cả tình cảm yêu quý và biết ơn đến những người thân trong

gia đình, những người đã hết lòng giúp đỡ trong cuộc sống và học tập.

Xin ghi khắc những tình cảm này.

ii

LỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Thị Mai Xuân, sinh viên khóa 7, Trường Đại học Tây Đô,

chuyên ngành Dược học, xin cam đoan:

1. Đây là luận văn do bản thân trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của

PGS.TS. Bùi Tùng Hiệp.

2. Các số liệu và thông tin nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và

khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu.

Cần Thơ, ngày 13 tháng 06 năm 2017

Nguyễn Thị Mai Xuân

iii

TÓM TẮT

Đặt vấn đề: Viêm phổi là bệnh lý thường gặp ở trẻ em, ước tính mỗi năm

trên thế giới có khoảng 155 triệu trẻ em dưới 5 tuổi được chẩn đoán viêm phổi,

trong đó 151 triệu trường hợp thuộc các nước đang phát triển (Principi N. and Esposito

S., 2010). Việt Nam nằm trong 15 nước có trẻ em viêm phổi nhiều nhất với 2 triệu

trường hợp mỗi năm (Unicef/WHO, 2006). Kháng sinh đã giúp điều trị bệnh và

góp phần hạ thấp tỷ lệ tử vong. Tuy nhiên, trong điều trị viêm phổi có xu hướng

sử dụng quá rộng rãi và phối hợp kháng sinh quá thường xuyên một cách không cần

thiết.

Mục tiêu: Khảo sát tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi ở

trẻ em dưới 5 tuổi tại bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự năm 2016.

Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Mô tả cắt ngang hồi cứu. Tất cả 209

trẻ dưới 5 tuổi được chẩn đoán viêm phổi nhập vào khoa Nhi bệnh viện Đa khoa

khu vực Hồng Ngự, từ 1/2016 đến 12/2016.

Kết quả: Trong nghiên cứu có 209 trẻ viêm phổi, gồm 119 (56,9 %) nam và

90 (43,1 %) nữ. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Nhóm tuổi ≤ 12 tháng mắc

bệnh nhiều nhất 134 (64,1 %), nhóm 13 – 24 tháng 42 (20,1 %), nhóm 25 – 59 tháng

42 (15,8 %), tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 11,7 ± 12,3 tháng, tuổi trẻ nhỏ

nhất là 11 ngày và lớn nhất là 59 tháng. Trẻ viêm phổi nhập viện chủ yếu vào tháng 2

(20,6 %) và tháng 10 (16,3 %). Tình trạng bệnh nhân xuất viện: Khỏi chiếm tỷ lệ cao

79,9 %. 100 % bệnh án không có làm kháng sinh đồ. Nhóm kháng sinh được sử dụng

nhiều nhất là nhóm Cefalosporine thế hệ 3. Cefotaxim là kháng sinh được sử dụng

nhiều nhất trong cả đợt điều trị 50,8 %, tiếp đến là Amoxicillin + Acid Clavulanic

là 12,9 %. Kháng sinh điều trị ban đầu chủ yếu là Cefotaxim. Các kháng sinh sử dụng

đường tiêm là chủ yếu. Phác đồ đơn trị liệu vẫn là lựa chọn ưu tiên với tỷ lệ 46,9 %,

≥ 2 loại chiếm 39,7 %, phối hợp chiếm 13,4 %. Có sự giảm số ngày điều trị khi

phối hợp kháng sinh. Phối hợp kháng sinh là Cefotaxim + Gentamicin là chủ yếu

lựa chọn ưu tiên. Thời gian điều trị trung bình là 7,4 ± 3,2 ngày. Về tương tác

trong phối hợp kháng sinh: Có tương tác là 12,0 %. Tất cả tương tác xảy ra ở mức độ

trung bình.

Kết luận: Khi tiếp nhận và điều trị viêm phổi cần chú ý các trường hợp trẻ

≤ 12 tháng, nhóm Cefalosporine thế hệ 3 là kháng sinh được sử dụng nhiều nhất.

Kháng sinh điều trị ban đầu phần lớn là Cefotaxim, sử dụng đường tiêm và

iv

dùng phác đồ đơn trị liệu được sử dụng chủ yếu. Có sự giảm số ngày khi phối hợp

điều trị. Phối hợp kháng sinh là Cefotaxim + Gentamicin là chủ yếu lựa chọn ưu tiên.

Thời gian điều trị trung bình là 7,4 ± 3,2 ngày. Tương tác khi phối hợp kháng sinh

xảy ra ở mức độ trung bình.

v

MỤC LỤC

L Ờ I C Ả M T Ạ ..................................................................................................................i

L ỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................ii

TÓM TẮ T .................................................................................................................... iii

M Ụ C L Ụ C ......................................................................................................................v

DANH SÁCH B Ả NG................................................................................................. viii

DANH SÁCH HÌNH ....................................................................................................iix

DANH M Ụ C T Ừ VI Ế T T Ắ T ........................................................................................x

CHƯƠNG 1 . M Ở ĐẦ U .................................................................................................1

CHƯƠNG 2. T ỔNG QUAN TÀI LIỆ U ......................................................................3

2.1 B Ệ NH VI ỆN ĐA KHOA KHU VỰ C H Ồ NG NG Ự ................................................3

2.2 B ỆNH VIÊM PHỔ I...................................................................................................4

2.2.1 Định nghĩa viêm phổ i .......................................................................................4

2.2.2 Tình hình dị ch t ể ...............................................................................................5

2.2.3 Nguyên nhân gây bệ nh .....................................................................................7

2.2.4. Phân loạ i...........................................................................................................8

2.2.5 Ch ẩn đoán ..........................................................................................................9

2.3 S Ử D ỤNG KHÁNG SINH CHO TRẺ EM ............................................................10

2.3.1 Nguyên tắ c trong s ử d ụng kháng sinh ...........................................................10

2.3.2 S ử d ụng kháng sinh vớ i tr ẻ em ......................................................................11

2.3.3 Phác đồ c ủ a khoa Nhi b ệ nh vi ện đa khoa khu vự c H ồ ng Ng ự .....................12

2.3.4 Các điể m c ần lưu ý khi sử d ụng kháng sinh trong điề u tr ị viêm phổ i ở tr ẻ

em ..................................................................................................................................14

2.4 M Ộ T S Ố KHÁNG SINH THƯỜNG DÙNG TRONG ĐIỀ U TR Ị VIÊM PHỔ I Ở

TR Ẻ EM DƯỚ I 5 TU Ổ I................................................................................................16

2.4.1 Nhóm Penicillin ..............................................................................................16

2.4.2 Nhóm Cephalospori n ......................................................................................18

vi

2.4.3 Nhóm Aminos id..............................................................................................19

2.4.4 Nhóm Macroli d ...............................................................................................20

CHƯƠNG 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨ U .......................22

3.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨ U.................................................................................22

3.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨ U ...........................................................................22

3.2.1 Thi ế t k ế nghiên cứ u ........................................................................................22

3.2.2 C ỡ m ẫ u ............................................................................................................22

3.2.3 Phương pháp chọ n m ẫ u ..................................................................................22

3.2.4 N ội dung nghiên cứ u ......................................................................................22

3.2.5 Phương pháp thu thậ p d ữ li ệ u ........................................................................25

3.2.6 P hương pháp kiểm soát sai số ........................................................................25

3.3. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LI ỆU VÀ PHÂN TÍCH KẾ T QU Ả .......................25

3.4. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨ U .....................................................................25

CHƯƠNG 4 . K Ế T QU Ả VÀ BÀN LUẬ N .................................................................26

4.1 ĐẶC ĐIỂ M B ỆNH NHI LIÊN QUAN TỚ I VI Ệ C S Ử D ỤNG KHÁNG SIN H ....26

4.1.1 Phân bố theo gi ớ i ............................................................................................26

4.1.2 Phân bố theo tu ổ i ............................................................................................26

4.1.3 Ảnh hưở ng c ủ a th ờ i ti ết đế n b ệnh viêm phổ i................................................28

4.1.4 T ỷ l ệ b ệnh án có kháng sinh đồ trong điề u tr ị viêm phổ i.............................29

4.1.5 Tình trạ ng b ệ nh nhi xu ấ t vi ệ n ........................................................................30

4.2 TÌNH HÌNH SỬ D ỤNG KHÁNG SINH TRONG ĐIỀ U TR Ị VIÊM PHỔ I Ở TR Ẻ

EM DƯỚ I 5 TU Ổ I ........................................................................................................31

4.2.1 T ầ n su ất các nhóm kháng sinh sử d ụ ng.........................................................31

4.2.2 Các loại kháng sinh đượ c s ử d ụng trong điề u tr ị viêm phổ i ........................32

4.2.3 Các kháng sinh sử d ụng ban đầ u....................................................................34

4.2.4 T ỷ l ệ đườ ng s ử d ụng kháng sinh trong điề u tr ị viêm phổ i ...........................35

4.2.5 Độ dài đợt điề u tr ị b ằng kháng sinh ...............................................................35

4.2.6 Cách phố i h ợp kháng sinh trong điề u tr ị viêm phổ i ở tr ẻ em dướ i 5 tu ổ i ...37

viii

DANH SÁCH BẢNG

Bảng 2.1 Vi khuẩn gây viêm phổi ở trẻ em Việt Na m ....................................................8

Bảng 2.2 Hướng dẫn sử dụng kháng sinh cho trẻ em ....................................................12

Bảng 4.1 Phân bố theo giới ...........................................................................................26

Bảng 4.2 Phân bố theo tuổi ............................................................................................27

Bảng 4.3 Tỷ lệ bệnh án có kháng sinh đồ ......................................................................29

Bảng 4.4 Kết quả điều trị bệnh viêm phổi .....................................................................30

Bảng 4.5 Nhóm kháng sinh được sử dụng trong điều trị viêm phổi .............................31

Bảng 4.6 Loại kháng sinh sử dụng điều trị viêm phổi ..................................................33

Bảng 4.7 Kháng sinh lựa chọn điều trị ban đầu ............................................................34

Bảng 4.8 Tỷ lệ đường sử dụng kháng sinh ....................................................................35

Bảng 4.9 Thời gian điều trị kháng sinh tại bệnh viện ...................................................36

Bảng 4.10 Cách phối hợp kháng sinh trong điều trị viêm phổi .....................................37

Bảng 4.11 Tỷ lệ kháng sinh phối hợp ............................................................................38

B ả ng 4.12 T ỷ l ệ tương tác các kháng sinh điề u tr ị ........................................................39

Bảng 4.13 Tỷ lệ cặp kháng sinh điều trị có tương tá c ...................................................39

ix

DANH SÁCH HÌNH

Hình 2.1 Bệ nh vi ện Đa khoa khu vự c H ồ ng Ng ự ..........................................................4

Hình 2.2 Streptococcus pneumoni a .................................................................................8

Hình 2.3 Haemophilus influenzae ...................................................................................8

Hình 4.1 Phân bố các nhóm tuổ i ...................................................................................27

Hình 4.2 Tỷ lệ trẻ nhập viện theo tháng ........................................................................28

Hình 4.3 Tình trạ ng b ệ nh nhi xu ấ t vi ệ n.........................................................................30

Hình 4.4 Tỷ l ệ các nhóm kháng sinh đượ c s ử d ụ n g ......................................................31

Hình 4.5 Thời gian điều trị bằng kháng sinh tại bệnh viện...........................................36

Hình 4.8 Cách phối hợp kháng sinh trong điều trị viêm phổ i .......................................37

x

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Tiếng Anh

Tiếng Việt

BTS

British Thoracic Society

Hiệp hội lồng ngực Anh

Đa khoa khu vực

Cộng tác viên

ĐKKV

CTV

E.coli

Escherichia coli

Vi khuẩn Gram âm đường

ruột

HIV

Human Immunodeficiency

Syndrome

Virut gây suy giảm miễn

dịch ở người

MBC

Minimal Bactericidal

Concentration

Nồng độ diệt khuẩn tối thiểu

MIC

Minimal Inhibitory Concentration Nồng độ ức chế tối thiểu

Nhiễm khuẩn hô hấp

NKHH

PBP

Penicillin-Binding Proteins

RSV

Respiratory syncytial virus

Vi rút hợp bào hô hấp

Viêm phổi cộng đồng

Tổ chức Y tế Thế giới

VPCĐ

WHO

World Health Organization

1

CHƯƠNG 1

MỞ ĐẦU

Viêm phổi là bệnh lý thường gặp ở trẻ em, ước tính mỗi năm trên thế giới có

khoảng 155 triệu trẻ em dưới 5 tuổi được chẩn đoán viêm phổi, trong đó 151 triệu

trường hợp thuộc các nước đang phát triển (Harris M. and et al., 2011). Năm 2006,

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính có 20,0 % số trẻ tử vong là do nhiễm trùng

hô hấp dưới cấp tính, trong đó 90,0 % do viêm phổi (Unicef/WHO, 2006).

Việt Nam nằm trong 15 nước có trẻ em viêm phổi nhiều nhất với 2 triệu

trường hợp mỗi năm (Unicef/WHO, 2006). Theo Giáo Sư Nguyễn Đình Hường, tỷ lệ

tử vong do viêm phổi là 2,8 %, chiếm 33,0 % tổng số tử vong do mọi nguyên nhân ở

nước ta (Huỳnh Tiểu Niệm, 2012).

Nguyên nhân gây bệnh thường gặp là do virus và vi khuẩn. Vi khuẩn

thường gặp nhất là Streptococcus pneumoniae (phế cầu), Hemophilus influenzae,

Staphylococcus aureus.... Virus thường gặp gây viêm phổi ở trẻ em là virus hợp bào

hô hấp. Ngoài ra có thể có một số nguyên nhân ít gặp như nấm, ký sinh trùng, dị vật,

hóa chất (Bộ Y tế, 2015). Do nguyên nhân gây bệnh liên quan nhiều đến vi khuẩn,

kể cả khi nhiễm ban đầu là virus vì khả năng bội nhiễm vi khuẩn cũng rất cao. Vì vậy,

kháng sinh luôn đóng vai trò quan trọng trong điều trị viêm phổi.

Kháng sinh đã giúp điều trị bệnh và góp phần hạ thấp tỷ lệ tử vong. Tuy nhiên,

trong điều trị viêm phổi có xu hướng sử dụng quá rộng rãi và phối hợp kháng sinh

quá thường xuyên một cách không cần thiết. Việc chỉ định kháng sinh quá rộng rãi và

nhất là việc tự mua kháng sinh điều trị không có đơn của thầy thuốc là nguyên nhân

của tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh ngày càng tăng. Vì vậy mà việc nắm vững

các nguyên tắc sử dụng kháng sinh an toàn, hợp lý là vấn đề vô cùng thiết thực đối với

đội ngũ điều trị, trong đó có vai trò vô cùng quan trọng của người dược sĩ.

Chính vì những lý do nêu trên việc điều tra, đánh giá về việc cấp phát thuốc

kháng sinh tại các cơ sở y tế cần được quan tâm tốt để có hướng khắc phục đối với

công tác quản lý dược. Nhằm đảm bảo chất lượng thuốc kháng sinh được cấp phát

hợp lý, an toàn đến người dân. Trong quá trình học tập do nảy sinh nhiều thắc mắc,

đồng thời muốn tìm hiểu tình hình sử dụng nhóm thuốc này tại quê hương mình,...

Nên mạnh dạng làm đề tài “Khảo sát tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị

bệnh viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi tại bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự”.

Tuy đề tài chỉ dừng ở mức độ khảo sát nhưng hy vọng sẽ cung cấp một số kiến thức

2

cơ bản về việc sử dụng kháng sinh tại bệnh viện Đa khoa khu vực (ĐKKV) Hồng Ngự

nhằm góp phần giúp cho các nhà Quản Lý Dược tại bệnh viện có những cái nhìn

khái quát để có những biện pháp khắc phục và sử dụng kháng sinh được hiệu quả,

đề tài được tiến hành với 2 mục tiêu:

1. Khảo sát đặc điểm bệnh nhi trong điều trị viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi tại

bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự.

2. Khảo sát tình hình sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm phổi ở trẻ em

dưới 5 tuổi tại bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự.

Từ đó góp phần nâng cao tính an toàn, hợp lý hơn trong sử dụng kháng sinh,

đặc biệt trong Nhi khoa.

3

CHƯƠNG 2

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

2.1 BỆNH VIỆN ĐA KHOA KHU VỰC HỒNG NGỰ

Năm 1989 bên

ấp An Lôc, xa An Binh A, thi

huyên Hông Ngư

Sơ Y tê Đô

h viên đươc

̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣

h viên đươc dơi vê cơ sơ mơi xây dưng trên diên

tich 34.248 m²,

̉

̀ ́

́

tai

̣

xa Hô

̀

ng Ngư.

̣

Ngay 10 thang 3 năm 1994, bên

̣

h viên

trưc thuôc

. Tư đây

̣

̃

̀

́

̀

̉

̣

̀

̣

đươc

̣

đôi tên thanh bênh viên Đa khoa khu vưc

̣

Hô

̀

ng Ngư

̣

̀

́

̀

ng Thap, phuc

̣

vu

̣

va chăm soc cho nhân dân trong khu vưc

̣

̉

́

̀

́

̀

̉

bên

̣

trang bi

̣

nhiê

̀

u trang thiết bị hơn đê đap ưng yêu câ

̀

u phuc

̣

vu

̣

sưc khoe

̉

́

̣

cua nhân dân trong khu vưc.

̉

Bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng ngự là bệnh viện tuyến tỉnh, nằm phía bắc

sông Tiền, phụ trách công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho nhân dân trong

khu vực 4 huyện, thị và một bộ phận người dân Campuchia (bao gồm

huyện Hồng Ngự, Thị xã Hồng Ngự, huyện Tân Hồng và một phần của

huyện Tam Nông), với mật độ dân số trên 300.000 dân.

Trong những năm qua cùng với sự phát triển của xã hội, mức sống người dân

càng cao, nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân càng được quan tâm hơn.

̉

Bên

̣

h viên

̣

đa chu đôn

̣

g đâ

u tư trang thiê

may siêu âm mau, may CT Scaner, may nôi

̀

u tư phat triên ky thuât

̣

, bă

̀

ng cach thưc

̣

hiên

đa thông sô, may X - Quang,

soi tiêu hoa..., nhăm đap ưng nhu câ

̣ ̣

mô hinh xa hôi

̃

̀

̉

̃

́

̃

́

hoa trong đâ

̀

́

t bi

̣

y tê

́

như: May xet nghiêm

̣

́

̣

̀

u

́

̀

́

phuc

môt đơn vi

Môt

- Thưc

u tri tư 800 – 1000 lươt

̣

vu

̣

cua ngươi dân. Hiên

̣

tai

(benhviendkkvhongngu.vn).

g của bênh viên

chưc năng kham chưa bên

̣

bênh viên co 04 phong chưc năng, 13 khoa va

̣

̉

̀

́

̀

́

̀

̣

̣ ̣

Thận nhân tao

́

̣

sô hoat

̣

đôn

̣

hiên

̣

h: Hàng ngay bên

̣

h viên

̣ ́ ̣

h nhân va công suât sư dung giương > 120,0 %.

̉

̀

̣

thưc hiên kham

̣

́

̃

̀

́

va điê

̀

̣

bên

h viên

h viên, nhă

vu bênh nhân, bên

̀

- Đao tao

̣

can bô:

̣

Bên

cho nhân viên trong bên

đap ưng nhu câu phuc

̣

co kê

́

hoac

m câp nhât

h viên

̣

h đao tao

̣

ngă

́

n han

̣

, trung han

chuyên môn,

cho hoc sinh

̣

va dai han

̣

̀

́

̀

̣

̀

̣

va nâng cao trinh đô

̣

̀

̣

cung la cơ sơ đao tao

̣

̉

́

̃

̀

trung hoc

̣

.

- Nghiên cưu khoa hoc

̣

: Cac đê

̀

tai nghiên cứu khoa học đa đươc

̣

ap dun

̣

g vao

́

̀

̃

́

̀

thưc

̣

tê

́

gop phâ

̀

n nâng cao châ

́

t lươn

̣

g điê

̀

u tri

̣

va sư

̣

hai long cua ngươi bên

̣

h.

̉

́

̀

4

- Chi đao

̣

tuyê

h hô trơ

, chuyên giao ky thuât

́

n: La bên

̣

h viên

cho tuyên trươc vê

cho tuyê

̣

phu

̣

trach tuyê

́

n khu vưc

̣

, hang năm bên

̣

h viên

cung như tâp huâ

g điêu tri

̣

̉

̀

́

̀

đê

̀

u co kê

́

hoac

̣

̃

̣

́

̀

chuyên môn ky thuât

̣

́

n

́

̃

̉

đao tao

̣

́

n trươc nhă

̀

m nâng cao châ

́

t lươn

̣

̀

̃

́

cho tuyê

- Hơp c tê

̣ ̣

va điêu tri bênh nhân Campuchia (benhviendkkvhongngu.vn).

́

n cơ sơ.

̉

́ ̣ ́ ́ ́

: Tham gia cac chương trinh dư an quôc tê va tô chưc tiêp

́ ́ ̀ ́

̀

̣

tac quô

́

nhân

̣

̀

Hình 2.1 Bệnh viện Đa khoa khu vực Hồng Ngự (benhviendkkvhongngu.vn)

2.2 BỆNH VIÊM PHỔI

2.2.1 Định nghĩa viêm phổi

Viêm phổi cộng đồng (VPCĐ) là viêm nhu mô phổi, một biểu hiện lâm sàng

của nhiễm khuẩn hô hấp dưới (NKHH). NKHH dưới được xem là nhiễm khuẩn đường

hô hấp xảy ra ở mốc dưới hai dây thanh âm. NKHH dưới là một hội chứng bao gồm

viêm phế quản, viêm phổi hoặc phối hợp cả ba bệnh này, có thể khó phân biệt trên

lâm sàng. Theo WHO viêm phổi bao gồm viêm phế quản, viêm phế quản phổi,

viêm phổi thùy và áp xe phổi.

Theo Hiệp hội Lồng Ngực Anh (BTS): VPCĐ có thể được định nghĩa trên

lâm sàng là một trẻ trước đây khỏe mạnh, nay có các dấu hiệu và triệu chứng của

viêm phổi do nhiễm trùng mắc phải ở ngoài bệnh viện. Ở các nước phát triển,

bệnh có thể được xác định bởi hình ảnh đông đặc phổi trên X - Quang. Ở các nước

5

đang phát triển, thuật ngữ thường dùng là nhiễm trùng hô hấp cấp tính (Harris M. and

et al., 2011).

Theo Hiệp hội Lồng Ngực Nam Phi: VPCĐ là nhiễm trùng cấp tính của

đường hô hấp dưới mắc phải ở cộng đồng, thời gian dưới 14 ngày, bao gồm ho hoặc

khó thở, thở nhanh hoặc co lõm ngực (Zar H.J. and et al., 2009).

Theo Joan M. Langley, John S.Bradley và Alberta Guideline: VPCĐ là

bệnh nhiễm trùng nhu mô phổi cấp tính ở một trẻ khỏe mạnh không nhập viện

trong vòng ≤ 14 ngày hoặc ≤ 4 ngày sau khi nhập viện trước khi bắt đầu có các

triệu chứng. Chẩn đoán cần 2 dấu hiệu lâm sàng: Sốt, thở nhanh và X - Quang phổi

có thâm nhiễm mới phù hợp nhiễm trùng. Các dấu hiệu lâm sàng khác ( ≥ 2 dấu hiệu)

là ho, khó thở, thay đổi tính chất hoặc tăng bài tiết đàm, đông đặc phổi, giảm oxy máu

(Langley J.M. and et al., 2005).

2.2.2 Tình hình dịch tể

2.2.2.1 Trên thế giới

Viêm phổi là bệnh rất phổ biến ở trẻ < 5 tuổi. Theo Rudan and et al. (2008),

có hơn 150 triệu trẻ < 5 tuổi trên toàn thế giới mắc viêm phổi mỗi năm, trong đó,

ở các nước đang phát triển chiếm 97,0% mà chủ yếu là Châu Phi và Đông Nam Á

(Igor Rudan and Tomaskovic L., 2004; Igor Rudan and et al., 2008).

Theo Hội nghị Washington năm 1991, số lần mắc viêm phổi hàng năm

trong 100 trẻ ở Gadchiroli (Ấn Độ) là 13, ở Băngkok (Thái Lan) là 7, ở Maragua

(Kenia) là 18, ở Basse (Gambia) là 17, trong khi đó ở Chapel Hill (Mỹ) tỷ lệ này

là 3,6 và ở Seatle (Mỹ) 3 (Nguyễn Thị Ngọc Hoa, 2014).

Năm 1990, Tổ chức y tế thế giới (WHO), ước tính hàng năm có khoảng 15 triệu

trẻ em dưới 5 tuổi tử vong, trong đó nguyên nhân hàng đầu là viêm phổi 35,0 %, kế

đến là tiêu chảy 22,0 % (Huỳnh Văn Tường, 2011). Ở Mỹ, hàng năm có 2 - 2,5 triệu

người bị viêm phổi mắc phải ở cộng đồng (Robet Berkow and et al., 1997). Ở các

nước phát triển, nhiễm khuẩn cấp tính ở phổi là nguyên nhân gây tử vong từ 10,0 –

15,0 % ở trẻ em và người già, còn những nước đang phát triển thì tỷ lệ tử vong ở trẻ

em cao gấp 30 lần hơn các nước phát triển (Mathew E. L., 1994; Pedler, 1999). Tỷ lệ

mới mắc ở Đông Nam Á là 0,36 lần/trẻ - năm. Trong khi đó, ở các nước đã phát triển

như Mỹ và Châu Âu có tỷ lệ mới mắc thấp hơn, lần lượt là 0,10 và 0,06 lần/trẻ - năm,

trung bình khoảng 34 - 40 trường hợp/1000/năm và 36 trường hợp/1000/năm ở trẻ

< 5 tuổi. Sudan là nước có tỷ lệ mới mắc cao nhất với 0,48 lần/trẻ - năm. Tỷ lệ

mới mắc chung cho cả các nước đang phát triển và các nước đã phát triển là 0,26

lần/trẻ - năm (Roth D.E. and et al., 2008).

6

Ở các nước đang phát triển (2006), tỷ lệ nhập viện vì viêm phổi chiếm 30,0 -

40,0 % trẻ nhập viện do mọi nguyên nhân, chiếm 15,0 – 28,0 % trường hợp tử vong.

Những nghiên cứu ở Nam Phi cho thấy tỷ lệ tử vong ở trẻ nhập viện do viêm phổi

chiếm 8,0 – 22,0 % (Zar H.J. and et al., 2009; Zar H.J. and Madhi S.A., 2006).

Bệnh viêm phổi do vi khuẩn xảy ra ở tất cả các mùa nhưng phổ biến nhất là

mùa Đông và mùa Xuân. Hầu hết bệnh nhân (chiếm 85,0 – 90,0 %) mắc viêm phổi ở

cộng đồng. Tác nhân gây viêm phổi ở cộng đồng hay gặp nhất là Streptococcus

pneumoniae, Haemophilus influenzae và một số vi khuẩn kỵ khí, ký sinh trùng và

virus như Moraxella catarrhalis, Influenzae virus… Các tác nhân gây viêm phổi

trong bệnh viện thường gặp là Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus,

vi khuẩn Gram (-) như E.coli, Klebsiella… Tuy nhiên, đây thường là những trường

hợp bệnh nặng và có tỷ lệ tử vong cao (Mathew E. L., 1994; Pedler, 1999).

2.2.2.2 Trong nước

Theo kế hoạch hành động quốc gia về chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và

trẻ em giai đoạn 2016 – 2020, tử vong do viêm phổi đứng thứ 2 trong 5 nguyên nhân

chính gây tử vong trẻ em (Bộ Y tế, 2016). Hàng năm vẫn có khoảng 4000 trẻ em

dưới 5 tuổi chết vì viêm phổi (Bộ Y tế, 2014).

Theo thống kê tại các bệnh viện, nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính chiếm khoảng

hơn 1/3 tổng số trẻ đến khám tại các phòng khám và chiếm khoảng 30,0 - 40,0 %

tổng số trẻ nhập viện. Số trẻ tử vong do viêm phổi ở bệnh viện từ huyện đến

Trung ương chiếm 30,0 - 50,0 % trong số tử vong chung. Tại cộng đồng, tỷ lệ tử vong

do viêm phổi là 3/1.000 (Nguyễn Thị Ngọc Hoa, 2014).

Theo kết quả nghiên cứu của Đào Văn Thạo và Nguyễn Thị Thu Cúc (2016),

viêm phổi chiếm 33,7 %, viêm phổi nặng/bệnh rất nặng 17,5 % (Đào Văn Thạo và

Nguyễn Thị Thu Cúc, 2016).

Trong đề tài nghiên cứu của Nguyễn Thanh Phước "Tình hình viêm phổi ở

trẻ em tại khoa Nhi, Bệnh viện Lê Lợi" đưa ra cảnh báo về những nguy cơ mắc

bệnh viêm phổi ở trẻ, đặc biệt là vào giai đoạn chuyển mùa từ tháng 6 đến tháng 7.

Trong tổng số 1.650 trường hợp trẻ em từ 0 đến 5 tuổi nhập viện được khảo sát,

có gần 400 trường hợp mắc bệnh viêm phổi chiếm gần 24,0 %. Đây là tỷ lệ cao nhất

so với các bệnh thường gặp tại khoa Nhi như sốt xuất huyết, nhiễm trùng sơ sinh,

nhiễm trùng đường tiêu hóa, tiêu chảy cấp. Đặc biệt, cứ 10 trẻ nhập viện để điều trị

bệnh này thì có tới 7 em trong độ tuổi từ 2 tháng đến 24 tháng, số trẻ mắc bệnh rơi vào

các gia đình có điều kiện kinh tế thấp, trình độ học vấn của mẹ càng thấp chiếm

7

số đông (có 74,0 % số bà mẹ có con nhiễm bệnh viêm phổi học chưa hết lớp 12)

(Nguyễn Thị Ngọc Hoa, 2014).

2.2.3 Nguyên nhân gây bệnh

Theo Hội Lồng Ngực Anh (BTS), tỷ lệ viêm phổi không xác định được

nguyên nhân là 20,0 - 40,0 % (Harris M. and et al., 2011).

Có khoảng 60,0 – 70,0 % nguyên nhân viêm phổi ở trẻ nhỏ là do virus. Các loại

virus thường gặp là virus hợp bào hô hấp (RSV), á cúm, cúm, sởi… và có thể

gây thành dịch rải rác quanh năm. Vi khuẩn cũng là nguyên nhân quan trọng gặp

trong bệnh viêm phổi ở trẻ. Các chủng vi khuẩn khác nhau có tỷ lệ gặp tùy theo

nhóm tuổi vá các yếu tố liên quan.

Các loại vi khuẩn thường gặp thường là Streptococcus pneumonia (phế cầu),

Haemophilus influenzae, Moracella catarrhalis, Staphylococcus areus, vi khuẩn

Gram (-): Escherichia coli (E.coli), Proteus, Klebseilla, vi khuẩn không điển hình:

Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia. Ngoài ra có thể là nấm, ký sinh trùng và có thể

do hít sặc (khói bụi, thức ăn, dầu hôi, nước ối…) (Nguyễn Gia Khánh, 2009).

Theo nhiều nghiên cứu cho thấy có mối liên quan giữa tuổi với tác nhân

gây bệnh:

- Trẻ sơ sinh: Streptococcus nhóm B, Chlamydia, Trực khuẩn đường ruột.

- Từ 1 tới 6 tuổi: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae nhóm B,

Staphylococcus, Streptococcus nhóm A, Ho gà, Lao.

- Trên 6 tuổi: Mycoplasma pneumoniae, Streptococcus pneumoniae, Chlamydia

pneumoniae.

- Trẻ nằm viện kéo dài hoặc suy giảm miễn dịch: Klebsiella, Pseudomonas,

E. Coli, Candida albicans, Pneumocystic carinii (Nguyễn Gia Khánh, 2009).

Trong các loại vi khuẩn kể trên thì Streptococcus pneumonia, Haemophilus

influenzae là hai loại vi khuẩn thường gặp nhất là nguyên nhân chính gây viêm phổi

ở trẻ em.

Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu cũng cho kết quả tương tự. Sau đây là

một trong nhiều kết quả nghiên cứu về nguyên nhân vi khuẩn gây viêm phổi ở trẻ em

Việt Nam (kết quả nghiên cứu của Viện Vệ sinh dịch tể phối hợp với Viện Bảo vệ sức

khỏe trẻ em tại một phường ở Hà Nội).

8

Bảng 2.1 Vi khuẩn gây viêm phổi ở trẻ em Việt Nam

Vi khuẩn

Dương tính

Số lượng trẻ

Tỷ lệ (%)

49,6

191

Âm tính

194

50,4

Streptococcus pneumonia

Haemophilus influenzae

Branbanella catarrhalis

Staphylococcus areus

Streptococcus pyogenes

109

57,6

39

20,4

36

18,8

5

2,6

2

1,04

(Nguồn: Nguyễn Gia Khánh, 2009)

Các kết quả nghiên cứu khác cũng tương tự, nghĩa là hai loại vi khuẩn

thường gặp gây viêm phổi ở trẻ em Việt Nam vẫn là Streptococcus pneumonia và

Haemophilus influenzae (Nguyễn Gia Khánh, 2009).

Hình 2.2 Streptococcus pneumonia

Hình 2.3 Haemophilus influenzae

(Nguồn: Huỳnh Văn Tường, 2011)

2.2.4 Phân loại

2.2.4.1 Phân loại theo giải phẫu

- Viêm phế quản phổi: Thể lâm sàng phổ biến, chiếm > 80,0 % tổng số

viêm phổi, thường gặp ở trẻ < 3 tuổi, nhất là trẻ < 12 tháng tuổi, chiếm 65,0 %.

- Viêm phổi thùy hoặc tiểu thùy: Thường gặp ở trẻ > 3 tuổi.