Giáo trình Kinh tế vận chuyển đường biển - Ngành/nghề: Khai thác vận tải
CỤC HÀNG HẢI VIỆT NAM
TRƯỜNG CAO ĐẲNG HÀNG HẢI I
GIÁO TRÌNH
MÔN HỌC: KINH TẾ
VẬN CHUYỂN ĐƯỜNG BIỂN
NGÀNH/NGHỀ: KHAI THÁC VẬN TẢI
TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG
(Ban hành kèm theo Quyết định số.....QĐ/ ngày......tháng........năm....của Hiệu
Trưởng Trường Cao đẳng Hàng Hải I)
Hải phòng, năm 2017
1
LỜI MỞ ĐẦU
Để góp phần vào việc không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng
yêu cầu của thực tiễn trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, khoa Kinh tế trường
Cao đẳng Hàng hải đang cố gắng từng bước biên soạn giáo trình Kinh tế vận
chuyển đường biển một cách có hệ thống phù hợp với xu thế chung trên thế giới.
Kinh tế vận chuyển đường biển là môn khoa học cơ sở trong nội dung chương
trình đào tạo của nghề khai thác vận tải. Giáo trình đã trình bày những kiến thức
cơ bản về quá trình sản xuất vận tải; hệ thống vận tải quốc gia; nhu cầu vận tải và
năng lực vận tải; vốn kinh doanh, chi phí sản xuất, giá thành và giá cước vận tải
để phục vụ cho công tác lập kế hoạch và tổ chức khai thác phương tiện vận tải.
Giáo trình Kinh tế vận chuyển đường biển bao gồm các nội dung chính sau:
Chương 1. Đặc điểm của ngành vận tải
Chương 2. Nhu cầu vận chuyển
Chương 3. Sản xuất phục vụ trong vận chuyển đường biển
Chương 4. Chi phí và giá thành vận chuyển đường biển
Chương 5. Giá cước trong vận chuyển đường biển
Chương 6: Doanh thu và lợi nhuận
Giáo trình đã được trình bày với sự đóng góp kiến thức quý báu của tập thể
giáo viên bộ môn và các cán bộ chuyên ngành kinh tế vận tải biển, đồng thời tiếp
thu có chọn lọc các tài liệu chuyên ngành Hàng hải trong và ngoài nước, kết hợp
với thực tiễn đổi mới hiện nay ở Việt Nam.
Giáo trình là tài liệu giảng dạy chính thức cho sinh viên ngành Khai thác vận
tải, Trường Cao đẳng Hàng hải I, đồng thời là tài liệu tham khảo cho sinh viên
những ngành học có liên quan đến lĩnh vực chuyên môn này.
Chúng tôi rất mong nhận được những đóng góp bổ sung để giáo trình này
ngày càng hoàn thiện hơn và đáp ứng kịp thời những yêu cầu đổi mới của thực
tiễn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hải Phòng, ngày…..........tháng…........... năm 2017
Tham gia biên soạn
1. Chủ biên: Th.s. Đồng Phong Huyền
2. Th.s Trịnh Ngọc Thu Hà
3
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 2
MỤC LỤC................................................................................................................. 3
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. 7
DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... 8
DANH MỤC HÌNH VẼ............................................................................................ 9
GIÁO TRÌNH MÔN HỌC...................................................................................... 10
1.1. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế vận tải ........................................................ 12
1.2. Đặc điểm sản xuất của vận tải.......................................................................... 12
2. Vai trò của vận tải ............................................................................................... 13
2.1. Vai trò của vận tải trong sản xuất..................................................................... 13
2.2. Vai trò của vận tải đối với con người............................................................... 14
2.3. Chức năng quốc tế của vận tải ......................................................................... 15
3. Phân loại vận tải .................................................................................................. 15
3.1. Căn cứ theo mục đích và phạm vi sử dụng ...................................................... 15
3.2. Căn cứ theo đối tượng phục vụ ........................................................................ 15
3.3. Căn cứ theo hình thức vận tải........................................................................... 15
3.4. Căn cứ theo phương vận chuyển...................................................................... 16
3.5. Căn cứ theo cách tổ chức quá trình vận tải ...................................................... 16
5. Chu kỳ sản xuất vận tải ....................................................................................... 17
5.1. Giai đoạn chuẩn bị............................................................................................ 17
5.2. Giai đoạn bố trí phương tiện và nhận hàng...................................................... 17
5.3. Xếp hàng .......................................................................................................... 17
5.4. Lập đoàn phương tiện....................................................................................... 17
5.5. Giai đoạn vận chuyển....................................................................................... 18
5.6. Đón nhận phương tiện tại nơi đến.................................................................... 18
5.7. Giải phóng đoàn phương tiện........................................................................... 18
5.8. Dỡ hàng (trả khách).......................................................................................... 18
5.9. Chạy rỗng đến nơi nhận hàng mới................................................................... 19
Bài tập của học sinh, sinh viên................................................................................ 19
1. Nguồn gốc phát sinh nhu cầu vận chuyển........................................................... 20
1.1. Sự phân bố tài nguyên thiên nhiên................................................................... 20
1.2. Sự phân bố lực lượng sản xuất......................................................................... 21
2. Luồng vận chuyển............................................................................................... 22
2.1. Khái niệm luồng vận chuyển........................................................................... 22
2.2. Biểu diễn nhu cầu vận chuyển ......................................................................... 22
3. Các biến động của nhu cầu vận chuyển .............................................................. 23
3.1. Biến động nhu cầu vận chuyển theo thời gian................................................. 23
4
Bài tập của học sinh, sinh viên:............................................................................... 24
1. Tàu biển là phương tiện sản xuất trong vận tải biển........................................... 26
1.1. Khái niệm........................................................................................................ 26
1.2. Phân loại tàu biển ............................................................................................ 27
1.3. Phân loại tàu buôn............................................................................................ 27
1.4. Một số đặc trưng cơ bản của tàu biển .............................................................. 28
2. Hàng hóa là đối tượng phục vụ trong vận tải biển.............................................. 32
2.1. Khái niệm hàng hoá trong vận tải biển ........................................................... 32
2.2. Phân loại hàng hoá ........................................................................................... 33
3. Tuyến đường và cảng biển trong vận tải biển..................................................... 34
3.1. Tuyến đường biển (Ocean line) ....................................................................... 34
3.2. Cảng biển trong vận chuyển đường biển ......................................................... 36
vận chuyển đường biển ........................................................................................... 37
5. Thời gian công tác của tàu trong vận tải biển..................................................... 38
5.1. Các loại thời gian của một con tàu................................................................... 38
5.2. Các thành phần thời gian của nhóm tàu........................................................... 41
5.3. Hệ số sử dụng thời gian.................................................................................... 42
6. Khả năng vận chuyển của tàu.............................................................................. 43
6.1. Khái niệm về khả năng vận chuyển của tàu..................................................... 43
6.2. Khả năng vận chuyển chuyến đi đo bằng tấn................................................... 43
6.4. Thời gian kéo dài chuyến đi của tàu ................................................................ 45
6.5. Số lượng chuyến đi của tàu trong năm............................................................. 47
6.6. Tính khả năng vận chuyển năm đo bằng tấn.................................................... 47
6.7. Khả năng vận chuyển năm đo bằng tấn hải lý ................................................. 47
chuyển. .................................................................................................................... 48
7. Năng suất vận chuyển của tàu............................................................................. 49
7.1. Khái niệm ......................................................................................................... 49
7.2. Phân loại:.......................................................................................................... 49
Bài tập của học sinh, sinh viên:............................................................................... 50
1. Chi phí trong vận chuyển đường biển................................................................. 57
1.1. Khái niệm chi phí............................................................................................. 57
1.2. Phân loại chi phí............................................................................................... 57
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chi phí.................................................................. 59
1.4. Tính toán chi phí khai thác tàu......................................................................... 62
2. Giá thành trong vận chuyển đường biển ............................................................. 67
2.1. Khái niệm giá thành ......................................................................................... 67
5
2.2. Ý nghĩa ............................................................................................................. 67
2.3. Phân loại giá thành........................................................................................... 67
2.4. Tính giá thành vận chuyển khai thác tàu.......................................................... 69
Bài tập của học sinh, sinh viên:............................................................................... 71
1. Giá cước vận tải................................................................................................... 75
1.1. Khái niệm ......................................................................................................... 75
1.2. Cách tính giá cước........................................................................................... 75
1.3. Đặc điểm của giá cước vận chuyển................................................................. 76
1.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến giá cước ......................................................... 77
1.5. Biến động giá cước.......................................................................................... 77
1.6. Phân loại giá cước ........................................................................................... 78
2. Giá cước tàu chợ ................................................................................................. 78
3. Giá cước tàu chuyến............................................................................................ 79
4. Giá cước tàu khách.............................................................................................. 80
Bài tập của học sinh, sinh viên:............................................................................... 80
BIỂN........................................................................................................................ 84
1. Doanh thu vận chuyển đường biển ..................................................................... 84
1.1. Khái niệm doanh thu ....................................................................................... 84
1.2. Ý nghĩa ............................................................................................................. 84
1.3. Phân loại doanh thu của doanh nghiệp............................................................ 84
1.4. Cách tính doanh thu......................................................................................... 85
2. Lợi nhuận trong vận chuyển dường biển ............................................................ 85
2.1. Khái niệm ......................................................................................................... 85
2.2. Ý nghĩa ............................................................................................................. 85
2.3. Công thức ......................................................................................................... 86
2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến lợi nhuận.............................................................. 86
2.5. Phương hướng và biện pháp tăng lợi nhuận .................................................... 86
3. Các chỉ tiêu lợi nhuận khai thác.......................................................................... 87
4. Cách tính lợi nhuận khai thác tàu........................................................................ 88
Bài tập của học sinh, sinh viên:............................................................................... 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................... 92
6
Bảng danh mục ký hiệu, từ viết tắt, thuật ngữ chuyên ngành
Ký hiệu, từ viết tắt,
Giải thích
thuật ngữ chuyên
ngành
XNK
Xuất nhập khẩu
Hàng hải Việt Nam
Vận tải biển
HHVN
VTB
RT
Tấn đăng ký
BGTVT
NRT
Bộ giao thông vận tải
Dung tích đăng kiểm thực chở
Dung tích đăng kiểm toàn bộ
Thông tin vô tuyến
Tài sản cố định
GRT
TTVT
TSCĐ
BHXH
F.I.O
F.D
Bảo hiểm xã hội
Free in and out
Free discharge
F.O.B
DWT
Free on board
Trọng tải toàn bộ
7
Danh mục bảng, biểu
Số bảng
Tên bảng
Trang
22
Bảng 2.1 Biểu diễn nhu cầu vận chuyển dưới dạng biểu
Bảng 2.2. Biểu diễn nhu cầu vận chuyển dưới dạng bàn cờ
23
Định biên an toàn tối thiểu bộ phận boong theo tổng dung
tích
Bảng 3.1.
32
32
Định biên an toàn tối thiểu bộ phận máy theo tổng công
suất máy chính (KW)
Bảng 3.2.
8
GIÁO TRÌNH MÔN HỌC
Tên môn học: Kinh tế vận chuyển đường biển
Mã môn học: MH.6840101.13
Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của môn học/mô đun:
- Vị trí: Là môn khoa học cơ sở trong nội dung chương trình đào tạo của nghề
khai thác vận tải, được bố trí giảng dạy sau khi học các môn chung và trước khi
học các môn cơ sở của nghề.
- Tính chất: Kinh tế vận chuyển đường biển là môn học ngiên cứu những kiến
thức cơ bản về: quá trình sản xuất vận tải; hệ thống vận tải quốc gia; nhu cầu vận
tải và năng lực vận tải; vốn kinh doanh, chi phí sản xuất, giá thành và giá cước vận
tải.
- Ý nghĩa và vai trò của môn học/mô đun: Kinh tế vận chuyển vận biển cung
cấp cho người học những kiến thức cơ bản để phục vụ cho các môn học chuyên
ngành của nghề khai thác vận tải.
Mục tiêu của môn học/mô đun:
- Về kiến thức:
+ Trình bày được đối tượng và đặc điểm sản xuất của vận tải.
+ Trình bày được nguồn gốc phát sinh nhu cầu vận chuyển.
+ Trình bày được tàu biển là phương tiện trong vận chuyển đường biển.
+ Trình bày được các vấn đề về tuyến đường, cảng biển trong vận chuyển
đường biển.
+ Trình bày được hàng hóa là đối tượng phục vụ trong vận tải biển.
+ Trình bày được khái niệm, đặc điểm và cách xác định giá cước trong vận
chuyển đường biển.
+ Trình bày được khái niệm và cách tính doanh thu và lợi nhuận trong vận
chuyển đường biển.
- Về kỹ năng:
+ Phân biệt được các loại hình vận tải.
+ Phân biệt được các biến động của nhu cầu vận chuyển.
+ Tính toán được thời gian chuyến đi.
+ Xác định được khả năng và năng suất vận chuyển của tàu.
+ Tính toán được các loại chi phí trong vận chuyển đường biển.
10
+ Tính toán được giá thành vận chuyển đường biển.
+ Tính toán được giá cước trong vận chuyển đường biển.
+ Xác định được doanh thu và lợi nhuận trong vận chuyển đường biển.
- Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: Cần cù, năng động tiếp thu kiến thức,
làm đầy đủ các bài kiểm tra, bài tập thảo luận mà giáo viên yêu cầu.
Nội dung của môn học:
11
CHƯƠNG 1. ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÀNH VẬN TẢI
Mã chương: MH. 6840101.13
Giới thiệu:
Để trả lời cho câu hỏi những hình thức nào của vận tải thiết lập nên đối tượng
quan tâm của các nhà kinh tế vận tải, cần phải định nghĩa vận tải là gì. Dựa vào các
tiêu chuẩn khác nhau ta có các định nghĩa khác nhau về vận tải:
Theo tiêu chuẩn liên quan đến không gian: vận tải là một hoạt động có mục
đích, là sự di chuyển hàng hoá và hành khách trong không gian.
Theo tiêu chuẩn mục đích của hoạt động: Vận tải là một hoạt động có ý thức
được thực hiện để thay đổi vị trí người, vật và thông tin.
Theo tiêu chuẩn kỹ thuật của hoạt động: Vận tải là sự kết hợp của các yếu tố
phương tiện chuyên chở, thiết bị động lực, tuyến đường, ga, cảng và được thực
hiện trong một khoảng cách xác định.
Theo tiêu chuẩn tổ chức luật: Vận tải là một hoạt động được thực hiện cho
một đối tượng xác định và là công việc chính của đối tượng đã cho.
Theo tiêu chuẩn kinh tế: Vận tải là một hoạt động kiếm lời từ việc bán sản
phẩm phục vụ của mình làm ra. Vận tải là một hoạt động có hệ thống giá cả riêng.
Mục tiêu:
Cung cấp cho người học những kiến thức cơ bản liên quan đến vận chuyển
hàng hoá bằng đường biển: đặc điểm, vai trò của ngành sản xuất vận tải; phân loại
vận tải; sản phẩm vận tải và đơn vị đo lường sản phẩm vận tải; các giai đoạn của
một chu kỳ sản xuất vận tải. Từ đó người học có thể phân biệt được sản phẩm của
ngành vận tải với sản phẩm của các ngành sản xuất khác, xác định được đơn vị đo
lường của sản phẩm vận tải; phân biệt được các loại vận tải theo các tiêu thức phân
loại khác nhau; xác định được các giai đoạn của một chu kỳ vận tải.
Nội dung chính:
1. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế vận tải và đặc điểm sản xuất của vận tải
1.1. Đối tượng nghiên cứu của kinh tế vận tải
- Nghiên cứu quy mô sản xuất và cách quản lý của các doanh nghiệp vận tải.
- Nghiên cứu việc khai thác các phương tiện vận tải và các thiết bị bốc xếp.
- Nghiên cứu kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị sản xuất
vận tải.
1.2. Đặc điểm sản xuất của vận tải
12
Cũng giống như các ngành sản xuất vật chất khác, ngành vận tải là một ngành
sản xuất vật chất, sau quá trình sản xuất cũng tạo ra sản phẩm. Sản phẩm của
ngành vận tải là “sự di chuyển hàng hoá và hành khách trong không gian”.
Hoạt động vận tải có các đặc điểm sau:
Một là, Vận tải mang tính phục vụ. Đây là đặc điểm lớn nhất của hoạt động
vận tải. Vận tải không chỉ thực hiện ở trong khâu sản xuất mà cả trong khâu lưu
thông phân phối, giúp cho các ngành sản xuất vật chất khác đảm bảo hoạt động
bình thường. Vì vậy, vận tải là mạch máu của nền kinh tế quốc dân.
Hai là, Có tính thống nhất giữa sản xuất và tiêu thụ. Tính thống nhất giữa sản
xuất và tiêu thụ của vận tải được thể hiện trên cả ba mặt: quy mô, thời gian và địa
điểm. Có nghĩa là tại một thời điểm nào đó sản xuất được bao nhiêu sản phẩm vận
tải thì cũng trong thời gian ấy tại nơi đó tiêu thụ hết bấy nhiêu sản phẩm vận tải.
Ba là, Trong hoạt động vận tải không có sản xuất để dự trữ. Trong tất cả các
hoạt động sản xuất (trừ vận tải) đều có thể có sản xuất để tiêu dùng ngay và sản
xuất để dự trữ. Lượng dự trữ nhiều hay ít tùy thuộc vào đặc tính của sản phẩm và
ngành sản xuất. Lượng dự trữ này đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết sản
xuất, tạo điều kiện cho sản xuất được nhịp nhàng, đều đặn trong suốt cả năm.
Trong vận tải do sản xuất và tiêu thụ đồng thời nên không có sản xuất dự trữ,
nhưng trong sản xuất vận tải nhất thiết phải có phương tiện dự trữ để đáp ứng nhu
cầu của vận tải ngay cả ở thời kỳ lên cao nhất.
Bốn là, Trong hoạt động vận tải không có hoạt động trung gian giữa sản xuất
và tiêu thụ.
Năm là, Quá trình sản xuất của ngành vận tải không làm thay đổi tính chất lý
hoá mà chỉ làm thay đổi vị trí của đối tượng lao động để tạo ra sản phẩm, lao động
trong ngành vận tải không tạo ra sản phẩm mới mà chỉ làm tăng thêm giá trị của
hàng hoá được vận chuyển.
2. Vai trò của vận tải
2.1. Vai trò của vận tải trong sản xuất
- Là một ngành sản xuất, là hệ thống huyết mạch của nền kinh tế quốc dân.
- Tạo nên khuynh hướng định vị công nghiệp và xây dựng. Khuynh hướng
định vị có thể dựa vào hoặc là thiên hướng vươn tới thị trường tiêu dùng hoặc là thị
trường nguyên liệu. Sự phát triển của vận tải được biểu hiện bằng việc tăng mật độ
mạng lưới đường, nâng cao tính đều đặn của những thao tác vận tải và giảm chi phí
của chúng, điều này làm dễ dàng cho sự gần lại nhau giữa khu vực sản xuất và khu
vực tiêu dùng. Xuất hiện quy tắc như thế là vì vận tải nguyên liệu luôn dễ dàng hơn
13
vận tải thành phẩm, vì có thể vận chuyển nguyên liệu với số lượng lớn (do đó rẻ
hơn), còn thành phẩm vận chuyển ở những lô hàng tản mát (vì vậy đắt hơn).
- Ảnh hưởng đến chi phí sản xuất ra của cải vật chất.
Chi phí sản xuất hàng hoá bao gồm cả chi phí vận tải, việc phát triển những
hình thức vận tải rẻ nhất như vận tải thuỷ và vận tải ống đã làm giảm chi phí sản
xuất ra sản phẩm.
- Ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm hàng hoá.
Việc phát triển những phương tiện vận tải mà chúng đảm bảo duy trì khả năng
tốt của hàng hoá được vận chuyển góp phần tạo nên và đảm bảo chất lượng sản
phẩm hàng hoá.
Những sản phẩm được sản xuất ra có chất lượng tốt (vd: gỗ, thuỷ tinh, hoa
quả, thịt cá, gốm sứ...) muốn tới được tay người tiêu dùng phải qua quá trình vận
tải, những sản phẩm đó rất dễ hỏng, vỡ vì thế phát triển những phương tiện vận tải
có thể đảm bảo được chất lượng hàng hoá đến tận tay người tiêu dùng là rất quan
trọng.
- Vận tải tạo nên chủng loại và quy mô sản xuất.
Khi vận tải đóng vai trò quyết định trong sự phát triển của một ngành sản xuất
ở một khu vực nào đó thì quy mô sản xuất ở khu vực đó sẽ phụ thuộc vào vận tải.
Ví dụ đối với những khu vực có điều kiện vận tải khó khăn thì việc khai thác
nguyên liệu tự nhiên ở đó sẽ bị hạn chế bởi khả năng vận chuyển, thậm chí kể cả
khi ở đó có lắp đặt những thiết bị khai thác hiện đại có năng suất cao.
Thông thường chủng loại sản xuất phụ thuộc vào vận tải khi đòi hỏi những
phương tiện vận chuyển chuyên môn, như sitéc, thiết bị làm lạnh, điều hoà nhiệt
độ,...
- Ảnh hưởng đến những điều kiện hoạt động của các xí nghiệp sản xuất.
Vận tải sẽ giúp cho việc sản xuất của các doanh nghiệp được chắc chắn và
hiệu quả hơn khi mà nó đảm bảo cung cấp nhịp nhàng nguyên liệu và vật liệu trong
suốt cả năm. Sự đảm bảo này càng lớn nếu như toàn bộ hệ thống vận tải của đất
nước càng phát triển tốt hơn. Khi tồn tại khả năng lựa chọn phương tiện vận tải thì
triển vọng hoạt động nhịp nhàng đáp ứng nhu cầu tiêu dùng được tăng lên.
2.2. Vai trò của vận tải đối với con người
- Vận tải phục vụ cho con người gần lại nhau, đặc biệt những người ở những
khu vực văn hoá khác nhau làm tăng thêm sự hiểu biết lẫn nhau. Giao lưu về mặt
văn hoá, khoa học, kỹ thuật phát triển làm cho con người tăng thêm lượng thông
tin kiến thức, làm giàu thêm đời sống xã hội của mỗi nước, mỗi khu vực.
14
- Vận tải thực hiện nhiệm vụ vận chuyển con người (đi làm, mua bán, thăm
viếng, giải trí…)
2.3. Chức năng quốc tế của vận tải
Vận tải là một ngành kinh tế hoạt động trong hệ thống kinh tế của đất nước.
Hệ thống này không bao giờ bị đóng mà luôn vươn ra thị trường quốc tế. Vì vậy
vận tải có những chức năng quốc tế rất lớn đó là:
- Phát triển xuất khẩu hàng hoá, đặc biệt đến các nước rất xa.
- Nhập khẩu nguyên liệu, vật liệu và sản phẩm cần thiết.
- Phát triển hợp tác quốc tế về công nghiệp.
- Phát triển du lịch quốc tế.
- Phát triển lưu thông quốc tế về văn hoá, khoa học và kỹ thuật.
3. Phân loại vận tải
3.1. Căn cứ theo mục đích và phạm vi sử dụng
- Vận tải chuyên nghiệp (vận tải kiếm sống): Là hình thức vận tải trong đó
người chủ phương tiện lấy việc vận chuyển làm nhiệm vụ sản xuất chính của mình,
bán sản phẩm của mình làm ra cho khách hàng và lấy thu nhập từ việc bán sản
phẩm phục vụ của mình.
- Vận tải không chuyên nghiệp (vận tải nội bộ): Là hoạt động vận tải trong nội
bộ xí nghiệp nhằm hỗ trợ cho hoạt động khác của xí nghiệp như vận chuyển
nguyên vật liệu, vận chuyển thành phẩm từ dây chuyền sản xuất đến kho... Trong
hình thức này chủ phương tiện không lấy hoạt động vận tải làm nhiệm vụ chính và
chi phí vận tải là bộ phận cấu thành trong giá thành của sản phẩm chính.
3.2. Căn cứ theo đối tượng phục vụ
- Vận tải hàng hoá.
- Vận tải hành khách.
3.3. Căn cứ theo hình thức vận tải
- Vận tải đường sông.
- Vận tải đường biển.
- Vận tải đường bộ.
- Vận tải đường hàng không.
- Vận tải đường sắt.
- Vận tải đường ống.
15
Các hình thức vận tải này khác nhau về phương tiện vận tải, môi trường hoạt
động, tốc độ vận chuyển, cước phí vận chuyển.
3.4. Căn cứ theo phương vận chuyển
- Vận tải theo phương ngang: Thực hiện sự di chuyển hàng hoá và hành khách
giữa hai địa điểm cách xa nhau theo phương nằm ngang.
- Vận tải theo phương thẳng đứng: Thực hiện việc di chuyển hàng hoá và
hành khách từ mặt đất lên đến độ cao nhất định và ngược lại.
3.5. Căn cứ theo cách tổ chức quá trình vận tải
- Vận tải đơn phương: Là hình thức vận tải vận chuyển hàng hoá và hành
khách từ nơi đi đến nơi đến bằng một phương thức vận tải duy nhất.
- Vận tải đa phương: Là hình thức vận tải vận chuyển hành khách và hàng hoá
từ nơi đi đến nơi đến bằng ít nhất 2 phương thức vận tải, sử dụng 1 chứng từ và chỉ
có 1 người chịu trách nhiệm trong quá trình vận chuyển.
- Vận tải đứt đoạn: Là hình thức vận tải vận chuyển hành khách và hàng hoá
từ nơi đi đến nơi đến bằng 2 hay nhiều phương thức vận tải, sử dụng 2 hay nhiều
chứng từ vận tải và có 2 hay nhiều người phải chịu trách nhiệm trong quá trình vận
chuyển.
4. Sản phẩm vận tải và đơn vị đo lường sản phẩm vận tải
Mục đích của vận tải là vận chuyển đối tượng vận tải từ nơi này đến nơi khác
trong không gian do đó sản phẩm của nó là sự di chuyển hàng hoá hay hành khách
trong không gian. Như vậy qui mô của sản xuất vận tải phụ thuộc vào hai nhân tố
đó là: khối lượng vận chuyển và cự ly vận chuyển. Từ đây người ta lấy tích số của
hai đại lượng này làm đại lượng đo khối lượng sản xuất vận tải.
Trong vận tải hàng hoá đơn vị đo lường tiêu chuẩn hiện nay đang dùng là tấn
- km (T-km). Trong vận tải hành khách là người - km (Ng-km). Ngoài ra trong vận
tải biển còn dùng tấn - hải lý (T-hải lý) và người - hải lý (Ng-hlý).
Những đơn vị đo như trên mới chỉ đánh giá được qui mô khối lượng sản xuất
mà không đánh giá được chất lượng sản xuất, nghĩa là mới chỉ phản ánh được công
sức của người vận tải bỏ ra trong quá trình công tác mà chưa phản ánh được mức
độ phục vụ của người vận tải . Ta lấy ví dụ minh hoạ như sau:
Sản lượng vận chuyển là 1000 T-Km vận chuyển 1000 T đi xa 1km
hoặc vận chuyển 1 T đi xa 1000 km
Như vậy sản phẩm vận tải là như nhau nhưng mức độ phục vụ của mỗi trường
hợp là khác nhau.
16
Để phản ánh được khối lượng công việc vận tải người ta phải dùng đồng thời
hai chỉ tiêu: chỉ tiêu khối lượng tính bằng T, Ng và chỉ tiêu sản lượng tính bằng T-
Km, T-Hlý, Ng-km, Ng-Hlý.
5. Chu kỳ sản xuất vận tải
Chu kỳ sản xuất vận tải (hay còn gọi là quá trình sản xuất vận tải hay còn gọi
là chuyến đi) là sự kết hợp của các yếu tố sản xuất trong vận tải để thực hiện các
bước công việc từ khi bắt đầu cho đến khi kết thúc và có tính chất lặp đi lặp lại.
Các bước công việc của chu kỳ sản xuất vận tải:
5.1. Giai đoạn chuẩn bị
- Nhận các đơn chào hàng.
- Tính toán, lựa chọn đơn chào hàng.
- Làm các thủ tục ký kết hợp đồng (hợp đồng vận chuyển và hợp đồng thuê
phương tiện).
5.2. Giai đoạn bố trí phương tiện và nhận hàng
Sau khi thống nhất về thể thức vận chuyển và chuẩn bị hàng hoá là giai đoạn
đưa phương tiện tới nơi nhận hàng. Tuỳ theo hợp đồng đã ký kết mà đưa phương
tiện tới nơi tập kết hàng hoá để lấy hàng hoặc đưa hàng hoá tới ga, cảng nơi bố trí
phương tiện nhận hàng.
5.3. Xếp hàng
Xếp hàng tại địa điểm ghi trong hợp đồng.
Thời gian xếp hàng chịu ảnh hưởng của rất nhiều nhân tố:
- Hàng hoá: chủng loại, khối lượng, cách thức đóng gói, đặc tính lý hoá của
hàng hoá, yêu cầu bảo quản trong quá trình xếp dỡ.
- Cảng: chủng loại, số lượng thiết bị xếp dỡ, công tác tổ chức, điều kiện sản
xuất, khí hậu, thuỷ văn…
- Phương tiện vận chuyển: vị trí, kích thước miệng hầm hàng.
- Sơ đồ xếp hàng hợp lý đảm bảo an toàn cho hàng hoá và thuận tiện khi trả
hàng.
5.4. Lập đoàn phương tiện
Không phải tất cả các loại phương tiện vận tải đều phải qua giai đoạn này.
Giai đoạn này chỉ có với vận tải đường sắt, đường sông hoặc vận tải ô tô có
rơmoóc. Điển hình nhất là trong vận chuyển đường sắt.
Việc lập đoàn phương tiện phải đảm bảo các nguyên tắc sau:
17
- Bảo đảm an toàn đoàn phương tiện đi lại bằng cách phân bố lực hãm đồng
đều cho các thành phần của đoàn phương tiện.
- Giảm bớt thao tác khi lập và giải phóng đoàn phương tiện đến mức thấp
nhất.
- Giảm bớt thao tác dọc đường.
- Tận dụng sức kéo, đẩy của đầu máy.
5.5. Giai đoạn vận chuyển
Đây là giai đoạn chính của quá trình vận tải thực hiện việc vận chuyển hàng
hoá, hành khách tới nơi yêu cầu.
5.6. Đón nhận phương tiện tại nơi đến
Trước khi tiến hành dỡ hàng hoá tại nơi đến, cần phải tiến hành kiểm tra tình
trạng kỹ thuật của phương tiện và kiểm tra tình hình hàng hoá.
Hàng hoá được kiểm tra xem có hư hỏng không. Nếu có hư hỏng cần phải
xem xét kỹ lưỡng hầm hàng, nghiên cứu nguyên nhân gây hư hỏng hàng hoá và lập
biên bản cụ thể. Trường hợp hàng hoá bị mất mát do phương tiện không đảm bảo
gây lên (thủng mái che, hỏng cửa...) cũng cần lập biên bản.
Về phương tiện, sau một chuyến đi đều phải kiểm tra phương tiện xem có
đảm bảo an toàn không. Riêng đối với phương tiện chạy đường ngắn thì có thể đặt
chế độ kiểm tra hàng ngày. Trong vận tải đường sắt, sông, biển chuyến đi thường
dài ngày nên cần phải có tổ chức kiểm tra hàng ngày và ghi vào nhật ký phương
tiện. Việc kiểm tra phương tiện tại bến cuối cần xem thực trạng phương tiện và
nhật ký nói trên.
5.7. Giải phóng đoàn phương tiện
Cũng như lập đoàn phương tiện, không phải tất cả các dạng phương tiện vận
tải đều phải trải qua giai đoạn tháo dỡ đội hình đoàn phương tiện. Những phương
tiện nào có lập đoàn phương tiện mới có giai đoạn này. Giải phóng đoàn phương
tiện là việc tháo dỡ đội hình đoàn phương tiện và đưa phương tiện vào nơi dỡ
hàng.
5.8. Dỡ hàng (trả khách)
Dỡ hàng là công việc về nguyên tắc được gắn liền với xếp hàng. Vì vậy,
người ta thường gắn liền hai công việc trái ngược nhau này thành khái niệm xếp dỡ
hàng hoá.
Tuy nhiên, trong công tác xếp dỡ cũng có thể sử dụng các phương tiện đặc
biệt chuyên dùng cho việc dỡ hàng mà không có khả năng xếp hàng, chủ yếu là các
18
phương tiện tự dỡ như toa xe tự dỡ, ô tô ben, xà lan tự dỡ... các phương tiện này
cho phép dỡ hàng ra khỏi phương tiện rất nhanh.
5.9. Chạy rỗng đến nơi nhận hàng mới
Đôi khi phương tiện lấy hàng ngay tại nơi dỡ hàng, lúc đó không cần thiết
phải chạy rỗng đến nơi xếp hàng nữa và do đó giảm bớt chi phí này. Chạy rỗng là
việc bắt buộc phải hao phí sức người, sức của cho hoạt động không có sản phẩm
này. Do vậy, trong tổ chức khai thác vận chuyển người ta cố gắng hạn chế việc
chạy rỗng đến mức tối thiểu.
Bài tập của học sinh, sinh viên
Câu 1: Trình bày đặc điểm sản xuất của ngành vận tải và vai trò của vận tải?
Câu 2: Trình bày các cách phân loại vận tải?
Câu 3: Sản phẩm vận tải và đơn vị đo lường sản phẩm vận tải?
Câu 4: Kể tên các giai đoạn của chu kỳ sản xuất vận tải?
Câu 5: Hãy vẽ lược đồ mô tả chu kỳ sản xuất của vận tải biển?
Câu 6: Phân biệt hình thức vận tải chuyên nghiệp với vận tải không chuyên
nghiệp?
Câu 7: Tại sao trong hoạt động vận tải không có sản xuất để dự trữ?
Câu 8: Theo em trong hoạt động vận tải cần dự trữ cái gì? Tại sao?
Yêu cầu về đánh giá kết quả học tập của bài.
- Đánh giá về kiến thức: Tự luận
- Đánh giá về kỹ năng: Thực hành
19
CHƯƠNG 2. NHU CẦU VẬN CHUYỂN
Mã chương: MH. 6840101.13.02
Giới thiệu:
Yêu cầu vận chuyển là sự đòi hỏi của chủ hàng nào đó đối với vận tải, yêu
cầu này có thể hợp lý, có thể không hợp lý. Yêu cầu vận chuyển hợp lý là yêu cầu
phù hợp với năng lực của người vận tải tức là phù hợp với khả năng đáp ứng và
quyền lợi của người vận tải. Những yêu cầu vận chuyển hợp lý này sẽ hình thành
nên nhu cầu vận chuyển trong vận tải.
Mục tiêu của chương:
Cung cấp cho người học những kiến thức cơ bản về nhu cầu vận chuyển từ đó
người học có thể phân biệt được nhu cầu vận chuyển và yêu cầu vận chuyển, biểu
diễn được nhu cầu vận chuyển bằng những phương pháp khác nhau, tìm được các
nguyên nhân gây ra biến động nhu cầu vận chuyển trong thực tế.
Nội dung chính:
1. Nguồn gốc phát sinh nhu cầu vận chuyển
Nhu cầu vận chuyển là những yêu cầu vận chuyển hợp lý, là yêu cầu phù hợp
với năng lực của người vận tải tức là phù hợp với khả năng đáp ứng và quyền lợi
của người vận tải.
Nhu cầu vận chuyển luôn luôn biến động theo thời gian và không gian, nguồn
gốc của nhu cầu vận chuyển bao gồm:
1.1. Sự phân bố tài nguyên thiên nhiên
Do sự phân bố không đều về nguồn tài nguyên thiên nhiên trên phạm vi quốc
gia hay quốc tế.
Tài nguyên thiên nhiên được phân bố rải rác ở các vùng khác nhau trên trái
đất như: dầu lửa tập trung ở Trung Cận Đông, Trung Á, Bắc Mỹ; Than ở Đông Âu,
Úc; Sản phẩm nông nghiệp ở Nam Mỹ, Đông Nam Á…Ở nước ta cũng vậy, than
tập trung ở Quảng Ninh, dầu khí ở thềm lục địa Miền Nam, lúa ở đồng bằng sông
Cửu Long, khoáng sản thì nằm rải rác ở các vùng khác nhau.
Khi quy hoạch các cơ sở sản xuất, người ta đã cố gắng xây dựng nhà máy ở
gần nguồn tài nguyên thiên nhiên, xong không bao giờ có một địa điểm lý tưởng
tập trung hết nguyên vật liệu cho một đơn vị sản xuất. Vì vậy phát sinh nhu cầu
vận chuyển trong việc cung cấp nguyên nhiên vật liệu cho sản xuất, ngay cả việc
khai thác tài nguyên thiên nhiên cũng có đòi hỏi tương tự.
Nhu cầu vận chuyển do sự phân bố tài nguyên nói chung ổn định.
20
Tải về để xem bản đầy đủ
92 trang
26/03/2022
10561
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Kinh tế vận chuyển đường biển - Ngành/nghề: Khai thác vận tải", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- giao_trinh_kinh_te_van_chuyen_duong_bien_nganhnghe_khai_thac.pdf
