Chăm sóc bệnh nhân suy thận mạn

CHĂM SÓC BꢀNH NHÂN SUY THꢁN MꢂN

I. BꢀNH THꢁN MꢂN LÀ GÌ ?

Bꢀnh thꢁn mꢂn là khi bꢀnh nhân bꢃ mꢄt chꢅc năng thꢁn dꢆn dꢆn và thưꢇng là vĩnh viꢈn. Quá trình

này diꢈn tiꢉn tꢊ tꢊ, thưꢇng tꢊ vài tháng ñꢉn vài năm

ðꢀ lꢁc cꢂu thꢃn (Glomerular filtration rate – GFR)là gì ?

ðꢋ lꢌc cꢆu thꢁn là phương tiꢀn cơ bꢍn ñꢎ diꢈn tꢍ toàn bꢋ chꢅc năng cꢏa thꢁn. Khi bꢀnh thꢁn tiꢉn

triꢎn GFR sꢐ giꢍm. GRF bình thưꢇng trong khoꢍng 100 – 140 mL/phút ꢑ nam và 85 – 115 mL/ phút

ꢑ nꢒ và giꢍm ñi theo tuꢓi ꢑ hꢆu hꢉt mꢌi ngưꢇi

ꢀ Tính ñꢋ thanh thꢍi creatinine theo công thꢅc Schwartz:

Chiꢆu cao(cm) x 0,55

Creatinin (mg/dl)

(x 0,45 : trꢇ nhũ nhi < 1 tuꢈi)

ðꢃ thanh lꢄc creátinine =

(ml/phút)

II. CÁC GIAI ðOꢂN CꢅA BꢀNH THꢁN MꢂN

Bꢀnh thꢁn mꢂn ñưꢔc chia thành 5 giai ñoꢂn theo ñꢋ lꢌc cꢆu thꢁn. Bꢀnh thꢁn mꢂn giai ñoꢂn 5

còn ñưꢔc gꢌi là suy thꢁn mꢂn giai ñoꢂn cuꢕi, khi ñó gꢆn như toàn bꢋ thꢁn bꢃ mꢄt chꢅc năng

và bꢀnh nhân cꢆn phꢍi ñiꢖu trꢃ thay thꢉ thꢁn ñꢎ có thꢎ tiꢉp tꢗc cuꢋc sꢕng

GIAI ðOꢘN STM

GFR (ml/phút)

ðIꢙU TRꢚ

1

2

3

4

5

> 90

ðiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn

60 – 89

30 – 59

15 – 29

<15

ðiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn

ðiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn, chuꢜn bꢃ lꢌc máu, ghép thꢁn

ðiꢖu trꢃ thay thꢉ thꢁn: lꢌc máu, ghép thꢁn

1

III. NGUYÊN NHÂN

NHÓM BꢡNH

Bꢀnh cꢆu thꢁn

Bꢀnh niꢀu khoa

%

33

25

16

11

5

Bꢀnh thꢁn di truyꢖn

Thiꢎu sꢍn ꢠ bꢄt sꢍn thꢁn

Bꢀnh mꢂch máu thꢁn

Khác

10

IV. LÂM SÀNG

ꢁ Thꢁn là mꢋt cơ quan rꢄt kỳ diꢀu. Chúng có khꢍ năng làm viꢀc bù trꢊ khi gꢝp vꢄn ñꢖ vꢖ chꢅc

năng, vì vꢁy bꢀnh thꢁn mꢂn có thꢎ tiꢉn triꢎn mꢋt cách âm thꢆm mà không có triꢄu chꢅng gì

trong mꢋt thꢇi gian dài cho ñꢉn khi chꢅc năng thꢁn chꢞ còn ꢑ mꢅc tꢕi thiꢎu

ꢁ Bꢀnh nhân ñꢖu không có tình trꢂng giꢍm lưꢔng nưꢟc tiꢎu ngay cꢍ khi bꢀnh thꢁn ñã tiꢉn triꢎn

nꢝng

ꢁ Bꢀnh thꢁn mꢂn có thꢎ ꢍnh hưꢑng ñꢉn mꢌi cơ quan trong cơ thꢎ ( Tim Mꢂch, Hô Hꢄp, Tiêu

Hóa, Hꢀ CơꢠXương)

1. Hꢡ TIÊU HÓA

− Mꢀt mꢢi và suy nhưꢔc

− Chán ăn, buꢛn nôn và nôn do ñꢋc chꢄt cꢏa urê máu cao

− Xuꢄt huyꢉt tiêu hóa (do Heparin, các thuꢕc kích thích dꢂ dày, rꢕi loꢂn ñông máu)

− Tiêu chꢍy do ruꢋt bꢃ kích thích

− Táo bón do dùng thuꢕc kꢉt hꢔp phosphate

2. Hꢡ THꢣN KINH ꢠ CƠ

− Bꢀnh lý não: ñau ñꢆu, khó ngꢏ, mꢄt tꢁp trung; co giꢁt, co rút chi

− Bꢀnh lý thꢆn kinh:

ꢂ Hꢋi chꢅng bàn chân không nghꢞ

ꢂ Cꢍm giác bꢢng rát ꢑ bàn chân

ꢂ Yꢉu 2 chi

Cꢍ 2 bꢀnh lý trên ñꢖu do ñꢋc chꢄt cꢏa urê máu cao, mꢄt cân bꢤng ñiꢀn giꢍi và toan chuyꢎn hóa

3. Hꢡ TIM MꢘCH

− Loꢂn nhꢃp tim do tăng K⁺máu

− Tăng huyꢉt áp, ñau ngꢥc do ꢅ muꢕi và nưꢟc

4. Hꢡ HÔ HꢦP

− Phù phꢓi cꢄp

− Thꢑ nhanh và sâu do toan chuyꢎn hóa

2

5. Hꢡ TꢘO MÁU: Thiꢉu máu

− Do giꢍm sꢍn sinh hꢛng cꢆu: thiꢉu Fe, thiꢉu vitamin, giꢍm erythropoietin cꢏa thꢁn

− Do tăng phá hꢏy hꢛng cꢆu: tán huyꢉt

− Do mꢄt máu trong quá trình CTNT

6. DA

− Xꢂm da do tích tꢗ sꢧc tꢕ không thꢍi ra ñưꢔc

− Nhꢔt nhꢂt do thiꢉu máu

− Khô do giꢍm hoꢂt ñꢋng cꢏa tuyꢉn mꢛ hôi và tuyꢉn bã

− Ngꢅa do lꢧng ñꢌng calcium, phosphate

− Bꢆm da do rꢕi loꢂn ñông máu

7. Hꢡ CƠ ꢠ XƯƠNG

− ðau và dꢈ bꢃ gꢨy xương

− Còi xương, lùn

− Biꢉn dꢂng chi

V. CꢁN LÂM SÀNG

− Tꢓng phân tích nưꢟc tiꢎu

− ðꢂm niꢀu, ion ñꢛ niꢀu, creat niꢀu 24h

− Ureꢠcreat / máu tăng

− Ion ñꢛ /máu: Kali tăng, calci giꢍm, photpho tăng

− Công thꢅc máu: Hb giꢍm, hꢛng cꢆu giꢍm

− Khí máu ñꢋng mꢂch

− Thiꢉu Fe

− Ferritine, ñꢋ bão hòa Transferrine

− Siêu âm bꢗng : thꢁn teo, thꢁn ña nang, …

− Siêu âm tim: dày giãn thꢄt trái

− Siêu âm Doppler ñꢋng mꢂch thꢁn

− Soi ñáy mꢧt

− Sinh thiꢉt thꢁn: trong trưꢇng hꢔp không xác ñꢃnh ñưꢔc nguyên nhân gây bꢀnh

− X quang phꢓi, xương bàn tay và cꢩng tay

− ðo ñiꢀn tim

VI. ðIꢉU TRꢊ

1. ðiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn:

ꢠ

Làm chꢁm sꢥ phát triꢎn cꢏa bꢀnh bꢤng thuꢕc và chꢉ ñꢋ ăn

ðiꢖu trꢃ nguyên nhân và các yꢉu tꢕ nguy cơ: tiêu chꢍy, ói, nhiꢈm trùng

Thay thꢉ chꢅc năng thꢁn bꢃ mꢄt

ðiꢖu trꢃ và giꢍm khꢍ năng xuꢄt hiꢀn biꢉn chꢅng

3

2. ðiꢖu trꢃ thay thꢉ thꢁn:

Khi mꢅc lꢌc cꢆu thꢁn giꢍm dưꢟi 10ml/phút, ngoài các phương pháp ñiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn như

trên, ñꢎ ñꢍm bꢍo sꢥ sꢕng cho ngưꢇi bꢀnh cꢆn thiꢉt phꢍi ñiꢖu trꢃ thay thꢉ thꢁn

4

VII. QUY TRÌNH CHĂM SÓC

ꢀ Nhꢋn ñꢌnh:

1. Hꢢi:

−

Chán ăn, buꢛn nôn và nôn?

Ngꢅa? dꢈ bꢃ bꢆm? Chꢍy máu cam?

ðau ñꢆu, chóng mꢝt, thay ñꢓi tính tình ?

Cꢍm thꢄy mꢧc tiꢎu thưꢇng xuyên, ñꢝc biꢀt vào buꢓi tꢕi?

Cꢍm thꢄy nꢝng vùng quanh mꢧt ? Sưng chân? Phù mꢖm, ꢄn lõm

2. Quan sát và khám:

−

Cao huyꢉt áp

Lơ mơ, hôn mê

Da niêm xanh

Loꢂn dưꢪng xương, biꢉn dꢂng chi, lùn

Suy dinh dưꢪng

Sꢕ lưꢔng nưꢟc tiꢎu/ ngày: thiꢎu niꢀu khi lưꢔng NT < 1ml/kg/h, vô niꢀu khi lưꢔng

NT < 0,5ml/kg/h, màu sꢧc, tính chꢄt

ꢀ Chꢍn ñoán ñiꢆu dưꢎng:

• Cao huyꢉt áp , phù do dư muꢕi, nưꢟc

• Lơ mơ, hôn mê do tích tꢗ các chꢄt thꢍi hoꢝc các chꢄt ñꢋc tꢊ nưꢟc tiꢎu lên não

• Da niêm xanh do thiꢉu máu

• Nôn, buꢛn nôn do hꢂ natri máu, tăng ure máu

• Suy dinh dưꢪng do chán ăn, buꢛn nôn, do chꢉ ñꢋ ăn hꢂn chꢉ

• Rꢕi loꢂn nhꢃp tim do tăng K⁺máu

• Loꢂn dưꢪng xương biꢉn dꢂng chi, lùn do calci giꢍm, photpho tăng

ꢀ Can thiꢏp ñiꢆu dưꢎng:

1. Cao huyꢐt áp , phù do dư muꢑi, nưꢒc

− Theo dõi dꢄu hiꢀu sinh tꢛn, chú ý huyꢉt áp

− Theo dõi huyꢉt áp thưꢇng xuyên và cho bꢀnh nhân uꢕng thuꢕc hꢂ HA theo y lꢀnh

− Nꢉu bꢀnh nhân phù nhiꢖu cꢆn theo dõi sát các dꢄu hiꢀu cꢏa phù phꢓi cꢄp (ho, khꢂc bꢌt hꢛng,

huyꢉt áp cao..)

− Hꢂn chꢉ lưꢔng nưꢟc nhꢁp: nưꢟc nhꢁp = lưꢔng nưꢟc tiꢎu hôm trưꢟc + 200ml / ngày (nưꢟc

mꢄt không nhìn thꢄy)

− Theo dõi lưꢔng nưꢟc xuꢄt nhꢁp mꢫi ngày ñꢎ ñiꢖu chꢞnh lưꢔng nưꢟc vào cơ thꢎ

− Cho trꢬ uꢕng thuꢕc lꢔi tiꢎu theo y lꢀnh vào buꢕi sáng và chiꢖu ñꢎ tránh gây mꢄt ngꢏ

− Ăn lꢂt theo chꢉ ñꢋ dinh dưꢪng hoꢝc hꢂn chꢉ ăn thꢅc ăn có muꢕi: 5 ꢠ 6 gram muꢕi/ ngày # 1

muꢫng cà phê ( nꢉu HA không cao có thꢎ cho bé ăn muꢕi rꢋng rãi hơn)

5

− Cꢆn giꢒ huyꢉt áp dưꢟi 130/80 mmHg. Kiꢎm soát HA cũng có thꢎ làm chꢁm diꢈn tiꢉn cꢏa

bꢀnh

2. Lơ mơ, choáng váng do ure, creatinin tăng cao

− Hꢂn chꢉ protein ăn hàng ngày

− Hưꢟng dꢨn bꢀnh nhân chꢌn thꢅc ăn có giá trꢃ dinh dưꢪng cao như sꢒa dành cho bꢀnh nhân

suy thꢁn mꢂn, trꢅng có nhiꢖu acid amin dꢈ tiêu hóa

3. Da niêm xanh do thiꢐu máu

− Do erythropoietin ñưꢔc sꢍn xuꢄt chꢏ yꢉu ꢑ thꢁn nên viꢀc thiꢉu hꢗt erythropoietin trong suy

thꢁn mꢂn gây ra thiꢉu máu ꢑ hꢆu hꢉt bꢀnh nhân

− Erythropoietin (thuꢕc tꢂo máu Eprex hoꢝc Neorecormon) ñưꢔc dùng cꢍ ñưꢇng tiêm tĩnh

mꢂch và tiêm dưꢟi da ꢑ nhꢒng bꢀnh nhân suy thꢁn mꢂn theo y lꢀnh

− ðꢍm bꢍo bꢀnh nhân uꢕng thuꢕc Fe ñꢏ thì Erythropoietin mꢟi có tác dꢗng tꢕt vì Fe là nguyên

nhân gây kháng EPO

− Theo dõi và phát hiꢀn sꢟm tình trꢂng nhiꢈm trùng và nhiꢈm lao cꢏa BN suy thꢁn mꢂn vì có

thꢎ gây kháng EPO

4. Chꢐ ñꢃ dùng thuꢑc giꢓm các biꢐn chꢔng cꢕa bꢏnh

ꢀ Thuꢑc phòng ngꢖa loꢗn dưꢎng xương do thꢋn, tránh táo bón và tăng K⁺máu

− Loꢂn dưꢪng xương: xương dꢈ gãy, ñau nhꢅc, còi xương, biꢉn dꢂng chi, lùn do canxi giꢍm,

photpho tăng

− Nhai calci D trong bꢒa ăn ñꢎ bꢧt giꢒ phospho

− Imecal uꢕng vào buꢓi tꢕi giúp tăng hꢄp thu calci và giꢍm phospho trong máu

− Uꢕng Resonium A 10gr/gói pha chung vꢟi Sorbitol 5gr/gói theo y lꢀnh BS

ꢀ Thuꢑc hꢗ huyꢐt áp

− Theo dõi huyꢉt áp thưꢇng xuyên

− Theo dõi thꢇi gian uꢕng thuꢕc hꢂ áp cꢏa bꢀnh nhân

Tác dꢘng phꢘ

(nꢐu có)

Sꢑ lꢙn uꢑng

trong 24h

2 – 3

Nhóm thuꢑc

Tên thuꢑc

Captopril

Nhóm ꢅc chꢉ men chuyꢎn

Giꢒ kali

Enalapril

Nifedipine

1 – 2

2 – 3

Nhóm ꢅc chꢉ calci

Nhóm lꢔi tiꢎu

Amlor

1 – 2

Furosemid

Giꢍm kali

Không dùng cho

BN có suy tim ñi

kèm vì làm giꢍm

chꢅc năng cơ tim

Nhóm ꢅc chꢉ α, β

ꢭc chꢉ thꢗ thꢎ

Trandate

Lostad

1 – 2

2 – 3

Giꢒ kali

6

5. Chꢐ ñꢃ dinh dưꢎng

− Nguyên tꢧc: cꢆn giꢒ cho trꢬ không suy dinh dưꢪng, không cao huyꢉt áp, không tăng kali

máu ( K⁺>5,5)

− Trong thꢇi gian ñiꢖu trꢃ bꢍo tꢛn: ăn ít ñꢂm, chꢏ yꢉu là ñꢂm có giá trꢃ sinh hꢌc cao, ñꢏ acid

amin thiꢉt yꢉu, tꢞ lꢀ hꢄp thu cao ( là ñꢂm có nhiꢖu acid amin cꢆn thiꢉt cho cơ thꢎ, thưꢇng có

trong ñꢋng vꢁt như thꢃt heo, thꢃt gà, cá, tôm ,trꢅng...): 1g/kg/ngày

− Khi lꢌc máu : ñưꢔc ăn nhiꢖu ñꢂm hơn

− Ăn thꢅc ăn giàu năng lưꢔng, ñꢍm bꢍo ñꢏ nhu cꢆu dinh dưꢪng (ñꢏ các thành phꢆn: chꢄt ñꢂm,

chꢄt bꢋt, chꢄt béo, chꢄt xơ..)

− Chꢄt bꢋt: cơm,mì, bún, phꢑ, khoai. Tăng cưꢇng các món chiên, xào: cơm chiên, mì xào,

khoai chiên…

− Chꢄt béo: nên ăn dꢆu, bơ thꢥc vꢁt. Sꢒa trꢧng 1 ly

− Rau: tránh nhꢒng rau màu xanh ñꢁm vì có nhiꢖu kali (ngâm nưꢟc 2 giꢇ sꢐ giꢍm 50% K⁺),

không ăn các hꢂt khô như hꢂt ñiꢖu, nho khô, ñꢁu phꢋng …

− Quꢍ: nên ăn nhꢒng quꢍ chꢅa ít kali ( thanh long, nhãn, vú sꢒa) 100 gr/lꢆn. Nhꢒng quꢍ nhiꢖu

kali ( xoài, thơm, mít ): 50gr/ lꢆn. Quꢍ chꢅa rꢄt nhiꢖu kali ( chuꢕi, cam, sꢆu riêng): 30gr/lꢆn

− Không uꢆng nưꢇc cam, chanh, tꢈc, dꢉa vì chꢅa nhiꢊu K⁺

− Ăn thꢅc ăn nhiꢖu vitamin và yꢉu tꢕ vi lưꢔng, chꢕng thiꢉu máu như cà rꢕt, bꢧp cꢍi, cꢍi

xoong...

(Cơ thꢎ bꢂn cꢆn 26 chꢄt dinh dưꢪng thiꢉt yꢉu ñꢎ tꢛn tꢂi (vit A, B. C. D, E, K), ñó là nhꢒng chꢄt mà

cơ thꢎ không thꢎ tꢥ tꢂo ra, bꢓ sung nhꢒng chꢄt dinh dưꢪng này thông qua thꢥc phꢜm bꢂn ăn hoꢝc

nhꢒng chꢄt bꢓ sung dinh dưꢪng. Các yꢉu tꢕ vi lưꢔng cꢆn thiꢉt cho cuꢋc sꢕng như Fe, Zn, Iꢠꢕt…)

− ðꢍm bꢍo cân bꢤng nưꢟc, ñiꢀn giꢍi ( muꢕi, ít toan, ñꢏ calci, ít phospho )

TÓM LꢘI: Bꢀnh nhân Suy thꢁn mꢂn cꢆn theo dõi

ꢂ Huyꢉt áp

ꢂ Cân nꢝng

ꢂ Chꢉ ñꢋ ăn uꢕng

ꢂ Lương nưꢟc tiꢎu (nꢉu có)

ꢂ Nghꢞ ngơi, vꢁn ñꢋng sinh hoꢂt nhꢮ nhàng

VIII. PHÒNG BꢀNH ꢚ GIÁO DꢛC SꢜC KHꢝE

− Giꢍi thích cho bꢀnh nhân và gia ñình lý do hꢂn chꢉ mꢋt sꢕ thꢅc ăn và lưꢔng dꢃch nhꢁp vào

− Vꢀ sinh răng miꢀng ñꢎ giꢍm khô miꢀng,giúp cꢍi thiꢀn khꢜu vꢃ

− Khuyꢉn khích bꢀnh nhân nghꢞ ngơi, giꢍi trí giúp bꢀnh nhân không chú ý vào viꢀc hꢂn chꢉ

thꢅc ăn và dꢃch

− Theo dõi cân nꢝng bꢀnh nhân hàng ngày giúp theo dõi tình trꢂnh dinh dưꢪng

− Loꢂi trꢊ nhꢒng yꢉu tꢕ nguy cơ dꢨn ñꢉn bꢀnh lý thꢁn, tiꢉt niꢀu như chꢉ ñꢋ sinh hoꢂt cá nhân,

vꢀ sinh, ăn uꢕng, sꢯ dꢗng thuꢕc ñꢋc vꢟi thꢁn.

− Phát hiꢀn sꢟm bꢀnh lý thꢁn, tiꢉt niꢀu bꢤng thăm khám lâm sàng, protein niꢀu, ñiꢖu trꢃ triꢀt ñꢎ

bꢀnh lý thꢁn ꢠ tiꢉt niꢀu

7

− Khi ñã có suy thꢁn mꢂn: xác ñꢃnh nguyên nhân, ñiꢖu trꢃ có hiꢀu quꢍ ñꢎ loꢂi trꢊ bꢀnh lý

nguyên nhân dꢨn ñꢉn suy thꢁn mꢂn giai ñoꢂn cuꢕi, loꢂi trꢊ các yꢉu tꢕ làm tiꢉn triꢎn nhanh

cꢏa suy thꢁn

− Tuyꢖn truyꢖn , giáo dꢗc ngưꢇi dân khám sꢅc khꢢe ñꢃnh kỳ phát hiꢀn sꢟm bꢀnh thꢁn

− Khi có triꢀu chꢅng lꢂ như ñau vùng thꢧt lưng, tiꢎu máu, da niêm xanh, suy dinh dưꢪng nên

ñi khám ngay

− Tái khám ñúng hꢮn và tuân thꢏ nghiêm ngꢝt chꢉ ñꢋ ñiꢖu trꢃ và chꢉ ñꢋ dinh dưꢪng

8