Bài giảng Nguyên tắc khám bệnh ở người cao tuổi

NGUYÊN TẮC KHÁM BỆNH

Ở NGƯỜI CAO TUỔI

Ths. Tôn Hương Giang

Bệnh viện Lão khoa Trung ương

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM BỆNH LÝ Ở NCT

◼ Chủ yếu là bệnh mạn tính không lây nhiễm

◼ Tính chất đa bệnh lý

◼ Triệu chứng không điển hình

◼ Tâm lý người già khác với người trẻ

◼ Dễ gặp tác dụng phụ của thuốc

CÁC BỆNH MẠN TÍNH THƯỜNG GẶP Ở NCT

◼ Tăng huyết áp

◼ Đái tháo đường type 2

◼ Ung thư

◼ Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

◼ Bệnh xương khớp (Loãng xương, thoái khớp)

◼ Bệnh tâm thần (sa sút trí tuệ, trầm cảm)

◼ Phì đại tuyến tiền liệt

◼ Giảm thị lực (đục thủy tinh thể)

◼ Giảm thính lực

I. HỎI BỆNH Ở NGƯỜI CAO TUỔI

◼ NCT thường mắc nhiều bệnh và các triệu chứng

không đặc hiệu nên hỏi bệnh ở NCT cần nhiều thời

gian hơn so với người trẻ.

◼ Suy giảm giác quan ở NCT (như mắt kém, tai

nghễnh ngãng) cũng cản trở việc hỏi bệnh.

◼ NCT bị sa sút trí tuệ thường không thể mô tả bệnh

một cách rõ ràng và chính xác nên bác sĩ cần thu

thập thêm thông tin qua các nguồn khác.

◼ Nhiều triệu chứng ở NCT (ví dụ như: mất ngủ, ăn

kém, giảm trí nhớ, rối loạn dáng đi…) được coi là

do già hóa bình thường.

◼ Với những bệnh nhân già yếu mắc nhiều bệnh

phức tạp cùng một lúc nhiều khi cần được một

nhóm đa ngành đánh giá. Nhóm này thường bao

gồm: bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên về dinh dưỡng,

vật lý trị liệu…

1. Tiếp cận bệnh nhân

◼ Có thể yêu cầu bệnh nhân kể về 1 ngày hoạt

động bình thường của mình.

◼ Có thể đánh giá bệnh nhân qua giao tiếp bằng

lời hoặc qua cách nói, giọng nói hay ánh mắt.

◼ Để bệnh nhân sử dụng các dụng cụ trợ giúp như

kính, máy trợ thính.

◼ Nên đánh giá sớm tình trạng tâm thần để đánh

giá được độ tin cậy những thông tin bệnh nhân

đưa ra.

◼ Trao đổi thêm với người nhà bệnh nhân.

2. Tiền sử bệnh

◼ Cần hỏi bệnh một cách hệ thống theo từng vùng

hoặc cơ quan để đánh giá toàn diện tình trạng của

bệnh nhân.

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Da

Ngứa

Dị ứng, da khô, chấy, vàng da, tăng urê

máu…

Đầu

Đau đầu

Tăng huyết áp, lo âu, thoái hóa cột sống cổ,

trầm cảm, xuất huyết dưới nhện, tụ máu

dưới màng cứng, u não, viêm động mạch tế

bào khổng lồ…

Tai

Nghe kém

Lão thính, u thần kinh thính giác, ráy tai, dị

vật trong ống tai ngoài, ngộ độc tai do

thuốc, chấn thương do tiếng ồn…

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Mắt

Chói mắt với ánh Đục thủy tinh thể, thiên đầu thống

sáng

Giảm thị lực trung Thoái hóa hoàng điểm

tâm

Giảm thị lực gần Viễn thị

Giảm thị lực ngoại Thiên đầu thống, bong võng mạc, đột quỵ

vi

Đau nhức

Thiên đầu thống, viêm động mạch tế bào

khổng lồ

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Miệng

Mất vị giác

Suy thượng thận, dùng thuốc (kháng

histamin, chống trầm cảm), khô miệng,

nhiễm trùng miệng, hút thuốc lá, xạ trị…

Đau răng

Hàm giả không vừa, viêm lợi…

Khô miệng

Những bệnh tự miễn (VKDT, hội chứng

Sjogren, Lupus ban đỏ), mất nước, dùng

thuốc (chống trầm cảm 3 vòng, kháng

histamin, lợi tiểu, thuốc tâm thần…), tổn

thương tuyến nước bọt do xạ trị các khối u

vùng đầu mặt cổ…

Hạn chế vận động Đột quỵ

lưỡi

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Họng

Khó nuốt

Lo âu, ung thư, co thắt thực quản, dị vật,

đột quỵ, túi thừa Zenker

Thay đổi giọng nói Suy giáp trạng, u thanh quản…

Đau Thoái hóa cột sống cổ, đau cơ…

Cổ

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Ngực

Khó thở khi gắng Suy tim, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

sức (COPD)…

Khó thở kịch phát Suy tim, trào ngược dạ dày thực quản

về đêm

Đau

Cơn đau thắt ngực, lo âu, phình tách động

mạch chủ, trào ngược dạ dày thực quản,

nhồi máu cơ tim, viêm phổi, viêm màng

phổi, tràn khí màng phổi, ung thư phổi…

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Hệ tiêu

Táo bón không có Chế độ ăn ít chất xơ, uống ít nước, ít vận

các triệu chứng động, suy giáp, hạ Kali máu, dùng thuốc

hóa

khác

(kháng cholinergic, sắt, opioid, chống trầm

cảm 3 vòng…), ung thư đại trực tràng…

Táo bón kèm theo Tắc ruột

đau bụng, chướng

bụng, nôn

Đại tiện không tự Sa sút trí tuệ, ung thư trực tràng, tổn

chủ

thương tủy

Đi ngoài ra máu Trĩ, ung thư đại – trực tràng…

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Hệ tiết Tiểu nhiều lần, tiểu Phì đại lành tính tuyến tiền liệt, ung thư

niệu

khó, tia nước tiểu tuyến tiền liệt, nhiễm trùng tiết niệu

yếu, tiểu không hết

bãi

Tiểu nhiều

Đái tháo nhạt, đái tháo đường, dùng thuốc

lợi tiểu

Tiểu tiện không tự Viêm bàng quang, đột quỵ, nhiễm trùng tiết

chủ niệu, tổn thương tủy

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Hệ cơ

xương

khớp

Đau lưng

Loãng xương, xẹp đốt sống, thoái khớp, ung

thư di căn xương, thoát vị đĩa đệm, đa u tủy

xương…

Sưng đau khớp Viêm khớp dạng thấp, Gút, nhiễm trùng

khớp…

Các chi

Đau chân

Cơn đau cách hồi, chuột rút, thoái khớp,

bệnh lý rễ (thoát vị đĩa đệm, hẹp ống sống),

hội chứng chân không nghỉ…

Phù chân

Suy thận, suy tim, giảm Albumin máu, suy

tĩnh mạch chi dưới

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Hệ thần Thay đổi tình trạng Viêm não, viêm màng não, tình trạng nhiễm

kinh

tâm thần kèm theo trùng nặng

có sốt

Thay đổi tình trạng Lú lẫn cấp, trầm cảm, hoang tưởng

tâm thần không có

sốt

Khó thực hiện động Thoái khớp, Parkinson

tác

Ngã, không có mất Nhịp chậm, tụt huyết áp tư thế, mất thăng

ý thức

bằng, nhịp nhanh, thiếu máu não thoáng

qua, giảm thị lực…

Cơ quan

Triệu chứng

Các khả năng có thể

Hệ thần

Tê buốt tay

Hội chứng ống cổ tay, bệnh thần kinh ngoại

vi, bệnh tủy cổ

kinh

Rối loạn giấc ngủ Lo âu, trầm cảm, đau, ngừng thở khi ngủ,

tiểu đêm nhiều lần…

Ngất

Hẹp van động mạch chủ, loạn nhịp tim, hạ

đường huyết, tụt huyết áp tư thế, co giật…

Rối loạn cơ lực, Cơn thiếu máu não thoáng qua

cảm giác, ngôn ngữ

hoặc thị giác

thoáng qua

3. Tiền sử dùng thuốc

◼ Hỏi rõ tên thuốc, liều dùng, đường dùng thuốc

◼ Hỏi kỹ tiền sử dị ứng thuốc

◼ Tìm hiểu xem bệnh nhân có dùng thuốc đúng

liều lượng và cách dùng không

4. Tiền sử hút thuốc, uống rượu và các chất

gây nghiện khác

◼ Hỏi kỹ tiền sử hút thuốc và uống rượu

◼ Kiểm tra các dấu hiệu nghiện rượu: lú lẫn, cáu

kỉnh, hơi thở có mùi rượu, mất thăng bằng,

run, tình trạng suy dinh dưỡng….

5. Dinh dưỡng

◼ Tìm hiểu chế độ ăn của bệnh nhân

◼ Tăng cân/Giảm cân?

◼ Đánh giá khả năng nhai và nuốt của bệnh nhân

◼ Ít uống nước?

Bài giảng Nguyên tắc khám bệnh ở người cao tuổi - Tôn Hương Giang