Bài giảng Điều trị sốt Dengue/sốt xuất huyết Dengue

ÑIEÀU TRÒ SOÁT DENGUE/ SOÁT XUAÁT HUYEÁT DENGUE

Nhieãm vi ruùt Dengue coù theå nheï khoâng trieäu chöùng laâm saøng, hoaëc coù trieäu

chöùng laâm saøng bieåu hieän soát Dengue/ Soát xuaát huyeát Dengue.

I. CHAÅN ÑOAÙN SOÁT DENGUE/ SOÁT XUAÁT HUYEÁT DENGUE

1. Chaån ñoaùn laâm saøng soát Dengue:

Beänh nhaân soát 2- 7 ngaøy vaø coù

Ñau ñaàu.

Ñau sau hoác maét.

Ñau cô/ ñau khôùp

Rash da

Buoàn noân vaø noân.

Xuaát huyeát (daáu daây thaét (+) hoaëc xuaát huyeát töï nhieân(*))

 2 daáu hieäu sau:



Baïch caàu giaûm

^(*)Xuaát huyeát töï nhieân goàm: chaám xuaát huyeát döôùi da, chaûy maùu muõi, chaûy

maùu nöôùu raêng, xuaát huyeát tieâu hoùa, rong kinh…

2. Chaån ñoaùn Soát xuaát huyeát Dengue:

Beänh soát xuaát huyeát Dengue (SXH) ñöôïc ñaëc tröng bôûi hieän töôïng thaát thoaùt

huyeát töông daãn ñeán soác giaûm theå tích vaø roái loaïn ñoâng maùu gaây ra xuaát huyeát.

Soác giaûm theå tích vaø xuaát huyeát laø nguyeân nhaân chính gaây töû vong ôû treû em bò

SXH neáu khoâng ñöôïc chaån ñoaùn sôùm vaø ñieàu trò ñuùng.

2.1. Chaån Ñoaùn Laâm Saøng:

Theo tieâu chuaån cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi (TCYTTG), 1997:

Laâm saøng:

* Soát cao: Ñoät ngoät, lieân tuïc 2-7 ngaøy.

* Xuaát huyeát: - Daáu daây thaét (+)

- Chaám xuaát huyeát döôùi da, veát xuaát huyeát, baàm choã chích.

- Chaûy maùu muõi, chaûy maùu nöôùu raêng.

- OÙi ra maùu, tieâu ra maùu.

* Gan to

* Soác: Thöôøng xaûy ra vaøo ngaøy thöù 3 ñeán ngaøy thöù 6 cuûa beänh, bieåu hieän bôûi

treû böùt röùt, da laïnh aåm, thôøi gian hoài phuïc maøu da taêng > 2 giaây, maïch nhanh

nheï vaø huyeát aùp keïp hoaëc tuït huyeát aùp ^(*), nöôùc tieåu giaûm < 1ml/kg/ giôø.

(*)

Tuït huyeát aùp (Hypotension): Khi huyeát aùp taâm thu < 80 mmHg ôû treû < 5

tuoåi, < 90 mmHg ôû treû

 5 tuoåi. Huyeát aùp keïp ñöôïc ghi nhaän sôùm trong quaù

trình soác, ngöôïc laïi tuït huyeát aùp ñöôïc ghi nhaän treå hôn hoaëc ôû caùc beänh nhaân

bò xuaát huyeát naëng.

Caän laâm saøng:

* Daáu hieäu thaát thoaùt huyeát töông : bieåu hieän bôûi coâ ñaëc maùu (Dung tích hoàng

caàu (Hct) taêng

 20% giaù trò bình thöôøng) ; hoaëc traøn dòch maøng buïng ; traøn

dòch maøng phoåi.

* Tieåu caàu giaûm:

Chaån ñoaùn:



100.000/mm³

* Soát xuaát huyeát Dengue (Dengue Hemorrhagic Fever): Soát, xuaát huyeát, coâ ñaëc

maùu hoaëc coù daáu hieäu khaùc cuûa taêng tính thaám thaønh maïch (traøn dòch maøng

buïng ; traøn dòch maøng phoåi) vaø tieåu caàu giaûm.

* Soác SXH (Dengue Shock Syndrome): Taát caû tieâu chuaån treân + soác.

2.2. Chaån Ñoaùn Caän Laâm Saøng:

* Phaân laäp sieâu vi.

* Huyeát thanh chaån ñoaùn: HI test, MAC-ELISA.

* Phaûn öùng khueách ñaïi chuoãi gien (PCR).

2.3. Phaân Ñoä Laâm Saøng: Theo TCYTTG phaân 4 ñoä:

* Ñoä I: Soát, daáu hieäu daây thaét (+), hoaëc baàm choã chích.

* Ñoä II: Ñoä I + xuaát huyeát töï phaùt.

* Ñoä III: Soác, bieåu hieän bôûi chi maùt laïnh, böùt röùt, maïch nhanh nheï, huyeát

aùp keïp hoaëc tuït huyeát aùp.

* Ñoä IV: Soác saâu: maïch, huyeát aùp khoâng ño ñöôïc.

Caû 4 ñoä treân ñeàu phaûi keøm theo coâ ñaëc maùu (Hct taêng

 20% giaù trò bình

thöôøng) hoaëc coù daáu hieäu khaùc cuûa taêng tính thaám thaønh maïch (traøn dòch maøng

buïng ; traøn dòch maøng phoåi) vaø tieåu caàu giaûm.

II. PHAÙC ÑOÀ ÑIEÀU TRÒ:

Muïc ñích ñieàu trò SXH: Phaùt hieän sôùm vaø ñieàu trò kòp thôøi soác SXH ñeå giaûm

tyû leä töû vong.

1. Ñieàu trò Soát Dengue/ SXH khoâng soác (Ñoä I, II):

Haàu heát beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò ngoaïi truù, chuû yeáu ñieàu trò trieäu chöùng, taùi

khaùm vaø theo doõi phaùt hieän chuyeån ñoä ngaøy 1-2 laàn.

1.1. Ñieàu trò trieäu chöùng:



Haï soát: Paracetamol 10-15 mg/ kg/ laàn x 4 laàn/ngaøy; lau maùt baèng nöôùc aám

neáu soát cao > 39⁰C vaø doaï soát cao co giaät.

Cho treû aên loûng, khuyeán khích uoáng nhieàu nöôùc chín, nöôùc cam, chanh, nöôùc

Oresol.

Daën doø baø meï caùch chaêm soùc vaø theo doõi cho treû taïi nhaø hoaëc ôû phoøng beänh

nheï; phaùt hieän daáu hieäu chuyeån ñoä ñeå baùo baùc só kòp thôøi, hoaëc mang treû vaøo

beänh vieän ngay.

1.2. Chæ ñònh cho nhaäp vieän:



Khi treû coù caùc daáu hieäu chuyeån ñoä (neâu ôû phaàn II.1.3).



Khi treû coù daáu hieäu soác:Treû böùt röùt, tay chaân maùt laïnh, roái loaïn vaän maïch,

maïch nhanh nheï, huyeát aùp keïp hoaëc tuït huyeát aùp.



Nhaø beänh nhaân ôû quaù xa trung taâm y teá khoâng theå nhaäp vieän kòp thôøi khi

beänh SXH trôû naëng.

1.3. Chæ ñònh truyeàn dòch:

ÔÛ moät soá beänh nhaân SXH ñoä I, II coù daáu hieäu chuyeån ñoä:

Treû oùi möûa nhieàu laàn.

Ñau buïng, gan to nhanh.

OÙi maùu, tieâu ra maùu, chaûy maùu chaân raêng.

Maùu coâ ñaëc nhieàu, hoaëc Hct taêng nhanh.

Treû ñöø, tay chaân maùt laïnh, vaõ moà hoâi.

Khi treû coù moät trong caùc daáu hieäu treân, maëc duø huyeát aùp coøn toát cuõng neân



truyeàn dòch sôùm baèng dung dòch Lactated Ringer’s hoaëc Normal Saline (NaCl

0,9%) theo sô ñoà 1.

SXH ñoä I, II coù chæ ñònh

truyeàn dòch

TTM ñieän giaûi 6 - 7 ml/kg/ giôø x 2- 3giôø

Khoâng caûi thieän-

Caûi thieän^(*)

Beänh nhaân vaøo soác

Xöû trí nhö sô ñoà 2

Giaûm lieàu ñieän giaûi xuoáng 3 - 5 ml/ kg/ giôø

Caûi thieän hôn^(*)

Ngöng truyeàn dòch sau 24 giôø

(*) Caûi thieän: Beänh nhaân heát noân oùi, bôùt ñau buïng, maïch chaäm laïi, huyeát aùp

oån ñònh, nöôùc tieåu > 1 ml/kg/ giôø, Hct giaûm daàn veà giaù trò bình thöôøng.



Thôøi gian truyeàn dòch: 24-48 giôø.

Sô ñoà 1. Löu ñoà boài hoaøn theå tích cho beänh nhaân SXH ñoä I, II

2. Ñieàu trò SXH coù soác (Ñoä III, IV):

Nguyeân taéc ñieàu trò: Phaùt hieän sôùm soác, ñieàu trò ñuùng phaùc ñoà vaø theo doõi

saùt beänh nhaân ñeå traùnh caùc bieán chöùng nhö taùi soác, soác keùo daøi.

2.1. Soát xuaát huyeát ñoä III: Maïch nhanh, huyeát aùp (HA) keïp.

Lieàu taán coâng luùc ñaàu: Lactated Ringer’s truyeàn tónh maïch (TTM) 15- 20ml/

kg/ giôø. Sau 1 giôø ñaùnh giaù laïi neáu:

a) Beänh nhi ra soác: Giaûm lieàu Lactated Ringer's xuoáng 10ml/ kg/ giôø x 1- 2 giôø,

sau ñoù tieáp tuïc giaûm lieàu daàn 7,5 ml/ kg/ giôø x 3-4 giôø, ñeán 5 ml/ kg/ giôø x 3-4

giôø, roài 3ml/ kg/ giôø.

b) HA vaãn coøn keïp: Ñoåi sang dung dòch cao phaân töû (Gelatin hoaëc Dextran 40,

70) TTM 15- 20 ml/ kg/ giôø, sau ñoù neáu:



Neáu HA daõn ra: Cao phaân töû (CPT) TTM 10 ml/ kg/ giôø x 1- 2 giôø roài giaûm lieàu

CPT 7,5 ml/ kg/ giôø x 2giôø, sau ñoù neáu tình traïng beänh nhaân toát chuyeån sang

ñieän giaûi.



Neáu HA vaãn coøn keïp: CPT TTM 15- 20 ml/ kg/ giôø (laàn 2), sau ñoù neáu HA toát

giaûm lieàu CPT daàn roài ñoåi sang ñieän giaûi gioáng nhö b1. Neáu sau CPT laàn 2,

HA coøn keïp xem xeùt ño aùp löïc tónh maïch trung öông (CVP) (Sô ñoà 2â).

Ñoä III (Maïch nhanh, HA keïp)

TTM ñieän giaûi

15 - 20 ml/ kg/ giôø

Caûi thieän^(*)

Khoâng caûi thieän

Giaûm lieàu ñieän giaûi 10 ml/kg/ giôø X 1-2 giôø,

roài giaûm lieàu 7.5 ml/kg/ giôø,

TTM CPT (Dextran, Gelatin)

15 - 20 ml/kg/ giôø

5 ml/kg/ giôø, vaø 3 ml/kg/ giôø

Caûi thieän hôn^(*)

Caûi thieän^(*)

Khoâng caûi thieän

.Giaûm lieàu CPT 10 ml/kg/giôø x 1-2 giôø

Ngöng truyeàn dòch sau 24- 48 giôø

Kieåm tra Hct, neáu Hct cao laäp

laïi CPT 15-20 ml/ kg/giôø; neáu

Hct giaûm, xem xeùt truyeàn maùu töôi.

Ño CVP höôùng daãn truyeàn dòch.

Sô ñoà 2. Löu ñoà boài hoaøn theå tích cho beänh nhaân soác SXH Dengue ñoä III

2.2. Soát xuaát huyeát ñoä IV: (M=0, HA=0)



Naèm ñaàu thaáp, thôû oxygen.



Bôm tónh maïch tröïc tieáp dung dòch ñieän giaûi Lactated Ringer's 20 ml/ kg/ 15

phuùt ñeå nhanh choùng ñöa beänh nhi ra khoûi soác caøng nhanh caøng toát. Sau ñoù

ñaùnh giaù laïi vaø xöû trí theo löu ñoà sau:

SXH ñoä IV (Soác saâu, M=0, HA=0)

Bôm TM tröïc tieáp ñieän giaûi

20 ml/ kg / 15 phuùt

Caûi thieän

(Daáu hieäu sinh toàn oån ñònh)

Khoâng caûi thieän

(Maïch nhanh nheï, HA keïp)

Khoâng caûi thieän

(M=0, HA=0)

TTM CPT 10 ml/kg/giôø x 1-2 giôø,

roài tieáp tuïc theo nhö sô ñoà 2

Bôm TM tröïc tieáp

CPT 20 ml/kg/ 15 phuùt.

Ño CVP höôùng daãn ñieàu trò

TTM CPT 15-20 ml/kg/giôø

nhö sô ñoà 2

Sô ñoà 3. Löu ñoà boài hoaøn theå tích cho beänh nhaân soác SXH Dengue ñoä IV

2.3. Theo doõi:



Maïch, huyeát aùp, nhòp thôû, nöôùc tieåu 15-30 phuùt / laàn cho ñeán khi beänh nhi ra

khoûi soác, sau ñoù theo doõi moãi 1-2 giôø khi beänh nhaân oån ñònh.

Theo doõi Hct moãi 4-6 giôø cho ñeán khi oån ñònh.



Toång keát dòch truyeàn moãi 24 giôø: soá löôïng dòch truyeàn, loaïi dòch, löôïng dòch

trung bình / kg/ 24 giôø, löôïng CPT; löôïng dòch xuaát (nöôùc tieåu, oùi...)

2.4. Chæ ñònh ngöng truyeàn dòch:

a) Ngöng truyeàn dòch ngay khi coù nguy cô phuø phoåi caáp (khoù thôû, tím taùi, phoåi

coù ran aåm, rít...).

b) Ñaët vaán ñeà ngöng tieâm truyeàn khi:



SXH III N5,N6 maø M, HA oån ñònh lieân tuïc treân 24 giôø.



SXH III N5, N6, HA oån 12 giôø vaø:



- Dòch truyeàn 120-150 ml/kg/24 giôø

- Phoåi coù ran aåm (+)



SXH III N5, N6 coù:

- Dòch truyeàn >150 ml/kg/24 giôø

- Phoåi ran aåm (++)

- Thôøi gian HA oån ñònh coù theå coøn ít.

SXH IV: Soác saâu neân löôïng dòch, thôøi gian tieâm truyeàn cao hôn SXH III vaø chæ

ñònh ngöng truyeàn dòch tuøy thuoäc töøng beänh nhaân cuï theå.

Noùi chung haàu heát caùc tröôøng hôïp soác SXH thöôøng ñoøi hoûi tieâm truyeàn trong

voøng 24- 48 giôø.

2.5. Chæ ñònh ño CVP:

SXH III, IV keøm theo caùc trieäu chöùng sau:

Ñaõ duøng cao phaân töû 2 laàn maø huyeát aùp coøn keïp.

Soác keùo daøi, taùi soác.

Quaù taûi hoaëc nghi ngôø quaù taûi.



Soác SXH keøm beänh lyù tim, phoåi, thaän.

2.6. Caùc ñieàu trò khaùc:

a) Ñieàu chænh roái loaïn ñieän giaûi, thaêng baèng kieàm toan: Haï Natri maùu vaø toan

chuyeån hoaù coù theå xaûy ra ôû caùc tröôøng hôïp SXH naëng. Caàn thöû ion ñoà, khí maùu

ôû nhöõng beänh nhaân raát naëng ñeå xaùc ñònh caùc roái loaïn ñieän giaûi vaø thaêng baèng

kieàm toan. Toan chuyeån hoaù neáu khoâng ñöôïc ñieàu chænh seõ daãn ñeán ñoâng maùu

noäi maïch lan toûa vaø laøm beänh naëng hôn. Boài hoaøn theå tích tuaàn hoaøn vaø ñieàu

chænh sôùm toan chuyeån hoaù vôùi Natri Bicarbonate daãn ñeán döï haäu toát hôn. (Xin

xem theâm baøi "Ñieàu trò SXH naëng").

b) Chaûy maùu muõi: Ñaët meøche muõi.

- Chaûy maùu chaân raêng: Ngaäm ñaù laïnh hoaëc caén chaët gaïc taåm oâxy giaø ñeå caàm

maùu taïi choã, truyeàn dòch sôùm.

c) Chæ ñònh truyeàn maùu: Khi



Xuaát huyeát tieâu hoùa oà aït,

Hct 30% + laâm saøng khoâng oån ñònh,

Hct giaûm nhanh maø laâm saøng khoâng caûi thieän

10-20 ml/ kg/ laàn. ( Xem theâm baøi "Ñieàu trò SXH naëng").





Truyeàn maùu töôi cuøng nhoùm

d) Lôïi tieåu: Duøng Furosemide 0,5-1 mg / kg/ laàn uoáng hay tieâm baép hay tieâm

maïch vaøo N6,7 khi coù daáu hieäu quaù taûi, M, HA oån ñònh.

2.7. Tieâu chuaån xuaát vieän:

Beänh nhaân SXH hoài phuïc phaûi coù ñuû caùc tieâu chuaån sau khi cho xuaát vieän:

Heát soát ít nhaát 24 giôø maø khoâng caàn duøng thuoác haï nhieät.

Beänh nhaân theøm aên.

Caûi thieän laâm saøng roõ reät.

Tieåu toát.

Hct oån ñònh.



Ra soác ít nhaát 2 ngaøy.

Khoâng coù daáu hieäu suy hoâ haáp do traøn dòch maøng phoåi, maøng buïng.



Tieåu caàu  50.000 / mm3.

III. KEÁT LUAÄN:

Ñeå ñieàu trò thaønh coâng SXH caàn:



Phoái hôïp toát giöõa Baùc só vaø Ñieàu döôõng ñaõ ñöôïc huaán luyeän veà ñieàu trò SXH.

Toå chöùc toát loïc beänh, phaân coâng ñieàu trò hôïp lyù; ñöôïc trang bò dòch truyeàn vaø

caùc phöông tieän caàn thieát ñeå theo doõi vaø ñieàu trò beänh nhaân.



Giaùo duïc söùc khoûe cho baø meï vaø nhaân vieân y teá cô sôû giuùp phaùt hieän sôùm

SXH; ñieàu trò kòp thôøi ñuùng phaùc ñoà vaø theo doõi saùt beänh nhaân traùnh bieán

chöùng naëng nhö soác keùo daøi.