Vai trò của tín ngưỡng trong đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn, huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
VAI TRÕ CỦA TÍN NGƢỠNG TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN
CỦA CỘNG ĐỒNG CƢ DÂN XÃ ĐẢO NGHI SƠN,
HUYỆN TĨNH GIA, TỈNH THANH HÓA
TS. Nguyễn Thị Trúc Quỳnh1
Tóm tắt: Hình thành dựa trên cơ sở niềm tin của con người vào cái siêu nhiên, tín
ngưỡng ra đời gắn với cuộc sống con người từ thuở sơ khai, mông muội, phát triển thăng
trầm qua các thời kỳ lịch sử và tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần cộng
đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn nói riêng và của mọi người Việt nói chung. Những niềm tin
tưởng chừng như mơ hồ nhưng lại có tác dụng nâng đỡ tâm hồn con người trong một bối
cảnh xã hội có nhiều xáo động về các giá trị xã hội, đạo đức, niềm tin.
Từ khóa: Niềm tin tín ngưỡng; cư dân xã đảo Nghi Sơn; huyện Tĩnh Gia; tỉnh Thanh Hóa
1. Đặt vấn đề
Tín ngưỡng - một thành tố của văn hoá, giữ vai trò hết sức quan trọng trong đời sống
của con người. Nó là một hiện tượng văn hóa tinh thần phản ánh ước vọng thiêng liêng của
con người đối với cuộc sống, là sự thể hiện ứng xử của con người trong các mối quan hệ với
môi trường, môi sinh để sinh tồn và phát triển. Do vậy, dù trong xã hội loài người có những
tín ngưỡng tương đồng trong các cộng đồng khác nhau nhưng mỗi cộng đồng lại có nguồn
gốc lịch sử khác nhau, có phương thức mưu sinh trong bối cảnh sinh thái khác nhau, có trình
độ phát triển vật chất khác nhau thì có tín ngưỡng khác nhau với những đặc trưng riêng của
cộng đồng cư dân đó.
Xã đảo Nghi Sơn là một xã nằm ở vùng biển phía Nam của huyện Tĩnh Gia (nay là thị
xã Nghi Sơn), tỉnh Thanh Hóa. Xưa kia, xã đảo Nghi Sơn (còn được gọi là hòn Biện Sơn hay
Cù lao Biện) vốn là một đảo nhỏ gần bờ có cư dân từ nhiều nơi hội tụ về đây cùng sinh sống,
đoàn kết và bảo vệ vùng biển đảo phía Nam của xứ Thanh. Đây cũng là đảo duy nhất trong hệ
thống các đảo của Thanh Hóa có cư dân sinh sống và là một trong ba làng ngư nghiệp truyền
thống điển hình của tỉnh Thanh Hóa. Là một xã với 3 bề là biển nên cuộc sống của cộng đồng
cư dân nơi đây hoàn toàn phụ thuộc vào biển, không có đất nông nghiệp để canh tác như các
xã ven biển khác của tỉnh Thanh Hóa. Kinh tế chủ yếu là khai thác, nuôi trồng và chế biến hải
sản (nghề nuôi trồng thủy sản mới chỉ du nhập vào xã ở những thập niên 90 của thế kỷ XX,
trước đó toàn bộ cư dân trong xã sống bằng nghề đánh bắt và chế biến thủy sản). Cùng với
quá trình mưu sinh trước môi trường sống đặc thù và trải qua bao thăng trầm của lịch sử cộng
đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn vẫn duy trì và bảo tồn nghề truyền thống của cha ông và đã tạo
lập những thiết chế văn hóa, các hình thái tín ngưỡng mang những sắc thái riêng của vùng
biển đảo. Các hình thái tín ngưỡng luôn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần
của cộng đồng cư dân nơi đây.
1 Phòng Quản lý Khoa học, Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa
60
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
2. Tín ngƣỡng của cộng đồng cƣ dân xã đảo Nghi Sơn
Với phương thức mưu sinh chủ yếu là nghề biển, người dân xã đảo Nghi Sơn là những
người ăn sóng nói gió, cuộc sống và con người gắn bó với biển. Sống bằng nghề “lọc nước
lấy cái”, họ cho rằng cuộc đời mình đã gắn liền với biển, sinh tồn cũng phụ thuộc vào biển,
giữa mênh mông sóng nước không biết trước được những rủi ro, hiểm họa đang chờ phía
trước, họ không nắm được số mệnh của mình trước muôn trùng biển khơi. Cuộc sống của họ
luôn phải đối mặt với nhiều hiểm nguy liên quan đến tính mạng nên đã tạo cho cộng đồng cư
dân nơi đây có những cách thức để tìm kiếm sự an toàn và bình yên cho cuộc sống cũng như
công cuộc mưu sinh của mình. Một trong những cách thức đó là tôn thờ những vị thần -
những người mà theo quan niệm của họ sẽ bảo hộ cho nghề nghiệp, bảo vệ, giúp họ vượt qua
được những tai ương và hiểm họa trong nghề nghiệp cũng như cuộc sống của mình.
2.1. Tín ngưỡng thờ các vị thần biển
Tín ngưỡng thờ thần biển chính là cách thức thể hiện thế ứng xử của con người với tự
nhiên - môi trường biển, qua đó dần hình thành nên những giá trị giúp con người giao tiếp,
ứng xử với thế giới xung quanh theo hướng có lợi và nhân văn. Cũng như bao cộng đồng cư
dân vùng biển khác, cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn cũng tôn thờ những vị thần biển với
ước mong và hy vọng những vị thần này sẽ bảo trợ cho cuộc sống của mình trước môi trường
biển. Những vị thần biển được tôn thờ gồm: Tứ vị Thánh Nương, Quan Sát Hải đại vương
Hoàng Tá Thốn và Thánh Bà Trần Quý Phi.
Tứ vị Thánh Nương: Được thờ phụng ở nhiều nơi, trong đó nhiều nhất là ở vùng biển
Thanh Hóa và Nghệ An. Ở xã đảo Nghi Sơn, Tứ vị Thánh Nương được thờ với tư cách là một
vị thần biển có chức năng phù trợ cho những người đi biển tránh được sự rủi ro, bất trắc trong
công cuộc mưu sinh trên biển cũng như trong cuộc sống. Trong hệ thống các vị thần được thờ
tại đây, Tứ vị Thánh Nương là vị thần có vị trí và vai trò rất quan trọng đối với cộng đồng cư
dân. Sự tích về thần cũng như nguồn gốc của thần đã có rất nhiều nghiên cứu, nhận định cũng
như ghi chép trong sử sách. Tuy nhiên, đối với người dân nơi đây lại có những lý giải riêng
cho mình về lý do mà họ lựa chọn Tứ vị Thánh Nương là vị thần bảo hộ trong công cuộc mưu
sinh của mình trước môi trường sống đầy những bất an và thử thách. Người dân địa phương
kể rằng: Năm xưa có một khúc gỗ dạt vào đảo. Ngư dân thấy khúc gỗ lạ liền cầm dao chặt và
thấy có mủ màu đỏ chảy ra. Thấy vậy, những người dân trong làng sợ và họ đẩy khúc gỗ trôi
đi. Vào thời điểm gió mùa Tây Nam, khúc gỗ bị gió thổi trôi ra ngoài biển và dạt vào cửa Cờn
(Quỳnh Lưu, Nghệ An). Người dân cửa Cờn cũng lấy dao chặt và thấy mủ đỏ chảy ra từ khúc
gỗ. Thấy hiện tượng lạ, họ liền lập bàn thờ và thắp hương. Một thời gian sau, các chuyến đi
biển của ngư dân cửa Cờn luôn đầy cá tôm. Người dân Nghi Sơn thấy vậy liền bảo nhau chèo
thuyền vào trong cửa Cờn lấy trộm bát hương mang về đảo dựng đền miếu và thờ cúng từ đó.
Kể từ đó đến nay, Tứ vị Thánh Nương luôn có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của
cộng đồng cư dân nơi đây. Hàng năm, tại đền thờ Tứ vị người dân tổ chức rất nhiều những
nghi lễ nhằm thể hiện lòng tôn kính của mình đối với thần như: lễ cầu ngư, lễ cầu đinh, lễ
tống ôn, lễ thượng nêu hạ nêu,… trong đó quan trọng nhất là lễ hội Cầu Ngư được tổ chức
61
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
vào 16/4 âm lịch hàng năm là một trong những nghi lễ mà cộng đồng cư dân nơi đây thực
hiện để cầu mong nhận được sự bảo trợ từ các vị thần mà mình thờ phụng.
Quan Sát Hải đại vương Hoàng Tá Thốn: Ông vốn là một vị tướng thủy binh dũng
mãnh dưới triều nhà Trần, đã lập nhiều chiến công trong chiến thắng quân Nguyên cũng như
quân Chiêm Thành. Ông được vua Trần phong là “Sát Hải Chàng Lại Đại tướng quân”, cho
thống lĩnh thuỷ binh trông coi 12 cửa sông và bảo vệ vùng duyên hải của cả nước. Năm Mậu
Dần (1338), Hoàng Tá Thốn đi tuần thú đường biển Thanh Hoá, đến Hà Trung, không may
lâm bệnh đột ngột, rồi từ trần vào đúng ngày mồng một Tết. Nhà vua thương tiếc cho thuyền
rồng chở linh cữu về an táng ở quê nhà làng Vạn Phần (Diễn Vạn, Diễn Châu), cho lập đền
thờ và tặng ông “Sát Hải đại tướng quân, Thiên Bồng nguyên soái chi thần”. Đến đời Hậu Lê,
ông được phong Đoan trực, Hoằng nghị anh lược Quang ý dực bảo trung hưng, Trác vì
thượng thượng đẳng tôn thần, đệ nhất tối linh Đại vương2.Trong tâm thức dân gian sở tại,
Quan Sát Hải là vị thần giúp ngư dân mỗi khi sóng gió, giặc giã, cứu giúp dân khi hoạn nạn
gian truân. Người dân xã đảo Nghi Sơn xem ông như là vị phúc thần, cùng với Tứ vị Thánh
Nương che chở, bảo vệ ngư dân mỗi khi ra khơi đánh bắt nên đã lập đền thờ.
Thánh Bà Trần Quý Phi: Vốn là một người con của địa phương, nhưng sau khi chết,
luôn hiển linh giúp đỡ người dân trên đảo nên Bà đã được cộng đồng cư dân tôn lên thành
Thần và trở thành một trong những vị thần bảo hộ cho dân làng. Tương truyền, Thánh Bà là
vợ Long Vương; là vị thần bảo vệ cho ngư dân có thể vượt sóng gió trùng khơi, mang về
những khoang cá đầy, tạo dựng cuộc sống bình yên giữa mênh mang trời biển luôn bị thiên tai
bão tố rình rập. Huyền tích về Thánh Bà được người dân kể rằng: “Tương truyền Bà là một
người con gái của dòng họ Trần, luôn đi theo thuyền đổi (thuyền đi đổi cá, nước mắm lấy
hàng hóa khác trên đất liền) để phục vụ cơm nước. Trong một lần đi đổi ở vùng Đông Sơn
(nay thuộc huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa), thuyền bỏ neo tại làng Trổ để đổi cá lấy khoai,
gạo. Mọi thành viên trên thuyền mang cá lên bờ để đổi, Bà ở lại trông nom, cơm nước. Đến
buổi trưa mọi người quay lại thuyền, thấy bếp vẫn đỏ lửa, nồi cơm đang sôi nhưng không thấy
Bà đâu. Mọi người nghĩ Bà ngã xuống sông nên đã thuê người lặn tìm, nhưng tìm mãi không
thấy đâu. Theo quan niệm của người dân vùng biển người bị chết đuối 3 ngày sẽ nổi, 7 ngày
chìm nên thuyền đã đậu lại để tìm kiếm và chờ đợi. Sau 3 ngày 3 đêm, bất chợt người ta thấy
Bà đi lên từ mũi thuyền mà toàn thể người Bà khô ráo không hề bị ướt và còn có một dấu son
trước ngực. Mọi người có hỏi nhưng Bà bảo không biết và không nhớ gì. Sau đó thuyền trở về
đảo, Bà vẫn đi chợ, buôn bán bình thường. Sau một thời gian, bỗng dưng Bà có thai và sinh ra
2 quả trứng và nở ra một con rắn màu xanh và một con rắn màu vàng. Ban đầu Bà rất hoảng
sợ, nhưng 2 con rắn đã cất lời: là chúng con đây mẹ. Từ đó, Bà sống cùng 2 con rắn. Vào một
ngày tháng Tư năm đó, khi Bà đi chợ về nhà, như bình thường 2 con rắn đến quấn quýt lấy
Bà, nhưng khi đó trong người rất bức và mệt mỏi, thế là Bà vung tay lên, không may một con
văng ra và đứt một đoạn đuôi. Hai con rắn thấy sợ và bò lại cái thúng chúng vẫn nằm. Đến
đêm khi đang ngủ Bà thì bỗng nghe thấy tiếng nói chuyện rằng: "Nay mẹ không thương anh
2 Đền thờ Quan Sát Hải đại vương Hoàng Tá Thốn.
62
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
em ta nữa rồi, thôi ta về ở với cha thôi". Sau đó, trời bỗng dưng đổ mưa to gió lớn. Bà và 2
con rắn biến mất. Lúc này, mọi người bàng hoàng chưa hiểu chuyện gì xảy ra và đổ đi tìm
khắp nơi nhưng không thấy. Đến ngày thứ 49 sau khi Bà mất thì một người trong gia đình bị
ông rắn nhập vào. Người bị nhập cầm theo một con dao và đến khu vực lăng Thánh Bà hiện
nay và chỉ đây là mộ của mẹ và dặn trông coi cẩn thận. Mọi người trong gia đình không biết
thực hư thế nào nhưng thấy rất kỳ lạ. Suy nghĩ lại những sự việc diễn ra với Bà lâu nay nên bà
con trong họ cho đây là một điềm báo, từ đó trong dòng họ thờ cúng Bà. Cũng kể từ đó, mỗi
khi người trong gia đình đi nghề mà thắp hương kêu cầu Bà thì đều được phù hộ thuận buồm
xuôi gió, đánh bắt được nhiều cá và buôn bán thuận lợi. Bà con trong làng thấy vậy thì cũng đến
để thắp hương cho Bà và xin Bà phù hộ. Theo thời gian, Bà từ một người chết thiêng của dòng
họ đã trở thành một vị thần linh thiêng, có quyền năng, luôn trợ giúp và bảo hộ cho bà con trong
xã. Hàng năm, từ ngày 23-24/4 âm lịch người dân nơi đây đều tổ chức lễ kỵ của Bà để cầu
mong Bà phù hộ cho một năm làm ăn thuận lợi, mưa thuận gió hòa, cá tôm đầy khoang.
2.2. Tín ngưỡng thờ Tiên hiền
Tín ngưỡng thờ tiên hiền gắn với công cuộc khai hoang lập làng của người Việt trong
hành trình đi mở cõi. Tín ngưỡng thờ Tiên hiền thể hiện đạo lý "uống nước nhớ nguồn" từ bao
đời nay của người Việt. Ở xã đảo Nghi Sơn, tín ngưỡng thờ tiên hiền cũng được cư dân nơi
đây thực hiện với vị thần được tôn thờ là vua Quang Trung và Tôn Thất Cơ.
Về Tôn Thất Cơ: Theo lời kể của bà con nơi đây, Tôn Thất Cơ vốn là một vị quan dưới
triều Nguyễn, có dòng dõi của Hoàng thất. Năm 1935, ông được vua Bảo Đại điều ra cai quản
vùng biển Biện Sơn (Nghi Sơn). Khi đó, xung quanh làng đảo Biện Sơn đều là rừng, không có
đường vào. Ba mặt bao quanh đều có những tảng đá lớn, dân chỉ đi theo lối mòn. Tôn Thất
Cơ huy động sức dân mở thành con đường lớn từ phía Nam vào làng, tu bổ lại các giếng cũ,
đào thêm các giếng mới để có nước sinh hoạt, tu bổ các di tích thờ cúng (đền Tứ Vị, đền Quan
Sát Hải), vận động dân làng bỏ các hủ tục, giải quyết những xích mích giữa lương dân và giáo
dân. Những việc làm của Tôn Thất Cơ lan truyền về Huế, nên năm 1942, Bảo Đại đã ra Biện
Sơn vừa để thăm thú, vừa để xem xét thực hư về những tin truyền về Tôn Thất Cơ. Về sau,
Tôn Thất Cơ mất tại Nghi Sơn (không rõ năm). Sau khi ông mất, nhân dân trong xã đã chôn
cất ông và lập miếu thờ.
Vua Quang Trung: Là người đã khởi binh đánh thắng quân Thanh đem lại hòa bình cho
đất nước, đồng thời lập ra triều đại Tây Sơn. Ở xã đảo Nghi Sơn, việc người dân thờ vua
Quang Trung do Nghi Sơn từng là một trong những phòng tuyến trên biển của nghĩa quân
Tây Sơn. Cùng với Tam Điệp (phòng tuyến trên bộ) và Biện Sơn (phòng tuyến trên biển) đã
tạo thành thế gọng kìm của nghĩa quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc tiêu diệt quân Thanh. Mặt
khác, trong quá trình khảo sát điền dã, cán bộ quản lý văn hóa ở xã và ở Ban Quản lý Di tích
ở xã cho biết năm 1990 khi xã làm hồ sơ công nhận cụm di tích và danh thắng của xã, trong
các điều kiện để xét công nhận các đối tượng thờ tự của xã phải có đối tượng là anh hùng có
công với dân với nước hay vùng đất quê hương. Vì vậy, mà vua Quang Trung được lựa chọn
và tôn vinh là một trong những vị thần linh thiêng ở xã đảo Nghi Sơn. Có thể thấy, lý do vua
Quang Trung được đưa vào thờ tự ở xã ban đầu là để hoàn chỉnh về thủ tục hồ sơ hành chính.
63
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Tuy nhiên, khi đi vào tìm hiểu sâu hơn thì thấy rằng, bên cạnh yếu tố kể trên, việc đưa vua
Quang Trung vào thờ tự cùng với những vị thần của xã chính là sự đáp ứng nhu cầu của người
dân khi mà họ cảm thấy cuộc sống ngày càng có nhiều những bất an, lo lắng mà bản thân họ
không thể tự giải quyết được, người dân nơi đây cần thêm nhiều quyền năng, sức mạnh hơn
nữa từ các vị thần. Việc có thêm vị thần sẽ làm cho cuộc sống của họ được bảo vệ tốt hơn
trước những bất an cuộc sống. Với cư dân xã đảo Nghi Sơn, Quang Trung đã trở thành một
trong những vị thần được cộng đồng thờ tự và gửi gắm niềm tin. Hàng năm, vào ngày mùng 5
tháng giêng nhân dân nơi đây tổ chức lễ hội Quang Trung nhằm tưởng nhớ đến Ngài và cầu
mong sự bảo trợ từ Ngài.
2.3. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên
* Thờ cúng trong gia đình: Trong mỗi gia đình ở Nghi Sơn dù là theo Thiên Chúa giáo,
Phật giáo hay không theo bất kỳ tôn giáo nào thì trong nhà đều có bàn thờ gia tiên của gia
đình, không gian thờ cúng tổ tiên bao giờ cũng là nơi sạch sẽ và quan trọng nhất của ngôi nhà.
Bàn thờ tổ tiên luôn đặt ở nơi cao ráo, được các thành viên trong nhà quan tâm chú trọng.
Việc thờ cúng được người dân thực hiện theo như truyền thống của người Việt, hàng tháng
vào ngày sóc, vọng các gia đình đều lo dọn dẹp bàn thờ, sắm sửa lễ vật để thắp hương cho
ông bà tổ tiên. Ngoài ra, vào những dịp khác trong năm như: tết Nguyên Đán, tết Thanh Minh,
tết Thượng Nguyên...; những khi nhà có việc quan trọng như: dựng vợ gả chồng, sinh con, đi
làm ăn xa, con cháu thi cử... các gia đình đều làm lễ dâng hương cúng tổ tiên để cầu mong sự
phù hộ hay tạ ơn. Do đặc thù môi trường sinh sống và phương thức mưu sinh, việc thực hiện
các nghi thức trong thờ cúng tổ tiên còn được thực hiện trước mỗi chuyến ra khơi hay trong
mỗi chuyến ra khơi, nếu ở nhà nhận được tin người trong gia đình gặp phải điều bất trắc,
không may hoặc thấy thời tiết có chuyển biến xấu. Trước khi ra đền thắp hương cầu mong các
vị thần biển bảo hộ cho người thân của mình đang lênh đênh ngoài biển, bao giờ những thành
viên còn lại trong gia đình (thông thường là người vợ) sẽ sửa soạn lễ để thắp hương cho ông bà
tổ tiên trong nhà để cầu mong ông bà tổ tiên phù hộ cho họ được bình yên, tai qua nạn khỏi.
* Thờ cúng trong dòng họ: Theo thống kê, hiện nay trên địa bàn xã Nghi Sơn có 27
dòng họ, trong đó có 3 dòng họ lớn đến vùng đất này định cư đầu tiên là dòng họ: Trần,
Nguyễn, Lê3. Đến nay, chưa có tài liệu lịch sử cũng như ghi chép nào cho biết chính xác các
dòng họ đó đến đây vào năm nào. Chỉ biết rằng, đây là những dòng họ đầu tiên đến khai phá,
lập làng trên đảo Nghi Sơn và nơi đây vẫn luôn duy trì truyền thống thờ cúng ông bà tổ tiên từ
bao đời nay trong các gia đình và dòng họ. Các dòng họ lớn trong xã đều có nhà thờ họ và
hàng năm luôn tổ chức tế họ theo đúng truyền thống như: dòng họ Trần Văn tổ chức tế họ vào
ngày 22 - 23/4 hàng năm, dòng họ Hoàng tổ chức vào ngày rằm tháng giêng, dòng họ Đoàn
vào trung tuần tháng 2 âm lịch, dòng họ Đồng vào ngày 12 tháng giêng, dòng họ Lưu vào
ngày mùng 10 tháng giêng... Cho dù, có những giai đoạn việc thờ cúng này bị thu hẹp lại,
hoặc bị đứt đoạn nhưng tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên vẫn luôn là một trong những tín ngưỡng
quan trọng của cộng đồng cư dân nơi đây.
3 Tài liệu do ông Trần Ngọc Châu, chi hội trưởng Hội người cao tuổi xã đảo Nghi Sơn cung cấp.
64
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
3. Vai trò của tín ngƣỡng trong đời sống tinh thần của cộng đồng cƣ dân xã đảo
Nghi Sơn
3.1. Tín ngưỡng là niềm tin, điểm tựa trong đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân
Hình thành dựa trên cơ sở niềm tin của con người vào cái siêu nhiên, tín ngưỡng ra đời
gắn với cuộc sống con người từ thuở sơ khai, mông muội, phát triển thăng trầm qua các thời
kỳ lịch sử và tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của người Việt. Những
niềm tin tưởng chừng như mơ hồ nhưng lại có tác dụng nâng đỡ tâm hồn con người khi gặp
phải những vấn đề bế tắc trong cuộc sống. Đời sống xã hội dù có văn minh hiện đại đến đâu,
rất nhiều những hiện tượng tự nhiên, xã hội đã được khoa học giải thích thì trong cuộc sống
vẫn tồn tại những vấn đề không thể lý giải được bằng nhãn quan khoa học thông thường. Mặt
khác, dưới những tác động từ sự phát triển của xã hội đã làm cho con người luôn cảm thấy có
những nguy cơ tiềm ẩn đe dọa bản thân họ và cuộc sống xung quanh họ, những áp lực của
cuộc sống ngày càng nhiều đã làm cho con người lâm vào tình trạng khủng hoảng, không lối
thoát... Vào những lúc này, tín ngưỡng chính là một trong những điểm tựa tinh thần, là tác
nhân tạo sự cân bằng tâm lý, để họ tìm thấy sự yên ổn, vững tin hơn trong cuộc sống.
Với cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn, môi trường sinh sống là biển, phương thức
mưu sinh phụ thuộc hoàn toàn vào biển. Biển mang lại cho họ nhiều lợi ích nhưng cũng tiềm
ẩn những mối hiểm hoạ đe dọa đến cuộc sống tạo cho họ tâm lý sợ hãi, bất an. Chính vì thế,
tín ngưỡng là một trong những điểm tựa quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân
nơi đây. Theo kết quả điều tra, khảo sát của tác giả cho thấy: tất cả người dân trong xã đều
biết về những vị thần được thờ tự ở trong xã (trong đó bao gồm bộ phận những người theo
đạo Thiên Chúa giáo, mặc dù không thờ cúng và thực hành nghi lễ đối với những vị thần
nhưng họ điều biết những vị thần đó) và họ luôn tin rằng những vị thần của mình rất linh
thiêng, luôn phù hộ cho họ thuận lợi trong công việc cũng như trong cuộc sống thường ngày.
Bằng chứng cho niềm tin chính là các cơ sở thờ tự luôn được người dân quan tâm chăm sóc,
tu bổ, luôn ở vị trí trung tâm của xã và thuận lợi cho bà con đến để thực hành các nghi lễ đối
với các vị thần.
Bên cạnh đó, niềm tin đối với những vị thần còn được thấy qua việc thực hành các nghi
lễ. Trước mỗi chuyến ra khơi, những ngư dân đều thực hiện việc cúng các vị thần.Công việc
này được thực hiện tại đền hoặc ở trên thuyền cúng vọng vào với mong muốn các vị thần sẽ
phù hộ cho chuyến đi thuận buồm xuôi gió, đánh bắt được nhiều cá tôm.
Với một niềm tin rằng, các vị thần rất linh thiêng, luôn đi theo, đồng hành và phù hộ cho
mình, nên khi gặp bất kể khó khăn gì không thể giải quyết hay không lý giải được, bà con luôn
tìm đến sự trợ giúp từ các vị thần và luôn tin tưởng về sự trợ giúp này. Không chỉ vậy, người
dân cũng tin rằng, các vị thần sẽ luôn đồng hành với họ trong mỗi chuyến ra khơi, thần sẽ bảo
vệ họ trước những hiểm họa từ biển. Ông Hoàng Chấm Phẩy (65 tuổi ở thôn Bắc Sơn) đã kể lại:
“Vào ngày 22 tháng chạp năm 2001, khi đó đã là những ngày giáp tết, theo truyền thống thì vào
những ngày này, đặc biệt mai là ngày 23 - ngày đưa ông Táo về Trời thì ngư dân sẽ không đi
biển. Và hôm đó cũng có nghe đài báo có gió mùa nhưng khi đấy đói quá, không có gì để ăn tết
vì vậy mấy anh em trong làng quyết định ra khơi kiếm ít cá về ăn tết. Khi ra đi sóng yên bể lặng,
65
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
bất ngờ đến khoảng gần trưa, trời đột nhiên đổi gió, gió thổi ngày càng lớn, sóng đánh mạnh
đập hết cả vào thuyền. Vào những năm đó, thuyền thì nhỏ, các thiết bị thì đơn giản chứ không
hiện đại như bây giờ. Lúc gặp gió như vậy tất cả anh em trong thuyền cố gắng lái và điều khiển
tàu quay trở về bờ, nhưng gió thổi mạnh không thể điều khiển được, thuyền bị đánh dạt đi.
Trong lúc như vậy, ông chủ tàu đã chắp tay và ngước mặt lên trời cầu khấn mong được Tứ Vị
Thánh Nương và Quan Sát Hải đại vương che chở và giúp đỡ. Sau khi khấn một lúc thì thấy gió
lặng hơn, anh em trên thuyền tiếp tục chống đỡ và đến tối thì thuyền dạt được vào bờ, khi đó
biết được mình vẫn còn sống”4.
Có thể thấy, khi cuộc sống của người dân nơi đây hoàn toàn phụ thuộc vào biển, biển là
nguồn sống duy nhất, họ luôn phải đối mặt với những thiên tai, hiểm họa từ biển, cuộc sống
có nhiều bấp bênh, người dân coi những vị thần chính là người bảo hộ cho họ về mặt tinh thần
trong mỗi chuyến ra khơi. Vì thế, họ thực hiện các nghi lễ xuất phát từ lòng thành kính, biết
ơn và sau đó là những lời cầu xin cho sự bình an may mắn.
Ngày nay, khi đời sống ở đây có nhiều thay đổi, người dân có nhiều sự hỗ trợ hơn từ
ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất đã hạn chế được phần nào những rủi ro trong mỗi
chuyến đi. Thế nhưng, biển cả thì mênh mông, hiểm họa thì khôn lường. Vì vậy, dù có những
thay đổi trong sản xuất đã hạn chế bớt những rủi ro mà họ gặp phải, nhưng trong tâm thức của
người dân vẫn luôn cần và tin vào sự trợ giúp của các vị thần. Các tư liệu phỏng vấn và kết
quả điều tra xã hội học cho thấy có đến 55% số người được hỏi trong một tháng đến thực
hành nghi lễ tại các cơ sở thờ trong xã tự từ 1- 2 lần/tháng. Mặt khác, trong đời sống xã hội
hiện nay, bên cạnh phương thức mưu sinh truyền thống, ở xã có thêm những phương thức
mưu sinh khác như nuôi cá lồng, làm công nhân tại khu kinh tế, tham gia làm dịch vụ du
lịch... Cho dù, có thay đổi trong tâm thức của người dân nơi đây, họ vẫn luôn tin rằng các vị
thần sẽ luôn theo phù hộ và bảo trợ cho cuộc sống bất kể khi nào họ cần đến sự trợ giúp của
thần. Bà Trần Thị Ký (52 tuổi ở thôn Trung Sơn) đã chia sẻ: “Nhà tôi có 4 đứa con, trước đây
nhà chỉ làm nghề biển vất vả lắm, sau này chuyển đổi kinh tế nhà tôi chuyển nuôi cá lồng, vài
năm gần đây có nuôi thêm ít con dê nhưng cuộc sống vẫn còn vất vả lắm. Nhưng may ông bà
thương phù hộ nên đứa đầu nhà tôi giờ đã đi xuất khẩu lao động ở Hàn Quốc, còn con bé thứ 2
đang học nghề y, sau này mà may mắn thì cũng cho nó đi sang Hàn Quốc hay Nhận Bản làm”5.
Như vậy, đối với cư dân xã đảo Nghi Sơn tín ngưỡng vừa là niềm tin và cũng là điểm
tựa về mặt tinh thần giúp họ có thể sinh tồn và vượt mọi khó khăn trước môi trường sống
cũng như những tác động không thuận chiều từ sự phát triển của xã hội trong bối cảnh hiện
nay. Tín ngưỡng trở thành nhân tố quan trọng giúp cho cuộc sống vật chất và tinh thần của
cộng đồng cư dân nơi đây cân bằng và ổn định.
3.2. Tín ngưỡng là sợi dây vô hình cố kết cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn
Trong công trình “Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam” GS.TS Ngô Đức
Thịnh đã có quan điểm: Tôn giáo, tín ngưỡng là biểu tượng của cố kết cộng đồng thể hiện trên
hai mặt: Cộng mệnh và cộng cảm. Cộng mệnh là sự gắn bó giữa những con người trong cộng
4 Nguồn điều tra, khảo sát của tác giả tại xã đảo Nghi Sơn
5 Nguồn điều tra, khảo sát của tác giả tại xã đảo Nghi Sơn
66
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
đồng thông qua vận mệnh của cộng đồng. Vận mệnh đó liên quan trực tiếp với việc họ cùng
suy tôn, tôn thờ một biểu tượng sức mạnh siêu nhiên có khả năng bảo vệ cho sự tồn vong của
cộng đồng... Ngay trong cộng mệnh đã có cộng cảm, đó là sự cộng cảm về các hoạt động của
đời sống tâm linh và các sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Đó là những dịp, cơ hội để phô diễn
những sinh hoạt văn hóa cộng đồng, từ các trò diễn, âm nhạc, múa hát...đến thưởng thức các
món ăn... Trong các sinh hoạt nghi lễ, hội hè như vậy, mọi người trực tiếp giao cảm với thần
linh, cầu mong thần linh, cùng tham gia các sinh hoạt hội hè, hưởng thụ các giá trị văn hóa,
tạo nên niềm cộng cảm, gắn bó giữa các thành viên, tạo nên sự nhất quán trong trao truyền
văn hóa giữa các thế hệ6.
Ở xã đảo Nghi Sơn, tín ngưỡng đã trở thành một trong những sợi dây cố kết cộng đồng,
giúp cho cộng đồng nơi đây gắn bó chặt chẽ với nhau, tương trợ, cùng nhau vượt qua những
khó khăn trong cuộc sống. Với việc cùng tôn thờ và đặt niềm tin vào một lực lượng thiêng
nên mỗi khi có biến cố hay nỗi bất an không thể giải quyết thường đến lễ bái cầu xin thần che
chở. Có việc oan ức cầu xin thần chứng giám, chuyển dữ hóa lành, giải oan...người ta cũng
tìm đến thần. Hay như khi muốn tạ ơn các vị thần đã cho họ cuộc sống bình yên, mưa thuận
gió hòa, trời yên bể lặng, thuyền về nặng khoang họ cũng luôn đến các cơ sở thờ tự của mình
để thực hiện các nghi lễ tạ ơn này. Với việc cùng nhau tôn thờ, cùng nhau hướng đến một
niềm tin đã làm cho từng người dân, từng nhóm cộng đồng nơi đây dù trong cuộc sống
thường ngày hay trong công việc không có mối liên hệ với nhau nhưng vẫn gắn bó với nhau
bởi sự tương đồng là cùng chung một niềm tin.
Tính cố kết cộng đồng trong tín ngưỡng còn thấy trong việc tổ chức và tham gia các
hoạt động vào mỗi dịp lễ hội trong xã. Vào mỗi dịp lễ hội trong xã, các thành viên trong cộng
đồng cùng nhau bàn bạc, phân chia chức trách nhiệm vụ trong công tác chuẩn bị cũng như tổ
chức lễ hội. Mọi công việc đều trên tinh thần trách nhiệm, tự nguyện của các thành viên,
không có sự tranh giành hay ghen tỵ về quyền lợi mà chỉ vì một mục đích chung mong sao
cho xóm làng được bình yên, các gia đình trong xã đều bình an, mạnh khỏe, gặp nhiều may
mắn trong công việc và cuộc sống. Vào những thời điểm này, tinh thần đoàn kết trong cộng
đồng lại được tăng lên, truyền thống tốt đẹp càng được ghi sâu trong tâm thức của từng thành
viên cộng đồng để rồi sợi dây liên kết đó ngày càng bền chặt và vững vàng hơn. Ông Nguyễn
Xuân Hùng (Phó Ban Quản lý Cụm di tích và danh thắng Nghi Sơn) cho biết: “Mỗi khi xã tổ
chức lễ hội, mọi công việc đều được phân công cụ thể cho mỗi bản hội ở trong xã như hội thì
lo làm thuyền, hội thì tập luyện để hát chèo chải, hội thì chuẩn bị các đồ để tổ chức mô phỏng
chợ cá ở dưới sân đền, hướng dẫn cho các cháu thanh niên trong xã chuẩn bị khiêng kiệu
rước, các cơ quan đoàn thể trong xã tham gia lễ rước, các chủ thuyền chuẩn bị thuyền đậu
trước sân đền, rồi bộ phận lo lễ vật để dâng cúng... Vào dịp này, không khí trong xã rất vui,
mọi người nô nức cùng nhau chuẩn bị, ai cũng muốn làm tốt phần việc của mình để được các
vị thần phù hộ cho một năm làm ăn thuận lợi, cuộc sống gặp điều may mắn7”.
6 Ngô Đức Thịnh (2012), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, NXB Trẻ, Tp HCM, tr.568 - 569
7 Nguồn điều tra, khảo sát của tác giả tại xã đảo Nghi Sơn
67
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Với việc cùng nhau đảm nhiệm những công việc chung của thôn, của xã, các thành viên
có sự chia sẻ hỗ trợ lẫn nhau để hoàn thành trọng trách được giao và đối với những người trẻ
tuổi có thêm sự hiểu biết hơn về việc của làng, của xã. Cũng chính trong quá trình cùng làm,
cùng hỗ trợ đã giúp cho các thành viên có sự gắn bó, đoàn kết và hiểu nhau hơn.
Khi tham gia lễ hội, mỗi người có cơ hội gia nhập vào các hội nhóm, để giao lưu, gặp
gỡ với bạn bè thân thiết mà thường ngày do tính chất công việc không thường xuyên được
gặp nhau. Đây cũng là lúc để cho những người con xa quê trở về quê hương, đoàn tụ với gia
đình, họ hàng, gặp gỡ xóm làng để từ đó tạo nên mối quan hệ "cộng mệnh". Chính vì vậy,
theo kết quả điều tra cho thấy, khi đến dự lễ hội của xã, mọi người thường đi cùng gia đình,
người thân (29,5%), đi cùng bạn bè, lối xóm (39,9%), đi theo bản hội (18,7%), đi một mình
(4,1%) và đi theo hình thức khác (7,8%).
Hình thức đi lễ của cộng đồng cƣ dân xã đảo Nghi Sơn
Đi theo
các hình một
thức mình,
Đi
Đi cùng
gia đình,
người
thân,
khác, 7,8 4,1
29,5
Đi theo
bản hội,
18,7
Đi cùng
bạn bè,
lối xóm,
39,9
[Nguồn: Xử lý kết quả điều tra bảng hỏi của tác giả]
Ở phạm vi nhỏ hơn trong gia đình, dòng họ,việc mỗi gia đình thực hiện các nghi lễ thờ
cúng ông bà tổ tiên vừa là đạo lý uống nước nhớ nguồn, tấm lòng đạo hiếu của con cháu đối
với những người thân đã khuất, đây còn là dịp con cháu trong gia đình, nhất là những thành
viên ở xa gặp gỡ và hiểu nhau hơn để rồi cùng giúp đỡ, nương tựa, sẻ chia, vượt qua những
vui buồn và khó khăn trong cuộc sống. Điều này càng ngày càng đóng vai trò quan trọng
trong bối cảnh hiện nay, khi mô hình gia đình đã và đang thay đổi từ mô hình đa thế hệ sang
mô hình gia đình hạt nhân làm cho sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình ngày càng
lỏng lẻo. Mặt khác, sự phát triển của khoa học và công nghệ đã tạo nên nhiều những ứng dụng
hữu ích trong cuộc sống, những ứng dụng đó đã tạo cho con người có nhiều hoạt động giải trí
hơn, nhiều hoạt động ngoài xã hội hơn cũng là một trong những nhân tố làm cho các thành
viên trong gia đình ít có cơ hội gần gũi nhau, ít "cộng cảm" và sẻ chia những niềm vui, hạnh
phúc cũng như nỗi buồn trong cuộc sống thường ngày. Hệ quả đó là các thành viên trong gia
đình ngày càng xa rời, kết nối gia đình ngày càng lỏng lẻo, dễ tan vỡ. Trong bối cảnh như
vậy, các hoạt động của tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là một trong những nhân tố quan trọng để
cố kết, gắn kết các thành viên trong gia đình xích lại gần nhau hơn, ý thức chung về nguồn
gốc, về truyền thống gia đình hơn. Ông Trần Văn Huật (60 tuổi ở thôn Trung Sơn) là trưởng
tộc một chi của dòng họ Trần trong xã đã khẳng định: “Vào mỗi dịp giỗ họ, con cháu trong
dòng họ dù bận đến đâu cũng cố gắng thu xếp công việc để về dự ngày giỗ họ, đây cũng là
68
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
dịp anh em trong dòng họ gặp gỡ và hiểu nhau hơn, đồng thời cũng là dịp để những thành
viên trong dòng họ chưa từng biết nhau sẽ được gặp mặt để biết nhau, tránh tình trạng sau
này anh em trong họ ra ngoài mà không biết nhau để giúp đỡ”18
Không chỉ đóng vai trò là điểm tựa tinh thần cho cộng đồng, tín ngưỡng còn là sợi dây
vô hình cố kết cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn, giúp cho các thành viên trong thôn, trong
xã, trong gia đình gần gũi, hiểu nhau để rồi cùng nhau tương trợ, sẻ chia những niềm vui cũng
như khó khăn trong công cuộc mưu sinh và cuộc sống thường ngày. Điều này càng đóng vai
trò quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi môi trường và điều kiện sống của cộng đồng có
nhiều thay đổi làm cho mối liên kết lỏng lẻo hơn trước.
3.3. Tín ngưỡng là cơ sở để giáo dục đạo đức trong cộng đồng
Mặc dù không có giáo chủ, hệ thống giáo lý và giáo luật như tôn giáo, nhưng với lòng
ngưỡng mộ, sùng tín trước sự linh thiêng của các vị thần cũng như ông bà, tổ tiên của mình
nên tín ngưỡng còn có vai trò trong việc điều chỉnh hành vi ứng xử của mỗi cá nhân và giúp
cho con người có thể khẳng định phẩm chất, năng lực và tự hoàn thiện bản thân tốt hơn. Cũng
như các cộng đồng người Việt trên dải đất hình chữ S, cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn với
niềm tin vào sự linh thiêng của các vị thần cũng như sự linh thiêng của ông bà tổ tiên bởi quan
niệm "chết chưa phải là hết" nên cư dân xã đảo Nghi Sơn từ các hoạt động thực hành tín
ngưỡng đã xây dựng và tạo ra một hệ thống những quy tắc, chuẩn mực, những giá trị nhằm
điều chỉnh các hành vi của con người từ trong gia đình đến làng xóm.
Trong việc thờ cúng tổ tiên bên cạnh đạo lý "uống nước nhớ nguồn", là "đạo hiếu", là
"tấm gương" để con cháu noi theo. Nó khuyến khích con người hướng đến cái chân-thiện-mỹ
để ngày càng hoàn thiện hơn. Vì vậy, trong các gia đình, dòng họ luôn răn dạy con cháu phải
giữ gìn truyền thống của gia đình, dòng họ, phải luôn cố gắng phấn đấu lao động và học tập
thật tốt để có một tương lai tốt hơn, làm rạng danh tổ tiên, dòng tộc. Phải luôn sống chan hòa
và giúp đỡ mọi người, không được làm những việc xấu ảnh hưởng đến truyền thống của gia
đình hay dòng họ. Ông Trần Văn Huật (60 tuổi ở thôn Trung Sơn), trưởng tộc một chi của
dòng họ Trần trong xã cho biết: “Vào ngày giỗ họ, sau việc quan trọng nhất là tế họ thì bao
giờ cũng dành một thời gian nhất định để tổng kết lại những việc trong năm của dòng họ,
những gia đình nào đã làm được việc gì, kết quả ra sao, những điểm tốt khuyến khích con
cháu phát huy còn những gì chưa làm được hay làm chưa đúng thì nhắc nhở để làm tốt hơn.
Đặc biệt, trong ngày này thường có khen thưởng của dòng họ cho con cháu có thành tích học
tập tốt trong năm qua. Phần thưởng được lấy từ quỹ khuyến học của dòng họ. Quà tuy nhỏ
nhưng là để động viên các cháu tiếp tục cố gắng ngày một tốt hơn và cũng cho các cháu thấy
được sự ghi nhận của dòng họ đối với các cháu để các cháu thêm phấn khởi”29
Cũng từ niềm tin, sự ngưỡng mộ, sùng bái đối những vị thần, cư dân xã đảo Nghi Sơn
luôn luôn tâm niệm và thực hiện những điều tốt đẹp bởi họ tin rằng "các vị thần rất linh
thiêng" không việc gì có thể qua mặt được các thần. Nếu làm việc xấu sẽ bị các thần trừng
phạt. Vì vậy, khi đến các nơi linh thiêng, bà con luôn thành tâm, từng lời ăn tiếng nói phải cẩn
8 Nguồn điều tra, khảo sát của tác giả tại xã đảo Nghi Sơn
9 Nguồn điều tra, khảo sát của tác giả tại xã đảo Nghi Sơn
69
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
thận, các hành vi phải chính trực, rõ ràng, không được lấy của công làm của riêng, đặc biệt là
với những đồ thờ cúng không được sinh lòng tham. Nếu vi phạm sẽ bị các thần linh trừng
phạt. Ngoài ra, khi chuẩn bị làm bất cứ điều gì động đến chốn linh thiêng người dân đều phải
sửa lễ trình với các thần, thánh để xin phép nếu không sẽ ảnh hưởng đến vận mệnh của cả
cộng đồng.
Khi trực tiếp tham gia vào lễ hội, mỗi cá nhân, mỗi bản hội sẽ đảm nhận một vai trò
nhất định (tham gia ban tổ chức lễ hội, ban khánh tiết, đoàn rước, kiệu rước, mâm lễ vật...)
khiến họ cảm thấy vừa trách nhiệm nhưng cũng thật vinh hạnh, tự hào bởi để được lựa chọn
vào thực hiện các công việc của lễ hội phải có những tiêu chuẩn nhất định. Vì vậy, mỗi người
cũng như mỗi gia đình phải luôn nỗ lực phấn đấu rèn luyện bản thân, răn dạy con cháu để
đảm bảo được những quy định bắt buộc đã được đề ra.
Có thể thấy, thông qua các hoạt động thực hành tín ngưỡng, cùng với việc đáp ứng nhu
cầu tâm linh và là điểm tựa về mặt tinh thần cho cộng đồng, tín ngưỡng còn thực hiện vai trò
trong việc giáo dục đạo đức nhân cách cho cộng đồng nơi đây thông qua những chuẩn mực,
nguyên tắc mà người dân bắt buộc phải thực hiện khi đến với chốn thiêng. Những nguyên tắc,
chuẩn mực tưởng như bó buộc, nặng nề nhưng nó lại chính là nền tảng, là cơ sở cho bản thân
mỗi người tự điều chỉnh hành vi của mình và hoàn thiện bản thân cho tốt hơn, từ đó mới nhận
được sự trợ giúp từ các vị thần.
3.4. Vai trò của tín ngưỡng trong việc bảo tồn phát huy giá trị văn hóa của địa phương
Thứ nhất, việc bảo tồn, lưu giữ các giá trị của tín ngưỡng được thực hiện thông qua hệ
thống những thiết chế, tín ngưỡng. Trước tiên chính là công tác bảo vệ, trùng tu, tôn tạo hệ
thống các cơ sở thờ tự trong xã. Trải qua bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, từ cả những yếu
tố khách quan và chủ quan, các cơ sở thờ tự trong xã hiện nay vẫn được gìn giữ là một minh
chứng cho sự nỗ lực không ngừng của cộng đồng cư dân nơi đây. Dù rằng, có những lúc
những cơ sở thờ tự bị phá hủy, dịch chuyển ra những vị trí khác hay quy mô khác nhau, thì
những cơ sở thờ tự cũng như những thực hành tín ngưỡng vẫn luôn được cộng đồng cư dân
nơi đây gìn giữ và duy trì.
Thứ hai,các giá trị của tín ngưỡng còn được gìn giữ thông qua các hoạt động tinh thần
trực tiếp có định kỳ được tổ chức hàng năm tại các cơ sở thờ tự trong xã. Trong một năm,
ngoài những lễ định kỳ trong tháng hay khi người dân có nhu cầu. Ở xã đảo Nghi Sơn có 3 lễ
lớn là: lễ hội vua Quang Trung, lễ Cầu Ngư, lễ Kỵ Thánh Bà. Các lễ hội chính là sự tạ ơn, cầu
mong sự phù trợ của các vị thần cho họ có một cuộc sống ngày một tốt hơn. Để nhận được sự
trợ giúp của thần, cư dân nơi đây thực hiện các nghi thức, nghi lễ và các trò diễn gắn liền với
nội dung của lễ hội. Có thể thấy, các hoạt động của lễ hội chính là môi trường lưu giữ đầy đủ,
sinh động, hấp dẫn nhất các giá trị của văn hóa cộng đồng cư dân nơi đây. Trong lễ hội, các
nghi thức và nghi lễ được thực hiện bài bản theo đúng những gì cha ông đã trao truyền lại cho
các thế hệ mai sau. Mọi công việc chuẩn bị cho lễ hội chính là một lần để con cháu, nhất là
thế hệ trẻ trong xã được chứng kiến, ôn lại, hiểu hơn về truyền thống cũng như những công
việc cần thực hiện trong lễ. Từ đó, giúp cho cộng đồng hiểu và nắm rõ hơn, điều này càng trở
nên quan trọng và cần thiết đối với thế hệ trẻ trong xã - những chủ nhân tương lại trong việc
70
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
gìn giữ, phát huy thực hành và trao truyền các giá trị của tín ngưỡng của cộng đồng cho
những thế hệ tiếp theo. Để các giá trị đó mãi trường tồn và tạo nên diện mạo riêng cho xã đảo
Nghi Sơn trước những cộng đồng cư dân ven biển khác.
Ngoài phần lễ thì phần hội tại các lễ hội cũng mang những giá trị văn hóa truyền thống
độc đáo với những trò diễn mang đậm chất dân gian gắn liền với mỗi lễ hội như: hát chèo
chải, các hoạt động mô phỏng chợ cá, đua thuyền (ở lễ hội Cầu Ngư), tập trận (lễ hội Quang
Trung) cũng là cơ hội để các giá trị văn hóa tín ngưỡng đến gần với người dân, được bảo tồn
và tiếp tục phát huy trong cộng đồng ở những thế hệ tiếp theo.
Việc duy trì các hoạt động tín ngưỡng, một mặt đáp ứng nhu cầu tinh thần của cư dân
địa phương, mặt khác, khơi dậy lòng tự hào của các thế hệ về truyền thống văn hoá của địa
phương mình. Đó cũng chính là cách giáo dục tốt đối với thế hệ trẻ trong việc giữ gìn, bảo tồn
và phát huy các giá trị tốt đẹp của các thế hệ người dân.
4. Kết luận
Hình thành dựa trên cơ sở niềm tin của con người vào cái siêu nhiên, tín ngưỡng của cư
dân xã đảo Nghi Sơn là cách thức ứng xử của cư dân trước môi trường sống. Tín ngưỡng chủ
yếu nơi đây là thờ các vị thần biển. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, các bậc tiên hiền cũng được
người dân thực hiện. Tín ngưỡng luôn đóng vai trò quan trọng, trở thành điểm tựa trong đời
sống tinh thần, là sợi dây vô hình cố kết cộng đồng, một chuẩn mực trong đạo đức để mỗi
thành viên hướng tới, hoàn thiện hơn.
Bước sang thời kỳ mới, thời kỳ CNH - HĐH, đất nước có nhiều đổi thay trên nhiều
phương diện kinh tế - văn hóa - chính trị - an ninh quốc phòng. Không nằm ngoài quy luật của
quá trình phát triển, xã đảo Nghi Sơn cũng đã có những đổi thay mạnh mẽ về kinh tế - chính
trị - văn hóa - xã hội, nhất là khi xã nằm trong quy hoạch phát triển của khu kinh tế Nghi Sơn
- được xem là khu kinh tế biển trọng điểm của Thanh Hoá nói riêng và vùng Bắc Trung Bộ
nói chung, thì vấn đề bảo tồn, gìn giữ và phát huy vai trò của tín ngưỡng và các giá trị văn hoá
khác của cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn là vô cùng cần thiết. Những giá trị này chính là
nền tảng, là cơ sở để cộng đồng cư dân nơi đây bắt kịp với xu thế phát triển chung của đất
nước nhưng không làm mất đi bản sắc riêng có của mình và cùng với những cộng đồng cư
dân vùng biển khác đảm nhiệm tốt nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo của quê hương đất
nước trong bối cảnh hiện nay.
Tài liệu tham khảo
[1]. Ban chấp hành Đảng bộ xã Nghi Sơn (2013), Lịch sử Đảng bộ xã Nghi Sơn 1945 -
2013.
Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Tĩnh Gia và Viện Phát triển bền vững vùng Trung
[2].
Bộ (2010), Địa chí huyện Tĩnh Gia, NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội.
Quốc sử quán triều Nguyễn (2006), Đại Nam nhất thống chí, tập 2, tái bản, NXB
[3].
Thuận Hóa, Thừa Thiên Huế. Viện Sử học (phiên dịch và chú giải).
UBND xã Nghi Sơn, Tài liệu ghi chép về dấu tích lịch sử vùng đất Biện Sơnlưu tại
[4].
xã (Bản vi tính).
71
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Thanh Hóa (2000),Địa chí Thanh Hóa, tập1,NXB Văn
[5].
hóa Thông tin, Hà Nội.
Ngô Đức Thịnh (2016), Tín ngưỡng của các dân tộc Việt Nam, NXB KHXH, Hà Nội.
[6].
[7]. Ngô Đức Thịnh (2012), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng ở Việt Nam, NXB Trẻ, Tp
Hồ Chí Minh.
Hoàng Minh Tường (2017), Tín ngưỡng thờ các vị thần biển tỉnh Thanh Hóa, NXB
[8].
Văn hóa Dân tộc, Hà Nội.
Ghi chép theo lời kể của ông Trần Văn Phú - Phó chủ tịch xã; ông Nguyễn Xuân
[9].
Hùng - Ban Quản lý Di tích xã đảo Nghi Sơn. (Bản ghi chép của tác giả)
Đền thờ Quan Sát Hải đại vương Hoàng Tá Thốn. Nguồn:
[10].
THE ROLE OF BELIEF IN THE SPIRITUAL LIFE OF RESIDENTIAL
COMMUNITY LIVING IN NGHI SON ISLAND COMMUNE, TINH GIA
DISTRICT, THANH HOA PROVINCE
Nguyen Thi Truc Quynh, Ph.D
Abstract: Formed on the basis of human belief in the supernature, beliefs have been
associated with human life for a very long time, experienced many ups and downs and played
an important role in the spiritual life of residential community living in Nghi Son island
commune in particular and of Vietnamese people in general. Beliefs, which seem to be vague,
support the human soul in a social context containing many complex ethics and beliefs .
Key words: beliefs; residential community living in Nghi Son island commune; Tinh Gia
district; Thanh Hoa province
Người phản biện: TS. Hà Đình Hùng (ngày nhận bài 19/8/2020; ngày gửi phản biện 19/8/2020
ngày duyệt đăng 06/11/2020).
72
13 trang
21/04/2022
1620
Bạn đang xem tài liệu "Vai trò của tín ngưỡng trong đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân xã đảo Nghi Sơn, huyện Tĩnh Gia, tỉnh Thanh Hóa", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- vai_tro_cua_tin_nguong_trong_doi_song_tinh_than_cua_cong_don.pdf
