Giá trị văn hóa truyền thống Quảng Nam và xu hướng vận động biến đổi trong thời kỳ hội nhập
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
GIꢀ TRꢁ VĂN HꢂA TRUYꢃN THꢄNG QUꢅNG NAM Vꢆ XU HƯỚNG
VẬN ĐỘNG BIẾN ĐỔI TRONG THꢇI Kꢈ HỘI NHẬP
QUANG NAM’S TRADITIONAL CULTURAL VALUES AND
CHANGE MOTIVATION TREND IN INTEGRATION PERIOD
Ngày nhận bài: 03/09/2020
Ngày chấp nhận đăng: 19/12/2020
Hoàng Thị Kim Liên
TÓM TẮT
Giꢀ trꢁ văn hꢂa Quꢃng Nam đưꢄc hꢅnh thꢆnh vꢆ phꢀt triꢇn dưꢈi sự tꢀc đꢉng cꢊa hoꢆn cꢃnh lꢁch sử
- tự nhiên vꢆ kinh tꢋ - xꢌ hꢉi, đꢍng thꢎi đꢂ cũng lꢆ kꢋt quꢃ cꢊa quꢀ trꢅnh cꢉng cư vꢆ sự giao lưu,
tiꢋp biꢋn văn hꢂa lâu dꢆi trên vꢏng đꢐt Quꢃng Nam, chꢑa đựng nhiꢒu giꢀ trꢁ quꢓ giꢀ. Tuy nhiên,
trong quá trình hꢉi nhập muꢔn “hꢕa nhập” mꢆ không bꢁ “hꢕa tan” lꢆ mꢉt việc làm không hꢒ dễ dàng
bởi quꢀ trꢅnh đꢂ đꢌ vꢆ đang lꢆm xꢀo trꢉn, biꢋn đổi nhiꢒu bậc thang giá trꢁ văn hꢂa Quꢃng Nam.
Kꢋt quꢃ nghiên cꢑu góp phần làm sáng tỏ những biꢋn đổi tích cực phù hꢄp đꢇ kꢋ thừa phát huy
cùng vꢈi các cꢀc đꢁa phương khꢀc trong cꢃ nưꢈc thực hiện mꢖc tiêu xây dựng nꢒn văn hꢂa tiên
tiꢋn, đậm đꢆ bꢃn sꢗc dân tꢉc.
Từ khóa: Giá trꢁ văn hꢂa; giꢀ trꢁ văn hꢂa Quꢃng Nam; vận đꢉng biꢋn đổi; hꢉi nhập.
ABSTRACT
Quang Nam's cultural values are formed and developed under the impact of historical, natural and
socio-economic events, as well as the results from processes of immigration exchange and
acculturation. However, in the integration process, it is really difficult to "integrate" without being
"dissolved" as that process has been disturbing and changing a lot of cultural values of Quang
Nam. The study findings make a contribution to clarifying the positive changes which are suitable
for inheritance and improvement. Then together with other localities in the country, Quang Nam
carries out the mission of building an advanced culture imbued with national identity.
Keywords: Cultural values, Quang Nam's cultural values, change motivation, integration.
Trong quá trình giao lưu và hội nhập đó
1. Đꢉt vꢊn đꢋ
đã làm cho những giá trị văn hóa Quảng Nam
Cùng với sự nghiệp đổi mới ở nước ta
vận động biến đổi theo, bên cạnh những biến
hiện nay, việc mở cửa hội nhập giao lưu văn
đổi tích cực, quá trình hội nhập cũng đã du
hóa với tất cả các nước trên thế giới là một
nhập nhiều sản phẩm văn hóa độc hại, lối
xu thế và quy luật tất yếu. Chúng ta không
sống lai căng làm ảnh hưởng xấu đến truyền
thể bảo tồn những giá trị văn hóa của dân tộc
thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc ta nói
bằng cách khép kín, thu mình, đóng cửa,
chung và Quảng Nam nói riêng. Do đó,
nhưng ngược lại, chúng ta cũng không thể
muốn “hòa nhập” mà không bị “hòa tan” đều
thực sự phát triển nền văn hóa dân tộc nếu
phải quan tâm đúng mức đến việc giữ gìn và
như mở cửa không kiểm soát, đánh mất bản
phát huy những giá trị văn hóa quý báu của
sắc văn hóa dân tộc. Do đó, để bảo tồn và
dân tộc nói chung, của tꢀng địa phương nói
phát triển văn hóa dân tộc, một mặt chúng ta
phải giữ gìn cốt cách truyền thống bản sắc
văn hóa dân tộc, mặt khác phải mở rộng giao
lưu và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa
Hoàng Thị Kim Liên, Trường Đại học Kinh tế -
Đại học Đà Nẵng
nhân loại.
66
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
riêng. Đó cũng là sự tự ý thức cần thiết để có
ngày nay và trước đây là những người có mặt
tꢀ rất sớm trong lịch sử phát triển của vùng
đất như: người Chăm bản địa, các dân tộc
miền núi: Cơtu, Xơđăng, Giꢁ - Triêng,
Cor…, vꢀa là cư dân tꢀ nơi khác chuyển đến
như các tỉnh: Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh
Hóa.., các nước: Trung Hoa, Nhật Bản..., họ
đoàn kết cùng nhau khai phá vùng đất, bảo
vệ, xây dựng và phát triển Quảng Nam ngày
càng giàu đẹp hơn.
thêm nội lực, đồng thời có ý nghĩa thiết thực
góp phần vào việc hoạch định đường lối,
chính sách phát triển kinh tế - xã hội của một
quốc gia dân tộc nói chung và Quảng Nam
nói riêng.
2. Những giꢌ trꢍ văn hꢎa Quꢏng Nam
2.1. Khái quát một số đặc điểm hình thành
giá trị văn hóa Quảng Nam
Văn hóa Quảng Nam là một bộ phận nằm
trong dòng chảy chung của nền văn hóa dân
tộc, những giá trị văn hóa đó do con người
tiền Quảng Nam và Quảng Nam sáng tạo ra
trong quá trình lao động của mình, vꢀa phản
ánh điều kiện tự nhiên lịch sử, xã hội và con
người Quảng Nam đồng thời mang những nét
chung thống nhất với những giá trị của văn
hóa Việt Nam.
Quá trình cộng cư ở Quảng Nam đã dꢂn
đến một hệ quả tất yếu đó là sự giao lưu văn
hóa giữa các cộng đồng dân cư tạo nên nét
văn hóa rất đặc trưng của một vùng đất.
Bên cạnh sự giao thoa với nền văn hóa
Chămpa, cộng đồng cư dân Quảng Nam còn
có sự giao lưu, tiếp biến với nền văn hóa bên
ngoài. Cuối thế kꢃ XVI đầu thế kꢃ XVII,
chúa Nguyꢄn ở Đàng Trong đã mở cửa giao
lưu với Châu Á và các nước phương Tây. Để
thuận lợi cho việc buôn bán, chúa Nguyꢄn ở
Đàng Trong đã cho phép người Hoa và người
Nhật lựa chọn một địa điểm thuận tiện để xây
dựng khu phố riêng, sống theo phong tục, tập
quán riêng của nước mình và Hội An địa bàn
có vị trí thuận lợi được lựa chọn làm nơi sinh
sống của cộng đồng người Hoa và người
Nhật. Vì vậy, Hội An trở thành trung tâm của
quá trình giao lưu văn hóa trên vùng đất
Quảng Nam.
Cùng với lịch sử hàng nghìn năm văn
hiến của dân tộc, Quảng Nam là một trong
những vùng đất có bề dày về truyền thống
văn hóa. Trong quá trình khai phá, sáng tạo
và tiếp biến của các thế hệ người dân Quảng
Nam đã để cho thế hệ sau một kho tàng văn
hóa vô cùng phong phú, đa dạng, đặc sắc.
Do những đặc thù về địa lý - lịch sử, địa
lý - nhân văn, văn hóa Quảng Nam được hình
thành trong tổng thể vùng văn hóa miền
Trung dựa trên nền văn hóa Sa Huỳnh và nền
văn hóa Chămpa. Nền văn hóa Sa Huỳnh và
văn hóa Chămpa lại được hình thành trên cơ
sở hội tụ tꢀ sự “bản địa hóa” nền văn hóa
Đông Á và Nam Á, cho nên tìm hiểu văn hóa
Quảng Nam ngoài những vấn đề mang tính
bản chất chung của nền văn hóa Việt Nam,
còn có những bản sắc rất riêng, rất đậm đà -
Quảng Nam. Có thể nói, ít nơi nào ở miền
Nam có được bề dày cũng như sự đa dạng
trầm tích văn hóa như ở đây.
Bên cạnh con đường ngoại thương, quá
trình giao lưu, tiếp xúc văn hóa trong thời
kỳ chiến tranh chống Pháp và Mꢅ trên đất
Quảng Nam cũng đã làm cho nền văn hóa ở
đây có sự chuyển biến nhất định. Trong thời
Pháp thuộc, sự phản kháng của người dân
Quảng Nam đối với nền văn hóa của kꢁ
thống trị rất quyết liệt, đó là sự khước tꢀ,
chống đối, không chịu khuất phục, thể hiện
lòng tự trọng, tự tôn dân tộc khi bị xúc
phạm. Đó cũng chính là khả năng tự vệ của
văn hóa và đạo đức bản địa.
Quảng Nam là một trong những vùng đất
có dấu tích con người tồn tại, tụ cư và sinh
sống lâu đời. Cư dân trên đất Quảng Nam
67
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
“Đꢀng bên ni hꢁng
trọng để hình thành tính cách, nhân cách đặc
thù của người Quảng Nam, và họ đã biết phát
huy những tính cách đặc thù tốt đẹp đó để
làm cho truyền thống địa phương ngày càng
phong phú.
Ngꢂ bên kia Hꢁ Thân
Nưꢃc xanh như tꢁu lꢄ
Đꢀng bên tê Hꢁ Thân
Ngꢂ vꢅ Hꢁn phꢆ xꢄ nghênh ngang
Kꢇ tꢈ ngꢁy Tây lꢉi đꢊt Hꢁn
Đꢁo sông Câu Nhꢋ, bꢌn vꢁng Bꢍng Miêu
Dꢎn lꢌng ai dꢏ đꢈng xiêu
ꢐ nuôi phꢑ mꢒu sꢃm chiꢅu cꢂ nhau”1
Tương ứng với tꢀng thời kỳ lịch sử khác
nhau, trong điều kiện chính trị, kinh tế, xã
hội khác nhau, dân tộc Việt Nam nói chung
và nhân dân Quảng Nam nói riêng luôn biết
vận dụng sức mạnh của giá trị văn hoá truyền
thống để đạt được mục tiêu của dân tộc.
Ngoài ý muốn của bọn xâm lược, quá
trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân cũng
có một số tác động tích cực đó là tạo những
cơ sở cho quá trình dân chủ hóa xã hội, tạo ra
một nếp sống văn hóa mới, du nhập các
luồng tư tưởng mới tiến bộ. Người dân đã
biết thay đổi cách cư trú, ăn ở, trang phục…
điều đó cũng đã dꢂn đến sự thay đổi cả cách
suy nghĩ và cách làm ăn. Hội An tuy nhꢆ
nhưng là trung tâm của vùng đất Quảng Nam
“Đã tiếp thu và Việt hóa một cách nhẹ nhàng
và nhuần nhuyꢄn những phần ảnh hưởng tốt
đẹp nhất của văn minh Châu Âu, tạo thành
một nét văn hóa mới của riêng Hội An, tân
thời mà điềm đạm, vꢂn nhꢆ bé nhưng rất sâu
sắc, và lấp lánh và tài hoa”2.
Giá trị văn hoá truyền thống Quảng Nam
vꢀa mang tính thống nhất vꢀa mang tính đặc
thù, đồng thời được dung hợp tꢀ nhiều luồng
văn hoá khác trong đó văn hoá Việt là cốt lõi,
bên cạnh đó còn mang tính liên kết cộng
đồng trong xã hội cao. Chính vì vậy, những
giá trị văn hoá ấy mang nhiều giá trị quý giá
như giá trị giáo dục, giá trị nhân văn, giá trị
thực tiꢄn, giá trị lý luận, giá trị xã hội, giá trị
kinh tế…Tuy nhiên, trong phạm vi của bài
viết, tác giả đi sâu phân tích một số giá trị
tiêu biểu tꢀ đó làm rõ xu hướng vận động
biến đổi của các giá trị văn hoá ấy trong thời
kỳ hội nhập.
2.2.1. Giꢄ trꢓ giꢄo dꢑc:
Mꢔt lꢁ; Giꢄo dꢑc truyꢅn thꢆng yêu nưꢃc,
lꢌng tꢕ hꢁo dân tꢔc. Quảng Nam vốn là vùng
đất có truyền thống yêu nước thể hiện tinh
thần độc lập tự chủ, sự hy sinh cao cả, tình
đoàn kết trong chiếu đấu, trong chinh phục
thiên nhiên. Truyền thống đó mang giá trị
giáo dục cao thể hiện sức sống mãnh liệt của
cộng đồng các dân tộc sinh sống trên vùng
đất Quảng Nam.
Như vậy, người dân Quảng Nam vꢀa kế
thꢀa sâu sắc truyền thống văn hóa của dân
tộc, vꢀa tiếp biến một cách thông minh, khôn
khéo tinh hoa văn hóa bên ngoài. Điều đó
cũng tạo nên bản lĩnh ứng xử văn hóa làm
nền tảng để Quảng Nam tự tin trên con
đường hội nhập, toàn cầu hóa ngày nay.
2.2. Nhꢀng giá trị văn hóa truyền thống
Quảng Nam
Trong sự nghiệp đấu tranh bảo vệ và giải
phóng dân tộc, tỉnh Quảng Nam đã có nhiều
nhà yêu nước và canh tân lꢇi lạc như: Phạm
Phú Thứ, Hoàng Diệu, Nguyꢄn Duy Hiệu,
Trần Cao Vân, Phan Châu Trinh, Trần Quý
Cáp, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyꢄn Văn Trꢇi,
Trần Dưꢈng, Võ Chí Công…Hiện nay,
Quảng Nam là tỉnh có nhiều đơn vị, cá nhân
Giá trị văn hoá truyền thống của một vùng
đất là tác nhân trực tiếp và vô cùng quan
1 Ca dao
2
Nguyên Ngọc (2004), Tìm hiꢇu con người xꢀ
Quảng. Ban tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam xuất
bản, Tam Kỳ. tr. 218
68
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
đạt danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang
giàu có thường hào hiệp giúp những anh học
trò nghꢉo, học giꢆi, tạo nhiều điều kiện thuận
lợi cho con em đi học xa nhà, có hoàn cảnh
khó khăn.
nhân dân nhất, có nhiều liệt sĩ, có nhiều mẹ
Việt Nam anh hùng nhất cả nước. Đặc biệt,
Mẹ Nguyꢄn Thị Thứ có 11 người thân là liệt
sĩ, 1 người con còn lại của mẹ cũng là mẹ
Việt Nam anh hùng, hình tượng của mẹ đã
trở thành bất tử, là lòng kiêu hãnh, là niềm tự
hào về đức hy sinh về truyền thống yêu nước,
chống giặc ngoại xâm.
Có thể xem Quảng Nam là địa phương
tiêu biểu nhất của vùng Trung Trung Bộ về
các nhà khoa bảng là chí sĩ, sĩ phu yêu nước
lꢀng danh. Năm 1890, vua Thành Thái đã
tꢀng xuống chiếu phong tặng danh hiệu “Ngũ
phụng tề phi” khi 5 người gốc Quảng Nam
cùng đậu tiến sĩ, phó bảng trong một kỳ thi
Đình ở Huế. (Phạm Liệu, Phan Quang, Phạm
Tuấn, Ngô Lý, Dương Hiển Tiến). Trong các
kỳ thi hương, thi hội, thi đình dưới thời nhà
Nguyꢄn tổ chức, nhiều người đã đꢇ đạt cao
và chính truyền thống hiếu học đó nên Quảng
Nam trở thành vùng đất học nổi tiếng, sản
sinh ra nhiều khoa bảng, nhiều trí thức cho
đất nước. Theo sử sách ghi lại: “Trong số 32
khoa thi Hương ở trường Thꢀa Thiên tꢀ 1817
đến 1918 có tất cả 911 người đăng khoa, thì
trong đó có 252 người đꢇ liên tiếp cả 32
khoa, chiếm tꢃ lệ 27,7% tổng số người thi đꢇ
trường này, bằng 5,9% tổng số người thi đꢇ
trong cả nước. Không chỉ có nhiều người thi
đꢇ ở hàng trung khoa (cử nhân) mà còn nhiều
người đꢇ ở hàng tiểu khoa (gấp ba, gấp bốn
lần số cử nhân). Về đại khoa, Quảng Nam có
14 vị tiến sĩ và 25 vị phó bảng trong tổng số
558 vị của cả nước…”6. Truyền thống hiếu
học này vꢂn được phát huy cho đến ngày
nay, qua các kết quả học tập, thi cử của học
sinh, sinh viên Quảng Nam không chỉ tại các
trường trong tỉnh, mà còn tại các trường đại
học lớn và qua các kỳ thi học sinh giꢆi trong
nước và quốc tế.
Những giá trị đó tꢀng là nguồn sức mạnh
nội sinh to lớn để quân và dân Quảng Nam
vượt qua những thử thách khắc nghiệt nhất
để đánh bại ngay tꢀ đầu những âm mưu xâm
lược, góp phần cùng cả nước bảo vệ sự toàn
vẹn lãnh thổ và nền văn hóa gần 4000 năm.
Ngày nay, truyền thống quý báu đó là nguồn
lực, là tài liệu sinh động để giáo dục lòng yêu
quê hương, đất nước cho thế hệ trꢁ, để tạo
lập ý thức xây dựng quê hương giàu mạnh,
bảo vệ nét văn hóa của quê hương, tiếp nối
truyền thống các thế hệ cha anh.
Hai lꢁ; Giꢄo dꢑc truyꢅn thꢆng hiꢖu hꢗc,
cꢘu tiꢖn, phẩm chất thông minh, truyền thống
hiếu học của học trò Quảng Nam được hình
thành tꢀ rất sớm, sử củ triều Nguyꢄn chép:
“Học trò chăm quân tử giữ phận mà hổ thẹn
việc bôn cạnh”3 và núi sông thanh tú nên
nhiều người có tư chất thông minh dꢄ học”4.
Người Quảng Nam quý cái chữ, kính trọng
thầy cô, trọng trí thức, khích lệ người đi học,
ca dao Quảng Nam có câu:
“Không tham bꢓ lꢙa anh đꢘy
Tham ba hꢁng chꢚ lꢁm thꢘy thꢖ gian”5
Trong sinh hoạt giao tiếp hằng ngày,
người Quảng Nam ưa nói chữ, những người
Tꢀ bao đời nay, trí thức là vốn liếng quý
báu của dân tộc là niềm tự hào vĩ đại của
nhân loại. Xét trong phạm vi một tỉnh, tầng
3
Quốc sử quán triều Nguyꢄn (1997), Đꢉi Nam
nhꢊt thꢆng chꢋ, tꢛp 2, Nxb. Thuận hóa, Huế,
tr.339
4
Cao Xuân Dục, Lưu Đức Xưng, Trần Xán
6
(1964), Đꢉi Nam nhꢊt thꢆng chꢋ quyꢇn 5, Nxb.
Sở Văn hóa thông tin Quảng Nam (2001), Văn
Sài Gòn, tr.15
hóa Quảng Nam - Nhꢚng giá trꢓ đꢎc trưng, Nxb.
Sở VHTT Quảng Nam, Tam Kỳ, tr.244
5 Ca dao
69
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
lớp trí thức là đại biểu tập trung trí tuệ của
đẹp, lꢄ hội truyền thống …của chính nơi
tỉnh nhà. Đội ngũ trí thức Quảng Nam đông
đảo không chỉ trên quê hương mà còn sinh
sống lập nghiệp có uy tín thành đạt, đóng góp
lớn trên mọi miền đất nước. Đây là nguồn
lực vô cùng quý báu cần được khai thác, phát
huy nhiều hơn nữa, phải xác định đó là động
lực phát triển để những người trí thức có thể
đóng góp thiết thực cho quê hương, góp phần
xây dựng Quảng Nam xưa anh hùng trong
chiến đấu, nay giàu mạnh trong hòa bình.
chôn nhau cắt rốn của mình.
2.2.2. Giꢄ trꢓ nhân văn
Văn hóa Quảng Nam thông qua các hình
thức biểu hiện của nó đã hàm chứa giá trị
nhân văn sâu sắc. Các giá trị văn hóa Quảng
Nam mà đặc biệt là các giá trị truyền thống
như truyền thống yêu nước chống giặc ngoại
xâm, truyền thống hiếu học, tính cách và tín
ngưꢈng tâm linh…đều hướng đến cái tốt, cái
thiện, tạo động lực giúp con người vượt qua
những khó khăn, thử thách trong cuộc sống.
Những tấm gương hiếu học, học giꢆi của
con người Quảng Nam trước đây đã phần
nào phản ánh ý thức tự lực, tự cường trong
việc nâng cao dân trí, đó là những tấm gương
sáng đáng để cho thế hệ sau tự hào, noi
gương, tiếp nối đặc biệt là trong thời kỳ
Quảng Nam đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện
đại hóa như hiện nay.
Các hoạt động lꢄ hội của người dân ở
Quảng Nam phong phú và đa dạng cả về
hình thức lꢂn nội dung. Các lꢄ hội đã mang
trong mình những giá trị tốt đẹp giữa người
với người, giữa cá nhân với cộng đồng, giữa
con người với thiên nhiên. Các hoạt động lꢄ
hội luôn gắn với các công trình kiến trúc tôn
giáo - tín ngưꢈng nhưng dấu vết của tín
ngưꢈng phồn thực của cư dân nông nghiệp,
ngư nghiệp. ꢊ Quảng Nam, các lꢄ hội phổ
biến là các lꢄ hội nước như lꢄ hội Cầu Ngư
(thờ cá Ông), lꢄ Kỳ Yên rước Long Chu, lꢄ
Cầu Bông (ở Trà Quế), lꢄ Bà Thu Bồn ở Duy
Xuyên, lꢄ hội cúng máng nước của các tộc
người thiểu số…có lꢄ hội miền núi, miền
biển, lꢄ hội nông nghiệp, lꢄ hội tôn giáo. Tất
cả đều mang yếu tố tín ngưꢈng tâm linh của
con người, tạo ra sự cân bằng, thống nhất
trong đời sống con người, vun đắp tình làng,
nghĩa xóm, đời sống cộng đồng. Thường các
lꢄ hội này đều gắn với nước là để cầu mong
bình an cho đời sống, cầu mùa màng, vạn vật
luôn phát triển sinh sôi… cầu mong mưa
thuận, gió hòa, quốc thái dân an, ngợi ca
những bậc tiền nhân, hướng về cội nguồn
truyền thống dòng tộc, làng xã, là khát vọng
của con người vươn tới chân - thiện - mꢅ.
Đồng thời thông qua các hoạt động lꢄ hội con
người gắn bó gần gũi với nhau hơn, hiểu và
thông cảm, sꢁ chia với nhau trong sinh hoạt
hàng ngày. Đồng thời con người tái hiện, trao
Ba lꢁ; Giꢄo dꢑc truyꢅn thꢆng yêu lao
đꢔng, thông qua những loại hình văn hóa như
các công trình kiến trúc nghệ thuật, các di
tích lịch sử - văn hóa, văn học dân gian…với
những đặc điểm riêng đã minh chứng cho tài
năng và sự sáng tạo của con người trong lịch
sử, là những giá trị vô cùng qúy giá, thông
qua những thành quả văn hoá đó đã góp phần
giáo dục tinh thần yêu lao động, ý thức gìn
giữ những thành quả lao động mà cha ông đã
để lại trên vùng đất Quảng Nam. Đặc biệt là
hình thức lꢄ hội của người dân, kinh nghiệm
trong lao động sản xuất, trong sinh hoạt cuộc
sống được tái hiện lại nhằm nhắc nhở,
chuyển tải cho mọi thành viên của cộng đồng
những bài học có ích về lịch sử của làng, về
tinh thần lạc quan, yêu lao động, yêu quê
hương đất nước, có tác động giáo dục đạo
đức, truyền thống của mọi thành viên của
làng nhất là thế hệ trꢁ, qua đó các thành viên
trong cộng đồng làng xã có thêm những hiểu
biết về địa phương mình để tꢀ đó có ý thức
giữ gìn, tôn tạo, trùng tu và bảo vệ những di
sản văn hóa, những phong tục tập quán tốt
70
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
đổi cách thức làm ăn, là chꢇ dựa tinh thần để
“Yêu nhau năm, sꢄu mùa trăng
Chꢋn thương mười đợi dꢒu rằng cách xa
Dꢒu mà hai ngỏ phân ly
con người hướng về tổ tiên, dân tộc, về thế
giới tâm linh, để con người giao cảm hoà
đồng với thần linh với thiên nhiên.
Mình ơi hãy nhꢃ hꢍi khi còn nghèo”7
Các lꢄ hội luôn gắn bó với không gian vật
chất thiêng liêng, tráng lệ như Mꢅ Sơn, Hội
An và cũng trong điều kiện không gian này
các hình thức lꢄ hội có điều kiện thể hiện một
cách rõ nét nhất. Và ngược lại các ngày lꢄ
vía, vọng, giꢇ kꢋ, múa hát… đã làm cho các
di tích ở đây trở nên lung linh, huyền ảo,
trang trọng, có hồn hơn. Các hình thức lꢄ hội
được lưu giữ để khơi dậy thuần phong mꢅ
tục, nuôi dưꢈng cái thiện, cái mꢅ trong đời
sống hiện thực của cộng đồng dân cư, phục
vụ đời sống tâm linh của người dân.
Sự thuꢃ chung, tin tưởng lꢂn nhau luôn là
sợi chỉ đꢆ để tình yêu được bền lâu. Tình
cảm phu thê thường là gam màu chủ đạo
trong nội dung của những câu hát, đó có thể
là sự thuꢃ chung hay giận hờn trách móc pha
chút hờn ghen đáng yêu. Nhưng cái mà họ
muốn hướng đến là những giá trị nhân văn
trong tình yêu, ca ngợi những đức tính
tốt đẹp của con người. Một số câu hò điệu
hát còn thể hiện lòng hiếu nghĩa, lòng nhân
ái, sự bao dung, chia sꢁ, cái tâm trong sáng
của giá trị đạo đức truyền thống dân tộc.
Cùng với những sinh hoạt lꢄ hội dân gian,
Quảng Nam còn là cái nôi sản sinh nhiều làn
điệu dân ca, hò, vꢉ, hát ru, hát bội… Tính
cách con người Quảng Nam được bộc lộ một
cách sinh động và tập trung nhất qua các sinh
hoạt văn nghệ dân gian, những bài hát ru,
những câu chuyện cổ tích của các dân tộc Cơ
Tu, Cor, Xơ Đăng, Gié Triêng biểu hiện đời
sống tâm linh của cộng đồng dân cư khi phải
đối mặt với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt của
núi rꢀng…, những điệu hò, điệu lý của cư dân
vùng đồng bằng, vùng sông nước, ven biển
biểu hiện sự cần cù, nhꢂn nại, chịu thương,
chịu khó nhưng đầy vꢁ trữ tình, lãng mạn.
“Cơm cha ꢄo mẹ chꢚ thꢘy
Lòng con ghi nhꢃ ơn nꢁy không phai
Mẹ cha vꢊt vả ngꢁy đêm
Thꢘy cô dꢉy dꢏ chúng em nên người”8
Những điệu hát trong bài chòi tuy khẳng
khái, rắn rõi nhưng cũng mượt mà, sâu lắng,
như chính tính cách của con người Quảng
Nam vꢀa cứng cõi, kiên định vꢀa uyển
chuyển, linh hoạt. Có lẽ vì thế mà bài chòi đã
trở thành một phần không thể thiếu của
người dân nơi đây. Để rồi cứ mꢇi lúc đi xa có
những phút chạnh lòng nhớ về những giai
điệu sâu lắng. Nó vꢀa duy trì tình cảm thân
thiện, gắn bó, cởi mở, hòa đồng giữa mọi
người với nhau, vꢀa bồi đắp tình cảm thắm
thiết quê hương, làng xóm, làm cho các cộng
đồng dân cư tham gia sáng tạo, thưởng thức
và giao lưu cũng như đáp ứng nhu cầu tín
ngưꢈng trong sinh hoạt tinh thần của mọi
người, tạo thêm niềm tin vào cuộc sống, hăng
hái lao động và xây dựng quê hương.
Các trò chơi dân gian mà đặc biệt là hô
bài chòi, ca ngợi tình yêu, tình phụ mꢂu, tình
thầy trò, theo những chuẩn mực đạo đức
truyền thống của dân tộc thể hiện tâm tư tình
cảm, ước vọng, hoài bảo của con người. Họ
không chỉ cầu mong cho cha mẹ, cho bản
thân, gia đình mà còn cho tất cả cộng đồng.
Đấy cũng chính là chuẩn mực đạo đức của
dân tộc ta, hướng con người đến đỉnh cao của
cái thiện. Nội dung bài chòi cũng ca ngợi
tình yêu đôi lứa, ca ngợi sự thủy chung, gắn
bó chia sꢁ những niềm vui, nổi buồn, sự
ngang trái của cuộc đời như lời một câu hát:
7 Dân ca bài chòi
8 Dân ca bài chòi
71
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
2.2.3. Giꢄ trꢓ thꢕc tiꢜn
của người dân Quảng Nam như những câu
hát trong trò chơi bài chòi:
Văn hóa Việt Nam nói chung và văn hóa
Quảng Nam nói riêng luôn gắn bó chặt chẽ
với đời sống của con người, là phương tiện
độc đáo, hấp dꢂn để con người hiểu biết,
khám phá, sáng tạo. Đó là tấm gương phản
chiếu đời sống, qua tấm gương sinh động
này, con người hiểu biết hơn về đời sống
hiện thực. Phản ánh, tái tạo lại cuộc sống
chưa phải là mục đích cuối cùng của các loại
hình văn hóa mà thông qua đó cung cấp tri
thức, hiểu biết để con người cải tạo cuộc
sống tốt đẹp. Các giá trị văn hóa chỉ trường
tồn khi được nuôi dưꢈng bằng thực tiꢄn, nếu
tách rời thực tiꢄn văn hóa sẽ bị héo úa, khô
cằn, bức tranh cuộc sống văn hóa biểu đạt sẽ
trở thành giả tạo. Giá trị văn hóa Quảng Nam
là sản phẩm của quá trình lao động, sản xuất,
chiến đấu của của các thế hệ cha anh. Vượt
qua năm tháng những giá trị đó khẳng định
sức sống và được bảo tồn trở thành tài sản vô
giá truyền lại cho con cháu mai sau. Ngày
nay những lꢄ hội như: lꢄ hội Bà Thu Bồn ở
Duy Xuyên, lꢄ hội Chiên Đàn, lꢄ hội rước Cộ
Bà Chợ Được ở Thăng Bình, lꢄ tế Cá Ông
của cư dân miền biển, lꢄ hội Long Chu ở Hội
An, lꢄ hội Khai Sơn ở Quế Sơn, lꢄ hội Mꢀng
lúa mới, lꢄ Cúng máng nước ở các dân tộc
thiểu số ở phía Tây… là món ăn tinh thần
không thể thiếu của nhân dân địa phương.
“Ham mê cꢄi thꢀ bꢁi chꢌi
Bỏ con hꢝn khꢂc cho lꢌi rꢙn ra
Bꢁi chꢌi cꢀ đꢄnh mꢁ chơi
Dꢒu mꢁ đꢇ ruꢔng cꢂ tôi trông chꢈng
Tiꢖt xuân thôn xꢂm tưng bꢈng
Kꢞ chꢁo thưa thꢋm, kꢞ mꢈng thưa anh
Mꢊy chꢙ chꢉy hiꢟu (cꢄi) thiꢟt lanh
Miꢟng hô, tay rꢙt thꢞ, bưꢃc loanh quanh
chꢋnh chꢌi”9
Là một hình thức trò chơi dân gian được
tiến hành vào dịp lꢄ tết thu hút đông đảo
người dân tham gia, trong cuộc chơi chuyện
thắng thua không quan trọng mà chủ yếu để
hòa mình vào không khí vui vꢁ cởi mở của
cộng đồng. Do vậy, đến với trò chơi này ta
có thể bắt gặp những câu ca dao được anh
Cái hô xướng thể hiện niềm vui cuộc sống,
bình yên trong lao động nhưng cũng hết sức
dí dꢆm như:
“Tay bưng dꢠa muꢆi, nꢝm lꢘm
Vꢈa đi vꢈa chꢊm tꢡ ꢘm xuꢆng mương
Ông ꢘm huꢃ ông ꢘm
…
Mꢔt hai bꢛu nꢂi rằng không
Dꢊu chân ai đꢀng bờ sông hai người
Tꢀ cꢢng huꢃ tꢀ cꢢng”10
Các hình thức văn hóa Quảng Nam
thường phản ánh khá rõ tính chất thôn quê,
dân dã của con người, dù ở đồng bằng, trung
du hay miền núi, việc mở hội để thực hiện
các tế lꢄ là một nhu cầu rất tự nhiên, nhằm để
gửi gắm một khát vọng giản dị, rất đời
thường của người dân vào cõi linh thiêng.
Ngoài ra một số phong tục, tập quán, lꢄ hội ở
đây phản ánh mối quan hệ giữa các cá nhân
và giữa cá nhân và cộng đồng làng xã.
Giá trị thực tế của văn hóa Quảng Nam
còn được thể hiện trong các câu hát bả trạo
của ngư dân miền biển, phản ánh cuộc sống
đi biển đầy bất trắc nhưng qua đó thể hiện
tinh thần lạc quan và niềm tin yêu cuộc sống,
yêu nghề như:
Các giá trị văn hóa Quảng Nam còn thể
hiện khá chân thật trong trò chơi dân gian
9 Dân ca bài chòi
10 Ca dao
72
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
“ Mây giăng mꢓt mùng
Như vậy, giá trị văn hóa Quảng Nam
được sinh ra, tồn tại và phát triển tꢀ thực tiꢄn
cuộc sống sinh hoạt, lao động sản xuất, đấu
tranh sinh tồn với thiên nhiên với xã hội của
con người. Sau đó giá trị văn hóa quay trở lại
phục vụ đời sống tinh thần của con người, đó
cũng là điều lý giải tại sao những giá trị văn
hóa thường có sức sống mãnh liệt và trường
tồn trong suốt chiều dài lịch sử.
Giông chꢃp sꢄng lꢌa
Tꢈ Hải Vân đꢖn Sơn Chꢁ
Trông bꢆn phꢋa ngꢁn trùng sꢂng nưꢃc
…
Nhꢚng người nghꢠa khꢋ tꢁi ba
Gꢎp cơn nưꢃc loꢉn đꢖn ra liꢅu mình
Nhꢚng người thuyꢅn bꢄ linh đình
Gꢎp cơn sꢂng giꢂ hải kình rưꢃc thây”11
2.3. Các xu hưꢁng vꢂn động biꢃn đꢄi cꢅa
giá trị văn hóa Quảng Nam hiꢆn nay
Gắn với tín ngưꢈng thờ cá Ông, hát bả
trạo tuy thấm đượm màu sắc bi ai nhưng
không hề bi lụy, thể hiện tâm tư, cảm xúc,
nguyện vọng của những người dân sông
nước trước cảnh đẹp, sự trù phú của biển cả,
sự biết ơn đến đức Ông đã cứu nhân độ thế
cho con người vượt qua sóng gió, hiểm nguy.
Giá trị văn hóa Quảng Nam là thành quả
của sự sáng tạo, giao lưu, tiếp biến của các
thế hệ người dân Quảng Nam, được trao
truyền tꢀ đời này sang đời khác, tꢀ thế hệ
này sang thế hệ khác, nhưng không phải cái
gì cũng “nhꢊt thꢁnh bꢊt biꢖn” mà nằm trong
sự vận động biến đổi của đời sống văn hóa
theo quy luật khách quan của nó. Đồng thời,
những giá trị văn hoá Quảng Nam cũng là
một bộ phận nằm trong dòng chảy chung của
nền văn hoá dân tộc, những giá trị văn hoá đó
do con người tiền Quảng Nam và Quảng
Nam sáng tạo ra trong quá trình lao động của
mình, vꢀa phản ánh điều kiện tự nhiên lịch
sử, xã hội và con người Quảng Nam đồng
thời mang những nét chung thống nhất với
những giá trị của văn hoá Việt Nam. Dó đó,
những vận động biến đổi của các giá trị văn
hoá Quảng Nam cũng có thể nhận thấy ở các
địa phương còn lại trên cả nước. Tuy nhiên,
trong phạm vi nghiên cứu của một bài báo,
tác giả tập trung phân tích những vận động
biến đổi này gắn với những việc làm thiết
thực của chính người dân Quảng Nam trong
giai đoạn hiện nay.
Qua các hoạt động lꢄ hội, trò chơi dân
gian, những câu ca điệu hát là dịp để cho
cộng đồng dân cư vui chơi, giải trí, hưởng
thụ các giá trị văn hóa do mình sáng tạo ra,
đồng thời còn giúp cho họ bày tꢆ những khát
vọng tâm linh siêu thực, làm cho con người
vui tươi, lạc quan, hăng say hơn trong quá
trình lao động, sáng tạo trong sản xuất, xóa
bꢆ được những lo âu, phiền muộn trong cuộc
sống đời thường.
Các giá trị văn hóa do nhân dân lao động
sáng tạo ra có sức sống mãnh liệt đến hôm
nay bởi nó rất thực tế, đáp ứng được đời sống
văn hóa tinh thần của cộng đồng dân cư đồng
thời thꢆa mãn một phần đời sống tâm linh -
tín ngưꢈng, làm cho con người sẽ có niềm tin
hơn, yên tâm hơn trong cuộc sống tạo ra tâm
lý cân bằng, thoải mái, làm cho con người
thêm vui tươi hơn, lạc quan và hăng say
trong lao động, thúc đẩy qúa trình lao động
sản xuất sáng tạo ra của cải vật chất nhiều
hơn, cuộc sống no đủ hơn.
Qua thực tiꢄn cho thấy, giá trị văn hóa
Quảng Nam đang biến đổi theo các xu hướng
chủ yếu sau:
Xu hưꢃng thꢀ nhꢊt: Truyền thống yêu
nước đang có xu hướng gắn liền với yêu Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, ý chí quyết
chiến, quyết thắng thực dân, đế quốc giành
độc lập tự do thống nhất đất nước đã và đang
11 Hát Bả trạo
73
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
trở thành ý chí vươn lên thoát khꢆi nghꢉo nàn
Trong thời bình “với tài sản là 1 chỉ vàng
cưới của 2 vợ chồng với 3 sào đất lúa, đồng
thời vay mượn thêm người thân, anh em bạn
bꢉ được tầm 3,4 triệu đồng để xây chuồng,
nuôi heo, gà làm bước khởi nghiệp cho bản
thân… đến nay cơ ngơi của ông có 2 công ty,
tạo công ăn việc làm cho 70 lao động địa
phương. Ngoài làm kinh tế giꢆi, bản thân ông
Phạm Ngọc Thành, và các công ty do ông
làm chủ đã đóng góp hằng trăm triệu đồng
mꢇi năm cho hoạt động xã hội, tꢀ thiện, việc
nhân nghĩa”13. Biểu hiện cụ thể này là minh
chứng sống để thấy được sự biến đổi của
truyền thống yêu nước gắn với yêu Tổ quốc
Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn
hiện nay.
lạc hậu, quyết tâm xây dựng xã hội vì mục
tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công
bằng, văn minh”.
Do nằm ở vị trí đặc biệt, là nơi đầu sóng
ngọn gió, vượt qua nhiều gian khổ, người
Quảng Nam đã thể hiện phẩm chất kiên
cường bất khuất trong các cuộc kháng chiến
chống giặc ngoại xâm, luôn đi đầu lập nên
những kỳ tích lꢂy lꢀng, nhất là trong kháng
chiến chống Mꢅ cứu nước, Quảng Nam đã
được tặng danh hiệu: “Trung dũng kiên
cường đi đầu diệt Mꢅ”. Chính truyền thống
yêu nước là động lực to lớn của nhân dân
Quảng Nam trong lịch sử chống giặc ngoại
xâm, phấn đấu vươn lên trong lao động sản
xuất hoàn thành mục tiêu xây dựng thành
công chủ nghĩa xã hội.
Tuy nhiên, xu hướng vận động biến đổi
này trên thực tế không chỉ là những ưu điểm
mà còn một số hạn chế cần được định hướng
để quá trình vận động, biến đổi của truyền
yêu nước trong giai đoạn hiện nay phát huy
được những tác động tích cực trong điều kiện
mới. Cụ thể như một bộ phận nhân dân, cán
bộ, Đảng viên xa rời mục tiêu cách mạng, vi
phạm điều lệ Đảng, không gương mꢂu, có
biểu hiện ưu ái, vun vén cho giai đình trong
quy hoạch, luân chuyển, điều động và bổ
nhiệm cán bộ… những vụ việc được phát
hiện, xử lý ở Tỉnh Quảng Nam trong thời
gian vꢀa qua cũng là một minh chứng. Ngoài
ra, cũng có một bộ phận nhân nhân trên địa
bàn tỉnh còn có tâm lý ꢃ lại, trông chờ vào sự
hꢇ trợ của nhà nước. Cũng có những cá biệt
được cấp vốn làm ăn để vươn lên thoát nghꢉo
nhưng đã không đầu tư cho sản xuất mà chi
hết cho việc tiêu dùng. Nhưng đây chỉ là một
bộ phận nhꢆ, không đại diện cho xu hướng
chung. ꢌ chí, nghị lực làm kinh tế, vươn lên
thoát nghꢉo, quyết tâm xây dựng quê hương
Đây là xu hướng tất yếu và cần thiết về
mặt tư tưởng khi đất nước đang tiến những
bước vững chắc trên con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội. Xu hướng này vận động biến
đổi cùng với quá trình xây dựng chủ nghĩa xã
hội trên địa bàn Tỉnh nói riêng và trong phạm
vi cả nước nói chung, phù hợp với quy luật
khách quan của thời kỳ đổi mới. Với xu
hướng này là một động lực vô cùng quan
trọng và mạnh mẽ giúp nhân dân toàn Tỉnh
thực hiện thắng lợi mục tiêu mà Đảng và nhà
nước đã đề ra.
Với xu hướng này, không khó để nhận
thấy những tấm gương người thật, việc thật
trong đời sống hoạt động lao động sản xuất
của người dân Quảng Nam thời kỳ đổi mới.
Điển hình như ông Phạm Ngọc Thành, nay
đã 69 tuổi, một nông dân đồng thời cũng
tꢀng là người lính, “trong kháng chiến ông
đã được tặng Huân chương kháng chiến
Hạng 2 và nhiều bằng khen của Quân khu”12.
79/87496/quang-nam-nong-dan-ty-phu-di-xe-hoi-
xin-cham-lam-viec-thien
12,13
Dân Việt, Nông dân tꢃ phú đi xe hơi xịn,
chăm làm việc thiện, Hội nông dân Việt Nam,
ngày 01/08/2019,
74
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
Quảng Nam ngày càng phát triển mới là xu
hướng tất yếu hiện nay.
học, ham học hꢆi và đức tính cần cù chịu khó
đã phát huy trong điều kiện mới, thể hiện
tinh thần tự học hꢆi để có những phát minh
sáng chế trong lao động sản xuất, phục vụ
cho sự phát triển kinh tế của tỉnh Quảng Nam
nói riêng và trên địa bàn cả nước nói chung.
Xu hưꢃng thꢀ hai: Truyền thống hiếu học,
ham học hꢆi, cách tân, truyền thống tôn sư,
trọng đạo cũng có sự biến đổi nhưng sự biến
đổi ấy lại không theo chiều thuận. Truyền
thống hiếu học được quan tâm chú trọng trong
cộng đồng hơn là truyền thống tôn sư trọng
đạo, bởi một khi trong xã hội cái cá thể hóa,
xã hội hóa học tập phổ biến thì vấn đề tự học
trở thành cái chủ đạo, học không chỉ một lần
mà học suốt đời, vì vậy mà khái niệm người
thầy rộng hơn, không còn giữ nguyên giá trị
trong quá khứ mà có sự biến đổi theo quy luật
tất yếu của đời sống văn hóa đương đại.
Hiện nay, cùng với quá trình hội nhập và
sự bùng nổ của công nghệ thông tin đã tạo
điều kiện vô cùng thuận lợi để người dân
Quảng Nam nói riêng và nhân dân Việt Nam
nói chung có thể tiếp cận, học hꢆi những tri
thức nhân loại một cách chủ động, tích cực.
Tuy nhiên song song với quá trình đó, nguy
cơ xâm nhập của văn hoá ngoại lai cũng rất
lớn, xu hướng sùng ngoại, sính ngoại trong
giới trꢁ hiện nay cũng đang đặt ra nhiều thách
thức trong quá trình kế thꢀa và phát huy
những giá trị văn hoá truyền thống Quảng
Nam trong điều kiện mới. Trong giới trꢁ, có
một bộ phận, ham chơi, đua đòi không chịu
khó học tập rꢉn luyện, chạy theo thị hiếu nhất
thời… cũng đang là một thực tế đáng lo ngại.
Biểu hiện cụ thể của truyền thống hiếu
học, ham học hꢆi đã phát huy cả trong học
tập và lao động sản xuất. Việc học tập không
còn giới hạn ở trường, lớp mà còn thể hiện ở
sự tự học của mꢇi người. Thực tế cho thấy,
trong quá trình lao động sản xuất truyền
thống hiếu học được biểu hiện thông qua
những phát minh, sáng chế như máy móc,
thiết bị phục vụ cho quá trình lao động, sản
xuất của mình. Điển hình như ông Lương
Minh Đồng, một nông dân 59 tuổi, ở xã Đại
Hồng, huyện Đại Lộc, Quảng Nam, , mặc dù
chỉ học hết lớp 4, nhưng với sự say mê tìm
tòi, tự chế được máy cày đa năng tꢀ những
phế liệu rꢁ tiền. Tại cuộc gặp mặt các nhà
sáng chế không chuyên tiêu biểu năm 2015,
ông chia sꢁ với VnExpress: “Tôi là nông dân
thuộc diện nghꢉo, không có trâu bò để làm
ruộng nên mới tò mò tìm hiểu, làm ra chiếc
máy cày để sử dụng thôi. Đến nay, chiếc máy
cày đa năng của ông Đồng xuất hiện trên
khắp các tỉnh thành cả nước, số lượng bán ra
8000 chiếc…”14. Như vậy, truyền thống hiếu
Xu hưꢃng thꢀ ba: Tinh thần đoàn kết
cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình -
dòng tộc - làng xã - Tổ quốc cũng đang có
sự biến động theo xu hướng xã hội hóa và
cá nhân hóa, đây là sự biến đổi trong tâm
thức, ý thức của con người thời hiện đại,
phù hợp với sự quá trình hội nhập quốc tế
đang diꢄn ra mạnh mẽ hiện nay. Tuy nhiên
ở Quảng Nam diꢄn ra rất chậm, ý thức cố
kết cộng đồng vꢂn còn bền chặt trong đời
sống xã hội. Đó là một yếu tố quan trọng
để phát huy sức mạnh nội tại trong quá
trình phát triển nhưng đôi khi cũng là một
lực cản cho quá trình tiếp thu cái mới, cái
tiến bộ.
Tác giả cuốn sách Tìm hiểu con người
xứ Quảng cho rằng: “Do quá trình định cư
và khai phá vùng đất này của người dân
trong suốt quá trình lịch sử không phải diꢄn
ra theo chiều tuyến tính, cứ khai phá dần
dần, tꢀng bước tuần tự tꢀ phía bắc vào phía
14
Việt Anh, Lão nông tꢕ chꢖ mꢄy cꢁy tꢈ mảnh
bom, Báo điện tử VnExpress, ngày 14/5/2015,
tu-manh-bom-3217683.html
75
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
nam, tꢀ đồng bằng lên vùng bán địa và
tiết kiệm, 01 ngày vì phụ nữ nghꢉo… ”16.
Thông qua phong trào chứng minh tinh
thần đoàn kết, gắn bó để xây dựng quê
hương Quảng Nam đã phát huy được hiệu
quả tích cực trong điều kiện mới, góp phần
quan trọng hoàn thành nhiệm vụ nghị quyết
đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Nam
lần thứ XXI, nhiệm kỳ 2015 - 2020: “Xây
dựng và phát triển văn hóa, con người đáp
ứng yêu cầu phát triển bền vững. Thực hiện
tốt các chính sách bảo đảm an sinh xã hội.
Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của
nhân dân”.
vùng núi, mà nhiều khi quanh co, nhảy cóc,
đi sâu vào phía nam, phía núi trước rồi sau
đó mới quay lại phía Bắc, đồng bằng hay
ven biển, nên ta thấy có hiện tượng thú vị
các dòng tộc thường rải rác ở các vùng
nhiều khi khá xa nhau mà vꢂn giữ mối
quan hệ chặt chẽ”15.
So với các tỉnh phía Bắc, làng ở Quảng
Nam có tính chất mở hơn, tuy một số làng
quê cũng có luꢅ tre làng, cây đa, bến
nước…nhưng nó không còn là thành luꢅ
bao bọc kín con người trong tꢀng thôn xóm
mà mối quan hệ liên làng, siêu làng phát
triển khá cao, điều đó tạo tính cộng đồng
cao trong dân cư Quảng Nam, tuy nhiên ở
đây tính cộng đồng không bao hàm tính
cục bộ mà rộng mở như tính cách phóng
khoáng của con người Quảng Nam. Tính
cộng đồng rộng mở của con người Quảng
Nam đặc biệt phát triển cao mꢇi khi có giặc
ngoại xâm, họ luôn đoàn kết gắn bó với
nhau, tạo sức mạnh to lớn làm quân thù
khiếp sợ.
Như vậy, tinh thần đoàn kết cộng đồng gắn
kết cá nhân - gia đình - dòng tộc - làng xã - Tổ
quốc có nhiều điểm tích cực, cần phát huy hơn
nữa trong điều kiện hiện nay. Tuy nhiên, nó
cũng bộc lộ những mặt tiêu cực ảnh hưởng
đến quá trình xây dựng nền văn hóa hiện đại.
Trên thực tế, có không ít trường hợp sống
thiếu trách nhiệm với cộng đồng, chỉ quan tâm
đến lợi ích của cá nhân, gia đình, điều này thể
hiện khá rõ tư tưởng của một bộ phận nhân
dân mà còn ở một số cán bộ, đảng viên có
chức, có quyền mang nặng ý thức gia tộc,
dòng họ tꢀ đó bổ nhiệm, đề bạt người thân,
người kém năng lực… gây ra hậu quả nghiêm
trọng, ảnh hưởng không nhꢆ đến uy tín của
Đảng cũng như tinh thần đoàn kết của nhân
dân Quảng Nam.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh tinh thần
đoàn kết, gắn bó để xây dựng quê hương
Quảng Nam ngày càng giàu đẹp đang được
phát huy trong điều kiện mới. Điển hình là
phong trào “Quảng Nam chung tay vì
người nghꢉo – Không để ai bị bꢆ lại phía
sau”, đã “hꢇ trợ xây mới cho 323 nhà đại
đoàn kết; hꢇ trợ phát triển sản xuất cho 795
hộ; trao phương tiện sinh kế cho 1.062 hội
viên phụ nữ nghꢉo để phát triển sinh kế và
tiếp tục thực hiện có hiệu quả mô hình làm
theo lời Bác như: Heo đất tiết kiệm, Hũ gạo
Xu hưꢃng thꢀ tư: Hiện nay, cùng với sự
biến đổi của đời sống kinh tế, chính trị, xã
hội, lối sống đạo lý “uống nước nhớ nguồn”,
trọng người già, trọng phụ nữ, giữ mối quan
hệ hòa hiếu trong gia đình vꢂn còn được xem
là ưu nét đẹp truyền thống nhưng cũng có sự
biến đổi theo những nấc thang giá trị mới.
Nhưng sự biến đổi đó diꢄn ra chậm và trên
thực tế thể hiện chưa rõ nét.
15
Nguyên Ngọc (2004), Tìm hiꢇu con người xꢀ
16 Uꢃ ban nhân dân tỉnh Quảng Nam, Bꢄo cꢄo kꢖt
quả thꢕc hiꢟn công tꢄc giảm nghꢣo bꢅn vꢚng
2019, Số 51/ BC –UBND, ngày 21/05/2020, tr.6.
Quảng, Ban tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam xuất
bản, Tam Kỳ, trang 245
76
TẠP CHÍ KHOA HỌC KINH TẾ - SỐ 8(04) - 2020
Các phong tục tập quán, lꢄ hội ở Quảng
bảo thủ, trì trệ, chậm đổi mới, ảnh hưởng
không nhꢆ đến quá trình tiếp thu những giá
trị văn hóa mới, tốt đẹp trong thời kỳ hội
nhập. Bên cạnh đó, xu hướng sùng ngoại,
phủ nhận các giá trị văn hóa truyền thống của
dân tộc cũng đang là vấn đề gây bất xúc hiện
nay. Đảng nhấn mạnh trong Nghị quyết
Trung ương 5 khóa VIII: “Tệ sùng bái nước
ngoài, coi thường những giá trị văn hóa dân
tộc, chạy theo lối sống thực dụng, cá nhân vị
kꢃ… đang gây hại đến thuần phong mꢅ tục
của dân tộc”17. Như chúng ta biết, quá trình
hội nhập mang lại rất nhiều điều mới lạ tꢀ
nhiều nền văn hóa trên thế giới cho Việt Nam
nói chung và Quảng Nam nói riêng. Đối với
văn hóa Quảng Nam nó là điều cũng không
phải quá mới mꢁ bởi vì sự hình thành những
giá trị văn hóa ấy chính là quá trình cộng cư,
tiếp biến văn hóa. Tuy nhiên, trong thời kỳ
hội nhập quá trình tiếp biến văn hóa lại có
một phần xu hướng biến đổi theo chiều
hướng thực dụng, sùng bái những giá trị văn
hóa ngoại lai dꢂn đến phủ nhận những giá trị
văn hóa truyền thống mà các thế hệ nhân dân
Quảng Nam đã dày công vun đắp. Vì vậy, xu
hướng này cần được quan tâm nghiên cứu ở
các cấp để định hướng giá trị theo chiều
hướng tích cực hơn ngăn chặn những giá trị
văn hóa ngoại nhập không phù hợp.
Nam đang có xu hướng đơn giản hóa, các lꢄ
hội truyền thống được phục hồi, xu hướng
cách tân, đổi mới muốn làm sống dậy, làm
rạo rực không khí lꢄ hội. Hiện tại, đa phần
người dân tham gia lꢄ hội là muốn tìm đến sự
giải trí, vui chơi nhằm thăng hoa đời sống
tinh thần hơn là nghiêng về cúng tế, ràng
buộc theo các lꢄ nghi, xét ở khía cạnh nào đó
đây là xu hướng tiến bộ cần phát huy. Theo
tìm hiểu của tác giả, hiện nay trên địa bàn
tỉnh ngoài các lꢄ hội truyền thống của địa
phương thì các lꢄ hội liên quan đến các
ngành nghề, tín ngưꢈng tôn giáo vꢂn được
thường xuyên tổ chức với những nghi thức
truyền thống, thu hút đông đảo các tầng lớp
nhân dân tham gia, và thực sự trở thành
những hoạt động bổ ích. Bên cạnh đó, ngày
nay ở Quảng Nam còn xuất hiện một số lꢄ
hội như: Lꢄ hội “Quảng Nam – Hành trình Di
sản”, Lꢄ hội “Hội An – Cảm xúc mùa hꢉ…
Các lꢄ hội đã đáp ứng được nhu cầu văn hoá
tinh thần cũng như tín ngưꢈng tâm linh của
đông đảo các tầng lớp nhân dân, góp phần
quan trọng để giáo dục truyền thống “Uống
nước nhớ nguồn”, “Đền ơn đáp nghĩa” đối
với những người có công với quê hương, đất
nước, giáo dục ý thức bảo vệ cảnh quan thiên
nhiên, môi trường sống, truyền thống cộng
đồng, ý thức bảo vệ và tôn tạo các di sản văn
hoá quý báu của quê hương của dân tộc. Bên
cạnh đó, các hoạt động lꢄ hội được định
hướng gắn với hoạt động du lịch, góp phần
tạo công ăn việc làm cho nhân dân.
3. Kꢐt luꢑn và gợi mở
Quảng Nam cũng là vùng đất có nhiều
thành phần dân cư sinh sống với quá trình
cộng cư lâu dài qua nhiều thế kꢃ, song song
với quá trình đó là sự tiếp biến văn hóa Việt -
Chăm và sau đó là nơi hội tụ, giao lưu với
các nền văn hóa Đông - Tây tạo ra một môi
trường văn hóa mền mại, uyển chuyển, vꢀa
động lại rất thoáng, mang những sắc thái
riêng biệt. Nhưng cốt lõi, nền tảng của nền
Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực
hoạt động lꢄ hội, các trò chơi dân gian của
người dân Quảng Nam hiện nay vꢂn còn tồn
tại nhiều yếu tố hạn chế làm giảm đi giá trị
vốn có. Không ít những hiện tượng thiếu
lành mạnh xuất hiện tại một số lꢄ hội, trò
chơi dân gian, hoạt động chꢉo kéo khách
tham gia trò chơi cá cược, hiện tượng ăn xin,
móc túi… và điều đáng lo ngại nhất biến lꢄ
hội thành hình thức kinh doanh, quảng bá
làm phai mờ, xói mòn những giá trị, bản sắc
của lꢄ hội truyền thống.
17
Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiꢟn Hꢔi nghꢓ
Trong quá trình vận động biến đổi những
giá trị văn hóa Quảng Nam còn có xu hướng
lꢘn thꢀ 5 Ban Chꢊp hành Trung ương khoá VIII.
Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.46
77
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
văn hóa Quảng Nam vꢂn mang đậm bản sắc
Trong khuôn khổ một bài báo, tác giả
vꢂn chưa có điều kiện so sánh đối chiếu với
các tỉnh, các khu vực khác trong vấn đề xu
hướng vận động biến đổi các giá trị văn hóa,
đó là những vấn đề hấp dꢂn đối với nhiều nhà
nghiên cứu và thiết thực trong sự nghiệp xây
dựng nền văn hóa của Tỉnh Quảng Nam nói
riêng và trong phạm vi cả nước nói chung
của nền văn hóa Việt Nam. Những giá trị văn
hóa Quảng Nam là động lực rất quan trọng
thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của
Tỉnh Quảng Nam trong thời kỳ hội nhập.
Quá trình vận động biến đổi của những giá trị
văn hóa Quảng Nam đang có xu hướng tiếp
thu có chọn lọc những giá trị văn hóa chung
của nhân loại làm cho những giá trị ấy phù
hợp với xu thế của nhịp sống hiện đại trong
giai đoạn hiện nay.
TÀI LIỆU THAM KHꢅO
Bùi Quang Thắng (2005), Sưu tꢘm, đꢄnh giꢄ vꢁ đꢓnh hưꢃng bảo tꢍn - phꢄt huy di sản văn hꢂa phi
vꢛt thꢇ ꢤ Hꢔi An, Viện văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam xuất bản, Hà Nội.
Bùi Quang Thắng (2005), Văn hꢂa phi vꢛt thꢇ ꢤ Hꢔi An, Nxb. Thế giới, Hà Nội.
Cao Xuân Dục, Lưu Đức Xưng, Trần Xán (1964), Đꢉi Nam nhꢊt thꢆng chꢋ quyꢇn 5, Nxb. Sài Gòn.
Dân Việt, Nông dân tꢥ phꢙ đi xe hơi xꢓn, chăm lꢁm viꢟc thiꢟn, Hội nông dân Việt Nam, ngày
dan-ty-phu-di-xe-hoi-xin-cham-lam-viec-thien
Đảng Cộng sản Việt Nam (1998) Văn kiꢟn Hꢔi nghꢓ lꢘn thꢀ 5 Ban Chꢊp hành Trung ương
khoá VIII. Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
Lương Ninh (2004), Lꢓch sử Vương quꢆc Champa, Nxb. Đại học quốc gia, Hà Nội.
Nguyꢄn Quang Thắng (2002), Quảng Nam trong hꢁnh trình mꢤ cõi vꢁ giꢚ nưꢃc - Nhìn tꢈ gꢂc
đꢔ văn hꢂa, Nxb. Tổng hợp, TP Hồ Chí Minh.
Nguyên Ngọc (2004), Tìm hiꢇu con người xꢀ Quảng, Ban tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam xuất
bản, Tam Kỳ.
Ngô Đức Thịnh (2004), Văn hꢂa vùng vꢁ phân vùng văn hꢂa ꢤ Viꢟt Nam, Nxb. Trꢁ, TP Hồ Chí Minh.
Nguyꢄn Hữu Thông (2005), Văn hꢂa lꢁng miꢅn nꢙi Trung bꢔ Viꢟt Nam - Giꢄ trꢓ truyꢅn thꢆng
vꢁ nhꢚng bưꢃc chuyꢇn lꢓch sử, Nxb. Thuận hóa, Huế.
Nguyꢄn Phước Tương (2004), Hꢔi An di sản thꢖ giꢃi, Nxb. Văn nghệ, TP Hồ Chí Minh.
Quốc sử quán triều Nguyꢄn (1997), Đꢉi Nam nhꢊt thꢆng chꢋ, tꢛp 2, Nxb. Thuận hóa, Huế.
Sở Văn hóa thông tin Quảng Nam (2001), Văn hꢂa Quảng Nam - Nhꢚng giꢄ trꢓ đꢎc trưng, Sở
VHTT Quảng Nam xuất bản, Tam Kỳ.
Sở Văn hóa thông tin Quảng Nam (2004), Phong tꢑc - Tꢛp quꢄn - Lꢜ hꢔi Quảng Nam, Sở
VHTT Quảng Nam xuất bản, Tam Kỳ.
Trần Ngọc Thêm (2001), Tìm vꢅ bản sꢝc văn hꢂa Viꢟt Nam, Nxb. TP Hồ Chí Minh. Thành phố
Hồ Chí Minh.
Uꢃ ban nhân dân tỉnh Quảng Nam, Bꢄo cꢄo kꢖt quả thꢕc hiꢟn công tꢄc giảm nghꢣo bꢅn vꢚng
2019, Số 51/ BC –UBND, ngày 21/05/2020
Việt Anh, Lão nông tꢕ chꢖ mꢄy cꢁy tꢈ mảnh bom, Báo điện tử VnExpress, ngày 14/5/2015,
78
13 trang
21/04/2022
940
Bạn đang xem tài liệu "Giá trị văn hóa truyền thống Quảng Nam và xu hướng vận động biến đổi trong thời kỳ hội nhập", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- gia_tri_van_hoa_truyen_thong_quang_nam_va_xu_huong_van_dong.pdf
