Triết lý "Thực học thực nghiệp" của Đông Kinh nghĩa thục - Bài học cho nền giáo dục hôm nay
TRIÏËT LÑ "THÛÅC HOÅC THÛÅC NGHIÏÅP"
CUÃA ÀÖNG KINH NGHÔA THUÅC-
BAÂI HOÅC CHO NÏNÌ GIAÁO DUÅC HÖM NAY
.
Àöî Vùn Thûác
.
Hoaâng Xuên Sún
.
Phñ Hiïìn Phûúng*
gaây nay, chuáng ta àang tiïën haânh tûâng
bûúác caiã caách giaoá duåc, gùnæ viïåc hoåc
khiïën cho phong traâo yïu nûúác chöëng Phaáp phaãi
mang möåt nöåi dung múái. Song, nhûnä g ngûúâi àïì
xûúáng, laänh àaåo phong traâo àêëu tranh chöëng
Phaáp luác naây laåi laâ nhûäng sô phu yïu nûúác, cuâng
chñ hûúáng vúái Phan Böiå Chêu nïn chûa dûát hùèn
vúái tû tûúnã g phong kiïnë àïí tiïëp thu triïåt àïí tû
tûúãng dên chuã tû saãn, duâ tû tûúãng dên chuã cuãa
giai cêëp tû saãn phûúng Têy àïën àêy àaä löîi thúâi,
böåc löå khöng chó nhûäng àiïím laåc hêåu maâ coân
phaãn àöång vïì chñnh trõ, xaä höåi.
Caác sô phu yïu nûúcá nhû Lûúng Vùn Can,
Nguyïîn Quyïìn, Lï Àaåi, Hoaâng Tùng Bñ, Vuä
Hoaânh…, saáng lêåp vaâ töí chûác Àöng Kinh nghôa
thuåc trong böëi caãnh nhû vêåy, cuäng khoá traánh khoãi
nhûäng luná g tuáng vïì tû tûúãng, nhênå thûác. Tuy
nhiïn, àiïuì chuã yïëu bao truâm trong suy nghô vaâ
haânh àöång cuãa caác nhaâ saáng lêåp, töí chûác Àöng
Kinh nghôa thuåc, cuäng nhû hêìu hïtë sô phu Viïåt
Nam luác bêyë giúâ laâ lonâ g yïu nûúác nhiïåt thaânh,
cùm thuâ giùåc Phaáp àö höå vaâ mong muöën giaãi
phoáng dên töåc, giaânh quyïìn àöåc lêåp. Àêy laâ àiïìu
àaáng quñ, chi phöëi muåc àñch, hûúáng phaát triïín,
nöåi dung hoaåt àöång cuaã Àöng Kinh nghôa thuåc.
Caái triïët lñ cuãa cuöåc vêån àöång nghôa thuåc laâ
"thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp". Àiïìu nayâ chó àaåo cho
sûå choån lûaå , trûúác tiïn laâ nhûäng giaá trõ, tiïëp àoá
laâ phûúng thûác vêån hanâ h vaâ cuöië cuâng laâ muåc
vúái thûcå tiïîn, àoá chñnh laâ muåc tiïu maâ
mö hònh Àöng Kinh nghôa thuåc àaä àùtå ra tûâ trùm
nùm trûúác. Àöng Kinh nghôa thuåc laâ möåt gúåi
múã, möåt bûúác àïåm quan troång, giaoá duåc Viïåt
Nam àaä àang vaâ seä thûåc hiïån nhûäng trùn trúã cuãa
caác sô phu tûâ nùm trûúcá . Trong baiâ nghiïn cûáu
naây taác giaã khöng mong muöën seä trònh baây àûúåc
hïët àûúåc nhûäng tiïën böå trong tû tûúnã g caãi caách
giaáo duåc cuãa Àöng Kinh nghôa thucå maâ chó xin
tòm hiïíu vïì triïët lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp"
(Hoåc àïí laâm gò? Hoåc caái gò? Vaâ hoåc nhû thïë
naâo?), tûâ àoá coá möåt vaâi suy nghô, so saánh àöëi
chiïëu vúái nïìn giaáo ducå àûúng àaåi cuãa chuáng ta.
Vaâo àêìu thïë kó XX, phong traâo yïu nûúác
chöëng Phaáp cuãa nhên dên àaä coá möåt chuyïín biïën
lúán - tûâ phong traâo Cêìn vûúng chuyïín sang
phong traâo dên chuã tû saãn. Ngoån cúâ Cêìn vûúng
thûåc chêët laâ phong traoâ àêëu tranh giaãi phoáng dên
töåc cuãa nhên dên dûúiá ngoån cúâ "UÃng höå nhaâ
vua" (nhaâ vua yïu nûúcá chöëng Phapá ), àaä suåp
àöí. Nhûäng chuyïín biïnë trong nûúcá - hïå quaã cuãa
chñnh saách khai thaác thuöåc àõa lêìn thûá nhêët cuãa
thûåc dên Phaáp - cuâng vúái luöìng gioá múái vïì tû
tûúãng phûúngTêy, qua tên thû, tên sacá h tûâTrung
Quöëc traân vaâo vaâ gûúng duy tên cuaã Nhêåt Baãn
* HVCH chuyïn ngaânh Lõch sûã Àaãng CSVN (khoaá 2006 - 2009).
42♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
tiïu cuãa nïìn giaáo duåc. Toaân böå nhûäng giaá trõ cuä,
trong àoá coá caã nhûäng giaá trõ tûâng mang laåi sûác
maånh, nïìn vùn hiïën cuaã dên töåc, nhûäng giaá trõ
múái àûúåc hònh thaânh trïn cú súã traã lúâi nhûäng
cêu hoãi "hoåc caái gò, lamâ caái gò vaâ àïí laâm gò ?"…
1. Hoåc àïí sau naây laâm gò?
trñ, nêng cao dên trñ, lamâ cho dên giauâ nûúác manå h
àïí ài túái tûå cûúâng tûå lêåp, song chuáng ta cuäng
nhêån thêëy rùçng muåc tiïu sêu xa laâ àêuë tranh gianâ h
àöåc lêåp vaâ muöën àaåt àûúåc noá thò phaãi khúi dêåy
tinh thêìn dên töåc, yá thûác tûå cûúnâ g, tûå lêpå .
Ngay tûâ nhûäng thúâi àiïím khoá khùn nhû vêåy
trònh àöå conâ haån chïë, phûúng tiïån phuå trúå chûa
coá, luön bõ cêëm àoaán vaâ thiïëu thöën... vêåy maâ caác
nhaâ yïu nûúác tiïën böå cuäng àaä àûa ra vaâ thûåc
hiïån möåt cuöåc caãi caách rêët phuâ húåp vaâ thûåc tïë,
ngêîm laåi chuáng ta hiïnå nay thò sao? Chuáng ta coá
nhiïìu àiïuì kiïån hún nhiïìu, àêët nûúác tûå do àöåc
lêåp, phûúng tiïån hiïån àaiå , àêìy àuã... vêåy maâ thûã
hoãi hoåc sinh, sinh viïn cuãa chuáng ta liïåu coá bao
nhiïu ngûúiâ yá thûác àûúcå laâ hoåc àïí laâm gò? Hay
hoåc laâ chùèng qua àïí lêëy caái bùçng sau naây ra
trûúâng lamâ àûúåc gò thò khöng cêìn biïët. Coá khi
hoåc chó àïí cho oai, cho bùçng baån bùnç g beâ hoùåc
vò gia àònh phaãi hoåc... nhû vêåy phaiã chùng chuná g
ta coân tutå luâi hún Àöng Kinh nghôa thuåc hay
sao?Trong thúâi cuöåc lucá àoá, muåc àñch "khai dên
trñ" àïí tûå cûúâng tûå lêåp tiïën túái àêuë tranh gianâ h
àöåc lêåp, möåt muåc àñch hoaân toaân phuâ húåp, cao
caã vaâ tiïnë böå vêåy maâ cho àïën ngayâ nay möåt trùm
nùm sau chïë àöå khoa cûã laåi àûúåc àïì cao caác loaåi
hònh àaâo taåo ngaây canâ g phong phuá vaâ àa danå g
khöng phaãi chó àaáp ûáng nhu cêìu thiïtë thûåc cuãa
xaä höåi maâ àaáp ûáng nhu cêìu vïì bùçng cêëp.Thûã hoãi
ngay caã cacá lúáp chñnh qui thò bao nhiïu ngûúâi ra
trûúâng coá thïí laâm àuná g nghaânh nghïì mònh àaä
hoåc, nhû vêyå thò coân noiá gò àïën cacá lúáp nhû laâ
taåi chûác hay tûâ xa. Trong thúâi kò cöng nghiïåp
hoaá, hiïån àaåi hoaá chuná g ta phaãi nïn àûa ra möåt
muåc àñch roä raâng hocå àïí sau nayâ laâm gò cho
ngûúâi hoåc vaâ têåp trung àaâo taåo nhûäng caái maâ
sau naây hoå seä cêìn.
Àêy chñnh laâ muåc àñch cuãa viïåc hoåc, tñnh
thûåc hoåc cuãa Àöng Kinh nghôa thuåc thïí hiïån úã
chöî thêëy roä àûúåc nhûäng biïën àöíi thúâi cuöåc luác
àoá. Àêët nûáúác àang bõ àö höå lêìm than ngheâo àoái,
ngu döët... thò khöng thïí naâo hoåc nhû muåc àñch
cuãa Nho hoåc laâ chó àïí gia nhêåp vaoâ chöën quan
trûúâng cho vinh thên, phò gia, trúã thaânh caác öng
tuá, öng cûã, öng phaán... Coá thïí noái lêìn àêìu tiïn
trong lõch sûã giaáo ducå nûúác ta, Àöng Kinh nghôa
thuåc àaä tûâ boã viïåc àöìng nhêët yá niïmå giaáo duåc vaâ
thi cûã trong chïë àöå cuä, trûúâng àaä coá bûúác tiïën
lúán laâ taách boã thi cûã ra khoãi giaoá duåc. Trong
cuöën Quöëc dên àöåc banã àaä noái roä: "... Thiïëu
niïn chuáng ta phaãi ra sûcá hoåc caái hûuä duång, chúá
àïí caái hoåc khoa cûã phaá hoãng chñ hûúná g cuãa mònh.
Nhûäng ngûúâi giaâu coá nïn cho con em ra nûúác
ngoaâi vaâo hoåc caác trûúnâ g thûåc nghiïpå àïí khuyïcë h
trûúng nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhû thïë vinh
quang hún caái hoåc khoa cûã vaån lêìn". Quan niïåm
múái chñnh laâ möåt cuöcå caách maång múái vïì tû
tûúãng, vò Àöng Kinh nghôa thuåc cho rùçng: Hoåc
khöng chó nhùçm àöî àatå , laâm quan maâ muåc àñch
chñnh àïí laâm ngûúâi hûuä duång. Tacá phêím Quöëc
dên àöåc baãn luêån giaiã : Khoa hocå phöí thöng laâ
khoa hoåc chung maâ sô, nöng, cöng, thûúng àïìu
cêìn àïën. Khoa hoåc chuyïn mön thò chó daânh cho
caác chuyïn gia cuãa böën giúái sô, nöng, cöng
thûúng noái trïn. Muönë ài sêu vaoâ chuyïn mön,
trûúác hïët phaãi hoåc phöí thöng àaä. Àöng Kinh
nghôa thuåc muöën hoåc àïí múã caái oác mï muöåi,
muöën goä nhûäng tiïëng chuöng duy tên, muöën gêy
möåt thïë hïå caách maång trong quêìn chuáng "Baách
niïn chi kïë maåc nhû thuå nhên" (Nguyïîn Hiïën
Lï). "Àöng Kinh nghôa thucå àaä chó roä hoåc àïí àaåt
àûúåc ba àiïìu: "möåt laâ hoåc vïå sinh" àïí cho thên
thïí khoeã maånh, "hai laâ hoåc trõ sinh" àïí chùm lo
cho cuöåc söëng ùn, úã, mùcå , "ba laâ hocå laâm ngûúâi
laâm quöëc dên""1. Viïåc hoåc gùæn liïnì vúái lúåi ñch
thiïët thên cuãa möîi caá nhên röìi múã röång lúåi ñch
toaân xaä höåi. Trong hoaân caãnh lõch sûã luác àoá,
Àöng Kinh nghôa thuåc chuã trûúng múã mang dên
2. Hoåc caái gò?
Tñnh thûcå hoåc trong Àöng Kinh nghôa thuåc
coân thïí hiïån trong viïåc hoåc caái gò? Nöåi dung
giaãng dayå cuãa Àöng Kinh nghôa thucå khöng phaãi
laâ nhûäng kiïën thûác trong giaáo lñ cöí nhên nhû
trong Nho hocå àïí röìi laiå àaâo taåo ra nhûäng têìng
lúáp quan liïu, chó biïtë maâi mûåc cho nhûäng caái
àaä qua "troång xûa khinh nay" nhûng cuäng khöng
coá nghôa laâ seä boã ài têtë caã. Nöåi dung giaãng daåy
trong Àöng Kinh nghôa thuåc traãi hêuì khùæp caác
lônh vûåc tûâ khoa hoåc cú baãn àïën cacá ngaânh àaâo
1. Dêîn theo Thûúng Chêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. VHTT, tr.98.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦43
taåo thûåc nghiïåp. Àöng Kinh nghôa thuåc hoåc theo
caách àaâo taåo cuãa nûúác ngoaâi rêët tiïën böå nhûng
cuäng khöng quïn giaáo ducå mön hoåc truyïìn thöëng
coá yá nghôa. Caác mön àûúåc giaãng daåy laâ ngön
ngûä, Àõa lñ, Lõch sûã Viïtå Nam vaâ thïë giúái, Thiïn
vùn, Toaán hoåc, Vïå sinh hoåc, Thöí nhûúäng hoåc,
Caách trñ, Hoaá hoåc, Têm lñ, Luên lñ, Kïë hoåc (theo
thöëng kï cuãa Quöëc dên töåc baãn). Nïëu so saánh
chûúng trònh naây vúái hïå thöëng Nho hoåc trûúác
àêy thò ta thêëy roä sûå biïnë àöíi caã vïì lûúång vaâ chêët
thêåm chñ noá coân phong phuá vaâ tiïnë böå hún nïìn
giaáo duåc Phaáp - Viïåt lucá àoá. Bïn canå h viïåc tiïëp
thu caái múái, caái cêìn thiïët thò Àöng Kinh nghôa
thuåc cuäng biïët chùæt locå vaâ kïë thûaâ nhûäng caái cuä
töët àeåp nhû viïåc giaáo duåc àaåo àûcá vêîn laâ möåt
nöåi dung àûúåc coi tronå g. Tûá thû, nguä kinh vêîn
coân àûúåc giaãng daåy theo möåt tinh thêìn múái. Àöng
Kinh nghôa thuåc chó lêyë nhûäng baiâ hoåc xûa laâm
kinh nghiïåm song cho ngaây nay, lêëy gûúng ngûúâi
xûa maâ giaáo duåc cho thïë hïå treã tinh thêìn yïu
nûúác, daám xaã thên vò nûúác. Àöng Kinh nghôa
thuåc cuäng khöng hoanâ toaân theo mö hònh Têy
phûúng maâ boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá
nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi
núi xa êëy laâ súã hoåc mêtë göëc, khinh nhaâ mònh maâ
troång nhaâ khaác cuäng laâ nö lïå" (caiã lûúng nöng
hoåc quöëc sûã giaáo khoa thû). Cho nïn taâi nùng
uyïn baác maâ khöng biïtë sûã Nam thò cuäng khöng
thïí goåi laâ dên nûúác Nam. Tûâ àoá xacá àõnh "àoåc
sûã Nam laâ nghôa vuå thûá nhêët. Theo àuáng lõch
trònh phaát triïín, nïëu khöng chïët yïíu dûúái tay
thûåc dên Phaáp, Àöng Kinh nghôa thuåc seä tiïën
haânh àaâo taåo caác chuyïn ngaânh riïng trong àoá
coá kinh tïë. Coá thïí thêëy rùçng trong thúâi kò lõch sûã
nhû vêåy maâ Àöng Kinh nghôa thuåc àaä taåo ra àûúåc
möåt chûúng trònh daåy vaâ hoåc vêîn coân mang àêìy
yá nghôa cho àïën ngaây nay.
ta thûã nhòn laåi viïåc àaoâ taåo nguöìn nhên lûåc cho
nghaânh cöng nghïå thöng tin. Möîi nùm, chuáng ta
coá söë lûúnå g sinh viïn, hoåc viïn töët nghiïåp khöíng
löì nhûng thûã hoãi trong söë caác kô sû, chuyïn viïn
tin hoåc cuaã chuáng ta coá bao nhiïu ngûúâi coá thïí
àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu tuyïín duång, nhêët laâ úã caác
cöng ti tin hoåc nûúác ngoaâi. Nïëu nhû Àöng kinh
nghôa thucå biïët hocå theo mö hònh Têy phûúng
maâ khöng boã qua caác giaá trõ lõch sûã vùn hoaá
nûúác nhaâ "boã chöî gêìn maâ chuyïín sang rong ruöíi
núi xa êëy laâ súã hoåc mêtë göëc", hocå àïí laâm sao
söëng cho ra ngûúâi nhûng nïìn giaáo ducå cuãa chuáng
ta nay àaä laâm àûúåc nhû vêåy chûa? Coá leä trong
nhûäng bûúcá chuyïín biïnë maånh meä cuãa nïìn kinh
tïë thõ trûúnâ g àoâi hoãi con ngûúâi phaiã thûåc duång
hún. Hoåc haânh bõ thu hepå trong söí àiïím cao ngêët
hoùåc trong khung cûãa söí cuãa nhûäng trûúâng
chuyïn, lúpá choån maâ ngûúâi hoåc phaiã àaåt. Giaáo
duåc chó coá nghôa laâ lêëy àiïím, lêëy bùnç g cêëp. Coân
tûúng lai thò coá nghôa laâ laâm àûúåc nhiïìu tiïìn, do
àoá maâ coá nhûäng trûúnâ g nhûäng ngaânh cuãa àaåi
hoåc vúái söë àiïím cao ngêtë trúâi tó lïå choåi lïn àïën
haâng trùm ngûúâi lêëy möåt (nhû Y, Dûúåc, Viïîn
Thöng...). Àún giaãn chó vò noá tûác thúiâ seä kiïëm ra
nhiïìu tiïìn. Coân nhûäng ngaânh khaác (nhû Sûã,
Àõa...) thò laåi bõ xem nheå. Àiïìu nayâ hoaân toaân
traái ngûúcå vúái tû tûúãng cuãa Àöng Kinh nghôa
thuåc ngayâ xûa. Trong khi Àöng Kinh nghôa thuåc
rêët coi tronå g mön hoåc Lõch sûã vò thêyë àûúåc giaá
trõ to lúán vaâ lêu bïìn cuaã noá thò ngayâ nay chuáng
ta laåi ài ngûúåc laåi.
Sau 20 nùm àöíi múái, tû duy giaáo àiïìu kiïíu
cuä àaä bõ àêíy luâi möåt bûúác quan troång, nhûng
cuäng cêìn phaãi caãnh giacá vúái sûå taiá phaåm bïnå h
giaáo àiïuì úã núi nayâ hay núi khaác, mûác àöå naây
hay mûác àöå khaác, coá nguy cú caãn trúã quaá trònh
tiïëp tuåc àöíi múái tû duy lñ luêån. Trong àoá, phaãi
àùåc biïåt caãnh giaác vúiá "chuã nghôa giaáo àiïìu tên
thúâi", maâ biïíu hiïån cuãa noá laâ tiïëp thu caác tû tûúãng
vaâ kinh nghiïåm bïn ngoaâi möåt cacá h maáy mocá ,
xú cûáng, khöng tñnh toaán àïën thûåc tiïnî àêët nûúác.
Chuã nghôa giaáo àiïìu thûúâng töìn taiå trong àiïìu
kiïån thöng tin haån chï,ë keám hiïuí biïët àêìy àuã
thûåc tiïîn àêët nûúác, sunâ g baái vùn hoaá bïn ngoaâi,
àöìng nhêët "hiïån àaåi hoaá" vúái "phûúngTêy hoaá".
Chuáng ta phaãi biïët chonå loåc àïí tiïëp thu "hoaâ
nhêåp chûá khöng hoaâ tan", vaâ muönë laâm àûúåc
àiïìu àoá thò baãn thên hïå thöëng giaáo duåc - àaâo taåo
phaãi àöíi múái nöåi dung, chûúng trònh cho phuâ
Coân giaáo duåc cuãa chuáng ta hiïnå nay thò sao?
Trïn thûåc tïë chuáng ta àaä hoaâ bònh, öín àõnh,
höåi nhêåp vaâ múã cûãa nhûng caác chûúng trònh hoåc
cuãa chuáng ta coân khaá lacå hêåu, nùång vïì àaâo taåo tû
tûúãng, chñnh trõ hún nghïì nghiïåp, nhûäng tiïën böå
cuãa thïë giúái coân nùæm bùtæ khaá chêåm. Caác têåp saách
giaáo khoa àûúc biïn soaån khaá lêu, khöng coân
phuâ húåp hoùåc àaä thay àöií so vúái thûcå tïë quaá nhiïìu
maâ vêîn tiïëp tuåc àuúåc giaãng daåy. Nhûäng caái cêìn
thiïët cho xaä höåi thò chûa àûúåc àaâo taåo hoùåc àaâo
taåo möåt caách traân lan, khöng chêët lûúång vaâ kïët
quaã laâ chùèng àûúåc bao nhiïu. Vñ duå nhû chuáng
44♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
húåp vúái nhu cêìu cuãa thûåc tiïîn cöng cuöåc àöíi
múái vaâ xu thïë phaát triïní cuãa thúâi àaåi. Hún nûäa,
húåp taác giaáo duåc vaâ àaoâ taåo giûäa Viïåt Nam vúái
caác nûúác ngaây caâng múã röång, con ngûúâi Viïåt
Nam coá àiïìu kiïån hoåc têåp tri thûác nhên loaåi úã
ngay caác quöëc gia àaä nayã sinh caác tû tûúãng àoá,
khöng bõ "khuác xaå" qua caác taâi liïuå trung gian
nhû caác nhaâ yïu nûúcá Àöng Kinh nghôa thuåc
(tiïëp thu qua Tên thû, Tên vùn) vaoâ àêìu thïë kó
XX. Àiïìu àoá àem laåi nhûäng khaã nùng múái vïì
nhòn nhêån, àaánh giaá vaâ vêån duång cacá giaá trõ vùn
hoaá nhên loaåi phuåc vuå sûå nghiïåp àöií múái vò muåc
tiïu dên cûúâng, nûúcá thõnh. Trong Àöng Kinh
nghôa thuåc, chuáng ta àaä biïët lúåi duång tû liïåu tiïën
böå cuãa nûúác ngoaâi lamâ tû liïåu cuaã mònh thò taåi
sao ngaây nay chuáng ta laiå boã cöng quaá nhiïìu àïí
tûå biïn soaån giaáo trònh, coá thïí töí chûác dõch nhûäng
giaáo trònh, taâi liïåu giaoá duåc caác trûúâng danh tiïnë g
thïë giúái coá bïì daây lêu àúâi àûúåc thûåc tïë kiïím
chûáng àïí duâng. Nhû vêyå , khöng chó giaáo trònh
maâ caác qui trònh trong caãi caách giaoá duåc caâng
tiïu chuêín hoaá cuå thïí caâng töët: vïì chñnh saách,
muåc tiïu, àaánh giaá chêtë lûúång, ngûúâi daåy, hoåc
viïn, phûúng phaáp dayå vaâ nghiïn cûáu, phonâ g
hoåc vaâ phûúng tiïån hoåc cuå v.v..
lõch sûã nhû trong thúiâ Quang Trung - Nguyïîn
Huïå. Nhûng phaãi àïën giai àoaån naây thûåc nghiïåp
múái chñnh thûác trúã thanâ h nöåi dung trong hïå thönë g
giaáo duåc. Caác mön hocå trûåc tiïpë phuåc vuå cho
thûåc nghiïmå nhû Nöng hocå , Caách trñ, Àõa lñ, Àaåi
söë... Cacá mön hoåc cuaã Àöng Kinh nghôa thuåc
phaãn aánh nhu cêìu cuãa xaä höåi, coá möëi quan hïå
khùng khñt vúái nhau, höî trúå phaát triïín con ngûúâi
trïn nhiïìu mùåt... Phûúng phaáp daåy hoåc chuã yïëu
laâ taác àönå g vaâo ngûúiâ hoåc bùçng nhiïìu àûúnâ g
suy nghô: giaãng saách, àoåc baáo, bònh vùn, diïîn
thuyïët, tranh luêån, àoná g kõch, àoåc thú. "... cho
pheáp hoåc troâ baân baåc tha höì àöëi àapá tûå do, khöng
phaãi nïì ha.â Khöng cêìn thïí caách gò hïët. Röìi thïm
vaâo àoá mêyë baâi vïì toaná phaáp, vïì chûä quöëc ngûä,
àïí cho caái maâ hoåc sinh hoåc vaâ thi khöng traái vúái
cöng viïåc thûåc tïë hoå àaä phaãi laâm"2. Nhû vêåy,
àêy khöng phaãi laâ kiïíu hoåc "thêìy àocå , troâ chepá "
nhû caách lamâ phöí biïën trong caác trûúâng hoåc cho
àïën têån ngaây nay vêîn coân khaá phöí biïën, maâ úã
àêy Àöng Kinh nghôa thucå àaä biïët khuyïën khñch
tinh thêìn tûå do thaão luênå cuãa hoåc sinh. Tû tûúãng
naây quaã laâ caách maång. Ngaây nay, möåt xaä höåi
khaá hiïån àaåi thûã hoãi bao nhiïu nûúác àaä laâm àûúåc
nhû thïë, coá leä laâ khöng nhiïìu. Vaâ àiïìu naây khaác
hùèn vúái nïnì cûåu hoåc, thûåc nghiïpå ñt àûúåc coi
troång, thêåm chñ coân bõ coi khinh do aãnh hûúãng
nùång nïì cuãa löëi tû duy kinh viïån Nho gia. Àöìng
thúâi cuäng khaác vúái löëi hoåc nhöìi soå cuãa thûåc dên
Phaáp. Giaoá duåc Phapá - Viïåt lúâ ài nöåi dung àaâo
taåo thûåc nghiïåp, haån chïë töëi àa viïåc tiïëp cêån
khoa hoåc - kô thuêåt cuaã dên Nam. Lïn aán "löëi
hoåc huêën höî", "Tûã viïtë , Thi vên" baão thuã cuãa
nhaâ Nho, Àöng Kinh nghôa thuåc àaä hûúáng theo
phûúng phapá giaáo ducå hiïån àaåi aáp duång cho caã
ngûúâi daåy vaâ ngûúâi hocå nhùçm "àaâo taåo ra nhûnä g
con ngûúâi coá saáng kiïën, coá oác thûåc tïë". Trïn
thûåc tïë thò do chó töìn taiå trong thúâi gian khaá laâ
ngùæn nguiã (9 thaáng) trûúâng Àöng Kinh nghôa
thuåc chûa coá àiïìu kiïnå thûåc hiïnå hoaân chónh mö
hònh thûåc nghiïåp tiïën böå cuãa Khaná h ÛÁng Nghôa
thuåc. Nhûng hoåc nhû thïë naâo cuäng laâ caái maâ
chuáng ta ngaây nay cênì kïë thûaâ vaâ hoåc têpå .
Khi àêët nûúác haâng ngaân nùm quen duâng chûä
Haán, chûä Nöm khöng thuêån tiïån nhûng thaânh
nïëp, coân chûä quöëc ngûä coân múái me,ã thïë maâ Àöng
Kinh nghôa thuåc daám manå h daån àïì nghõ boã chûä
Haán, duâng quöëc ngûä thay thïë, àoá laâ möåt saáng
kiïën lúán lao, duäng caãm. Hiïån nay, Nhêåt Baãn ngayâ
caâng khuyïën khñch dunâ g tiïëng Anh trong caác
trûúâng àaåi hoåc. Caác nûúác trong khöëi ASEAN,
nhêët laâ Singapore, Philippine trong tûâng nöåi böå
gia àònh coá thïí tuyâ nghi sûã duång bêtë kò ngön ngûä
naâo nhûng trong giaáo duåc - àaâo taoå , trong thuã
tuåc haânh chñnh, sinh hoaåt xaä höåi... thò qui àõnh
bùæt buöåc duâng tiïëng Anh. Vò thïë àïí goáp phêìn
thuác àêíy sûå phaát triïín moåi mùåt xaä höåi, nïn chùng
Viïåt Nam cêìn coá chñnh saách tùng cûúâng hún
nûäa viïåc duâng tiïëng Anh, trûúác hïët laâ trong giaáo
duåc, àaâo taåo àïí tiïëp cênå dïî, thùèng, höåi nhêåp vúái
thïë giúái trûåc tiïëp hún, sêu röång hún, hiïåu quaã
hún trong böëi caãnh nûúcá ta àaä laâ thaânh viïnWTO.
3. Hoåc nhû thïë naâo?
Nïëu nhû 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa
thuåc àaä biïët caách daåy theo hûúáng lêyë ngûúâi hoåc
laâ trung têm thò cho àïnë ngaây nay chuáng ta vêîn
chûa laâm àûúåc. Hêìu hïët úã caác cêëp hocå cuãa chuáng
Hoåc theo caách thûåc nghiïåp trïn thûåc tïë vêën
àïì thûåc nghiïåp chuáng ta cuäng àaä tûnâ g thêëy trong
2. Nguyïîn Hiïën Lï, 2000, Àöng Kinh nghôa thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi, tr.59.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦45
ta vêîn duâng phûúng phapá truyïìn thöëng àoá laâ
àoåc cheáp vaâ löëi hoåc "vetå " naây coân khaá phöí biïën.
Taåi sao chuáng ta laåi khöng laâm àûúcå nhûäng viïåc
maâ 100 nùm trûúác Àöng Kinh nghôa thuåc àaä tûâng
laâm. Lêëy ngûúâi hoåc laâm trung têm cuâng tûå do
baân baåc thaão luêån taåo nïn tñnh sûå chuã àöång saáng
taåo trong tû duy cuãa ngûúâi hoåc. Mùtå khaác, caác
hoaåt àöång ngoaåi khoaá, phuå khoaá nhû diïîn thuyïët,
àöëi thoaåi àaä àûúåc coi troång. Taåi sao caách àêy
100 nùm maâ caác thêìy giaáo trong Àöng Kinh
nghôa thuåc àaä nùæm àûúcå phûúng phapá giaãng daåy
naây vaâ àaä daåy rêët thanâ h cöng vêåy maâ ngaây nay
chuáng ta biïët rêët roä phûúng phaáp àoá maâ laåi khöng
laâm àûúåc. Xeát cho cuâng, caác thêìy giaáo trong
Àöng Kinh nghôa thuåc giaãng bùçng loâng nhiïåt
tònh laâ chñnh chûá ñt nùæm vûäng phûúng phaáp sû
phaåm. Trong khi àoá ngaây nay giaoá viïn chuná g
ta àûúåc àaâo taåo rêët coá qui cuã, thûúnâ g xuyïn àûúåc
têåp huêën hoåc hoãi, trao àöíi phûúng phaáp giaãng
daåy múái. Nhûng röìi sau àoá thò vêîn laâ "thêìy àoåc
troâ cheáp", têët nhiïn muöën laâm àûúcå thò àoâi hoãi
thò àoâi hoãi sûå thay àöií tûâ caã hai phña (thêìy vaâ
troâ). Nhûng trong möåt lúpá hoåc thò tiïnë g noái cuãa
ngûúâi thêìy laâ coá giaá trõ nhêët, coá sûcá aãnh hûúãng
nhêët. Nhûng thêìy khöng phaãi laâ quan toaâ, thêím
phaán maâ phaãi laâ nhûäng võ cöë vêën nhiïåt thaânh,
hoåc vêën sêu röång, àaoå àûác gûúng mêîu. Thêìy
phaãi lõch sûå, tön troång nhên caách hoåc troâ, truyïìn
giaãng nhûäng gò hoåc troâ cêìn. Do ào,á thêìy phaãi
chuã àöång thiïët kïë mötå phûúng phapá hoåc hiïåu
quaã nhêët, trong àoá phaiã lêëy ngûúiâ hoåc laâm trung
têm vaâ thêìy laâ chuã trò vaâ àûa ra nhûnä g kïët luêån
cuöëi cuâng. Caác buöíi thuyïët trònh, thaão luêån nhoám
khöng phaãi laâ nhûäng buöíi àoåc hiïuí maâ noá phaãi
àuáng theo nghôa thuyïët trònh thûåc thuå.
hoåc vaâ coá thïí cho phepá cú súã àaâo taåo mang tïn
doanh nghiïåp têm huyïtë àoá nïëu sûå uãng höå taâi
chñnh àaåt mûác naâo àoá. Trûúâng àaåi hoåc nïn múâi
caác doanh nghiïåp thaânh àaåt, gioãi vïì noái chuyïån
taåi trûúâng àïí truyïìn àaåt kiïën thûcá thûåc tïë cho
sinh viïn vaâ thêìy giaoá ... Nïëu nhû Àöng Kinh
nghôa thuåc àaä sûãa àöíi pheáp thi, boã hoåc vùn biïìn
ngêîu, böí khuyïët thïm phêìn cêu hoiã thi àïì taâi
quöëc ngûä, toaán; loaåi nhûäng kiïíu àaánh giaá mang
tñnh hònh thûác àïí chuá troång vaâo thûåc chêët.
Nguyïn lñ "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïpå " coân tiïëp
tuåc àûúåc phaát huy qua khaáng chiïën kiïën quöëc...
nhûng cuäng dêìn tûâng bûúác, cuâng vúiá xu thïë quan
liïu hoaá vaâ bao cêëp, àaä xú cûáng búiã nhûäng giaáo
àiïìu trong ngaânh giaáo ducå . Caác cöë gùnæ g caãi caách
tiïën haânh trong suöët nhiïìu thêpå kó qua khöng
nhûäng khöng khùæc phucå àûúåc sûå xú cûáng êëy maâ
ngaây möåt sa vaâo xu hûúná g thûåc dunå g, quan liïu
vaâ xa rúâi triïët lñ "thûcå hoåc vaâ thûcå nghiïåp".
Do chó töìn taåi tron thúâi gian ngùnæ , Àöng Kinh
nghôa thucå chûa coá àuã thúâi gian vaâ àiïìu kiïån
hoaân chónh mö hònh thûcå nghiïåm tiïën böå cuãa
Khaánh ÛÁng Nghôa thuåc. "Nhûng hûúná g àaâo taåo
cuãa Àöng Kinh nghôa thucå thò coá nhiïìu neát tûúng
àöìng vúái àõnh hûúáng giaáo duåc xaä höåi chuã nghôa
"dên töåc, khoa hoåc vaâ àaåi chuáng". Tuy vêîn coân
haån chïë vïì nhiïìu mùtå do aãnh hûúnã g mang tñnh
chêët thúâi àaåi (quaá trònh chuyïín giao tûâ phaåm truâ
phong kiïnë sang dên chuã tû saãn) nïn chûa àaánh
giaá hïët vai troâ cuãa tênì g lúáp àöng àaão nhêët trong
xaä höåi luác àoá laâ nöng dên. Nhûng Àöng Kinh
nghôa thuåc àaä thaânh cöng trong viïcå àõnh hûúná g
xêy dûång möåt nïnì hoåc thuêåt múái"3.
Cöng cuöcå àöíi múiá khúãi àêìu caách àêy hai
thêåp kó cunä g bùæt àêuì bùçng yïu cêìu "àöíi múái tû
duy". Leä ra, giaáo duåc phaãi laâ ngûúiâ dêîn àûúâng
thò thûåc tïë dûúâng nhû noá leäo àeäo bõ cuöën theo.
Leä ra, noá phaãi trúã thaânh àöång lûåc cuaã àöíi múái vaâ
höåi nhêåp thò dûúâng nhû noá laåi khöng àaáp ûáng
àûúåc vúái nhu cêìu cung cêëp nhên lûcå cho nhûäng
muåc tiïu quan troång naây...
Phaãi chùng vò giaáo ducå chûa coá mötå triïët lñ
phuâ húåp vúái nhu cêìu àöíi múái vaâ höåi nhêåp hay
phaãi chùng vò noá àaä xa rúâi caái triïtë lñ àaä tûâng
khúãi àöång cöng cuöåc Duy Tên caách àêy möåt thïë
kó "thûåc hoåc vaâ thûåc nghiïåp".
Cöng cuöåc caãi caách giaáo duåc chuáng ta àang
tiïën haânh àaä úã nhûäng nùm àêìu thïë kó XXI, vò thïë
nöåi dung cuãa giaáo duåc cêìn hiïån àaåi, giaá trõ ûáng
duång thûåc tiïîn töët, coá hiïåu quaã kinh tïë - xaä höåi
cao; giaáo duåc àaâo taoå cêìn coá sûå tham gia cuãa
doanh nghiïåp bùçng caác hònh thûác nhû doanh
nghiïåp liïn kïët chùåt vúiá caác trûúnâ g àaåi hoåc bùnç g
caách àùåt haâng, húåp àöìng caác àïì taâi, taâi trúå cho
sinh viïn gioãi vaâ hoå àûúcå ûu tiïn lêëy vïì laâm viïåc
khi sinh viïn hoåc xong; khuyïën khñch doanh
nghiïåp àêìu tû taâi chñnh, vêåt chêët cho moåi cêëp
3. Nguyïîn Àùng Tiïën (cb), 1996, Lõch sûã Giaáo duåc, Nxb. Giaáo duåc, tr.245.
46♦K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N
TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO
1. Nguyïîn Hiïën Lï, 1967, Àöng Kinh Nghôa Thuåc, Nxb. Vùn hoaá Thöng tin, Haâ Nöåi.
2. Àinh Xuên Lêm (cb), 2005, Àaåi cûúng lõch sûã Viïåt Nam, T.2, Nxb. Giaoá duåc, H.
3. Haâ Minh Höìng, 2005, Lõch sûã Viïåt Nam cêån àaåi (1858 - 1975), Nxb. ÀHQG TP. HCM.
4. Chûúng Thêu, 1997, Àöng Kinh nghôa thucå vaâ phong traoâ caãi caách Viïåt Nam àêìu thïë kó XX, Nxb. Vùn hoaá Thöng
tin, H.
5. Àaåi Nam nhêët thönë g chñ, Q.13 - viïët vïì Haâ Tônh, Vùn hoaá tunâ g thû, Saiâ Goân 1965.
6. Vuä Ngoåc Khaánh, 1985, Tòm hiïíu nïìn giaoá duåc Viïtå Nam trûúác 1945, Nxb. Giaáo duåc, H.
7. Nguyïîn Hiïën Lï, 1968, Àöng kinh nghôa thuåc, Nxb. Laá Böëi, Saâi Goân.
8. Àinh Trêìn Dûúng, 2000, Nghïå Tônh vúái phong traâo cacá h maång giaiã phoáng dên töcå trong 30 nùm àêìu thïë kó XX,
Nxb. Chñnh trõ QG, H.
9. Àinh Xuên Lêm (cb), 1997, Tên thû vaâ xaä höåi Viïåt Nam cuöëi thïë kó XIX, àêìu thïë kó XX, Nxb. Chñnh trõ quöëc gia, H.
SUMMARY
THE PHILOSOPHY OF
"THÛÅC HOCÅ THÛÅC NGHIÏÅP" IN TONKIN SCHOOL:
A LESSON FOR TODAY'S EDUCATION
.
Àöî Vùn Thûác
.
Hoaâng Xuên Sún
.
Phñ Hiïìn Phûúng
Nowadays, education reform is being practiced step by step to link study with reality.
It is the model which was set up by Tonkin School hundred years ago. Tonkin School is
a suggestion, an important step for Vietnamese education. The authors of this article
try to study the philosophy of "thûåc hoåc thûåc nghiïpå " in terms of these questions: For
what purpose? What to study? And how to study?, on the basis of which some ideas
and comparison with today's education have been formed.
K H O A H OÏ C X AÕÕ H OÄ I V AØØ N H AÂ N V AÊ N ♦47
6 trang
16/04/2022
1400
Bạn đang xem tài liệu "Triết lý "Thực học thực nghiệp" của Đông Kinh nghĩa thục - Bài học cho nền giáo dục hôm nay", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- triet_ly_thuc_hoc_thuc_nghiep_cua_dong_kinh_nghia_thuc_bai_h.pdf
