Tóm tắt Luận văn Ảnh hưởng học thuyết Âm dương, Ngũ hành đến đời sống văn hóa tinh thần người Việt hiện nay

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐÀ NẴNG

TRƯƠNG THANH CHÂU

ẢNH HƯỞNG HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG,

NGŨ HÀNH ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN

NGƯỜI VIỆT HIỆN NAY

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC

Mã số: 60 22 03 01

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Mai Ước

Đà Nẵng – Năm 2017

Công trình được hoàn thành tại

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐHĐN

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Mai Ước

Phản biện 1: TS. Phạm Huy Thành

Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thế Tư

Luận văn đã được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp

thạc sĩ Triết học họp tại Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng

vào ngày 25 tháng 03 năm 2017

Có thể tìm hiểu luận văn tại:

− Trung tâm Thông tin-Học liệu, Đại học Đà Nẵng

− Thư viện trường Đại học Kinh tế, ĐHĐN

1

MỞ ĐẦU

1.Tính cấp thiết của đề tài

Lịch sử phát triển của Triết học là lịch sử đấu tranh giữa thế

giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm, giữa phương pháp biện

chứng và phương pháp siêu hình. Một trong những hình thức biểu

hiện sinh động của chủ nghĩa duy vật chất phác và biện chứng ngây

thơ ở phương Đông cổ đại là học thuyết Âm dương, Ngũ hành ( Âm

dương - Ngũ hành).

Thuyết Âm dương, Ngũ hành ra đời đánh dấu bước tiến bộ

của tư duy lý tính nhằm thoát khỏi sự khống chế về mặt tư tưởng do

các quan niệm duy tâm thần bí truyền thống mang lại. Học thuyết

này đã ảnh hưởng sâu sắc đến cả phương diện bản thể luận và nhận

thức luận, ảnh hưởng đó không chỉ đối với người Trung Quốc, mà

còn đến cả các quốc gia chịu ảnh hưởng của nền văn hóa ấy, trong đó

có Việt Nam. Có thể nói, từ khi hình thành và phát triển đến nay học

thuyết Âm dương, Ngũ hành đã thấm sâu vào đời sống văn hóa tinh

thần người Việt, nó được thể hiện khá sâu sắc không chỉ trong nhận

thức, đánh giá của tư duy logic, mà còn cả trong cả đời sống sinh

hoạt thường nhật của các cộng đồng dân cư, trong lĩnh vực đời sống

tinh thần và phương thức giao tiếp.

Nền văn hóa Việt Nam là một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà

bản sắc dân tộc. Trong quá trình hình thành và phát triển, nó chịu

nhiều ảnh hưởng của các nền văn hóa phương Đông và văn hóa

phương Tây. Trong đó chịu tác động nhiều nhất là từ nền văn hóa

Trung Hoa và Ấn Độ. Người phương Đông với đặc thù là lối tư duy

tổng hợp, khái quát chứa đựng tính chất biện chứng, đã để lại những

dấu ấn sâu đậm về nhận thức trong cả lĩnh vực vũ trụ quan và nhân

2

sinh quan. Người Việt đã tiếp nhận học thuyết Âm dương, Ngũ hành

khá đầy đủ trên cả phương diện nhận thức và những hiệu ứng thực

tiễn của nó về đời sống tinh thần. Trong đời sống văn hoá tinh thần,

trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc, người Việt đã kế thừa và ứng dụng nó

một cách linh hoạt phù hợp với những điều kiện sống, điều kiện kinh

tế, văn hóa, xã hội của mình.

Hiện nay, Việt Nam đang chủ động mở rộng, giao lưu hội

nhập quốc tế, trong bối cảnh đó đã đặt ra nhiều cơ hội và không ít

những thách thức. Để khẳng định được sức sống tiềm tàng của dân

tộc trong lĩnh vực đời sống tinh thần, thiết nghĩ tìm kiếm các giá trị

văn hóa chung của nhân loại để bồi đắp cho các giá trị tinh thần của

dân tộc là một điều hết sức cần thiết.

Việc giữ gìn và phát huy các giá trị to lớn của nền văn hóa

dân tộc và hạn chế những mặt tiêu cực làm cản trở sự phát triển của

đời sống văn hóa, xã hội đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết cho mỗi

ngành, mỗi cấp và toàn thể nhân dân .

Trong thời đại ngày nay, khi kinh tế ngày càng phát triển,

đời sống nhân dân được nâng cao thì yêu cầu thỏa mãn các giá trị về

đời sống tinh thần càng được coi trọng, văn hóa được xem là mục

tiêu, động lực cho chiến lược phát triển kinh tế, xã hội. Vì vậy, Đảng

ta chủ trương xây dựng “ nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân

tộc”.

Xuất phát từ những yêu cầu trên đây, chúng tôi chọn đề tài

“Ảnh hưởng học thuyết Âm dương, Ngũ hành đến đời sống văn

hóa tinh thần người Việt hiện nay ” làm luận văn thạc sỹ của mình.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Luận văn tìm hiểu ảnh hưởng của học thuyết Âm dương,

Ngũ hành đến đời sống văn hoá tinh thần người Việt. Trên cơ sở đó

3

xây dựng các giải pháp để phát huy giá trị tích cực và hạn chế ảnh

hưởng tiêu cực của học thuyết này nhằm xây dựng đời sống văn hoá

Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc.

Để thực hiện mục tiêu nêu trên, luận văn giải quyết một số

nhiệm vụ sau:

Thứ nhất, phân tích những nội dung cơ bản của học thuyết

Âm dương, Ngũ hành.

Thứ hai, chỉ ra những ảnh hưởng học thuyết Âm dương, Ngũ

hành đến đời sống văn hoá tinh thần người Việt ở cả hai mặt tích cực

và tiêu cực.

Thứ ba, xây dựng các giải pháp nhằm phát huy các giá trị

tích cực và khắc phục những hạn chế để xây dựng đời sống văn hoá

mới cho người dân Việt Nam.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu : Ảnh hưởng học thuyết Âm dương,

Ngũ hành đến đời sống văn hóa tinh thần người Việt hiện nay

- Phạm vi nghiên cứu: Đời sống văn hóa tinh thần là một lĩnh

vực rất rộng lớn, luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu sự ảnh hưởng học

thuyết Âm dương, Ngũ hành đến đời sống văn hóa tinh thần người

Việt hiện nay trên một số lĩnh vực: phong tục, tín ngưỡng, tập quán,

lối sống, văn học, nghệ thuật...

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật

lịch sử luận văn dùng các phương pháp sau:

+ Phương pháp phân tích và tổng hợp

+ Phương pháp thống kê

+ Phương pháp lịch sử và logic

4

5. Bố cục đề tài

Ngoài Phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung

chính của đề tài gồm ba chương, 8 tiết.

Chương 1: Khái lược về học thuyết Âm dương, Ngũ hành

Chương 2: Tác động của thuyết Âm dương, Ngũ hành đến

các mặt đời sống văn hóa tinh thần người Việt

Chương 3: Các giải pháp cơ bản nhằm phát huy những giá trị

tích cực và hạn chế ảnh huởng tiêu cực của thuyết Âm dương, Ngũ

hành trong đời sống tinh thần người Việt hiện nay

6. Tổng quan tài liệu

Đến nay, vấn đề học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong đời

sống văn hoá tinh thần người Việt đã được nhiều người nghiên cứu,

nhất là từ khi nước ta tiến hành công cuộc đổi mới (1986). Sớm nhất,

là những khảo cứu về văn hóa Việt Nam ở những thập kỷ đầu thế kỷ

XX của một số nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Những tác giả

và công trình tiêu biểu cho giai đoạn này như: Phan Kế Bính (Việt

Nam phong tục – 1915), Nguyễn Văn Huyên (Hội Phù Đổng – 1938,

Văn minh Việt Nam – 1944), Đào Duy Anh ( Việt Nam văn hóa sử

cương - 1938). Ở những công trình trên, các tác giả đã đề cập đến

học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong một số lĩnh vực văn hóa dân

gian. Tuy nhiên, do không phải là trọng tâm cần trình bày nên ở

những công trình trên, học thuyết Âm dương, Ngũ hành mới được

các tác giả đề cập đến một cách khái quát hoặc tản mạn.

Tiếp nối những công trình trên, từ những năm 60 của thế kỷ

XX đến nay đã có nhiều người nghiên cứu về văn hóa Việt Nam, và

vì vậy, học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong đời sống văn hóa tinh

thần người Việt cũng được nghiên cứu nhiều hơn. Từ nội dung và

phạm vi vấn đề học thuyết Âm dương, Ngũ hành được nghiên cứu,

5

có thể chia các công trình thành hai nhóm: 1/ Những công trình

nghiên cứu về văn hóa Việt Nam mà trong đó có đề cập đến học

thuyết Âm dương; 2/ Những công trình nghiên cứu học thuyết Âm

dương, Ngũ hành trong văn hóa người Việt.

Ở nhóm thứ nhất, học thuyết Âm dương, Ngũ hành không

phải là đối tượng chính cần tập trung khảo sát, phân tích mà nó được

trình bày chỉ như một yếu tố của hiện tượng văn hóa nào đó. Những

công trình ở dạng này khá nhiều, và chúng là nguồn tư liệu phong

phú cho việc nghiên cứu về học thuyết Âm dương, Ngũ hành. Một số

công trình tiêu biểu như: Việt lý tố nguyên (1970) và Nguồn gốc văn

hóa Việt Nam (1974) của Kim Định; Văn hoá dân gian Việt Nam

trong bối cảnh văn hoá Đông nam Á (1993) của Đinh Gia Khánh;

Tìm về bản sắc văn hoá Việt Nam (2001) của Trần Ngọc Thêm.

Ngoài ra, có một số tác giả khi nghiên cứu một hiện tượng hoặc một

lĩnh vực văn hóa cụ thể cũng có đề cập đến học thuyết Âm dương

như: Hoàng Đạo Kính, Nguyễn Khắc Tụng trong lĩnh vực kiến trúc;

Ngô Đức Thịnh, Đỗ Lai Thúy trong lĩnh vực tín ngưỡng dân gian;

Sơn Nam, Huỳnh Ngọc Trảng, Trương Ngọc Tường trong lĩnh vực lễ

hội và đình miếu Nam Bộ…

Nhóm thứ hai, đó là những công trình hướng tới việc khảo

sát học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong văn hóa người Việt. Ở

nhóm này, các tác giả đã đi vào nghiên cứu học thuyết Âm dương,

Ngũ hành trong văn hóa người Việt nói chung, hoặc học thuyết Âm

dương, Ngũ hành trong những hiện tượng hay lĩnh vực văn hóa cụ

thể.

- Tiêu biểu cho những công trình nghiên cứu về học thuyết

Âm dương, Ngũ hành trong văn hóa người Việt nói chung gồm có:

Học thuyết Âm dương và vai trò của nó trong truyền thống văn hóa

6

Việt Nam (1995) của Trần Ngọc Thêm; Học thuyết Âm dương ngũ

hành (1998) của Lê Văn Sửu; Tìm hiểu và ứng dụng học thuyết Âm

dương (1998) của Nguyễn Đình Phư; Âm dương ngũ hành với đời

sống con người (2002) của Lê Văn Quán… Ở những công trình trên,

bên cạnh việc trình bày về nguồn gốc, bản chất của học thuyết Âm

dương, vai trò của học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong văn hóa

người Việt nói chung, xuất phát từ mục đích nghiên cứu của mình,

mỗi tác giả lại hướng vào những “trọng tâm” nhất định.

- Về học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong những lĩnh vực

văn hóa cụ thể, hiện đã có các công trình nghiên cứu học thuyết Âm

dương trong y dược học, học thuyết Âm dương trong nghệ thuật, học

thuyết Âm dương trong ẩm thực.

Nghiên cứu về học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong lĩnh

vực y dược học có: Hoàng Tuấn (Học thuyết Âm dương và phương

dược cổ truyền - 1994); Trần Thị Thu Huyền (Âm dương ngũ hành

với y học cổ truyền và đời sống con người - 1999); Ngô Gia Hy (Thử

kết hợp Đông Tây y qua dịch lý và thận – 1999)… Nghiên cứu về

học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong lĩnh vực nghệ thuật có: Mịch

Quang nghiên cứu về ảnh hưởng của kinh dịch trong nghệ thuật

truyền thống, nhất là hát bộ (Kinh dịch với nghệ thuật truyền thống –

1997, Khơi nguồn mỹ học dân tộc – 2004); Trần Văn Khê nghiên

cứu về học thuyết Âm dương trong một số loại nhạc cụ, trong cách

diễn xướng của người Việt (Âm và dương trong âm nhạc truyền

thống – 2006)… Nghiên cứu về học thuyết Âm dương trong lĩnh vực

ẩm thực có: Phạm Văn Chính (Ăn uống hòa hợp âm dương – 2004).

Trần Văn Khê (Người Việt ăn uống thế nào – web)…

Qua phần trình bày khái quát nêu trên có nhể thấy, học

thuyết Âm dương, Ngũ hành đã được nhiều người quan tâm nghiên

7

cứu. Tuy nhiên, qua đó cũng nhận thấy rằng các tác giả chủ yếu mới

chỉ đề cập đến học thuyết Âm dương, Ngũ hành, một cách khái quát

(Nguyễn Văn Huyên, Kim Định, Đinh Gia Khánh...), hoặc trình bày

học thuyết Âm dương trong văn hóa Việt Nam nói chung ( Trần

Ngọc Thêm, Lê Văn Sửu, Nguyễn Đình Phư, Lê Văn Quán), hay là

học thuyết Âm dương, Ngũ hành ở các lĩnh vực văn hoá cụ thể (Trần

Thị Thu Huyền, Hoàng Tuấn, Mịch Quang, Trần Văn Khê…) nhưng

cũng chưa tập trung vào bộ phận văn hóa dân gian. Có thể nói, hiện

vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào đi chuyên sâu vào trình bày

ảnh hưởng của học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong đời sống văn

hoá tinh thần người Việt ở các thành tố của nó, một cách hệ thống.

Thực hiện đề tài nêu trên chính là kế thừa thành tựu của

những công trình đã nghiên cứu về lĩnh vực này, đồng thời kết hợp

với những nghiên cứu thực tế của bản thân người viết, nhằm góp

phần đưa ra cái nhìn hệ thống về học thuyết Âm dương, Ngũ hành

trong đời sống văn hoá tinh thần người Việt.

CHƢƠNG 1

KHÁI LƢỢC VỀ HỌC THUYẾT ÂM DƢƠNG, NGŨ HÀNH

1.1. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỌC THUYẾT ÂM

DƢƠNG, NGŨ HÀNH

Bắt nguồn từ nhận thức về xã hội, học thuyết Âm dương,

Ngũ hành là sự khái quát về vũ trụ để giải thích những hiện tượng

xung quanh của người Á Đông. Nguồn gốc của học thuyết này được

đặt trên ba giả thiết khác nhau, gồm được sáng tạo bởi Phục Hy, bởi

phái Âm dương gia và từ triết lý dân gian ở khu vực phương Nam.

Nếu như sự vận động không ngừng của vũ trụ đã hướng con

người tới những nhận thức sơ khai trong việc cắt nghĩa quá trình phát

8

sinh của vũ trụ và hình thành học thuyết Âm dương, thì ý tưởng tìm

hiểu bản thể thế giới, bản thể các hiện tượng trong vũ trụ đã giúp cho

họ hình thành học thuyết Ngũ hành. Học thuyết Ngũ hành có thể hiểu

đó là thuyết biểu thị quy luật vận động của thế giới, của vũ trụ, nó cụ

thể hóa và bổ sung cho thuyết Âm dương thêm hoàn bị.

1.2. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA HỌC THUYẾT ÂM

DƢƠNG, NGŨ HÀNH

1.2.1. Thuyết Âm dƣơng

Âm dương là một khái niệm trừu tượng phản ánh về hai mặt,

hai thế lực luôn đối lập nhau, nhưng lại luôn thống nhất với nhau,

cùng phải dựa vào nhau để tồn tại và phát triển.

Âm và dương theo khái niệm cổ sơ không phải là vật chất cụ

thể, không gian cụ thể mà là thuộc tính của mọi hiện tượng, mọi sự

vật trong toàn vũ trụ cũng như trong từng tế bào, từng chi tiết. Âm và

dương là hai mặt đối lập, mâu thuẫn thống nhất, trong dương có mầm

mống của âm và ngược lại.

Âm dương không phải là thứ vật chất cụ thế nào mà thuộc

tính mâu thuẫn nằm trong tất cả mọi sự vật. Nó giải thích hiện tượng

mâu thuẫn chi phối mọi sự biến hoá và phát triển của sự vật.

Thông qua quy luật biến đổi âm dương trong tự nhiên mà có

thể suy diễn, phân tích quy luật âm dương trong cơ thể con người.Từ

những quan niệm trên về âm dương, người xưa đã khái quát thành

quy luật để khẳng định tính phổ biến của học thuyết này:

Quy luật về bản chất của các thành tố

Không có gì hoàn toàn âm hoặc hoàn toàn dương, và trong

âm có dương, trong dương có âm.

Quy luật về quan hệ giữa các thành tố

9

Âm dương gắn bó mật thiết với nhau, vận động và chuyển

hóa cho nhau, và âm phát triển đến cùng cực thì chuyển thành

dương, dương phát triển đến cùng cực thì chuyển thành âm.

Tóm lại, thuyết Âm dương không phải là thuyết về sự phát

triển, nó là thuyết nhằm duy trì trạng thái cân bằng âm dương trong

vạn vật. Coi đó là trạng thái lý tưởng của tự nhiên, của xã hội và của

con người.

Hai hƣớng phát triển của học thuyết Âm dƣơng

Học thuyết Âm dương là cơ sở để xây dựng nên hai hệ thống

học thuyết khác đó là hệ thống "tam tài, ngũ hành" và "tứ tượng, bát

quái", cũng là hai hướng phát triển khác nhau trong quá trình phát

triển của học thuyết này, tạo nên tính dân tộc của học thuyết.

1.2.2. Thuyết Ngũ hành

Thuyết Ngũ hành về căn bản cũng là một cách biểu thị luật

mâu thuẫn đã giới thiệu trong thuyết Âm dương, nhưng bổ sung và

làm cho thuyết Âm dương hoàn chỉnh hơn, để xem xét mối tương tác

và quan hệ của vạn vật. Ngũ hành xây dựng mô hình 5 yếu tố về cấu

trúc không gian vũ trụ.

Học thuyết Ngũ hành diễn giải sự sinh hoá của vạn vật qua

hai nguyên lý cơ bản còn gọi là tương sinh và tương khắc trong mối

tương tác và quan hệ của chúng. Trong mối quan hệ Sinh thì Mộc

sinh Hỏa; Hỏa sinh Thổ; Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy, Thủy sinh

Mộc. Trong mối quan hệ Khắc thì Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thủy,

Thủy khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim, Kim khắc Mộc. Như vậy tương sinh,

tương khắc, tương thừa, tương vũ kết hợp thành hệ chế hoá, biểu thị

mọi sự biến hóa phức tạp của sự vật.

1.2.3. Mối quan hệ Âm dƣơng, Ngũ hành

Học thuyết Âm dương đã nói rõ sự vật, hiện tượng tồn tại

10

trong thế giới khách quan với hai mặt đối lập thống nhất đó là âm

dương. Âm dương là quy luật chung của vũ trụ, là kỉ cương của vạn

vật, là khởi đầu của sự sinh trưởng, biến hóa. Nhưng nó sẽ gặp khó

khăn khi lý giải sự biến hóa, phức tạp của vật chất. Khi đó nó phải

dùng thuyết Ngũ hành để giải thích. Vì vậy có kết hợp học thuyết

Âm dương với học thuyết Ngũ hành mới có thể giải thích mọi hiện

tượng tự nhiên và xã hội một cách hợp lý.

Kết luận chƣơng 1

CHƢƠNG 2

TÁC ĐỘNG CỦA THUYẾT ÂM DƢƠNG, NGŨ HÀNH ĐẾN

CÁC MẶT ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH THẦN NGƢỜI VIỆT

2.1. VÀI NÉT KHÁI QUÁT VỀ ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH

THẦN NGƢỜI VIỆT

2.1.1. Khái niệm văn hóa, đời sống văn hóa, văn hóa tinh

thần

Có rất nhiều định nghĩa về văn hóa. Theo nghĩa rộng, văn

hoá thường được xem là bao gồm tất cả những gì do con người sáng

tạo ra. Năm 1940, Hồ Chí Minh đã viết:

“ Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người

mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật,

khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt

hằng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ

những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn hóa là sự tổng

hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà

loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và

đòi hỏi của sự sinh tồn ” [ 42, tr. 431]

11

Khái niệm đời sống văn hóa

Đời sống văn hóa là tổng thể những yếu tố văn hóa vật chất

và tinh thần nằm trong cảnh quan văn hóa, hoạt động văn hóa của

con người, sự tác động lẫn nhau trong đời sống xã hội để tạo ra quan

hệ có văn hóa trong cộng đồng người, trực tiếp hình thành lối sống

của con người trong xã hội.

Văn hóa tinh thần là gì?

Văn hóa tinh thần hay còn gọi là văn hóa phi vật chất là

những ý niệm, tín ngưỡng, phong tục, tập quán, giá trị, chuẩn mực,...

tạo nên một hệ thống. Hệ thống đó bị chi phối bởi trình độ của các

giá trị, đôi khi có thể phân biệt một giá trị bản chất. Chính giá trị này

mang lại cho văn hóa sự thống nhất và khả năng tiến hóa nội tại của nó.

Đời sống văn hóa tinh thần có thể hiểu đó là tất cả những

hoạt động của con người tác động vào đời sống tinh thần, đời sống

xã hội để hướng con người vươn lên theo qui luật của cái đúng, cái

đẹp, cái tốt, của chuẩn mực giá trị Chân, Thiện, Mĩ, đào thải những

biểu hiện tiêu cực tha hoá con người

2.1.2. Đời sống văn hóa tinh thần truyền thống của ngƣời Việt

Lịch sử hình thành và phát triển dân tộc Việt Nam cũng là

lịch sử hình thành và phát triển lối sống người Việt Nam. Nó được

vun đắp được làm phong phú và đậm đà thông qua hoạt động lao

động sản xuất, chiến đấu, học tập, giao tiếp xã hội trong nội bộ quốc

gia, trong đó quan trọng là sự giao lưu văn hoá với các dân tộc khác.

Trải qua quá trình giao lưu, tiếp biến văn hoá mà văn hoá Việt Nam

nói chung, lối sống người Việt Nam nói riêng được phát triển và

ngày càng phong phú, đa dạng đậm đà. Một nét đặc thù của đời sống

văn hóa tinh thần của người Việt Nam trước đây mang tư tưởng

“quân bình” và tính “ xã hội”, “cộng đồng”. Nói chung đời sống tinh

12

thần người Việt rất đơn sơ, thuần phác. đó chính là nét đẹp, dấu ấn

văn hóa dân tộc Việt Nam đến nay còn lưu giữ và phát triển.

2.2. SỰ BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ TRONG ĐỜI SỐNG VĂN

HÓA TINH THẦN DƢỚI TÁC ĐỘNG CỦA ÂM DƢƠNG,

NGŨ HÀNH

2.2.1. Ảnh hƣởng của Âm dƣơng, Ngũ hành tới đời sống

văn hóa thể hiện qua tƣ duy lý luận

2.2.1.1. Tính cách ngƣời Việt

Việt Nam vừa nằm trong Đông Nam Á là cái nôi sinh ra học

thuyết Âm dương nguyên thủy, lại vừa nằm trong vòng ảnh hưởng

của Trung Hoa là nơi tạo nên học thuyết Âm dương hoàn thiện nên

tính cách của người Việt thể hiện ảnh hưởng của tư duy âm dương

rất mạnh. Sự ảnh hưởng này được thể hiện qua những đặc điểm sau:

Tính ưa hài hòa

Tính ưa hài hòa thể hiện ở chỗ, người Việt Nam nắm rất

vững quy luật “trong âm có dương, trong dương có âm”:

Triết lý sống quân bình

Nếu việc nắm vững quy luật “trong âm có dương, trong

dương có âm” tạo nên tính ưa hài hòa thì việc nắm vững quy luật

“âm dương chuyển hóa” đã giúp người Việt có được triết lý sống

quân bình.

Tính linh hoạt

Chính triết lý quân bình âm dương đã tạo ra ở người Việt

một lối sống chừng mực và linh hoạt.

2.2.1.2 Phong tục, tín ngƣỡng, văn học, nghệ thuật

- Phong tục

+ Hôn nhân

13

Hôn nhân là một trong những lĩnh vực thể hiện được rõ nét

tư tưởng âm dương trong phong tục tập quán của người Việt. Bản

thân hôn nhân cũng là một sự kết hợp hài hòa giữa âm và dương khi

mà người con trai và người con gái quyết định chung sống và lập gia

đình. Nhìn chung, trong hôn nhân, các nghi thức, lễ vật đều ẩn chứa

các học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong đó.

+ Tang ma

Phong tục tang lễ của người Việt Nam thấm nhuần sâu sắc

tinh thần triết lí Âm dương, Ngũ hành. Từ màu sắc, cách thức hành

lễ, tang lễ truyền thống dùng màu trắng là màu của hành Kim

(hướng Tây) theo Nghi thức cúng, tiễn đưa người chết... tất cả đều

theo đúng trình tự ưu tiên của Ngũ hành.

+ Lễ hội

Ở Việt Nam có rất nhiều lễ tết và lễ hội. Không chỉ lễ Tết mà

lễ Hội cũng mang nhiều dấu ấn của tư tưởng âm dương. Các lễ hội

luôn có sự quân bình giữa phần lễ và phần hội, giữa phần linh thiêng

với phần thế tục. Phần lễ thường mang ý nghĩa cầu xin và tạ ơn.

- Tín ngƣỡng

+ Trong tín ngưỡng phồn thực: người Việt tái khẳng định sự

tồn tại của tư tưởng âm dương và thực tế đây chỉ là hai mặt của một

vấn đề. Học thuyết Âm dương thể hiện mạnh mẽ và sâu sắc trong hai

dạng biểu hiện là thờ cơ quan sinh dục và thờ hành vi giao phối.

+Trong tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, nếu như trên thế giới,

nhiều nước coi vật tổ là một loài cụ thể thì vật tổ người Việt là một

cặp đôi trừu tượng: Tiên – Rồng chỉ có trong lối tư duy theo học

thuyết Âm dương.

+ Trong tín ngưỡng sùng bái con người, người Việt coi trọng

mối liên hệ giữa âm và dương. Học thuyết Âm dương thể hiện trong

14

việc giải thích về việc chết của con người.

- Văn học, nghệ thuật

+ Văn học:

Nhờ thấm nhuần sâu sắc tư tưởng học thuyết Âm dương mà

người Việt Nam nắm rất vững hai qui luật của nó: “Trong âm có

dương, trong dương có âm; âm cực sinh dương, dương cực sinh

âm”. Cho nên, không phải ngẫu nhiên trong kho tàng văn hoá dân

gian người Việt có rất nhiều câu chuyện kể, những câu tục ngữ đúc

kết tư tưởng đời sống nhân dân.

+ Nghệ thuật

Âm nhạc: Thể hiện ở nguyên lý đối xứng hài hòa thể hiện

trong âm nhạc: nhịp chẵn, từng câu nhạc cũng chia các ô chẵn.. Âm

nhạc mang đậm tính chất trữ tình, chậm rãi, luyến láy… thể hiện nét

âm tính.

Nghệ thuật múa: Đội hình phổ biến là tròn và vuông với các

nguyên lý xây dựng trên cơ sở những tương quan cặp đôi giữa các bộ

phận của cơ thể, các phần của động tác ;

2.2.2. Ảnh hƣởng của Âm dƣơng, Ngũ hành qua hiệu ứng

thực tiễn

- Ứng dụng trong đời sống văn hóa tín ngưỡng, tâm linh,

phong thủy

+ Gieo quẻ Âm dương - văn hóa tín ngưỡng dân gian

Gieo quẻ âm dương là cách bói toán dùng hai đồng hoặc

nhiều đồng tiền trinh làm bằng kim loại đồng gieo vào một cái đĩa,

sau đó tùy theo sự sấp, ngửa của hai đồng tiền mà đoán quẻ.

+ Ứng dụng chọn ngày, giờ tốt theo Âm dương - Ngũ hành

Học thuyết Âm dương, Ngũ hành và Kinh Dịch được ứng

dụng rộng rãi trên nhiều lĩnh vực. Một trong những lĩnh vực rất phổ

15

biến là dự báo thời tiết, khí tượng. Nước ta và một số nước chịu ảnh

hưởng của Trung Quốc thường dùng Âm lịch, tức hệ lịch được mã

hoá theo can chi. Chính việc ứng dụng can chi và âm dương ngũ

hành vào hệ Âm lịch là nền tảng hình thành việc phân định ngày giờ

tốt xấu.

+ Ứng dụng ngũ hành trong phong thủy

Phong thủy Ngũ hành dựa vào các quy luật trên để cân bằng

sự sinh – diệt giúp con người có thể thuận theo tự nhiên, cân bằng

chúng để có thể phát triển và ứng dụng trong cuộc sống như: chọn

hướng hợp tuổi mệnh; chọn màu hợp tuổi mệnh; chọn vật liệu hợp

tuổi mệnh; chọn số hợp mệnh ngũ hành; kết hợp làm ăn giữa người

với người cũng tuân theo quy luật này.

+ Phương pháp đặt tên theo ngũ hành

Ngày nay trong các phương pháp đặt tên, thịnh hành nhất

vẫn là đặt tên theo ngũ hành. Sự thịnh hành của học thuyết Âm

dương, Ngũ hành khiến cho người ta ràng buộc vinh nhục, phúc họa

trong cuộc đời vào ngũ hành sinh khắc. Cho nên, khi đặt tên, đều hết

sức mong cầu được âm dương điều hòa, cương nhu tương tế. Họ cho

rằng như thế trong cuộc sống có thể gặp hung hóa cát, thuận buồm

xuôi gió. Đây có lẽ là nguyên do mà mấy ngàn năm nay, mọi người

vẫn luôn lấy lý luận ngũ hành làm căn cứ để đặt tên.

- Ứng dụng vào một số lĩnh vực đời sống xã hội, y học

+ Tổ chức công việc và sinh hoạt hàng ngày

Dựa theo tính chất của từng hành trong Ngũ hành: Sinh

(Mộc), Trưởng (Hỏa), Hóa (Thổ), Thu (Kim), Tàng (Thủy) và qui

luật của Ngũ hành mà tổ chức công việc, sinh hoạt thường ngày.

+ Trong quản lý nhân sự

16

Trong quản lý nhân sự công ty, cơ quan, người quản lý cần

nhận thức rõ quy luật âm dương, ngũ hành để áp dụng hiệu quả vào

công việc.

+ Ở lĩnh vực Y học

Ở người Việt Nam, học thuyết Âm dương, Ngũ hành không

chỉ thể hiện qua nhận thức, mà còn được sử dụng cụ thể trong đời

sống con người. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã vận dụng rất

thành công học thuyết Âm dương, Ngũ hành vào công việc chữa

bệnh theo nhiều phương thức khác nhau.

2.3. NHỮNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC CỦA HỌC THUYẾT ÂM

DƢƠNG, NGŨ HÀNH ĐẾN ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH

THẦN NGƢỜI VIỆT

Học thuyết Âm dương, Ngũ hành đã ảnh hưởng đến tính

cách của người Việt trong mọi mặt của đời sống từ văn hóa giao tiếp,

văn hóa ăn ở, lối suy nghĩ, tín ngưỡng cho đến tư duy hình khối.

Trong văn hóa giao tiếp, người Việt sống trọng tình cảm, trong ứng

xử họ luôn coi trọng cái tình. Chính vì vậy, trong cuộc sống họ cố

gắng không để mất lòng ai, học thuyết sống quân bình đã thấm nhuần

trong máu thịt họ. Học thuyết Âm dương, Ngũ hành đã tạo cho người

Việt một lối sống linh hoạt với khả năng thích nghi cao trong mọi

hoàn cảnh. Dù khó khăn đến đâu họ cũng không chán nản, họ sống

bằng tinh thần lạc quan và hướng đến tương lai. Đó là một nét đẹp

trong đời sống văn hóa tinh thần và tạo nên bản sắc riêng cho dân tộc

Việt Nam.

2.4. NHỮNG TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA THUYẾT ÂM

DƢƠNG, NGŨ HÀNH TỚI ĐỜI SỐNG VĂN HÓA TINH

THẦN Ở NGƢỜI VIỆT

Trong một thời gian gần đây, một thực tế không thể phủ

17

nhận đó là sự xuất hiện nhiều hiện tượng văn hóa tâm linh lệch lạc

trong đời sống văn hóa tinh thần người Việt. Một bộ phận người Việt

Nam đã tiếp thu học thuyết Âm dương, Ngũ hành 1 chiều, phiến diện

dẫn đến chỗ đã truyền bá những tư tưởng sai lầm, làm phức tạp, thần

bí hóa một học thuyết vốn có nhiều điểm tích cực của nó.

Trong bối cảnh đất nước ta đang thực hiện công nghiệp hóa,

hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, nhiều điều trong nhận thức

và ứng xử của người Việt – vốn trước đây là ưu điểm, nay cũng đã

bộc lộ những hạn chế. Đó là từ trọng sự quân bình, đưa đến tư tưởng

bình quân chủ nghĩa và thái độ nước đôi theo kiểu: “hòa cả làng; dĩ

hòa vi quý; chín bỏ làm mười”. Đó là bên cạnh sự linh hoạt, giỏi ứng

phó là sự tùy tiện, đại khái, làm không đến nơi đến chốn, thờ ơ, vô

trách nhiệm và hậu quả của nó là nhiều công trình dang dở, thiếu

đồng bộ. Tính lạc quan cũng nhiều khi đưa đến sự tự mãn, thiếu thực

tế.

Kết luận chƣơng 2

CHƢƠNG 3

CÁC GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM PHÁT HUY NHỮNG GIÁ

TRỊ TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ ẢNH HUỞNG TIÊU CỰC CỦA

THUYẾT ÂM DƢƠNG - NGŨ HÀNH TRONG ĐỜI SỐNG

TINH THẦN NGƢỜI VIỆT HIỆN NAY

3.1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH GIẢI PHÁP

Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung

ương Đảng (khoá VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt

Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Nhà nước Việt Nam nhìn nhận tự do tín ngưỡng tôn giáo là

18

một nhu cầu chính đáng tinh thần của con. Tôn trọng vào bảo đảm tự

do tín ngưỡng và không tín ngưỡng của nhân dân là chính sách nhất

quán của Đảng.

Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 9 (khóa XI) đã

ban hành Nghị quyết về“xây dựng và phát triển văn hóa, con người

Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Đây là

Nghị quyết có tầm quan trọng đặc biệt trong việc đề ra đường lối,

quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp phát triển văn hóa, con người Việt

Nam trước yêu cầu tập trung vào mục tiêu phát triển bền vững đất

nước.

Kế thừa có chọn lọc Văn kiện Đại hội XI và tiếp thu những

định hướng được nêu trong Nghị quyết Trung ương 9 khoá XI về văn

hoá, Văn kiện Đại hội XII lựa chọn, nhấn mạnh một số nội dung mới

về xây dựng nền văn hóa, con người Việt Nam hiện nay.

3.2. CÁC GIẢI PHÁP

3.2.1. Nhóm giải pháp phát huy những giá trị tích cực

Để xây dựng đời sống văn hóa mới cho người Việt, một nền

văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc trên cơ sở phát huy những

giá trị tích cực của học thuyết Âm dương, Ngũ hành, theo chúng tôi

cần phải có những giải pháp thiết thực và cụ thể.

Thứ nhất, phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nhân dân

hiểu được những giá trị tích cực của học thuyết Âm dương, Ngũ

hành, qua đó nâng cao lòng tự hào về những giá trị văn hóa truyền

thống đặc sắc của cha ông, từ đó tự giác tham gia các hoạt động văn

hóa cộng đồng.

Thứ hai, phải bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị văn

hóa của học thuyết Âm dương, Ngũ hành trong đời sống tinh thần

người Việt: phong tục, tín ngưỡng, nghệ thuật, lối sống... giữ gìn bản