Luận án Phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi.
Các thông tin, dữ liệu, luận cứ được sử dụng trong luận án có trích dẫn nguồn
gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tiến hành một cách trung
thực, khách quan và chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.
Hà Nội, ngày 15 tháng 9 năm 2019
Nghiên cứu sinh
Đỗ Thị Diên
ii
LỜI CẢM ƠN
Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn Thầy: GS,TS. Đinh Văn Sơn và TS.
Nguyễn Ngọc Bảo đã nhiệt tình hướng dẫn để tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này!
Nghiên cứu sinh cũng xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu
Trường Đại học Thương mại, Khoa Sau đại học, Khoa Tài chính - Ngân hàng, Bộ
môn Tài chính công và gia đình đã luôn tạo điều kiện, động viên, hỗ trợ tôi trong
thời gian thực hiện luận án!
Nghiên cứu sinh
Đỗ Thị Diên
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN............................................................................................................ii
MỤC LỤC.................................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT..................................................................................vii
DANH MỤC BẢNG, BIỂU...................................................................................viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ..............................................................................x
1.1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu.....................................................................1
1.2.2 Giới hạn và khoảng trống nghiên cứu............................................................13
1.3 Mục đích, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu........................................................14
1.3.1 Mục đích nghiên cứu......................................................................................14
1.3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu.....................................................................................14
1.3.3 Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................15
1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ...................................................15
1.4.1 Đối tượng nghiên cứu.......................................................................................15
1.4.2 Phạm vi nghiên cứu của luận án ......................................................................15
1.5.1 Quy trình nghiên cứu của luận án ..................................................................16
1.5.2 Các mô hình nghiên cứu ................................................................................16
1.5.3 Phương pháp nghiên cứu của luận án ............................................................19
1.6 Những đóng góp mới của luận án.......................................................................21
1.7 Kết cấu của luận án.............................................................................................22
2.1.1 Tài chính vi mô và dịch vụ tài chính vi mô .....................................................23
iv
thương mại cung cấp.................................................................................................37
thương mại ................................................................................................................45
thương mại. ...............................................................................................................48
2.3.1 Các yếu tố chủ quan.........................................................................................48
2.3.2 Các yếu tố khách quan .....................................................................................54
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................64
THÔN VIỆT NAM..................................................................................................66
3.1 Tổng quan về Agribank.......................................................................................66
3.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ...................................................................66
3.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức ..........................................................67
v
lòng của khách hàng..................................................................................................95
3.3.3 Kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch
vụ tiết kiệm vi mô ..................................................................................................102
3.4.1 Những kết quả đã đạt được ............................................................................110
3.4.2 Một số hạn chế và nguyên nhân.....................................................................112
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................118
Nam giai đoạn 2019- 2025......................................................................................119
4.1.2 Định hướng phát triển của Agribank..............................................................120
những năm tới .........................................................................................................122
vi mô........................................................................................................................130
khách hàng ...............................................................................................................132
4.2.5 Phát triển khả năng ứng dụng công nghệ ngân hàng đối với phát triển dịch
vụ tài chính vi mô....................................................................................................138
4.2.6 Một số giải pháp khác ....................................................................................138
vi
chức đoàn thể, tổ chức nghề nghiệp........................................................................142
4.3.2 Với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam..............................................................143
4.3.3 Với Bộ Tài chính............................................................................................144
4.3.4 Với Chính phủ................................................................................................146
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4......................................................................................146
KẾT LUẬN............................................................................................................147
Phụ lục 1
Phụ lục 2
Phụ lục 3
Phụ lục 4
Phụ lục 5
: Mô hình 5 khoảng cách trong đo lường chất lượng dịch vụ
: Thang đo chất lượng dịch vụ tín dụng vi mô
: Thang đo quyết định sử dụng dịch vụ tiết kiệm vi mô
: Kết quả thống kê cơ bản
: Phiếu khảo sát mức độ hài lòng sử dụng dịch vụ tài chính vi mô của
Agribank
Phụ lục 6
: Bảng thống kê tình hình phát, thu phiếu khảo sát khách hàng sử
dụng các dịch vụ tài chính vi mô của Agribank
: Danh mục các loại dịch vụ của Agribank
Phụ lục 7
vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam
BHVM
BRI
Bảo hiểm vi mô
Bank of Rukyat Indonexia
CARD
Center for Agriculture and Rural Development - một quỹ xã
hội ở Philippines
DN
Doanh nghiệp
DVBHVM Dịch vụ bảo hiểm vi mô
DVTCVM Dịch vụ tài chính vi mô
DVTDVM Dịch vụ tín dụng vi mô
DVTKVM Dịch vụ tiết kiệm vi mô
GB
Grameen Bank
KH
Khách hàng
NGOs
NHCS
Các tổ chức phi Chính phủ
Ngân hàng chính sách
NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam
NHNN
NHTM
QTDND
ROA
Ngân hàng Nhà nước
Ngân hàng thương mại
Quỹ tín dụng nhân dân
(Return on Assets ) Tỷ số khả năng sinh lợi trên tài sản
(Return on Equity )Tỷ số khả năng sinh lợi trên vốn chủ sở hữu
Tín dụng vi mô
ROE
TDVM
TKVM
Tiết kiệm vi mô
TCTCVM Tổ chức Tài chính vi mô
TCVM
SL
Tài chính vi mô
Số lượng
viii
DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Agribank từ 2013 - 2017.......................................................................................... 87
Agribank từ 2013 - 2017.......................................................................................... 91
Agribank từ 2013 - 2017.......................................................................................... 93
Bảng 3.6: Pattern Matrixa ....................................................................................... 95
Bảng 3.7: KMO and Bartlett's Test......................................................................... 96
Bảng 3.8: Total Variance Explained ........................................................................ 96
Bảng 3.15: Pattern Matrixa .................................................................................... 103
Bảng 3.16: KMO and Bartlett's Test...................................................................... 104
Bảng 3.17: Total Variance Explained.................................................................... 104
Bảng 3.18: tổng hợp đánh giá độ tin cậy thang đo................................................. 104
Bảng 3.19: Pattern Matrixa .................................................................................... 105
Bảng 3.24: Kết luận về các giả thuyết nghiên cứu................................................. 109
ix
Biểu đồ 3.1: Số lượng chi nhánh của Agribank........................................................... 71
Biểu đồ 3.4: Dư nợ cho vay nền kinh tế của Agribank............................................... 73
Biểu đồ 3.5: Lợi nhuận sau thuế của Agribank........................................................ 74
Biểu đồ 3.6: ROA và ROE của Agribank..................................................................... 74
Biểu đồ 3.7: Tỷ lệ nợ xấu của Agribank .................................................................. 74
Biểu đồ 3.8: Huy động vốn của Agribank................................................................... 75
x
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ
Sơ đồ 1.1: Quy trình nghiên cứu.............................................................................. 16
Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy của Agribank.................................................... 68
Hình 2.1: Các cách tiếp cận các dịch vụ tài chính vi mô ......................................... 24
Hình 2. 2: Quy trình cho vay cá thể/ cá nhân........................................................... 32
1
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường, tăng trưởng về kinh tế gắn với công
bằng xã hội, thúc đẩy bình đẳng giới là một trong những mục tiêu hàng đầu trong công
cuộc đổi mới đất nước. Với mục tiêu này, TCVM ở Việt Nam đã và đang thể hiện vai
trò quan trọng trong việc tăng cường hỗ trợ tài chính thông qua việc từng bước đáp ứng
nhu cầu về nguồn vốn vay và các dịch vụ tài chính để phát triển kinh tế, đặc biệt là ở
khu vực nông thôn và các hộ gia đình thu nhập thấp. Hoạt động TCVM hướng tới các
hộ gia đình có thu nhập thấp các khoản vay nhỏ, nhằm mục đích giúp họ tham gia vào
các hoạt động sản xuất hoặc khởi tạo các hoạt động kinh doanh nhỏ.
Việt Nam là đất nước nông nghiệp, phần lớn dân số thu nhập còn thấp, do
đó, việc phát triển các DVTCVM là một trong những giải pháp tích cực để hỗ trợ
người dân tạo thu nhập và cải thiện đời sống. Hiện nay, cùng với Ngân hàng Chính
sách xã hội (được thành lập trên cơ sở đề xuất của Agribank năm 1995 về thành lập
Ngân hàng phục vụ người nghèo và được tách ra từ Agribank), Quỹ hỗ trợ nông dân
(trực thuộc Trung ương Hội Nông dân Việt Nam), Agribank là một trong những
kênh chính thức cung cấp sản phẩm DVTCVM. Với mạng lưới rộng khắp trên cả
nước gần 2.300 chi nhánh và phòng giao dịch có mặt khắp mọi vùng miền, vùng sâu
vùng xa, huyện đảo… và tiên phong, chủ lực trong triển khai các chương trình tín
dụng chính sách, cũng như huy động vốn linh hoạt, ưu tiên chuyển tải vốn từ địa
bàn thành thị về nông thôn, Agribank đã mở rộng hoạt động TCVM trên toàn quốc
với số lượng khách hàng lớn đứng thứ 3 sau NHCSXH và các Quỹ TDND.
Đến 31/12/2017, tổng nguồn vốn của Agribank đạt 1.074.798 tỷ đồng, trong
đó tiền gửi huy động tiết kiệm từ dân cư là 853.054 tỷ đồng. Tổng dư nợ đầu tư nền
kinh tế đạt 876.497 tỷ đồng, trong đó, dư nợ cho vay nông nghiệp nông thôn là
645.367 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng 73,6% tổng dư nợ nền kinh tế, tập trung vào đối
tượng khách hàng là cá nhân, hộ gia đình với tổng dư nợ cho vay là 605.612 tỷ
đồng, chiếm tỷ trọng 69,1% tổng dư nợ nền kinh tế, với 3.685.681 khách hàng,
chiếm tỷ trọng 99,4% tổng số khách hàng trên toàn hệ thống Agribank.
Với nguồn vốn đầu tư cho “Tam nông” chiếm 51% thị phần toàn ngành ngân
hàng đầu tư cho lĩnh vực này, Agribank khẳng định vai trò chủ lực trên thị trường tài
chính nông thôn. Trong suốt 30 năm hình thành và phát triển Agribank đã không ngừng
nâng cao khả năng tiếp cận vốn cho khách hàng, nhiều người dân trên cả nước đã được
tiếp cận nguồn vốn với lãi suất ưu đãi để phát triển sản xuất, có cơ hội nâng cao chất
lượng cuộc sống, xóa đói giảm nghèo, góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
2
Tuy nhiên, so với các TCTD khác ở Việt Nam và một số NHTM nước ngoài,
sự phát triển của DVTCVM của Agribank còn bộc lộ một số điểm hạn chế như các
dịch vụ cung cấp còn đơn giản không tương xứng với tiềm năng phát triển, chưa có
một bộ phận chuyên trách theo dõi, quản lý các hoạt động của TCVM,… Trong bối
cảnh phát triển tài chính toàn diện đang phát triển thành xu thế phổ biến, ngoài các
hoạt động kinh doanh mang lại nguồn thu nhập lớn các NHTM trong đó có
Agribank cần phải quan tâm phát triển các dịch vụ, thực hiện tốt hơn nữa trách
nhiệm của doanh nghiệp, vì vậy phát triển DVTCVM là một đòi hỏi tất yếu của các
NHTM. Với mong muốn góp phần giúp Agribank có thể thực hiện tốt hơn nữa vai
trò chính trị của mình - là NHTM chủ đạo phát triển nông nghiệp nông thôn - NCS
đã lựa chọn đề tài: “Phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Ngân hàng Nông
nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam” làm đề tài luận án của mình.
1.2Tổng quan các công trình đã công bố và khoảng trống nghiên cứu
1.2.1 Tổng quan các công trình đã công bố có liên quan đến đề tài luận án
TCVM được biết đến từ những năm 1970 và đến những năm 1980 thì đã có
sự phát triển mang tính bước ngoặt bởi sự ra đời của Ngân hàng Grameen tại
Banglades. Từ đó tới nay có nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về
lĩnh vực này và có thể hệ thống thành các nhóm như sau:
1.2.1.1 Các nghiên cứu về phát triển tài chính vi mô và vai trò của tài chính vi mô
Jonathan Morduch (1999), The Microfinance Promise (Sự hứa hẹn của Tài
chính Vi mô), Journal of Economic Literature, Vol. 37, No. 4, pp. 1569-1614 lại
nhận xét một cách lạc quan rằng việc cho vay những hộ gia đình thấp đã đem lại
lợi nhuận cho TCTCVM vì người nghèo có thể tiết kiệm khi có động lực tiết
kiệm, và điều này gợi ra cách giải quyết việc thiếu vốn của người nghèo có thể
giải quyết bằng cách tạo điều kiện để người nghèo có thể thực hiện tiết kiệm được
thay vì chỉ tập trung vào vấn đề TDVM cho người nghèo.
Báo cáo của Hội thảo “Thúc đẩy phát triển tài chính toàn diện thông qua các
chính sách đổi mới“được thực hiện bởi Nhóm Tư vấn về Xây dựng Năng lực Hệ
thống của APEC, Hội đồng Tư vấn Doanh nghiệp APEC, Viện Ngân hàng Phát
triển Châu Á, và Liên minh Phát triển Tài chính Toàn diện, tháng 3-4/2009, TCVM
được khẳng định là một công cụ để giải quyết vấn đề người nghèo mà đặc biệt là
phụ nữ ở nông thôn thiếu sự tiếp cận với dịch vụ tài chính. Sự phát triển của TCVM
phải gắn liền với công nghệ mới và những sáng kiến mới về tài chính, phải tăng sự
3
đa dạng hóa của các TCTCVM, và phải có các cải cách chính sách. Báo cáo cũng
cho rằng giữa các nền kinh tế ở châu Á và khu vực Thái Bình Dương cần phải có sự
phối hợp trong khu vực để hỗ trợ các nền kinh tế trong việc tạo ra được môi trường
lành mạnh cho việc phát triển tài chính toàn diện thông qua các chính sách mới.
TS. Hà Hoàng Hợp,Th.s Nguyễn Minh Hương, Th.s Ngô Thị Minh Hương
(2008), “Việt Nam sau khi gia nhập WTO: Tài chính vi mô và tiếp cận của người
nghèo ở nông thôn”, Báo cáo chính của Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CEDI),
đã tiến hành phân tích các thách thức của toàn cầu hoá, WTO và của những chính
sách có thể tác động toàn diện đến TCVM cả về chính sách lẫn thực tiễn. Báo cáo
cũng mô tả quá trình phát triển DVTCVM và đưa ra ví dụ về hoạt động của mộtsố
TCTCVM ở Việt Nam bằng phương pháp nghiên cứu toàn diện gồm tổng hợp tài
liệu, phân tích số liệu và trao đổi ý kiến với những người tham gia tín dụng, báo cáo
nghiên cứu đã phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, những cơ hội, những gì còn
thiếu trong chính sách về TCVM, đưa ra một số khuyến nghị đối với giới hoạch
định chính sách và các nhà hoạt động thực tiễn về TCVM ở Việt Nam trong thời
gian sau hội nhập (sau 2006). Báo cáo có giá trị về mặt lý luận; một số đánh giá vẫn
còn nguyên giá trị: khẳng định các TCTCVM vẫn đóng vai trò quan trọng trong
việc giúp người nghèo; Nhu cầu của người nghèo, đặc biệt ở nông thôn và các vùng
xa về DVTCVM rất đa dạng. Báo cáo có thể được coi là cơ sở để các nhà nghiên
cứu tham khảo tư liệu để so sánh, đối chiếu với số liệu cập nhật. Trong bối cảnh
môi trường pháp lý cho ngành TCVM đã có nhiều thay đổi thì những chính sách
đưa ra ở báo cáo này không còn phù hợp ví dụ báo cáo nhận định; Khung giám sát
và pháp lý vẫn khổng rõ ràng và hạn chế; Hai tổ chức tài chính chính thức chi phối
việc cung cấp tài chính nhỏ ở Việt Nam là Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển
nông thôn Việt Nam (Agribank) và Ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam,...
Trong Kỷ yếu hội thảo Quốc gia “Phát triển Tài chính vi mô tại Việt Nam”
(2009) (do Quỹ Citi Foundation, Học viện Ngân hàng, Nhóm công tác Tài chính vi
mô đồng tổ chức) các bài viết và ý kiến của các nhà khoa học, các chuyên gia kinh
tế đã nêu ra các nội dung của TCVM, những đặc điểm, vai trò của TCVM trong hệ
thống tài chính quốc gia, vai trò của TCVM đối với cuộc chiến chống nghèo đói
trên thế giới và Việt Nam cũng như thực trạng phát triển của TCVM ở nước ta,
những tồn tại, khó khăn, vướng mắc trong quá trình hướng tới sự phát triển bền
vững và đề xuất các giải pháp phát triển TCVM trong thời gian tới.
4
Trong nghiên cứu của PGS. TS. Nguyễn Kim Anh, PGS. TS. Ngô Văn Thứ,
PGS. TS. Lê Thanh Tâm và ThS. Nguyễn Thị Tuyết Mai, “Tài chính vi mô với giảm
nghèo tại Việt Nam - Kiểm định và so sánh”, (2011), bằng phương pháp thu thập và
phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp từ khách hàng (đối tượng nghèo mà nhóm nghiên
cứu đề cập đến là những người nghèo nhất “có sổ” tại Hải Dương và Tiền Giang) của
ba tổ chức chính trên thị trường là NHCSXH, QTDND và các TCTCVM, nhóm
nghiên cứu đã tập trung cung cấp thông tin về hoạt động TCVM Việt Nam; Tác động
của TCVM đối với giảm nghèo ở Việt Nam thông qua kết quả kiểm định và so sánh
trên cơ sở đó đã đưa ra một số đánh giá và khuyến nghị khi nhìn lại qua trình hình
thành, phát triển và những đóng góp của TCVM Việt Nam trong công cuộc xóa đói
giảm nghèo; đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt
động TCVM Việt Nam trong quá trình hội nhập và phát triển.
Năm 2012, Ngân hàng Phát triển Châu Á đã có nghiên cứu đánh giá đặc
biệt của Vụ Đánh giá độc lập “Chiến lược Phát triển TCVM“ dựa trên việc
đánh giá các hoạt động hỗ trợ 21 nước thành viên trong lĩnh vực TCVM. Đánh
giá này đã chỉ ra rằng những nỗ lực của ADB trong việc giúp các quốc gia đang
phát triển về TCVM đã đáp ứng được nhu cầu phát triển của các quốc gia này.
ADB đã tạo ra những chuyển biến tích cực ở tầm vĩ mô trong việc nới lỏng
những hạn chế chính sách và khung thể chế. Theo báo cáo, việc cải thiện môi
trường chính sách và thương mại hoá TCVM đã không đem lại sự tiếp cận sâu
rộng hơn tới người nghèo. Tính hiệu quả trong lĩnh vực này phụ thuộc vào cam
kết của chính phủ về những cải cách, khả năng hấp thụ của các tổ chức, và
khung chính sách của quốc gia. Sự thâm nhập giữa các nước cùng với sự hỗ trợ
của ADB duy trì ở mức thấp chỉ gần 20% dân số tính đến cuối năm 2011. Sáu
nước trong nghiên cứu đã chỉ ra rằng dưới 9% số khách hàng tài chính vi mô
sống dưới 1,25$ một ngày và dưới 22% sống dưới 2$ một ngày. Đánh giá tác
động về các chương trình TCVM ở Parkistan và Việt Nam đã tìm ra những tác
động tín dụng trực tiếp đối với thu nhập hộ gia đình và việc tạo công ăn việc
làm trong các doanh nghiệp hộ gia đình, nhưng không có tác động nào đối với sự
tham gia của lực lượng lao động vào khu vực chính thức và vào hoạt động ngăn
chặn rủi ro, giáo dục cho trẻ em và sức khoẻ của hộ gia đình. Những tác động tích
cực chỉ tìm thấy ở những hộ không phải là thành viên vay vốn các chương trình
TCVM cho thấy cần phải đánh giá sự can thiệp của nhà nước vào TCVM. Nghiên
5
cứu cũng gợi ý rằng những can thiệp vào TCVM sẽ là tập trung vào khách hàng.
Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng cần có thêm nghiên cứu, phân tích về cầu
ngày càng tăng và những hỗ trợ vào hạ tầng cơ sở thị trường, các mô hình kinh
doanh, sự phát triển và phân phối sản phẩm, dịch vụ,việc bảo vệ sát các công
trình nghiên cứu trên thế giới.
Trong luận án của tác giả Nguyễn Đức Hải, “Phát triển tài chính vi mô tại
Việt Nam” (2012) đã khái quát những lý luận chung về thị trường tài chính, cơ cấu thị
trường tài chính ở các nước đang phát triển, từ đó làm rõ khái niệm TCVM, sự phát
triển TCVM, các chỉ tiêu đánh giá và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển
TCVM; phân tích thực trạng phát triển TCVM ở Việt Nam thông qua việc phân tích
các mặt hoạt động, cơ cấu tổ chức, sản phẩm dịch vụ của các TCTCVM, đánh giá sự
phát triển TCVM ở Việt Nam trong thời gian qua, những mặt đạt được, hạn chế và
nguyên nhân cơ bản gây ra những trở ngại của quá trình phát triển TCVM; đưa ra
những định hướng cho sự phát triển của TCVM trong thời gian tới, từ những định
hướng phát triển tổng quát cho đến những định hướng và mục tiêu phát triển cụ thể,
đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm phát triển TCVM, các TCTCVM và các
DVTCVM ở Việt Nam trong thời gian tới. Đặc biệt, trong luận án này tác giả đã đúc
kết “Phát triển TCVM là sự tăng lên về số lượng và chất lượng, bao gồm việc mở
rộng quy mô hoạt động, đa dạng trong các sản phẩm dịch vụ cung cấp, trang trải được
các khoản chi phí, bền vững về hoạt động tài chính, đóng góp ngày càng lớn trong
các hoạt động xã hội và đóng góp cho công cuộc xóa đói, giảm nghèo”, tổng kết được
các tiêu thức đánh giá sự phát triển tài chính vi mô từ bộ chỉ số CAMELS và
PEARLS và tựu chung lại tác giả đề xuất phân chia thành sáu nhóm: (i) Nhóm chỉ số
về chất lượng dư nợ, (ii) Nhóm chỉ số về hiệu suất hoạt động, (iii) Nhóm chỉ số về
hiệu quả hoạt động và tính bền vững, (iii) Nhóm chỉ tiêu sinh lời, (iv) Nhóm chỉ tiêu
về mức độ tiếp cận, (v) Nhóm chỉ số xã hội. Luận án này cũng đã thực hiện phân tích
thực trạng phát triển TCVM ở Việt Nam tập trung chủ yếu vào TCVM và hoạt động
của các tổ chức TCVM bán chính thức, chưa nghiên cứu đến đối tượng là tổ chức tín
dụng Việt Nam thuộc khu vực chính thức cung cấp DVTCVM như các NHTM.
1.2.1.2 Các nghiên cứu về tổ chức tài chính vi mô và tiêu chí đánh giá mức độ
bền vững
Các mô hình kiểm định mối quan hệ giữa mức độ tiếp cận và tính bền vững
của các TCTCVM đã được xây dựng và ứng dụng cho một số quốc gia: R. Christen
6
cùng với các cộng sự năm 1995 đã xây dựng mô hình tuyến tính về mối quan hệ
giữa mức độ tiếp cận và tính bền vững trong tác phẩm “Tối đa hóa sự tiếp cận của
tài chính doanh nghiệp siêu nhỏ: Phân tích về các chương trình tài chính nông thôn
thành công” (Maximizing the Outreach of Microenterprise Finance: An Analysis of
Successful Rural Finance Programs); D. Thys làm rõ hơn mô hình này trong nghiên
cứu “Mức độ tiếp cận: Các kết quả ngẫu nhiên hay lựa chọn chính sách tỉnh táo”
(Depth of Outreach: Incidental Outcome or Conscious Policy Choice?) trong năm
2000; mô hình này được Olivares Polanco kiểm định với số liệu của các quốc gia
Châu Mỹ La tinh và được trình bày trong tác phẩm “Thương mại hóa tài chính
nông thôn và tăng cường tiếp cận: kiểm nghiệm thực tiễn Châu Mỹ La Tinh”
(Commercializing Microfinance and Deepening Outreach: Empirican Evidece from
Latin America) năm 2003. Mô hình phân tích nhân tố và phương trình đồng thời về
mối quan hệ giữa hai biến mức độ tiếp cận và tính bền vững được hai tác giả G.
Luzzi và S. Weber xây dựng và kiểm định năm 2006 trong nghiên cứu “Đo lường
hoạt động của các tổ chức tài chính nông thôn” (Measuring the Performance of
Rural Finance Institutions).
Nguyễn Kim Anh và Lê Thanh Tâm cùng các cộng sự, “Mức độ bền vững của
các TCTCVM tại Việt Nam: Thực trạng và một số khuyến nghị” (2013), đã sử dụng mô
hình mức độ tiếp cận và sự bền vững để đánh giá sự phát triển của các TCTCVM qua
hai nhóm chỉ tiêu chính là mức độ tiếp cận và tính bền vững của tổ chức. Nếu như
Hoàng Thị Thanh Hà (2010) áp dụng nghiên cứu trường hợp tại Quỹ phụ nữ tỉnh
Thanh Hóa thì vấn đề phát triển bền vững tiếp tục được phân tích sâu hơn của các
TCTCVM trong nghiên cứu của Nguyễn Kim Anh và Lê Thanh Tâm (2013): các vấn
đề cơ bản về sự bền vững của tổ chức TCVM, tập trung vào ba mức độ: bền vững hoạt
động (OSS), bền vững tài chính (FSS) và bền vững thể chế (ISS); Các chuẩn mực OSS,
FSS và ISS được tổng kết theo thông lệ quốc tế và theo quy định của Việt Nam.
Trong đề tài nghiên cứu “Tài chính vi mô tại Việt Nam, thực trạng và khuyến
nghị chính sách” (2014) của PGS. TS Nguyễn Kim Anh đã tập trung vào phân tích,
đánh giá tổng quan về thực trạng hoạt động của các TCTCVM Việt Nam, những
thành tựu đạt được và tồn tại hạn chế trong hoạt động của các tổ chức này trong thời
gian qua; phân tích đánh giá những bất cập về cơ chế, chính sách, hàng làng pháp lý
và tiến độ triển khai “đề án xây dựng và phát triển hệ thống TCTCVM tại Việt Nam
đến năm 2020”; đánh giá mức độ liên kết của các TCTCVM Việt Nam hiện nay để
7
từ đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị với Chính phủ, với Ngân hàng Nhà nước, với
Bộ Tài chính, bộ Nội vụ,…
Tuy nhiên, đề tài chưa đi sâu vào nghiên cứu, trình bày về cơ sở lý luận, thực
trạng hoạt động và kết quả tài chính của các TCTCVM mà chỉ tập trung nghiên cứu,
phân tích đánh giá cơ chế chính sách hiện nay đối với các TCTCVM chính thức và
bán chính thức tại Việt Nam không bao gồm các TCTD khác như NHCSXH, Ngân
hàng hợp tác xã, hệ thống QTDND và quy mô chọn mẫu để thực hiện khảo sát,
phỏng vấn thu thập thông tin mới chỉ dừng lại ở 3 tỉnh có hoạt động mạnh về TCVM.
Nghiên cứu của PGS.TS Nguyễn Kim Anh, TS Phí Trọng Hiển cùng các thành
viên tham gia: ThS Quách Tường Vy, ThS. Đoàn Thái Sơn, ThS. Nguyễn Thị Tuyết
Mai đã công bố công trình “Chuyển đổi tổ chức vi mô tại Việt Nam: bài học kinh
nghiệm của các tổ chức tài chính vi mô” (2016). Trong công trình đã tập trung phân
tích, đánh giá, tác động từ việc chuyển đổi thành TCTCVM chính thức; phân tích
những khó khăn, vướng mắc trong quá trình chuyển đổi thành TCTCVM; đề xuất biện
pháp, kiến nghị với các Chương trình, dự án TCVM cần chủ động xây dựng kế hoạch,
giải pháp phù hợp trong quá trình chuyển đổi; Đề xuất biện pháp và khuyến nghị với
TCTCVM, Cơ quan quản lý Nhà nước, các bên liên quan nhằm tạo dựng môi trường
thuận lợi hỗ trợ quá trình chuyển đổi. Trên cơ sở những phân tích, đánh giá, tổng hợp
kinh nghiệm của 03 TCTCVM chuyển đổi thành công, báo cáo đề xuất, kiến nghị với
Chính phủ, NHNN, Bộ Nội vụ, các tổ chức thực hành TCVM và Nhóm công tác
TCVM trong xây dựng môi trường pháp lý phù hợp, tạo động lực và hỗ trợ thiết thực
đối với các tổ chức trong quá trình chuyển đổi thành các TCTCVM chính thức nói
riêng và tạo cú huých cho ngành TCVM Việt Nam nói chung trong thời gian tới.
Các nghiên cứu của nhiều tác giả trong kỉ yếu hội thảo khoa học quốc gia
“Vai trò của các TCTCVM đối với phát triển kinh tế xã hội Việt Nam”, (2016) (do
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Học viện Ngân hàng đồng tổ chức) gồm 41 bài
viết, tập trung vào các nội dung như: hiệu quả hoạt động TCVM, các sản phẩm,
dịch vụ, quá trình chuyển đổi, công tác quản trị rủi ro,… của các TCTCVM tại Việt
Nam; đánh giá thị trường TCVM tại Việt Nam, vai trò của các TCTCVM đối với sự
phát triển kinh tế xã hội của địa phương, khu vực, những điều kiện và giải pháp cần
thực hiện để nâng cao hiệu quả hoạt động của các TCTCVM, kinh nghiệm của một
số quốc gia và khuyến nghị của các tổ chức tài chính quốc tế trong việc quản lý và
chuyển đổi các TCTCVM .
8
Luận án tiến sỹ: “Phát triển hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô tại
Việt Nam”của NCS. Nguyễn Quỳnh Phương (2017) đã hệ thống hóa các vấn đề cơ
bản về hoạt động của các TCTCVM, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt
động của các TCTCVM, tìm ra các bài học kinh nghiệm phát triển hoạt động
TCTCVM trên thế giới như Campuchia, Philippin, Pakistan, Ấn Độ,… để rút ra
bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng phát
triển hoạt động của 25 TCTCVM có quy mô hoạt động lớn nhất tại Việt Nam (4
TCTCVM chính thức và 21 TCTCVM bán chính thức) trong khoảng thời gian
nghiên cứu từ 2011 - 2015 từ đó đưa ra định hướng và khuyến nghị chính sách
phát triển hoạt động tổ chức TCVM ở Việt Nam trong thời gian tới.
1.2.1.3 Các nghiên cứu về phát triển tài chính vi mô khu vực nông nghiệp,
nông thôn
Với tác phẩm “Cẩm nang tài chính nông thôn: Khía cạnh thể chế và tài
chính” (Rural Finance Handbook, An Institutional and Financial Perspective) viết
năm 1999, J. Ledgerwood đã tổng kết lại những vấn đề then chốt nhất về hoạt động
của các TCTCVM như môi trường hoạt động của khu vực tài chính nông thôn và
tác động của nó; các sản phẩm cơ bản của TCTCVM, cách thức phát triển sản
phẩm, phương pháp đánh giá hoạt động và quản lý bền vững của các tổ chức này.
Bên cạnh các sản phẩm tài chính thông thường, các TCTCVM bền vững nên cung
cấp thêm các sản phẩm xã hội như phát triển nhóm, tăng cường sự tự tin của bản
thân người dân nông thôn, tăng cường năng lực quản lý tài chính....
Phát triển thêm ý tưởng đánh giá hoạt động, M. Zeller trong tác phẩm “Tam
giác tài chính nông thôn: bền vững tài chính, sự tiếp cận và tác động” (The triangle
of rural finance: Financial sustainability, outreach, and impact), năm 2002 đã đưa ra
khung tam giác cho việc đánh giá sự phát triển hoạt động của các TCTCVM ; và
nghiên cứu tiếp theo năm 2003 về “Mô hình cho các thể chế tài chính nông thôn”
(Models of Rural Financial Institutions) tập trung phân tích về đặc trưng của các
TCTCVM , tổng kết và đưa ra những kinh nghiệm tốt cho phát triển hoạt động các
TCTCVM trong một số điều kiện cụ thể.
D. Steinwand (2003) với nghiên cứu “Thách thức của sự tiếp cận bền vững:
Kinh nghiệm của năm quốc gia châu Á” (The challenge of sustainable outreach:
Five case studies from Asia) tổng kết các kinh nghiệm từ năm quốc gia châu Á
trong việc phát triển tài chính nông thôn.
9
Các nghiên cứu của Yunus vào các năm 2003 về “Giảm phân nửa nghèo đói
vào năm 2015” và năm 2005 “Mở rộng tài chính vi mô để đạt mục tiêu phát triển
thiên niên kỷ” (Expanding Microcredit to Reach the Millennium Development
Goal) khẳng định thêm tầm quan trọng của tài chính nông thôn đối với vấn đề giảm
đói nghèo và đạt mục tiêu thiên niên kỷ do Liên hiệp quốc đề ra.
Trong nghiên cứu “Tài chính vi mô” (The Economics of Microfinance) xuất bản
năm 2005 của Beatriz Armendáriz de Aghion và Jonathan Morduch đã bàn về nguồn
gốc ra đời của TCVM, các hình thức cho vay: truyền thống, theo nhóm; tác động của
giới tính đến hoạt động TCVM; tại sao cần phải can thiệp vào thị trường tín dụng; các
sản phẩm: tiết kiệm, bảo hiểm; tầm quan trọng của trợ cấp và quản trị TCVM,…
Luận án tiến sỹ “Phát triển các tổ chức tài chính nông thôn Việt Nam”,
(2008) của Lê Thanh Tâm đã khẳng định mức độ tiếp cận và tính bền vững là
những chỉ tiêu quan trọng phản ánh sự phát triển hoạt động của các tổ chức tài
chính nông thôn. Theo định nghĩa của tác giả các TCTCNT có nhiều nét tương
đồng và nhiều nét khác biệt với các TCTCVM nhưng có chung một điểm là phục
vụ người nghèo ở nông thôn. Tác giả đã đưa ra hai kết luận từ nghiên cứu thực
trạng các TCTCNT chính thức ở Việt Nam là: (i) mức độ tiếp cận của các TCTCNT
chính thức ở Việt Nam chưa hiệu quả với tăng trưởng dư nợ quá nhanh có thể dẫn
đến khả năng rủi ro nợ nần lớn đối với các hộ thu nhập thấp, số lượng dịch vụ tài
chính cung ứng kém đa dạng, chủ yếu là cho vay và tiết kiệm. Độ sâu tiếp cận của
các TCTCNT Việt Nam kém hơn so với thông lệ quốc tế; và (ii) tất cả các
TCTCNT chính thức Việt Nam đều hoạt động không bền vững về tài chính.
Trong nghiên cứu: “Phát triển tài chính vi mô khu vực nông nghiệp, nông thôn
Việt Nam”, (2010), Nhà xuất bản Thống kê, của PGS. TS.Nguyễn Kim Anh và các
cộng sự, đã đưa ra một bức tranh chung về phát triển TCVM ở nông thôn Việt Nam
ngày càng mở rộng tiếp cận cho người nghèo và hoạt động hiệu quả hơn. Trong nghiên
cứu này tác giả và các cộng sự đã phân tích và đánh giá hoạt động TCVM tại một số tổ
chức tín dụng Việt Nam: Agribank, NHCSXH, QTDNDTW và hệ thống QTDND cơ
sở giai đoạn 2001 - 2009. Xét trên mức độ tiếp cận, về tổng khách hàng TDVM và độ
sâu tiếp cận, NHCSXH dẫn đầu trong số các TCTD nêu trên. Tuy nhiên, số lượng sản
phẩm và DVTCVM của NHCSXH còn đơn điệu. Bên cạnh mức độ tiếp cận, tác giả và
các cộng sự đã đánh giá về sự bền vững của các tổ chức này, Agribank có chỉ số tự
vững hoạt động và tự vững tài chính tốt nhất trong các tổ chức, tiếp đến là hệ thống
10
QTDND, còn NHCSXH tại Việt Nam tại thời điểm nghiên cứu không đạt bền vững về
tài chính mặc dù có cải thiện qua các năm. Nghiên cứu kết luận, ROA và ROE của các
tổ chức TCVM điển hình ở Việt Nam nhìn chung có xu hướng tăng ở các tổ chức
TCVM chính thức hoặc các tổ chức TCVM có pháp nhân độc lập trong khi các chỉ số
đó ở các tổ chức TCVM chưa có pháp nhân độc lập hoặc hình thành qua các dự án phi
chính phủ chưa thể hiện được điều này do chưa có địa vị pháp lý nên khó khăn trong tự
huy động vốn và phát triển năng lực.
Mặc dù đây là nghiên cứu khá rõ nét về bức tranh toàn cảnh của TCVM
nhưng mới chỉ bó hẹp trong khu vực nông nghiệp và nông thôn Việt Nam trong khi
hoạt động TCVM có mặt rộng khắp trên phạm vi hoạt động của TCVM, thậm chí đa
phần là dân nghèo ven thành phố.
Nguyen, B. and R. Vogel. (2011) “Tài chính Nông thôn và tài chính vi mô tại
Khu vực hạ lưu sông Mê Công: các chính sách, các định chế và các đầu ra của thị
trường”, tác giả cho rằng Chính phủ chưa có một chiến lược rõ ràng để phát triển
ngành TCVM bền vững và đưa TCVM hòa vào khu vực tài chính chung. Tác giả
cũng nhận định rằng việc cung cấp các dịch vụ tài chính được các quan chức và công
chúng nhận thức như một sứ mệnh xã hội phải được Chính phủ tài trợ và tiến hành
hơn là coi nó như một ngành dịch vụ tài chính bền vững hướng tới người nghèo.
Nghiên cứu này cũng nhận định sự lấn át của các ngân hàng có vốn sở hữu của nhà
nước và hoạt động cho vay có chỉ định với mức lãi suất bao cấp đã làm lu mờ hoạt
động tín dụng của các TCTCVM thuộc các tổ chức phi chính phủ và các định chế tư
nhân. Hơn thế nữa, các TCTCVM bán chính thức hiện hầu hết liên quan đến hoạt
động đoàn thể, mà đứng đầu là Hội Phụ nữ Việt Nam đều chịu sự ảnh hưởng của các
quan chức chính quyền địa phương. Sự can thiệp trực tiếp vào việc cung cấp các
DVTCVM và thiếu một khung pháp lý hỗ trợ đã làm các TCTCVM bán chính thức
không thể cạnh tranh được với các TCTCVM chính thức. Kết quả đáng khích lệ của
một số TCTCVM bán chính thức có được là do sức ép của các tổ chức đoàn thể hơn
là từ các sang kiến kinh tế. Các DVTCVM phục vụ khách hàng không đa dạng, dịch
vụ tiết kiệm tự nguyện và BHVM hầu như không tồn tại.
Trong nghiên cứu “Tác động của Tín dụng đối với kinh tế làng“ (The
Impact Credit on Village Economies“ năm 2012, Joseph P. Kaboski và Robert M.
Townsend đã đánh giá tác động ngắn hạn và dài hạn của chương trình “Quỹ Làng
Triệu Bath“ của Thái Lan, một trong hàng loạt sáng kiến về TCVM lớn nhất do
Tải về để xem bản đầy đủ
197 trang
01/04/2022
3120
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận án Phát triển dịch vụ tài chính vi mô của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- luan_an_phat_trien_dich_vu_tai_chinh_vi_mo_cua_ngan_hang_non.pdf
