Làng nghề truyền thống - Nền tảng để xây dựng phát triển các tác phẩm mỹ thuật ứng dụng (MTƯD)
TạpchíKhoahọc-TrườngĐại họcMởHàNội66(4/2020) 115-24
15
LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG - NỀN TẢNG ĐỂ
XÂY DỰNG PHÁT TRIỂN CÁC TÁC PHẨM MỸ THUẬT
ỨNG DỤNG (MTƯD)
TRADITIONAL VILLAGE - FOUNDATION FOR BUILDING AND
DEVELOPING APPLICABLE ART WORKS
Nguyễn Lan Hương*
Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 310/2019
Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 3/04/2020
Ngày bài báo được duyệt đăng: 27/04/2020
Tóm tắt: Vào những thập niên đầu của thế kỷ XX, riêng vùng châu thổ Bắc Bộ có tới
108 nghề. Nhiều làng còn gắn tên mình với tên nghề, hay gắn địa danh của một vùng với
nghề, những làng nghề này ít nhiều đó nổi danh từ lâu, có quá khứ từ trăm ngàn năm, tên
làng đó đi vào lịch sử, ca dao, tục ngữ... trở thành di sản văn hóa dân gian như các làng
nghề: làng chạm gỗ La Xuyên, làng sơn Hạ Thái, làng gốm Bát Tràng, làng mây tre đan Phú
Vinh, làng tranh Đồng Hồ, làng sơn quang Cát Đằng, làng lụa Hà Đông, làng thêu Quất
Động... Như vậy, làng chính là nơi bảo lưu giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và cơ sở
văn hóa của MTƯD chính là những nét văn hóa truyền thống đó. Có thể nói cơ sở văn hóa
của MTƯD là những nét văn hóa truyền thống của dân tộc, mà nơi bảo lưu, gìn giữ chúng là
những làng quê Việt Nam. Vì thế, lịch sử hình thành MTƯD ở nước ta không thể tách rời với
quá trình hình thành các làng nghề.
Từ khóa: Làng nghề, truyền thống, nền tảng, mỹ thuật ứng dụng
Abstract: In the early decades of the twentieth century, the northern delta alone had 108
jobs. Many villages also associate their names with the trade names, or place names of a region
with jobs, these villages are more or less famous for a long time, with a history of hundreds
of thousands of years, that village name goes down in history, folk songs, proverbs... become
folklore heritage such as craft villages: La Xuyen wood carving village, Ha Thai painting village,
Bat Trang pottery village, Phu Vinh rattan and bamboo village, Dong Ho painting village, Cat
Dang optical painting village., Ha Dong silk village, Quat Dong embroidery village... Thus,
the village is the place to preserve the traditional cultural values of the nation and the cultural
foundations of applied art are those traditional cultural features. It can be said that the cultural
foundations of applied art are traditional cultural traits of the nation, where the preserved and
preserved places are Vietnamese villages. Therefore, the history of forming fine arts in our
country cannot be separated from the process of forming craft villages.
Keywords: Craft villages, traditions, foundations, applied art
* Trường Đại học Mở Hà Nội
16
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
với thị trường trong nước và tiến tới mở
rộng xuất khẩu ra thị trường nước ngoài.
1. Đặt vấn đề
Trong suốt chiều dài lịch sử phát
Cho đến nay vẫn chưa có khái niệm
chính thống về “làng nghề”. theo giáo sư
Trần Quốc Vượng thì “Làng nghề là một
làng tuy vẫn còn trồng trọt theo lối tiểu
nông và chăn nuôi nhưng cũng có một số
nghề phụ khác như đan lát, gốm sứ, làm
mây tre, làm sơn, làm tranh... Trong đó nổi
trội một nghề cổ truyền, tinh xảo với một
tầng lớp thợ thủ công chuyên nghiệp hay
bán chuyên nghiệp, có phường (cơ cấu tổ
chức), có ông trùm, ông cả... cùng một số
thợ và phú nhỏ, đã chuyên tâm, có quy
trình công nghệ nhất định “sinh ư nghệ, tử
ư nghệ”, “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”,
sống chủ yếu được bằng nghề đó và sản
xuất ra những mặt hàng thủ công, những
mặt hàng này đã có tính mỹ nghệ, đã trở
thành sản phẩm hàng và có quan hệ tiếp
thị với một thị trường là vùng rộng xung
quanh và với thị trường đô thị, tiến tới mở
rộng ra cả nước rồi có thể xuất khẩu ra cả
nước ngoài”.
triển của dân tộc, xã hội Việt Nam luôn
gắn liền với đời sống nông thôn. Làng
là một đơn vị cư trú và một hình thức tổ
chức xã hội quan trọng của nông thôn Việt
Nam cùng với hoạt động nông nghiệp và
các nghề phụ. Làng là một hạt nhân của
văn hoá, là nơi cụm cư những người ở khu
vực nào đó di chuyển đến hoặc ở nhiều
nơi cụm lại với nhau theo nghề nông, nghề
thủ công. Qua quá trình ấy hình thành nếp
sống, thói quen thành văn hoá Làng.
Trong quá trình hàng ngàn năm lao
động cần cù, bên cạnh nghề trồng lúa nước
là cơ sở kinh tế chính, cha ông ta còn tạo
ra nhiều nghề thủ công tinh xảo. Tên vùng
châu thổ Bắc Bộ, bên cạnh số đông các
làng thuần nông, còn có nhiều làng nghề
thủ công, tại đó dân cư sống chủ yếu bằng
một nghề hoặc nhiều nghề, có khi chỉ bằng
một công đoạn của nghề và tạo ra nhưng
sản phẩm độc đáo, mang tính đặc trưng
của nghề, của làng nghề, của vùng nghề,
trong đó có các làng thủ công mỹ nghệ.
2.2. Đặc điểm của làng nghề
Đặc điểm nổi bật nhất của các làng
nghề là tồn tại ở nông thôn, gắn bó chặt chẽ
với nông nghiệp. Các làng nghề xuất hiện
trong từng làng - xã ở nông thôn sau đó
các ngành nghề thủ công nghiệp được tách
dần nhưng không rời khỏi nông thôn, sản
xuất nông nghiệp và sản xuất - kinh doanh
thủ công nghiệp trong các làng nghề đan
xen lẫn nhau. Người thợ thủ công trước
hết và đồng thời là người nông dân.
2. Làng nghề truyền thống
2.1. Khái niệm làng nghề
Làng nghề Việt Nam, làng nghề thủ
công, làng nghề truyền thống hoặc làng
nghề cổ truyền thường được gọi ngắn gọn
là làng nghề, là những làng mà tại đây hầu
hết dân cư tập trung vào làm một nghề duy
nhất nào đó, nghề của họ làm thường có
tính chuyên sâu cao và mang lại nguồn thu
nhập cho dân làng.
Hai là, công nghệ kỹ thuật sản xuất
sản phẩm trong các làng nghề, đặc biệt là
các làng nghề truyền thống thường rất thô
sơ, lạc hậu, sử dụng kỹ thuật thủ công là
chủ yếu. Công cụ lao động trong các làng
Làng nghề truyền thống sản xuất
ra những mặt hàng thủ công, những mặt
hàng có tính mỹ nghệ, từ đó trở thành sản
phẩm hàng hóa có quan hệ thông thương
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
17
nghề đa số là công cụ thủ công, công nghệ
sản xuất mang tính đơn chiếc. Nhiều loại
sản phẩm có công nghệ - kỹ thuật hoàn
toàn phải dựa vào đôi bàn tay khéo léo của
người thợ mặc dù hiện nay đã có sự cơ khí
hoá và điện khí hoá từng bước trong sản
xuất, song cũng chỉ có một số không nhiều
nghề có khả năng cơ giới hoá được một số
công đoạn trong sản xuất sản phẩm.
nghề đã có nhiều thay đổi, mang tính đa
dạng và phong phú hơn.
Năm là, sản phẩm làng nghề, đặc
biệt là làng nghề mang tính đơn chiếc,
có tính mỹ thuật cao, mang đậm bản sắc
văn hoá dân tộc. Các sản phẩm làng nghề
truyền thống vừa có giá trị sử dụng, vừa
có giá trị thẩm mỹ cao, vì nhiều loại sản
phẩm vừa phục vụ nhu cầu tiêu dùng, vừa
là vật trang trí trong nhà, đền chùa, công
sở nhà nước... Các sản phẩm đều là sự kết
giao giữa phương pháp thủ công tinh xảo
với sự sáng tạo nghệ thuật. Cùng là đồ
gốm sứ, nhưng người ta vẫn có thể phân
biệt được đâu là gốm sứ Bát Tràng (Hà
Nội), Thổ Hà (Bắc Ninh), Đông Triều
(Quảng Ninh). Từ những con rồng chạm
trổ ở các đình chùa, hoa văn trên các trống
đồng và các họa tiết trên đồ gốm sứ đến
những nét chấm phá trên các bức thêu...
tất cả đều mang vóc dáng dân tộc, quê
hương, chứa đựng ảnh hưởng về văn hoá
tinh thần, quan niệm về nhân văn và tín
ngưỡng, tôn giáo của dân tộc.
Ba là, đại bộ phận nguyên vật liệu
của các làng nghề thường là tại chỗ. hầu
hết các làng nghề truyền thống được hình
thành xuất phát từ sự sẵn có của nguồn
nguyên liệu sẵn có tại chỗ, trên địa bàn
địa phương, cũng có thể có một số nguyên
liệu phải nhập từ vùng khác hoặc từ nước
ngoài như một số loại chỉ thêu, thuốc
nhuộm... song không nhiều.
Bốn là, phần đông lao động trong
các làng nghề là lao động thủ công, nhờ
vào kỹ thuật khéo léo, tinh xảo của đôi bàn
tay, vào đầu óc thẩm mỹ và sáng tạo của
người thợ, của các nghệ nhân. Trước kia,
do trình độ khoa học và công nghệ chưa
phát triển thì hầu hết các công đoạn trong
quy trình sản xuất đều là thủ công, giản
đơn. Ngày nay, cùng với sự phát triển của
khoa học - công nghệ, việc ứng dụng khoa
học - công nghệ mới vào nhiều công đoạn
trong sản xuất của làng nghề đã giảm bớt
được lượng lao động thủ công, giản đơn.
Tuy nhiên, một số loại sản phẩm còn có
một số công đoạn trong quy trình sản xuất
vẫn phải duy trì kỹ thuật lao động thủ công
tinh xảo. Việc dạy nghề trước đây chủ yếu
theo phương thức truyền nghề trong các
gia đình từ đời này sang đời khác và chỉ
khuôn lại trong từng làng. Sau hòa bình
lập lại, nhiều cơ sở quốc doanh và hợp tác
xã làm nghề thủ công truyền thống ra đời,
làm cho phương thức truyền nghề và dậy
Sáu là, thị trường tiêu thụ sản phẩm
của các làng nghề hầu hết mang tính địa
phương, tại chỗ và nhỏ hẹp. Bởi sự ra đời
của các làng nghề, đặc biệt là các làng
nghề truyền thống, là xuất phát từ việc
đáp ứng nhu cầu về hàng tiêu dùng tại chỗ
của các địa phương. Ở mỗi một làng nghề
hoặc một cụm làng nghề đều có các chợ
dùng làm nơi trao đổi, buôn bán, tiêu thụ
sản phẩm của các làng nghề. Cho đến nay,
thị trường làng nghề về cơ bản vẫn là các
thị trường địa phương, là tỉnh hay liên tỉnh
và một phần cho xuất khẩu.
Bảy là, hình thức tổ chức sản xuất
trong các làng nghề chủ yếu là ở quy mô
hộ gia đình, một số đã có sự phát triển
18
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
thành tổ chức hợp tác và doanh nghiệp
tư nhân.
những công trình kiến trúc, như: cung
điện, đình chùa, lăng tẩm... Có thể phân
loại thành các nhóm ngành nghề chủ yếu:
2.3. Phân loại làng nghề
- Nghề chế tác kim loại (chạm bạc
Đồng Xâm, chế tác kim hoàn Định Công,
vàng bạc Châu Khê...)
Làng nghề là một trong những nét
đặc sắc của quá trình phát triển tiền tư
bản phương Đông ở Việt Nam, các nghề
nổi tiếng và lâu đời nhất như nghề đúc
đồng, dệt vải, làm giấy, làm gốm, chạm
gỗ... đều xuất phát và tồn tại ở các làng. Ở
Việt Nam, nghề và làng nghề thủ công đã
trở thành một bộ phận không thể tách rời
trong di sản văn hóa dân tộc.
- Nghề mộc, chạm khắc gỗ (Chàng
Sơn, điêu khắc gỗ Dư Dụ, La Xuyên, chạm
gỗ Phù Khê, chạm khắc gỗ Đông Giao...)
- Nghề khảm trai (Chuyên Mỹ,
Chuôn Ngọ...)
- Nghề gốm (Phù Lãng, Thổ Hà,
Để duy trì các hoạt động nghề
nghiệp, mỗi làng nghề do đặc trưng nghề
nghiệp đều có cách thức tổ chức và phân
công lao động khác nhau. Tri thức nghề
không chỉ thể hiện trong khuôn khổ một
nghề truyền thống mà còn thể hiện qua sự
phối hợp đồng bộ và hài hòa giữa nhiều
nghề khi cùng làm nên một sản phẩm là
Cậy, Bát Tràng, Chăm Bầu Trúc...)
- Nghề Đúc Đồng (Phú Lộc, Đồng
Qũy, Trà Đông, Đại Bái...)
- Nghề rèn sắt (Đức Thắng, Vân
Chàng, Bảo Ngũ, Bản Phya Chang...)
- Nghề đan lát; nghề thêu, dệt; nghề
làm giấy; đồ mã và nghề làm tranh dân gian...
Một số làng nghề và sản phẩm nghề truyền thống của Việt Nam
Hình 1. Sản phẩm chạm bạc, đồng thủ công của làng Đồng Xâm
Hình 2. Những sản phẩm bạc được làm tỷ mỷ làng đậu bạc Định Công
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
19
Hình 3. Sản phẩm làng nghề truyền thống Chàng Sơn
3. Xây dựng phát triển các tác
phẩm mỹ thuật ứng dụng
hệ thống kỹ thuật và cũng không phải là
công tác thiết kế mỹ thuật biểu thị niềm
hưng phấn của họa sĩ, nó là việc làm mà
thông qua đó sản xuất được nối liền với
thị trường” [6]. Hiện nay, theo nhu cầu
của xã hội nhiều trường tập trung đào
tạo các chuyên ngành thuộc lĩnh vực
Mỹ thuật ứng dụng như Thiết kế Kiến
trúc (architech design), Thiết kế Nội thất
(interior design), Thiết kế Đồ họa (graphic
design) thông tin truyền thông, Thiết kế
Thời trang (fashion design) và Thiết kế
tạo dáng sản phẩm (product design).
3.1. Thực trạng đào tạo MTƯD
hiện nay
Việt Nam đang trong quá trình hội
nhập quốc tế toàn cầu, sự phát triển của
cuộc cách mạng công nghệ thông tin cùng
những phát minh khoa học trên thế giới đã
tác động sâu rộng và làm thay đổi mạnh
mẽ nhiều phương diện và mở ra hàng loạt
vấn đề cần được giải quyết. Đó cũng là
những cơ hội cho các ngành học nắm bắt
thời cơ và bắt nhịp xu hướng phát triển
trên thế giới và khu vực. Đào tạo Mỹ thuật
nói chung và mỹ thuật ứng dụng nói riêng
là yêu cầu đặt ra từ thực tiễn cũng như từ
phương diện lý luận chuyên ngành mỹ
thuật ứng dụng hiện nay.
Trước những năm 1985, đào tạo
Mỹ thuật ứng dụng chủ yếu là bản thiết
kế vẽ tay các sản phẩm (mang tính chất
thủ công) và gần như không quan tâm đến
thị trường tiêu thụ, thị hiếu người dùng,
địa chỉ nhận sản xuất... Sau năm 1986,
khi Việt Nam chuyển đổi mô hình kinh tế
đã tạo cơ hội cho Mỹ thuật ứng dụng có
cơ hội phát triển. Nhưng phải từ thập kỷ
90 trở đi, các cơ sở đào tạo Mỹ thuật ứng
dụng bắt đầu bắt nhịp với cuộc cách mạng
công nghiệp lần thứ 3 (3.0), sử dụng công
nghệ thông tin, máy vi tính kết nối mạng
internet. Hiện nay có gần 40 cơ sở đào tạo
công lập và dân lập trong cả nước về Mỹ
thuật ứng dụng [2].
“Mỹ thuật ứng dụng” hay “Mỹ
thuật công nghiệp” bắt nguồn từ thuật ngữ
“Design” được sử dụng ở Việt Nam từ
những thập kỷ 70 của thế kỷ XX, khi mỹ
thuật nước nhà tiếp cận với nền Design
của Cộng hòa dân chủ Đức và Liên Xô
cũ [6]. Mỹ thuật ứng dụng là một lĩnh vực
thuộc phạm vi Nghệ thuật - Kinh tế - Kỹ
thuật [6]. “Thiết kế Design không phải là
thiết kế kỹ thuật đơn thuần, nhằm mục
đích hoàn thiện hoặc vận hành thuần túy
20
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
Phần lớn các cơ sở đào tạo Mỹ
được các hợp đồng thiết kế theo nhu cầu
xã hội hay không còn phụ thuộc vào nhu
cầu tự thân của các họa sĩ.
thuật ứng dụng đều có những điểm tương
đồng trong việc thiết kế chương trình đào
tạo đặc biệc về tin học gồm tin học cơ
bản và tin học chuyên ngành (các phần
mềm Photoshop, CorelPainter, Autocad,
IIIustrator, 2D, 3Dmax) với thời lượng
môn học từ 45 tiết đến 90 tiết cho chương
trình đào tạo 5 năm “Cuộc cách mạng
công nghiệp thứ tư (4.0) mở ra nhiều cơ
hội nâng cao trình độ công nghệ, nâng
cao năng lực sản xuất và cạnh tranh trong
chuỗi sản phẩm; tạo ra sự thay đổi lớn
về hình thái kinh doanh dịch vụ; tạo ra
nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp khởi
nghiệp sáng tạo... tạo cơ hội đầu tư hấp
dẫn và đẩy tiềm năng trong lĩnh vực công
nghệ số và Internet đồng thời cũng là cơ
hội lớn cho sản xuất công nghiệp với trình
độ khoa học và công nghệ tiên tiến” [8].
3.2. Xây dựng phát triển các tác
phẩm MTƯD
MTƯD là một trong những ngành
nghề quan trọng góp phần vào sự nghiệp
phát triển của đất nước, góp phần trang bị
một cách cơ bản, toàn diện một số kỹ năng
cho con người. Vai trò MTƯD là:
- Thiết kế kiểu dáng sản phẩm.
- Thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế
hàng hóa.
- Tạo dựng nền văn hóa thẩm mỹ và
nhận thức xã hội.
- Tạo dựng bản sắc thương hiệu
dân tộc.
Từ 1985 về trước đào tạo MTƯD
chủ yếu là sáng tác thiết kế vẽ tay, sáng tác
ra các sản phẩm nhưng không quan tâm
nhiều đến địa chỉ nhận sản xuất và ứng
dụng. Sau năm 1986, nền kinh tế mở cửa,
đây cũng là lúc chuyển đổi mô hình kinh
tế, và tạo cơ hội cho MTƯD có cơ hội phát
triển. Từ thập kỷ 90 trở đi, các cơ sở đào
tạo MTƯD bắt đầu bắt nhịp với cuộc cách
mạng công nghiệp lần thứ 3 (3.0), sử dụng
công nghệ thông tin, máy vi tính kết nối
mạng internet.
Trong khi đó, công nghệ thông tin
thay đổi đã phát sinh nhu cầu về nguồn
nhân lực mỹ thuật đa phương tiện để phục
vụ cho các công ty quảng cáo, Đài phát
thanh, truyền hình, các tòa soạn, nhà xuất
bản, công ty sản xuất phim, video, trò
chơi, phần mềm, website... Mỗi một cuộc
cách mạng công nghệ đều đem đến thay
đổi về kỹ thuật, sản phẩm công nghệ phục
vụ thị trường khác nhau. Điều này đòi hỏi
các nhà thiết kế phải hiểu và có khả năng
ứng dụng trong việc thiết kế sản phẩm.
Trên thực tế, nhiều họa sĩ sử dụng các
phần mềm kỹ thuật số như là một công cụ
cần thiết để làm việc, khi sản phẩm thiết
kế trên thị trường thay đổi như thiết kế
game, app - ứng dụng (trên máy tính và
điện thoại), sản phẩm mỹ thuật 3D... đã
có sự phân cấp năng lực và thị trường từ
nhân lực thiết kế. Do vậy, việc tự nâng cao
chuyên môn, cập nhật các sản phẩm công
nghệ và kỹ thuật mới để có thể thực hiện
Bối cảnh đất nước đang đổi mới hội
nhập quốc tế đòi hỏi chúng ta phải chứng
tỏ tài năng, tâm huyết của người nghệ
sỹ, nghệ nhân, của nhà khoa học - cả dân
tộc đang đòi hỏi những sản phẩm thiết
kế MTƯD thể hiện đầy đủ cả trình độ tư
tưởng, ý thức thẩm mỹ, giá trị nghệ thuật...
Sự phát triển nhanh chóng của khoa học
kỹ thuật hiện đại cũng góp phần thúc đẩy
tương hỗ cho sự sáng tạo MTƯD.
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
21
Việc định hướng đào tạo nguồn
nhân lực MTƯD phải xuất phát từ những
phân tích khoa học về xu thế phát triển
kinh tế - xã hội và khoa học - công nghệ
nói chung cũng như về sự phát triển của
MTƯD nói riêng.
để có thể đáp ứng yêu cầu luôn luôn mới
và có khả năng vươn lên những trình độ
học vấn cao hơn khi cần thiết.
Để đạt được mục tiêu trên, các cơ sở
đào tạo MTƯD phải được tổ chức theo mô
hình mới, đa dạng hóa các loại hình đào
tạo và chương trình học tập, bảo đảm cơ
hội học tập mở rộng cho mọi người, ở bất
cứ đâu, bất cứ lúc nào và với bất cứ hình
thức nào trên cơ sở sử dụng rộng rãi và có
hiệu quả công nghệ thông tin. Làm được
điều đó thì nhận thức và thị hiếu thẩm mỹ
của người học được trang bị một cách cơ
bản, và ngày càng hướng tới mục tiêu đào
tạo toàn diện.
Hoạt động của MTƯD nói chung là
một quá trình thể hiện sự kết hợp thống nhất
và hài hòa các kiến thức kinh tế - xã hội -
khoa học - kỹ thuật - văn hóa - nghệ thuật và
tổ chức - quản lý. Người làm MTƯD phải
hình dung được những ảnh hưởng về kinh
tế - chính trị - xã hội, văn hóa và công nghệ
chi phối vào sản phẩm của mình. Ngoài các
cộng tác viên quen thuộc như các kỹ sư, các
chuyên gia công nghệ, các nhà kinh tế, quản
lý, các nghệ sĩ tạo hình, ngày nay MTƯD
còn có quan hệ chặt chẽ với các chuyên gia
xã hội học, tâm lý xã hội, văn hóa, tin học,
bảo vệ môi trường v.v.
Khác với mô hình nhà trường truyền
thống, ngày nay nhà trường phải là nơi
học tập của nhiều lứa tuổi khác nhau với
nhiều ngành nghề, trình độ và thời gian
khác nhau. Khi công nghệ thông tin tạo
điều kiện hình thành một cách rộng rãi các
hệ thống cung cấp thông tin - tri thức thì
tính độc quyền của nhà trường sẽ không
còn và thay vào đó là một môi trường cạnh
tranh lành mạnh giữa các cơ sở đào tạo,
các hình thức đào tạo, các phương pháp
đào tạo v.v. nhằm một mục đích chung cao
cả là nâng cao tri thức chung và tri thức
chuyên ngành cho người học.
Sản phẩm MTƯD được tạo nên và
tồn tại trong thời gian dài. Thiết kế là yếu
tố quyết định kiểu dáng của sản phẩm.
Không những thế nó còn có tầm quan
trọng trong chính sách thương mại, đóng
vai trò quyết định sự lớn mạnh của công
ty. Vì vậy sự khác biệt duy nhất của sản
phẩm trong cạnh tranh được nhờ vào hoạt
động của MTƯD. Người làm MTƯD phải
biết phân tích, dự đoán xu thế phát triển để
tổng hợp và đưa ra các giải pháp đáp ứng
yêu cầu phát triển. Điều đó đòi hỏi trình
độ kiến thức của những người làm MTƯD
phải đi trước một bước, phải đón trước sự
phát triển của xã hội một cách chủ động.
Học tập đi đôi với thực hành là cách
thực tế nhất từ trước đến nay nền giáo dục
nước ta hướng đến. Trong đào tạo MTƯD,
việc học và hành này càng trở nên quan
trọng. Các cơ sở đào tạo luôn hướng đến
việc mở các xưởng thực hành để sinh viên
có thể thực tập ngay sau những giờ học lý
thuyết.
Như vậy, mục tiêu đào tạo nguồn
nhân lực MTƯD là đào tạo con người có
kiến thức và kỹ năng cao, có đạo đức, có
kỷ luật, có trách nhiệm, có tư duy năng
động, khả năng làm việc độc lập, có tinh
thần hợp tác và khả năng tổ chức lao động,
có thói quen tự học, tự nâng cao trình độ
Trong quá trình tiếp thu lý thuyết
tại xưởng, sinh viên có điều kiện để thấy
người thầy thị phạm, thao tác trên máy
móc, thiết bị. Đây là những bài học từ
22
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
thực tế sinh động, giúp cho người học dễ
nắm bắt kiến thức hơn là những bài giảng
lý thuyết khô khan trên các giảng đường.
Dạy và học hiện nay mang tính truyền bá
kiến thức đại trà, do đó mô hình học tại
xưởng hướng đến đào tạo từng con người
về kỹ năng hành nghề. Trong quá trình
học tại xưởng, các kỹ năng của sinh viên
sẽ được bộc lộ và được tôi luyện. Được
chứng kiến cách làm việc của các chuyên
gia giúp cho sinh viên có những hứng thú
trong công việc. Bởi lẽ, một hành vi sáng
tạo nhiều khi gây nên niềm cảm hứng cho
một hành vi sáng tạo khác.
vào tăng cao. Công tác đào tạo cũng không
thể thực hiện với quy mô lớn, bài bản;
không có điều kiện mời các chuyên gia hay
những người có thể hướng dẫn tổ chức sản
xuất, kỹ năng làm thương mại. Cũng chính
bởi thu nhập thấp, việc tìm kiếm thị trường
của các làng nghề rất hạn chế.
Điều cần quan tâm nhất hiện nay vẫn
là nâng giá trị của sản phẩm làng nghề.
Muốn vậy, phải tập trung vào cải thiện
thiết kế sản phẩm, trong đó yếu tố công
nghệ và thẩm mỹ giữ vai trò chủ chốt. Về
yếu tố thẩm mỹ, mỹ thuật ứng dụng sẽ tác
động tới hình thức của sản phẩm khi giúp
khai thác được vẻ đẹp nguyên liệu, thậm
chí là tạo ra sự độc đáo từ nguyên liệu rất
đơn giản và tính toán sao cho hình dáng
sản phẩm đẹp, tiện dụng, kết cấu kỹ thuật
cũng bền chắc hơn.
Học tập gắn với thực tiễn, kết hợp
tại các làng nghề truyền thống sản xuất
sẽ mang lại lợi ích thiết thực. Những kiến
thức mà sinh viên thu được xuất phát từ
thực tế cuộc sống. Đó là những bài học
sống động, bổ ích mà họ mang theo trong
hành trang của mình sau khi tốt nghiệp.
Đặc biệt, các họa sĩ MTƯD sẽ giúp
sản phẩm làng nghề bắt kịp xu hướng màu
sắc của thế giới theo từng năm, thậm chí
từng mùa và có thể tạo ra những hoa văn
mới để đưa vào sản phẩm, thể hiện rất rõ
trong sản phẩm gốm, thêu...[9].
3.3. Một số giải pháp phát triển
MTƯD được xây dựng từ nền tảng làng
nghề gốm, nghề mây tre đan
Có thể nói, hiện nay để sản phẩm
các làng nghề truyền thống bắt kịp với xu
thế phát triển của xã hội, thì MTƯD được
nhận định là cứu cánh của các làng nghề
trong cải tiến mẫu mã, chất lượng sản
phẩm; tuy nhiên, việc đưa ưu điểm của mỹ
thuật ứng dụng vào sản phẩm làng nghề
rất gian nan [9].
Có thể nói, mỹ thuật ứng dụng có khả
năng tạo ra bước cải tiến lớn cho sản phẩm
làng nghề. Tuy vậy, việc đưa mỹ thuật ứng
dụng vào sản phẩm rất khó khăn. Khả năng
thuê họa sỹ, nhà chuyên môn để đưa thẩm
mỹ vào nghề thủ công không phải quá khó
khăn, thiếu tài chính chỉ là một phần, chủ
yếu do nhận thức. Rất nhiều chủ doanh
nghiệp, nhất là doanh nghiệp thương mại
hiện vẫn kinh doanh theo lối “dìm giá” để
được hưởng lợi nhuận cao nhất có thể, như
vậy sẽ không bao giờ có được sản phẩm
đẹp. Tại các làng nghề hiện nay, rất hiếm
doanh nghiệp táo bạo kinh doanh mặt hàng
đặc biệt, độc đáo. Chính vì vậy, làng nghề
không có cơ hội tạo ra những sản phẩm đẹp
cho thị trường [9].
Khu vực làng nghề hiện có rất nhiều
sản phẩm độc đáo, cung cấp một lượng lớn
hàng hóa cho xuất khẩu sản phẩm thủ công
mỹ nghệ. Tuy vậy, sản phẩm của làng nghề
hiện mới chỉ chiếm được thị trường giá rẻ,
nên thu nhập của người dân làng nghề rất
thấp. Bên cạnh đó, còn một số khó khăn cho
phát triển nghề như không dự trữ nguyên
liệu, phụ thuộc vào thương lái, chi phí đầu
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
23
Thông qua Triển lãm Mỹ thuật ứng
dụng toàn quốc hay nhiều cuộc thi về
thiết kế mẫu mã thủ công mỹ nghệ, có
thể thấy khả năng của nghệ nhân ở làng
nghề rất lớn. Mỗi năm, các nghệ nhân có
thể tạo hàng nghìn mẫu mới, đẹp nhưng
rất khó bán do không có khả năng tiếp
cận những người có nhu cầu [9].
Sản phẩm MTƯD được xây dựng từ nền tảng làng nghề gốm, nghề mây tre đan
Hình 4. Sản phẩm MTƯD của tác giả bải viết Hình 5. Sản phẩm MTƯD của ThS Bùi Văn
được thực hiện tại làng gốm Phù Lãng
Sản phẩm được trưng bày tại Triển lãm
MTƯD toàn quốc năm 2019
Long, Khoa Tạo dáng công nghiệp, được
thực hiện tại làng gốm Phù Lãng năm 2019.
Sản phẩm được trưng bày tại Triển lãm
MTƯD toàn quốc năm 2019
Hình 6. Bài thiết kế MTƯD của sinh viên Khoa Tạo dáng công nghiệp, được thực hiện từ ý
tưởng mây tre làng nghề Phú Vinh
Sản phẩm được giải Khuyến khích giải thưởng SV nội thất năm 2019
Hình 7. Bộ sản phẩm MTƯD của sinh viên Khoa Tạo dáng công nghiệp, được thực hiện tại
làng gốm Phù Lãng
Sản phẩm được trưng bày tại Triển lãm Nghiêng 3, Khoa TDCN năm 2019.
24
Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion
4. Kết luận
Cùng với tiến bộ khoa học - công
hội để người làm nghề, dù đầu tư theo xu
hướng nào cũng yên tâm hơn [10]./.
nghệ sản phẩm vật chất ngày càng nhiều,
thì văn minh tinh thần, giá trị truyền thống,
đạo đức có thể sẽ ngày càng giảm dần,
điều này rất ảnh hưởng đến các nhà thiết
kế trẻ khi chạy theo công nghệ phát triển ý
tưởng sáng tạo nhanh nhưng sản phẩm của
họ không còn đảm bảo được các yếu tố:
hữu dụng, thẩm mỹ cao, tính dân tộc. Như
vậy, những sản phẩm đó không thỏa mãn
các điều kiện hữu dụng toàn diện về giá trị
cao về mặt sử dụng, tính nghệ thuật hấp
dẫn - đây là xu thế thời đại, vì chỉ những
sản phẩm nào bộc lộ được rõ nét bản sắc
dân tộc, ghi được dấu ấn tài năng và phong
cách độc đáo của người thiết kế và có tính
hội nhập cao mới được thị trường hiện đại
toàn cầu chấp nhận. “Nếu không bắt kịp
nhịp phát triển của thế giới và khu vực,
Việt Nam sẽ phải đối mặt những thách
thức như: tụt hậu về công nghệ, suy giảm
sản xuất, kinh doanh; dư thừa lao động có
kỹ năng và trình độ thấp, gây phá vỡ thị
trường lao động truyền thống, ảnh hưởng
tới kinh tế đất nước; mất an toàn, an ninh
thông tin, xâm phạm bản quyền, thiếu hụt
nguồn nhân lực trình độ cao. Đẩy công
nghệ lạc hậu từ các nước phát triển sang
các nước chậm phát triển” [8].
Tài liệu tham khảo:
[1]. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân
tộc trong đào tạo văn hoá nghệ thuật (2002),
Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội.
[2]. Hoàng Minh Phúc, Hợp tác đào tạo và sử
dụng nhân lực giữa cơ sở giáo dục và doanh
nghiệp trong lĩnh vực mỹ thuật ứng dụng -
Một nhu cầu tất yếu trong giai đoạn hiện nay,
Hội thảo Khoa học, Bộ Văn hoá, Thể thao và
Du lịch và Trường Cao đẳng Mỹ thuật trang
trí Đồng Nai, 2017, tr.76-82
[3]. Lâm Tô Lộc (2001), Truyền thống nghệ
thuật và sự phát triển của nó về văn hoá, Nxb
Văn hoá - Thông tin, Hà Nội.
[4]. Lịch sử Việt Nam, tập I (1971), Nxb Khoa
học xã hội, Hà Nội.
[5]. Nguyễn Lan Hương, Vai trò của Mỹ thuật
ứng dụng trong đời sống và trong đào tạo,
Tạp chí khoa học và Đào tạo ĐH Công nghệ
Sài Gòn, Số 01, 2018, tr.25-29.
[6]. Nguyễn Ngọc Dũng (1984), “Ba mươi năm
đào tạo họa sĩ Mỹ thuật Công nghiệp”, Tạp chí
Mỹ thuật Công nghiệp, số 2/15, tr. 9-13.
[7]. Nguyễn Ngọc Dũng, Bàn về thuật ngữ
Design, Tlđd, tr.12.
[8]. Từ Mạnh Lương, Tác động của cuộc cách
mạng công nghiệp 4.0 đối với lĩnh vực Văn
hóa Nghệ thuật, Hội thảo khoa học, Bộ Văn
hóa, Thể thao và Du lịch, 2018.
Những sản phẩm chất lượng cao,
mang tính đặc trưng riêng, phục vụ hội họa
cũng là một cách thức dù không hẳn giúp
làng nghề phát triển đại trà trở lại. Ưu điểm
của cách thức này là không cần phải phát
triển ồ ạt, sản xuất ít, ít gây ô nhiễm môi
trường nhưng mang lại giá trị kinh tế cao.
[9]. Việt Nga (20190, “Mỹ thuật ứng dụng:
Cải thiện mẫu mã sản phẩm làng nghề”, báo
Công thương.
Tuy nhiên, dù phát triển theo kiểu
đại trà hay theo hướng sản xuất ít mà hiệu
quả kinh tế cao thì không thể phát triển tự
phát, mà cần có sự kết hợp một cách lâu
dài, bài bản hơn và có sự tham gia tích cực
hơn của cơ quan quản lý nhà nước, đoàn
[10]. “Đánh thức” làng nghề truyền thống nhờ
mỹ thuật (2019), báo Công an nhân dân, Hà Nội.
Địa chỉ tác giả: Khoa Tạo dáng công nghiệp,
Trường Đại học Mở Hà Nội
Email: huongnguyentdcn@hou.edu.vn
10 trang
22/04/2022
360
Bạn đang xem tài liệu "Làng nghề truyền thống - Nền tảng để xây dựng phát triển các tác phẩm mỹ thuật ứng dụng (MTƯD)", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên
File đính kèm:
- lang_nghe_truyen_thong_nen_tang_de_xay_dung_phat_trien_cac_t.pdf
